CHƯƠNG 35

Clanton đón tin vui lớn vào đầu năm 1978. Bargain City sắp đến! Cùng với McDonald và các chuỗi thức ăn nhanh học theo đua nhau mọc lên khắp đất nước, Bargain City là một chuỗi cửa hàng toàn quốc đang tăng tốc đổ bộ vào các thành phố nhỏ miền Nam. Hầu hết mọi người đều hớn hở. Một vài người lại cảm thấy đây là khởi đầu cho hồi kết.

Bargain City đang đánh chiếm thế giới với những nhà kho giảm giá khủng, bán đủ mọi thứ với giá cực thấp. Các cửa hàng lại rộng rãi, sạch sẽ, có cả quán ăn, tiệm thuốc, ngân hàng, thậm chí điểm khám mắt và đại lý du lịch. Một thành phố nhỏ mà không có Bargain City thì thật tầm thường và kém cỏi.

Họ đã chọn mảnh đất 50 mẫu ở Phố Chợ, cách quảng trường Clanton hơn một cây số. Một vài cư dân đã biểu tình và hội đồng thành phố tổ chức buổi điều trần công khai để quyết định có cho Bargain City xây cửa hàng không. Đây không phải lần đầu họ bị phản đối và họ đã dần phát triển chiến lược mua chuộc lòng người rất hiệu quả.

Phòng hội đồng đầy người cầm những tấm bảng đỏ trắng, hai màu tiêu biểu của Bargain City, với những dòng chữ, BARGAIN CITY-NƠI SỐNG TỐT và CHÚNG TÔI MUỐN CÔNG VIỆC.

Các kỹ sư, kiến trúc sư, luật sư và nhà thầu đều đến dự, kéo theo cả thư ký và vợ con. Họ vẽ lên viễn cảnh phát triển kinh tế, thuế doanh thu, 150 công ăn việc làm cho dân địa phương và những sản phẩm tốt nhất với giá thấp nhất.

Bà Dorothy Hockett thì lên tiếng phản đối. Tài sản của bà nằm cạnh khu vực trung tâm thương mại dự kiến và bà chẳng muốn đủ thứ ồn ào kéo theo nó. Hội đồng thành phố có vẻ đồng cảm, nhưng quyết định đã được quyết từ lâu rồi. Khi không còn ai lên tiếng phản đối Bargain City, tôi bèn đứng dậy, bước lên bục.

Tôi tin rằng để bảo tồn khu vực trung tâm Clanton thì chúng tôi phải bảo vệ những cửa tiệm, hàng quán và văn phòng quanh quảng trường. Một khi bối cảnh cân bằng bị phá vỡ, thì sự xáo trộn sẽ không có điểm dừng. Thành phố này sẽ tỏa ra cả chục hướng, đồng thời đem đi mất nét đẹp của Clanton cổ điển.

Hầu hết công việc mà họ hứa hẹn đều là việc với mức lương tối thiểu. Nguồn thuế doanh thu mới mà họ đem lại sẽ đi kèm cái giá là giới thương nghiệp địa phương bị Bargain City loại trừ. Làm gì có chuyện người dân Hạt Ford đột nhiên đi mua thêm xe đạp và tủ lạnh chỉ bởi Bargain City trưng bày bắt mắt.

Tôi còn nhắc đến Titus, thành phố cách Clanton một tiếng đi xe về phía Nam. Hai năm trước, Bargain City đã mở cửa hàng ở đó. Kể từ đó, 14 cửa hàng bán lẻ và một quán ăn đã phải đóng cửa. Phố chính của họ giờ vắng tanh.

Tôi còn kể về Marshall ở vùng Châu thổ. Trong ba năm kể từ khi Bargain City mở cửa hàng, các hộ kinh doanh gia đình ở Marshall đã phải đóng cửa hai tiệm thuốc, hai cửa hàng bách hóa nhỏ, một cửa hàng thức ăn chăn nuôi, một cửa hàng ngũ kim, một tiệm áo quần nữ, một tiệm quà tặng, một nhà sách, hai quán ăn. Tôi đã ngồi ăn trưa ở quán ăn duy nhất còn sót lại, và bà phục vụ vốn làm ở đó hơn 30 năm, bảo tôi rằng doanh số của họ chưa bằng một nửa so với trước kia. Quảng trường ở Marshall cũng khá giống ở Clanton, trừ chuyện hầu hết chỗ đỗ xe giờ vắng hoe, và trên vỉa hè chẳng có mấy người đi bộ.

