PHẦN III
NẾU cuộc đời không có những cảnh đang thằng lên ông, ông xuống thằng, người xưa đã chẳng tặng cho những tiếng: vân cẩu, tang thương.
Khốn khổ cho kẻ nào tưởng cuộc đời là đế-vương, khi bị té nhào mới thấy sự vô phúc của số phận. Có canh bạc nào đỏ từ tối đến sáng hay đen từ sáng đến tối. Cái lẽ giầu đầu hôm, khó sớm mai là thế.
Phù-vân chi sự! Những bộ tóc trắng như cước, khi đã chín sự đời, đóng vào trần gian một cái đanh, muôn thủa không thể thay đổi.
Voi hay chó, chỉ là vấn đề của chữ thời. Thời gian đã hủy được Đế-Thiên Đế-Thích, thời gian hẹm gì không bẻ gẫy cái thế của thế nhân.
Cái may của hôm nay là cái rủi của ngày mai. Nắm trong tay muôn vạn tinh binh, bóng cờ rợp đất đấy, nhưng chỉ một cái cựa mình của số kiếp, một cái chơi khăm của tạo vật, một mảnh giáp cũng không còn.
Một năm sau ông ký Huyền đã hưu. Còn Chuyên từ ngày chủ khám phá được cái vẫn «ngờ ngợ», Chuyên đành thúc thủ. Chàng không giở trò gì được nữa. Đang đỏ như vông đông như tiết, lương để ra ăn tiêu mỗi tháng hàng trăm, Chuyên như con mèo thu hình, đành thu hẹp sổ chi. Vì bao giờ chẳng thế, khi sổ thu không có cửa thì sổ chi cũng khóa ngay.
Không có bổng nữa, nghĩa là không ăn cắp được nữa, gia đình bà Ký bớt hẳn những món tiêu thừa. Món trứng la-coóc buổi sáng của ông Ký và của Chuyên tước hẳn. Món lạp-sường mua trữ từng cân để ăn đêm và ăn sáng cũng «súp» đi. Những món «xi-nê» thứ bẩy thứ năm, bây giờ không còn là thứ không có không được nữa. Nhất nhất từ bữa cơm, cho chí điếu thuốc lá, thứ gì cũng «kém» đi nhiều. Một tháng, hai tháng, ba tháng, bốn tháng nửa năm bụi bắt đầu bám tủ, mạng nhện chăng các kẽ tường. Thằng «bếp» giao lại bếp cho bà Ký, đi ra với một câu lưu luyến của bà Ký:
– Con làm đâu, thỉnh thoảng con lại chơi nhé.
Cái đèn cồn để đun nước đêm, bây giờ xếp xó trong tủ chè, bùi ngùi cái thời hét ra lửa của nó. Đèn măng-sông, tên lính bị ban, những khi đèn máy tắt, hai ba tháng rồi không được một mồi lửa. Cái xe từ ngày thằng bếp ra, ít ai tô sơn điểm phấn cho nó, bắt đầu han rỉ.
Nghĩa là gia đình bà Ký, lại «thổ lai hoàn thổ» Không có những hoa hòe hoa sói. Người cũng như đồ vật, bà Ký kém sắc hẳn. Xưa lúc còn có tiền, bà mua bán đã có tiếng khinh người như rác. «Này người kia bán không? Người này bán không?» Bà Ký chỉ gọi họ thế là nhiều lắm. Có khi bà cấp tiến quá trên đài danh vọng sính chí, bà gọi họ:«Nhà mày thế mà đắt hàng đấy» Hay: «Để ta mở hàng cho».
Bà Ký sọp hẳn, trước trông bà đẹp là thế, đẹp cái đẹp cong cớn của những bà hợm hĩnh. Bây giờ bà ăn nói không sặc sụa mùi «mẹ cậu Xếp» nữa. Bà dịu dàng, nhẹ nhàng lắm. Bà không hay đứng cửa như trước là phải. Vì con người ta, khi đồng tiền đã kém, ai có thừa thì giờ ra hóng mát. Còn phải vá áo cho chồng, vá áo cho con, cạp lại cái rổ, buộc lại cái phất trần.
