RỪNG VÀ THẢO NGUYÊN

Mới đây chàng bỗng say mê

Khu vườn rậm rạp, làng quê thanh bình,

Bồ đề bóng toả rợp xanh,

Linh lan gió thoảng hương trinh dịu dàng,

Bên sông thùy liễu giăng hàng,

Một mình dưới lũng mơ màng sồi tươi,

Mùi tầm ma lẫn mùi gai,

Bốn bên cây cỏ, đó đây ruộng đồng,

Đất bằng trải mịn màu nhung,

Đại dương lúa mạch mênh mông dưới trời

Sóng đưa vô hạn vô hồi,

Từ trên những đám mây trời lung linh.

Một tia nắng mọng sắc vàng...

(Trích ở một bài thơ đã đốt)

⚝ ♪ ⚝

Bạn đọc có lẽ đã chán những mẫu ghi chép của tôi; tôi hứa ngay để bạn đọc yên tâm rằng tôi sẽ  không viết thêm gì nữa ngoài những mẩu đã được in. Nhưng, để chia tay với bạn đọc, tôi không thể không nói vài lời về việc đi săn.

Đi săn bằng súng và bằng chó là một việc tự bản thân nó đã rất thú, fiirsich, như thời xưa người ta vẫn nói; giả sử trời sinh ra bạn không phải để trở thành người đi săn, nhưng dù sao bạn vẫn yêu thiên nhiên và tự do, vì vậy bạn không thể không ghen với cánh đi săn chúng tôi.

Hãy nghe tôi kể nhé.

Chẳng hạn, bạn có biết rằng về mùa xuân, được ra đi từ trước rạng đông, bằng xe hoặc bằng ngựa - là điều thú vị như thế nào không? Bạn ra bậc tam cấp. Trên bầu trời xám u tối, rải rác mấy ngôi sao nhấp nháy; hơi gió ẩm ướt thỉnh thoảng lại lùa tới như một làn sống uyển chuyển. Ta nghe thấy tiếng thì thầm dè dặt, mơ hồ của ban đêm. Cây cối chìm ngập trong bóng tối, khẽ rì rào. Kia, người ta đang trải thảm lên xe, đặt cái hòm đựng ấm xamôva ở chỗ dưới chân. Hai con ngựa phụ co ro, thở phì phì, cào chân một cách duyên dáng. Đôi ngỗng trắng vừa thức giấc, im lặng và thong thả đi ngang qua đường. Sau rặng rào, trong vòng, người gác đang ngáy một cách ngon lành. Mỗi âm thanh dường như lơ lửng trong không khí ngưng đọng, lơ lửng một chỗ và không bay đi. Bạn đã lên xe, ngựa nhất  loạt cất vó, xe ầm ầm chuyển bánh... Bạn đi ngang qua nhà thờ, xe xuống dốc, rẽ về bên phải, vượt ngang qua đê... Cái ao vừa bắt đầu bốc hơi ma mờ như khói. Bạn hơi lạnh, bạn kéo cổ ác khoác lên che mặt; bạn thiu thiu ngủ. Ngựa đạp chân bì bõm trên các vũng nước; người đánh xe huýt sáo. Nhưng bạn đã đi được bốn dặm... Chân trời thắm dần lên; trong các khu rừng bạch dương, những con quạ thức giấc, bay đi bay lại một cách vụng về; chim sẻ ríu rít quanh những đồng lúa tối thẫm. Không khí sáng dần, đường đi hiện lên rõ hơn, bầu trời rạng sáng, mây trắng ra, cánh đồng xanh lại. Trong các nhà nông dân, những cây đóm nhựa hắt ra ánh sáng đỏ quạch, ngoài cổng có những tiếng nói ngái ngủ. Trong lúc đó, bình minh rực hồng; những dải vàng đã giăng dài trên bầu trời, hơi bốc nghi ngút trong khe; chim sơn ca hót véo von, gió hây hẩy trước buổi bình minh, mặt trời đỏ thắm từ từ nhô lên. Ánh sáng tuôn chảy như suối; trái tim ta rộn lên trong lồng ngực như con chim nhảy nhót trên cành. Mát mẻ, tươi vui, sung sướng! Xung quanh, mắt nhìn được khá xa - Kìa là một làng ở sau rừng cây nho nhỏ; xa hơn nữa là một làng khác với ngôi nhà thờ trắng, kia là khoảnh rừng bạch dương trên đồi, tiếp đó là cái đầm mà bạn đang đi tới...Mau lên, mấy chú ngựa, mau chân lên! Hãy phi nước  kiệu lớn về phía trước! Chỉ còn chừng ba dặm nữa, không hơn. Mặt trời mau chóng lên cao: bầu trời trong trẻo... Thời tiết sẽ rất đẹp. Đàn gia súc từ trong làng kéo ra, nối đuôi nhau đi về phía bạn.