Tôi kể thêm về thành phố Tackerville, có dân số tương đồng với Clanton. Một năm trước, Bargain City mở cửa hàng ở đó, và thành phố đã phải chi 1,2 triệu đô để sửa đường hòng đáp ứng nhu cầu giao thông.

Tôi đưa cho thị trưởng và các hội đồng viên bản sao bài nghiên cứu của một giáo sư kinh tế ở Đại học Georgia. Ông đã lần theo Bargain City khắp miền nam trong sáu năm qua, và đánh giá tác động kinh tế cũng như xã hội của nó đối với các thành phố có dân số dưới 10.000. Con số thuế doanh thu của các thành phố đó chẳng thay đổi, chỉ là chuyển từ các doanh nghiệp nhỏ sang cả cho Bargain City. Chuyện công ăn việc làm cũng thế, số nhân viên ở các cửa hàng cũ mất việc tương đồng với con số người có việc làm mới ở Bargain City. Họ chẳng đầu tư gì lớn lao cho cộng đồng ngoài mảnh đất và tòa nhà của mình. Sự thật là Bargain City còn chẳng để tiền ở các ngân hàng địa phương. Ngày nào cũng vậy, đến nửa đêm là tiền thu trong ngày được chuyển khoản về trụ sở chính ở Gainesville, Florida.

Nghiên cứu này kết luận rằng khai triển cửa hàng Bargain City rõ ràng có lợi cho các cổ đông của họ, nhưng là sự tàn phá về kinh tế đối với hầu hết các thành phố nhỏ. Và tác hại thực sự chính là văn hóa. Với các cửa hàng đóng cửa, lề đường vắng hoe, đời sống thành thị phong phú của các con phố chính và quảng trường sẽ nhanh chóng tiêu vong.

Thỉnh nguyện đơn ủng hộ Bargain City có 480 chữ ký. Thỉnh nguyện đơn phản đối của chúng tôi chỉ có 12. Hội đồng thành phố đã bỏ phiếu nhất trí tuyệt đối, 5 thuận 0 chống.

Về nhà, tôi đã viết một bài xã luận gay gắt về chuyện này và kết quả là nhận những lá thư hằn học suốt cả tháng. Lần đầu tiên, có người gọi tôi là “thằng ôm cây, một từ chế giễu những ai bảo vệ môi trường.

Trong vòng một tháng, xe ủi đất đã san phẳng 50 mẫu, rồi tường bắt đầu dựng lên và họ công bố sẽ khai trương vào ngày 01 tháng 12, vừa kịp mùa mua sắm Giáng Sinh. Với số tiền dự tính sẽ chảy vào túi, Bargain City hối hả xây dựng. Họ vốn có tiếng là khôn ngoan và quyết đoán.

Cửa hàng và bãi đỗ xe rộng tầm 20 mẫu. Vòng ngoài nhanh chóng được bán cho các chuỗi cửa hàng khác, và rất nhanh, thành phố đã phê duyệt xây dựng một trạm xăng 16 vòi tự phục vụ, một cửa hàng tiện lợi, ba nhà hàng thức ăn nhanh, một tiệm giày giảm giá, một tiệm nội thất giảm giá và một tiệm thực phẩm lớn.

Tôi không thể từ chối quảng cáo cho Bargain City. Tôi không cần tiền, nhưng vì chỉ có mỗi tờ Thời báo phủ sóng khắp hạt, nên để quảng cáo, họ chỉ có một lựa chọn là chúng tôi. (Thật ra, để đáp trả một vụ tranh cãi tôi khơi lên hồi năm 1977, một tờ báo cánh hữu tên Biên niên Clanton được thành lập nhưng hoạt động khá chật vật).

Đến giữa tháng 11, tôi gặp đại diện của Bargain City và chúng tôi đăng một loạt quảng cáo khá bộn tiền về lễ khai trương. Tôi tính tiền cao nhất có thể, và họ chẳng hề phàn nàn gì.

Ngày 01 tháng 12, thị trưởng, tham nghị viên Morton và vài người tai to mặt lớn khác cắt băng khánh thành Bargain City. Dân chúng chỉ chờ có vậy là xông qua cửa và bắt đầu mua sắm như đói khát lâu ngày. Giao thông trên xa lộ dẫn vào thành phố bị ùn tắc.

Tôi từ chối đăng bài lễ khai trương lên trang nhất, thay vào đó, nhét nó vào tận trang bảy, và chuyện này khiến thị trưởng, ông nghị Morton và nhiều người vai vế khác nổi giận. Họ cứ nghĩ hình họ cắt băng phải được lên trang nhất, nổi nhất.