Hôm kỵ nhật thân sinh ông Ký, bà «giản tiện» lắm, không dềnh dàng như năm ngoái, mời cả xóm ăn từ hôm tiên thường và tổ tôm, thuốc phiện hai tối liền. Không, năm nay các cụ «chước» cho...Các cụ bận, chỉ về có một ngày, nên buổi tiên thường chỉ hương hoa thôi.
Hàng na, hàng nhãn, chểnh mảng không thiết tha mời mọc như trước nữa. Họ kháo nhau: «Độ này bà Ký không «đét-se» nữa rồi».
*Cho đến một ngày xấu giời gần đây, ngôi sao chiếu mệnh Chuyên bị lu hẳn. Sao mờ trăng lặn, cảnh gia đình bà Ký bắt đầu vào thời kỳ túng thiếu. Chuyên phải đuổi. Sở nghi, chỉ nghi thôi, Chuyên đã ăn cắp của sở.
Chuyên ở nhà, được cái không có vợ, nên cũng không đến nỗi bệu rệch lắm. Cái tiếng của nồi đồng nó có khốn nạn như nồi đất đâu. Tiếng thế, gõ vào nó vẫn «coong coong».
Nhưng sự đời không thể chẳng đến chỗ tận cùng của nó. Có đầu tất có cuối. Vật gì mài mãi chẳng đến xương, đến cốt. Bà Ký bòn mót mãi, rồi cũng phải hết chứ. Ngày hết là ngày hôm nay đây. Mặt rầu rầu bà Ký bảo Chuyên:
– Đôi hoa tai bán hai mươi nhăm đồng tháng trước đấy. Tiền hết rồi đấy. Nhà túng bấn thế này, bộ «sa-lông» để làm gì nữa mà không bán đi. Trước kia «sa-lông» ở đâu?
Chuyên nhăn nhó:
– Không được, mợ ạ. Bán đi, người ta cười cho. Ai lại khiêng lù lù…
Bà Ký lườm con:
– Cậu cứ nói.. Đến của hương hỏa, lúc bán cũng phải bán nữa là...Cậu chỉ được cái khệnh khạng!
– Ô hay! Con làm gì, mợ bảo con khệnh khạng?
Bà Ký cà:
– Lại còn phải làm gì nữa! Lúc có tiền thì sắm, nghèo túng thì bán đi. Có thế, cậu cũng sợ người ta chê bai, thế là khệnh khạng chứ gì.
Chuyên nói dỗi:
– Đấy thì mợ bán, con giữ làm gì.
– Bán thì ăn, thì tiêu, tôi ăn một mình đâu mà tôi bắt cậu bán.
Đồng tiền không cho phép ai rỡn với nó, không cho phép ai «lơ mơ» với nó. Khi nó đòi, thì ghê khiếp thay, đòi rất ráo riết. Bà Ký, Chuyên, hai mẹ con cứ soát mọi đồ đạc. Rút cục, Chuyên phải gạt nước mắt bán cái xe đạp «cuốc» của chàng.
Ngày giao nó về chủ mới, mới não nùng làm sao! Chuyên tưởng như chàng tự cầm dao xẻo thịt. Tai ác nữa là ông Đội ở gian bên cứ xuýt xoa, tiếc cơ hội:
– Hoài của, giá tôi sẵn tiền, tôi lấy phăng ngay. «Daring» ấy, ít nữa lên hàng trăm ngay đấy. Cậu bán bốn chục rẻ quá.
Cái xe đạp ấy đi được một tháng thì đến chiếc đồng hồ treo. Sự bán đồ cũng như bệnh gà toi. Một con đã phải «từ-trần», những con cùng chuồng khó lòng bảo toàn tính mệnh.
Đồ tế nhuyễn của riêng tây, bán, bán hết. Bán cả đến chậu thau, ống nhổ, bán lao bành cờ hiệu, bà Ký không để sót thứ gì. Nhiều lúc tiếc của, bà thở dài:
– Mua thời một đống tiền đấy, bán thì được bao nhiêu!