Bạn leo lên một chỗ cao... Cảnh tượng tuyệt diệu biết bao! Sông uốn khúc quanh co trong tầm mười dặm, xanh mờ mờ qua sương mù; tiếp đến là đồng cỏ xanh rì, sương đọng long lanh; sau đồng cỏ là đồi dốc thoai thoải. Xa xa, chim te te vừa kêu vừa bay vòng trên đầm lầy; qua ánh hào quang ẩm ướt tràn ngập trong không khí, cảnh vật phương xa hiện lên rõ nét... Không phải như mùa hè. Lồng ngực thở hít thoải mái biết bao, tay chân vận động khoan khái biết dường nào, toàn bộ con người tắm trong hơi thở tươi mát của mùa xuân, cảm thấy sung sức vô cùng!...

Còn về mùa hè, một sáng tháng bảy? Ai là người đã từng biết cái thú đi lang thang qua các bụi cây vào lúc bình minh, nếu không phải là người đi săn? Vết chân bạn in một vệt xanh lục trên cỏ trắng xoá sương đêm. Hương đêm ấm áp đã tích tụ lại bỗng bao chùm lấy bạn. Không khí thấm đượm vị khổ ngải đăng đắng, tươi mát, vị ngọt ngào như mật ong của kiều mạch và cỏ ba lá. Xa xa, khu rừng sồi sừng sững như bức tường thành, ngời sáng và hồng thắm lên dưới ánh  mặt trời. Không khí vẫn còn mát, nhưng đã cảm thấy cái nóng sắp đến. Đầu óc choáng váng, mệt mỏi vì quá nhiều hương thơm. Bụi cây nối tiếp vô cùng tận... Xa xa, rải rác đôi chỗ, lúa mạch đen đang chín điểm những vệt vàng, kiều mạch ngả màu đỏ, in những vệt dài và hẹp. Chợt có tiếng xe ngựa ken két; một người nông dân thong thả đi tới, trước hết đưa ngựa vào nghỉ trong bóng rợp... Bạn chào hỏi người đó, rồi bạn đi và tiếng liềm hái soàn soạt sau lưng bạn. Mặt trời lên càng cao. Cỏ mau chóng khô ráo. Đã bắt đầu nóng. Một giờ trôi qua, giờ nữa... Các đường rìa ven trời sẫm dần lại; không khí không lay động, hừng hực hơi nóng gay gắt.

- Ở đây có chỗ nào lấy nước uống được không người anh em? - Bạn hỏi một người cắt lúa.

- Ở đằng kia, trong khe có cái giếng mạch.

Vượt qua những bụi hồ đào rậm rạp chằng chịt cỏ quấn rối, bạn xuống đáy khe. Quả vậy: ngay dưới sườn dốc có một nguồn nước kín đáo; một cây sồi nhỏ xoè rộng những cành lá hình chân vịt, thèm thuồng như muốn ôm lấy nước. Từ dưới đáy giếng phủ rêu mịn mượt như nhung, những bọt nước trắng lớn chòng chành nổi lên. Bạn nằm vật xuống đất, bạn uống đã thoả thích, nhưng bạn cứ nằm ườn ra như thế, không buồn động đậy. Bạn đang ở chỗ rợp, bạn thở hít hơi ẩm thơm mát; bạn khoan  khoái, còn trước mặt bạn, những bụi cây cháy khô và dường như héo vàng dưới nắng. Nhưng có chuyện gì xảy ra đấy? Gió đột nhiên ào tới và lồng lên; không khí xung quanh rung chuyển: có sấm chăng? Bạn ra khỏi khe... cái dải xám xịt màu chì phía chân trời kia là cái gì vậy? Khí nóng tích tụ lại chăng? Mây đen kéo đến chăng? Nhưng một tia chớp yếu ớt loé lên... à phải, cơn dông? Mặt trời vẫn còn chiếu sáng rực rỡ khắp xung quanh: vẫn còn săn được. Nhưng đám mây đen lớn dần lên: rìa phía trước dài ra, nom như cái ống tay áo lòng khòng buông rủ xuống. Cỏ cây bỗng nhiên đều sẫm đen lại... Mau lên! Kìa, hình như đằng kia có căn nhà chứa cỏ... Mau lên!... Bạn đã chạy đến nơi, bạn vào...Bạn đã từng thấy trận mưa nào như thế chưa? Chớp loé cũng đáng sợ đấy chứ nhỉ? Đôi chỗ, nước giọt qua mái rạ, rỏ xuống cỏ thơm... Nhưng kìa, mặt trời đã lại tươi cười ló ra. Cơn dông đã qua, bạn ra ngoài trời. Lạy Chúa tôi, mọi vật xung quanh đều ngời sáng nom mới vui vẻ làm sao, không khí thoáng mát dễ thở biết chừng nào, mùi dâu tây và mùi nấm bốc lên ngào ngạt!