Mùa Giáng Sinh năm nay vất vả cho các doanh nghiệp nhỏ ở trung tâm thành phố rồi. Ba ngày sau Giáng Sinh, thiệt hại đầu tiên đã đến khi cửa hàng Western Auto tuyên bố đóng cửa. Nó đã đóng đô ở tòa nhà đó suốt 40 năm, bán xe đạp, đồ gia dụng và tivi. Ông Hollis Barr, chủ cửa hàng bảo tôi rằng giá nhập một tivi màu Zenith là 438 đô, và ông cố bán nó với giá 510 đô. Nhưng cùng mẫu đó, Bargain City lại bán với giá 399 đô.

Dĩ nhiên, chuyện đóng cửa Western Auto được tôi cho lên trang nhất.

Qua tháng 1, chuỗi đóng cửa lại tiếp tục với tiệm thuốc Swain nằm kế Trà Quán, rồi tiệm Quà tặng Maggie kế cửa hàng phụ kiện may mặc của ông Mitlo. Tôi xem mỗi cửa hàng bị đóng cửa là một cái chết, và mỗi bài báo đều nghe như cáo phó.

Một chiều nọ, tôi ngồi lại với hai ông sinh đôi nhà Stuke ở cửa hàng ngũ kim của họ. Đây là một tòa nhà cổ tuyệt đẹp, với sàn gỗ, những chiếc kệ kiểu cổ chứa cả triệu món, và cuối nhà là một lò đốt củi, nơi hai ông ngồi lại bàn bạc mỗi khi chuyện làm ăn trắc trở. Vào đây ta có thể tìm được bất kỳ thứ gì mà khỏi phải bỏ công tìm. Hễ đặt chân vào là ai cũng hỏi hai ông sinh đôi những câu như “cái miếng bèn bẹt vặn vào máy rửa chén ở đầu cái que lắp vừa cái miếng bấm để xả cầu ấy. Một trong hai ông sẽ chạy vào đống phụ tùng được sắp xếp qua loa và vài phút sau chạy ra đưa cho ta bất kỳ thứ gì cần thiết để có thể xả cầu. Ở Bargain City thì chẳng hỏi kiểu đó được.

Chúng tôi ngồi bên bếp lò trong một ngày đông lạnh, nghe bài hò hát của ông Cecil Clyde Poole nào đó, một đại tá quân đội tuyên bố nếu được giao quản lý chính sách quốc gia thì sẽ cho ném bom tất cả trừ Canada. Ông ta cũng muốn ném bom Bargain City, vạch mặt và mắng chửi họ bằng đủ thứ lời lẽ cay nghiệt nhất, sáng tạo nhất. Chúng tôi thong thả nói chuyện, vì có khách nào lai vãng đâu. Một ông cho tôi biết doanh số của họ đã giảm 70%.

Qua tháng 2, họ đóng cửa cửa hàng mà bố họ đã mở vào năm 1922. Trên trang nhất, tôi đăng tấm hình ông chủ đời đầu đang đứng sau quầy hồi năm 1938. Đồng thời, lại một bài xã luận gay gắt nữa được tung ra, một lời nhắc nhở “đã bảo rồi mà” giáng vào mặt bất kỳ ai vẫn còn đọc tràng đả kích của tôi. “Cậu giảng đạo hơi quá rồi đấy,” Harry Rex cứ nhắc tôi suốt, “mà cũng có ai nghe đâu.”

Ở Tiền sảnh ở tòa soạn Thời báo hiếm khi có người trực. Ở đó, có mấy cái bàn để vài tờ báo mới in, một quầy cao thỉnh thoảng Margaret để các tờ quảng cáo. Mỗi khi khách đến đều phải kéo chuông ầm ĩ. Tầm mỗi lần một tuần lại có một khách lạ liều lĩnh lên tận văn phòng tôi, nơi cửa thường xuyên mở. Và thường sẽ là một người thân đau buồn muốn đăng bài cáo phó.

Một chiều tháng 3 năm 1979, tôi ngước mắt lên thì thấy một ông mặc bộ vest đẹp đang đứng ở cửa văn phòng. Không như Harry Rex, mỗi lần đến là la hò ầm ĩ đến mức ai cũng nghe, người này lại lẳng lặng lên cầu thang không một tiếng động.