Trước Chuyên còn hăng, nghĩa là còn tin ngay mai, chàng bảo mẹ:
– Rồi con đi làm, lại sắm, cần gì mợ. Mợ lo làm gì cho nó ốm người.
Nhưng sau, một ngày lửa cũng tàn, một năm sau thì thôi, tia lửa hy vọng tắt hẳn. Chuyên không nghĩ đến sự đi làm lại sắm nữa.
Trông chàng lớp này má hóp, xanh, và khặc khừ thế nào. Đầu đã thấy biếng chải, tóc mai đen ngòm, và râu lún phún. Lưỡi dao «Gillette» hơn hào một lưỡi, tiền đâu. Gia dĩ làm ăn gì mà cạo cho nó tốn tiền. Còn khối cái cần hơn …
Hai đôi giầy chàng đóng từ độ phát tài, một đôi đã «tã» rồi, không thể thương được nữa. Còn một đôi thì nưng như nưng trứng, gượng nhẹ là thế, cũng chẳng tránh được nạn vỡ đê. Nghĩa là đi giời mưa, nước làm ủng chân như thường.
Còn cái mũ «phớt» nữa, rõ thật giậu đổ bìm leo, trước chẳng làm sao, dè lúc «bô» công việc, ông chuột gặm ngay cho một miếng ở vành, trông như anh sứt môi, đành bỏ xó.
Câu «Họa vô đơn chí», Chuyên được hiểu thấm thía hơn ai hết.
Gia tài còn độc cái kính râm, kính thuốc đáng mươi đồng, một hôm lập cập thế nào, giáng ngay xuống đất, vỡ cả hai mắt.
Bút máy bán, đồng hồ tay bán, còn cái kính vỡ nốt. Thiên trường địa cửu có thời hết. Hận của «cậu xếp». Chuyện dài có mà đến hơn Vạn-lý trường-thành.
Cái khổ của Chuyên khổ ở chỗ hết các thứ không cần lắm. Cả đến thứ rất cần cũng không thể có, mới nguy sao: Cái khoản thợ giặt. Tháng trước có năm hào hai, bà đã kêu như cháy đồi. Nhịn thuốc lá, được, đắng miệng một tí có sao. Nhịn ăn quà, được, về càng ăn được cơm.
Nhịn hớt tóc, đưa giặt, chịu, vì Chuyên còn phải đi lùng việc. Để tóc lộn sòng với lông mi, với râu, lẩn xuống tận xứ «gáy» thì chết, còn dám vác mặt đi đến đâu. Đã chẳng sang trọng thì chớ, có cái áo mạng lại còn cháo lòng, giời mới dám mặc. Vì giời có cần giao thiệp với ai để cần bộ mã. Chứ còn phải hàng ngày lê đôi giầy nát đến các chỗ quen thuộc cầu cạnh, đừng có nói chuyện lùi xùi.
Vấn đề này, Chuyên «triết-lý» với mẹ bao nhiêu lần nhưng đều bị bác cả. Cái lý của bà cũng gớm lắm chứ có vừa đâu:
– Thì anh kiếm ra tiền, tha hồ mà cúp đầu, tha hồ mà giặt là, tôi dám nói gì đâu.
Chuyên khổ tâm lắm, khổ tâm ở chỗ mẹ bắt chẹt không kiếm ra tiền. Nhưng khổ tâm, mặc, bà Ký cứ thẳng thừng. Nghĩa là bà Ký chủ trương cái thuyết: Tôi nuôi anh ngày hai bữa cũng nhược rồi, lấy đâu tiền cho anh diện.
Hỡi ơi! Đến thế này, Chuyên còn dám nói năng gì nữa! Mẹ chàng đã mệnh cho chàng cái danh «diện», nghĩa là ăn mặc vào để mà đi chơi, đi chơi phiếm, chứ không phải đi «dò» đất. Đến thế xin mẹ cũng chẳng cho nào. Chuyên bèn bán đến cái «ca-vát» này, «bơ-ten» này, rồi đến dần cả những pho tiểu thuyết đã xem rồi.