Nhưng chiều đang xuống dần. Ánh hoàng hôn rực lên như đám cháy, bao kín nửa bầu trời. Mặt trời đang lặn. Không khí quanh bạn trong suốt như pha lê. Đằng xa, hơi đất mềm mại, lan ra, nom có vẻ ấm áp. Ráng chiều đỏ thắm cùng với sương đêm  rớt xuống những bãi rừng trống mới đây còn tràn ngập một thứ vàng chảy. Những bóng đen chạy dài ra từ những cây to, những bụi cây và những đống cỏ cao ngật... Mặt trời lặn hẳn. Một ngôi sao bừng sáng và rung rinh trong cái biển lửa hoàng hôn...

Cái biển lửa ấy nhợt dần đi; bầu trời nhuốm màu xanh lơ, có những bóng đen biến mất, không khí tràn đầy sương mù.  Đã đến lúc trở về làng, về căn nhà mà bạn trú đêm. Bạn khoác súng lên vai, rảo bước, dù bạn mệt mỏi... Nhưng đêm đến rồi. Cách hai chục bước đã không nhìn thấy gì; mấy con chó chỉ còn là những bóng trắng trong đêm tối. Đằng kia, phía trên những bụi cây đen, rìa trời sáng mờ mờ... Cái gì thế? Đám cháy ư?... Không, đó là trăng đang lên. Còn ở dưới kia, mé bên phải, đã thấp thoáng ánh lửa trong làng... Túp nhà bạn nghỉ đêm đây rồi. Qua khung cửa sổ nhỏ, bạn thấy cái bàn trải khăn trắng, ngọn nến đang cháy, bữa ăn tối...

Có khi bạn bảo thắng chiếc xe ngựa nhẹ và vào rừng săn gà thông. Đi len lỏi trên con đường hẹp, giữa hai bức tường lúa mạch cao, thật là vui vẻ biết bao. Bông lúa khẽ quệt vào mặt bạn, xa cúc quấn vào chân, cun cút kêu xung quanh, ngựa phi nước kiệu uể oải. Rừng đây rồi. Bóng tối và yên tĩnh.

Những cây hoàn diệp liễu thon thả thỏ thẻ trên cao, ngay trên đầu bạn. Những cành bạch dương dài thõng xuống, hơi đung đưa. Một cây sồi hùng  tráng như một chiến binh, đứng cạnh nàng bồ đề tươi xinh. Bạn đi trên con đường xanh lục đầy những vệt bóng đen ngang dọc. Những con ruồi to màu vàng bay treo mình trong không trung ánh vàng và đột nhiên lao vụt đi; những con ruồi Nhuế lượn vòng thành hình cột đứng, sáng lên khi gặp bóng tối và thẫm đen lại khi ra ánh nắng. Chim chóc líu lo ca ngợi cuộc sống thanh bình. Tiếng hót véo von của chim bông lau biểu lộ niềm vui sung sướng thơ ngây và bộc tuệch: tiếng hót ấy hợp với mùi hương linh lan. Bạn đi nữa, đi sâu vào rừng...

Rừng trở nên hoang vắng... Tâm hồn ta chìm lắng xuống, trở nên yên tĩnh đến khó hiểu, và cảnh vật quanh ta cũng mơ màng, êm dịu. Nhưng một cơn gió lùa tới, và những ngọn cây ồn ào như tiếng sóng xô bờ. Qua đám lá rụng nâu sạm còn lưu lại từ năm ngoái, đôi chỗ cỏ đã mọc cao. nấm mọc riêng lẻ từng cây, đứng đơn độc dưới những chiếc mũ. Một chú thỏ trắng bỗng nhảy ra, con chó sủa vang, đâm bổ theo...

Vẫn khu rừng ấy nom xinh đẹp biết bao và tiết cuối thu, khi dẽ gà bay về. Chúng không trú ở chỗ sâu kín rậm rạp: nên tìm chúng ở ven rừng thì hơn.