Ông là Gary McGrew, một cố vấn ở Nashville, với lĩnh vực chuyên môn là báo chí tỉnh lẻ. Trong lúc tôi pha cà phê mời khách, ông giải thích rằng một thân chủ giàu có của mình dự định mua vài tờ báo ở Mississippi trong năm nay. Vì tôi có 7000 người đăng ký dài hạn, không nợ nần, máy in hiện đại và đang thầu in cho sáu tờ tuần báo nhỏ hơn, cộng thêm mục định hướng khách hàng, nên thân chủ của ông đặc biệt hứng thú với chuyện mua lại tờ Thời báo Hạt Ford .

“Hứng thú cỡ nào?” tôi hỏi.

“Cực kỳ luôn ấy. Nếu cho xem sổ sách, tôi có thể định giá cho công ty anh.”

Rồi ông rời đi và tôi gọi vài cuộc để xác minh độ tín nhiệm của cố vấn lạ hoắc này. Kết quả có vẻ ổn, thế là tôi kiểm lại tình hình tài chính của mình. Ba ngày sau, chúng tôi gặp lại, lần này là vào buổi tối. Tôi chẳng muốn Baggy, Wiley hay bất kỳ ai hóng chuyện. Họ mà ở đây thì tin tờ Thời báo đổi chủ sẽ là chuyện bàn tán sôi nổi đến mức người ta phải mở quán cà phê lúc 3:00 sáng mất.

McGrew ngồi kiểm sổ như một nhà phân tích lão luyện. Tôi chờ đợi, có phần thấp thỏm, như thể phán quyết sẽ thay đổi cả cuộc đời tôi ấy.

“Anh có lãi ròng 100.000 đô, cộng thêm anh đang trả lương nhân viên hết 50.000 đô. Khấu hao thêm 20.000 nữa, không tính lãi vì anh không nợ nần gì. Vậy là anh thu về dòng tiền 170.000 đô mỗi năm, theo tiêu chuẩn, cứ nhân lên sáu lần, vị chi giá trị của anh là 1.020.000 đô.”

“Còn tòa nhà?” tôi hỏi.

Ông McGrew đảo mắt nhìn như thể trần nhà có thể sập bất kỳ lúc nào. “Mấy chỗ này không được mấy đồng đâu.”

“Thì cũng được 100.000.”

“Được. Thêm 100.000 cho máy in và các thiết bị khác. Tổng giá trị tầm 1.200.000.”

“Lời đề nghị luôn đấy à?” tôi hỏi, bỗng thấy bồn chồn hơn nữa.

“Có lẽ thế. Tôi phải thảo luận với thân chủ đã.”

Thật ra, tôi chẳng có ý định bán tờ Thời báo . Tôi đã vô tình đi vào ngành này, gặp nhiều vận may, làm việc chăm chỉ để viết bài và cáo phó, đăng quảng cáo, rồi chín năm sau, công ty tôi tăng giá hơn một triệu đô.

Tôi vẫn còn trẻ, còn độc thân, dù tôi chán cảnh cô đơn sống một mình với lũ mèo chiếm hữu ba tầng trống trải còn lại ở biệt thự Hocutt. Tôi vốn đã chấp nhận hiện thực là sẽ không tìm được ý trung nhân ở Hạt Ford này. Mọi cô gái tốt đều đã có chủ đầu tuổi đôi mươi, mà tôi thì quá già để cạnh tranh trong tầm tuổi đó. Tôi từng hẹn hò vài cô đã ly dị còn trẻ, hầu hết đều nhanh chóng sà vào vòng tay tôi và tỉnh dậy trên giường tôi mà vẫn còn trong cơn mơ được tiêu cả đống tiền người ta đồn tôi đã tích lũy được. Người duy nhất tôi thấy thích và đã hợp tan nhiều bận trong một năm, lại vướng bận ba đứa con nhỏ.

Giờ mà có cả triệu đô chắc là cuộc sống sẽ khác hẳn. Một khi suy nghĩ đó đã gieo vào đầu thì nó cứ lảng vảng mãi không thôi. Công việc ngày càng thấy tẻ nhạt. Tôi ngày càng chán ngán những bài cáo phó phi lý và áp lực không ngừng nghỉ của hạn giao bài. Ít nhất một lần mỗi ngày tôi đều nghĩ đến chuyện không phải tất bật đăng quảng cáo thì sướng biết mấy. Tôi còn có thể ngừng mục xã luận để khỏi phải nhận những lá thư rủa sả gửi tổng biên tập.

Một tuần sau, tôi bảo Gary McGrew rằng tờ Thời báo không phải để bán. Ông bảo tôi thân chủ ông dự định mua ba tờ báo trong phạm vi năm nay, nên vẫn còn nhiều thời gian để tôi cân nhắc.

Và lạ là, câu chuyện giữa hai chúng tôi chẳng hề đến tai ai bao giờ.