Anh thợ giặt, từ ngày biết Chuyên thất nghiệp, không thưa gửi như trước nữa. «Ca-vát», mùi xoa đưa ra là nhờ, không chóng như trước nữa.
Bạn hữu xem ra cũng chẳng còn ai. Lúc Chuyên khá, Chuyên tử tế với họ thật đấy, Chuyên cho họ súc miệng bằng bia, nước chanh thật đấy. Nhưng bây giờ, Chuyên không thể đòi họ được, vì lẽ lúc uống không có giấy má gì.
Loài người, có chứng, có cớ, có vết, có tích, có giấy, có má, lại có cả cái chết sắc như nước treo ở cổ, mà cũng vẫn nuốt lời như không nữa là. Những vụ thề ở đền Bạch-Mã, đền Bà Kiệu, vụ thề nào chẳng có một kẻ lật lọng.
Những ngày lần mò đến các bạn hữu đã cho Chuyên một từng trải. Khi anh nghèo, đừng nên đến nhà ai. Từng trải ấy khí đau một chút, nhưng tránh được nhục nhã. Ngày xưa cơ, mới có những người hiếu-hữu, chắp tay cúi đầu trước một người ở xa đến, quần áo rách như tổ đỉa.
Không, thời này không phải thời Chiến-quốc. Thời này là của câu ngạn-ngữ: «Chén tôi, chén bác mới bền». Anh ăn của tôi, đừng nói đến mười bận, chỉ một bận thôi, nếu bận sau anh không thể có mời lại tôi, tốt hơn xin anh biết điều đừng ăn. Vì nếu ăn như thế, tức là anh nuốt tôi, túc là anh mất tôi đấy. Chuyên hiểu cái lẽ đơn bạc ấy của loài người, nên Chuyên giữ mình khiếp lắm. Cùng lắm, cần lắm, không thể đừng được, Chuyên mới ra đường. Và điều cần thiết là tránh mặt các người quen.
*CHUYÊN dừng trước một hiệu tạp hóa. Chàng chăm chú nhìn cái bật lửa kiểu mới bầy cạnh hộp thuốc lá sợi vàng ngon quá thể. Thứ thuốc lá ngoại quốc này, hồi chàng còn đi làm, chàng đã mua năm ba hộp một lúc là thường. Hút vào, thở ra nó mới thơm làm sao, khoái làm sao! Cầm nó mới sướng tay làm sao! Hồi ấy, hạng thuốc lá một hào một gói, chẳng bao giờ chàng thèm để ý, chứ đừng nói đến mua.
Bây giờ, một điếu thuốc bẻ làm đôi, cái mẫu đôi ấy lại dụi đi dăm bẩy bận. Phân tam, phân tứ, phân ngũ, điếu thuốc cũng điêu đứng lây.
Chàng nhìn, nhìn mãi, nhìn đến tí nữa chúi mũi vào kính. Nhưng cái gì chẳng có thời hạn, cho rằng cái ấy là sự nhìn không mất tiền nữa. Nhìn chán, ước vọng chán, chàng lại thất thểu đi. Hai tay chắp đằng sau như nhà nho tản bộ..,
Đi đến đầu Hàng Đào, chàng gặp Thọ ở hiệu bán vải Tây đen bước ra, tay cầm một gói tướng.
– Cậu đi đâu?
– Thưa ông, tôi đi mua vải.
– Nghe anh Chí nói cậu cũng thôi ngay, sau tôi độ ba tháng, phải không?
– Vâng, ông thôi một cái, đến tôi.
– Bây giờ cậu làm đâu?
– Tôi chẳng làm đâu cả.
– Độ này có khá không?
– Thưa ông, cảm ơn ông, cũng đủ tiêu.
Chuyên trông bộ diện Thọ, cái áo tây vàng, cái quần tây trắng, đôi săng-đan trắng, bộ cánh này tuy không sang nhưng rất sạch sẽ. Chuyên để ý nhận kỹ Thọ. À, trông đen, khỏe hơn trước, linh lợi hơn trước.