Trời không gió, không nắng, không ánh sáng, không bóng tối, không có chuyển động, cũng không có tiếng ồn ào. Không khí êm dịu tràn đầy hương vị mùa thu giống như mùi nho. Xa xa, sương mù  mỏng mảnh lơ lửng trên những cánh đồng màu vàng. Bầu trời im lìm, trắng dịu ló ra qua những cành cây màu nâu trơ trụi. Trên những cây bồ đề, đôi chỗ còn lủng lẳng mấy chiếc lá vàng cuối cùng.

Đất ẩm bập bùng dưới chân; những cọng cỏ cao, khô ráo không lay động; những sợi tơ dài lấp lánh trên cỏ đã bợt màu. Lồng ngực thở hít bình tĩnh, nhưng lòng ta xao xuyến lạ lùng. Bạn đi dọc rìa rừng, chăm chú nhìn con chó, trong lúc đó, những hình ảnh yêu mến, những khuôn mặt yêu mến - còn sống và đã chết - hiện về trong ký ức, những ấn tượng còn sống và đã chết - hiện về trong ký ức, những ấn tượng đã ngủ yên từ lâu bỗng thức tỉnh.

Trí tưởng tượng bay chấp chới và lao vút đi như con chim; tất cả mọi vật hiện lên rõ rệt, lướt qua và dừng lại trước mắt bạn. Trái tim khi thì bỗng run rẩy và đập rộn lên, say mê lao về tương lai mơ ước, khi thì chìm nghỉm trong những hồi ức. Cả cuộc đời mở ra trước mắt một cách dễ dàng và mau lẹ như cuộn chỉ; con người làm chủ tất cả quá khứ, mọi tình cảm, mọi lực lượng, toàn bộ tâm hồn mình.

Không có gì xung quanh gây trở ngại cho ta: dù là mặt trời, gió, hay tiếng động...

Và một ngày thu sáng sủa, lành lạnh, buổi sáng có sương giá, khi cây bạch dương vàng tuyền từ ngọn đến gốc như trong truyện thần tiên in hình tuyệt đẹp trên nền trời xanh nhạt, khi vầng mặt  trời thấp không toả nóng nhưng chói loá hơn mặt trời mùa hè, cả khu rừng hoàn diệp liễu ngời sáng lấp lánh từ trong đến ngoài, dường như vui vẻ và thoải mái vì đã trút hết lá, sương giá còn đọng trắng xoá ở đáy thung lũng, cơn gió mát khẽ lay động dồn đuổi những chiếc lá rụng đã quăn queo; - vào một ngày thu khi những con sóng xanh lơ vui sướng lướt nhanh trên sông, nhịp nhàng đưa những con ngỗng và vịt lơ đãng lên cao; còn xa xa, cái cối xay bột đang quay cọt kẹt bị che lấp gần hết sau những cây liễu, và những con bồ câu lượn tròn vun vút phía trên cối xay, lông óng ánh nhiều màu trong không khí tràn đầy ánh sáng...Một ngày như thế có đẹp không?

Những ngày hè có sương mù cũng đẹp lắm, nhưng người đi săn không thích những ngày như thế. Vào những ngày ấy, ta không săn bắn được: con chim từ dưới chân ta bay vụt lên, lập tức biến mất trong sương mù trắng bệch không lay động. Nhưng cảnh vật xung quanh yên tĩnh biết bao, yên tĩnh không thể tả được! Vạn vật đã thức giấc, nhưng tất cả đều im hơi lặng tiếng. Bạn đi qua bên cái cây, nó không động đậy: nó nghỉ rốn thêm chút nữa. Qua hơi sương mỏng manh trải đều trong không trung, bạn thấy một dải dài đen đen ở phía trước. Bạn tưởng đấy là khu rừng ở gần. Bạn đi tới: rừng biến thành rặng ngải cao trên đường phân địa giới. Trên  đầu bạn, xung quanh bạn, đâu đâu cũng là sương mù... Nhưng một cơn gió thoảng qua, một mảnh trời xanh nhạt hiện lên mờ mờ qua hơi sương loãng đi như khói toả, một tia sáng vàng óng ánh bỗng đột nhập vào, tuôn chảy thành vệt dài, rọi xuống cánh đồng, rồi bị cánh rừng nhỏ chặn lại, và mọi vật lại chìm trong sương mù. Cuộc đấu tranh diễn đi diễn lại khá lâu. Nhưng ngày trở nên sáng sủa và lộng lẫy không lời nào tả xiết khi ánh sáng rút cuộc giành được phần thắng và những làn sóng cuối cùng của sương mù được sưởi ấm khi thì đổ xuống và trải rộng ra như tấm khăn bàn, khi thì cuộn khúc bốc lên và biến mất trên khoảng cao sâu thăm thẳm, ngời ngợi ánh hào quang êm dịu...

Bạn đã sửa soạn đi săn ở một nơi xa trong thảo nguyên. Bạn đi chừng mười dặm qua các nẻo đường làng, và đây, đã đến con đường lớn. Vượt qua những chuỗi xe tải dài vô tận, qua những nhà trọ có chiếc ấm xamôva đang sôi réo dưới mái hiên, còn cổng thì mở toang cho thấy trong có sân, có cái giếng, qua hết làng này sang làng khác, vượt qua những cánh đồng bao la, men theo những ruộng đay xanh rờn, bạn đi, đi mãi; chim ác là bay chuyền từ cây liễu này sang cây liễu khác; những người đàn bà cầm bừa cỏ cán dài, uể oải đi trên cánh đồng, một người qua đường, mặc áo kafơtan cũ kỹ bằng vải Nam Kinh, lưng đeo bị, lê bước mệt  mỏi. Một chiếc xe ngựa cồng kềnh của địa chủ, thắng sáu con ngựa cao lớn và lử khử, thong thả đi về phía bạn. Ở một ô cửa sổ thòi ra một góc chiếc gối, còn ở phía sau xe, một gã đầy tớ mặc áo khoác lính ngồi nghiêng người trên cái túi bằng cói chiếu, tay bám lấy sợi dây thừng, người gã bẩn nhem nhuốc cho đến tận lông mày. Đây là huyện lỵ với những ngôi nhà nhỏ bằng gỗ xiêu vẹo, những dãy hàng rào bất tận, những ngôi nhà bằng đá không có người ở, thuộc quyền sở hữu của các nhà buôn, một chiếc cầu lâu đời bắc qua cái khe sâu... Bạn tiếp tục đi nữa?...Bắt đầu vào thảo nguyên. Từ trên cao nhìn xuống, phong cảnh đẹp biết bao!

Những quả đồi thấp, tròn trĩnh, đã cày và gieo hạt từ chân cho đến ngọn, nối đuôi nhau chạy dài về mọi phía, nhấp nhô như những con sóng lớn.

Những khe ngòi um tùm bụi cây lượn vòng vèo giữa các quả đồi. Những vạt rừng nhỏ rải rác đây đó như những hòn đảo hình bầu dục; những con đường hẹp nối từ làng này đến làng kia. Mấy ngôi nhà thờ trăng trắng, một dòng sông nhỏ lấp lánh giữa những hàng liễu, ở bốn khúc có đê ngăn giữ.

Xa xa trong cánh đồng, lũ chim bảo ngất nghểu đi thành hàng một. Một ngôi nhà cũ của địa chủ với những nhà phụ, khu vườn quả và sân đập... nằm kề bên một cái ao nhỏ. Nhưng bạn tiếp tục đi nữa.

Đồi mỗi lúc một thấp, hầu như không thấy cây cối  gì nữa. Thảo nguyên đây rồi, thảo nguyên bao la, không bờ bến!...

Còn vào ngày mùa đông, bạn bước trên những đống tuyết cao đi săn thỏ, bạn thở hít không khí lạnh buốt, bất giác nheo mắt vì ánh nhấp nháy chói loá của tuyết mềm, mê thích ngắm mảng trời màu lá mạ phía trên khu rừng đỏ nhạt!...Và những ngày đầu xuân, khi mọi vật xung quanh đều chói sáng và dần dần trút bỏ tấm áo trắng mùa đông; qua làn hơi nước nặng nề của tuyết đang tan, đã ngửi thấy mùi đất được sưởi ấm ở những chỗ tuyết đã tan hết dưới ánh nắng xiên xiên; chim sơn ca hót vang lừng, đầy vẻ tự tin, và những suối nước ồn ào, gầm thét vui vẻ, nhảy chồm chồm từ khe này sang khe khác...

Nhưng đã đến lúc kết thúc câu chuyện. Tiện dịp, tôi vừa nói về mùa xuân: mùa xuân, người ta chia tay nhau một cách thanh thản, về mùa xuân cả những người sung sướng cũng thèm muốn được đi tới phương trời xa... Tạm biệt bạn đọc, chúc bạn mọi sự may mắn.

HẾT