– Nhà cậu ở đâu?
– Thưa ông, ở Hàng Nâu ạ. Mời ông lại chơi.
Đi một quãng nữa, ra đến Hàng Hài, Chuyên lại hỏi:
– Chắc cậu cũng có làm ăn, buôn bán gì đấy chứ?
Thọ nhanh nhẩu:
– À, thưa ông vâng, tôi buôn «búp-bê».
–???
– Tôi buôn «búp-bê» An-nam làm, đem ra bên ô-tô bán.
– Bán cho ai ngoài bến?
– Bán cho các hành khách.
– Cậu bán à?
– Vâng.
– Cậu mời người ta mua à?
– Vâng.
– Sao cậu lại làm nghề này? Ai mách cậu?
– Thưa ông, chẳng ai mách tôi cả. Còn sự buôn bán thì, thưa ông, đói đầu gối phải bò chứ ạ.
– Cậu làm nghề bán rao này từ bao giờ?
– Tôi làm từ hồi thôi việc.
– Hai năm nay?
– Vâng.
– Cậu có đi làm đâu không, hay đi bán hàng ngay?
– Tôi đi bán hàng ngay ạ.
– Có kiếm được không?
– Thưa ông, có làm thì có ăn.
Chuyên khen Thọ một câu:
– Hừ, cậu thế mà giỏi đấy nhỉ!
– Thưa ông, giỏi gì ạ, ai lúc đói chả phải làm.
Không biết Chuyên nghĩ thế nào chàng lại hỏi thăm bà Mùi:
– Bà vẫn khỏe mạnh đấy chứ?
– Cảm ơn ông, me tôi bình yên ạ.
Đáp xong, Thọ xin phép Chuyên vào trong hiệu một lát để lấy cái ảnh truyền thần.
Khi ra, Thọ hớn hở như người bắt được của. Chàng vui mừng:
– Ông xem ạ.
Thọ giở bức ảnh.
Chuyên đỡ xem, rồi khen:
– Giống hệt bà nhà ta, cậu nhỉ!
– Vâng ạ, tôi nghĩ me tôi cũng chẳng còn sống được bao lăm. Tôi truyền cái ảnh này, nhỡ sau me tôi…
– Bà khỏe khoắn cơ mà?
– Me tôi cũng quặt quẹo luôn đấy ạ. Vì thế, tôi phải lo.
Chuyên chạnh lòng, chàng tủi thân về chỗ Thọ có thể lo được cho mẹ mà mình thì cha có bệnh thấp đấy cũng chịu, chả biết làm thế nào.
– Cái ảnh này truyền, họ lấy bao nhiêu?
– Mười hai đồng ạ.
– Đắt quá nhỉ! Những mười hai đồng cơ à?
– Có thứ mười đồng họ vẽ chóng phai, tôi không bằng lòng.
– Bà có buôn bán thêm cập gì vào không?
– Me tôi mở cửa hàng bán nâu.
–???
– Mới mở năm nay. Tôi lo cho me tôi được cái vốn…
Chuyên cười:
– Nhiều không?
Thọ nhũn nhặn:
– Cũng không mấy tí ạ. Tôi dốc ống bát họ ba trăm, với lại nhà có hai trăm. Năm trăm bạc, me tôi xoay sở thế nào không biết, mở ngay cửa hàng.
– Thế tôi mừng cho cậu đấy nhé.
– Cảm ơn ông ạ.
– Giá cứ đi làm mọt xương cũng chẳng có cái vốn như thế.
Rồi chặc lưỡi:
– Phi thương bất phú. Đi làm ba cọc ba đồng, bao giờ giầu được. Như tôi đấy, cậu xét, lúc còn đi làm «hét ra lửa», diện nhất sở. Thế mà mới nghỉ vài năm giời, đã thiếu thốn ngay. Thà cứ đi buôn như cậu lại xong.
– Ấy, cũng vì nghĩ thế nên tôi mới xin thôi phăng. Để khi nào tôi sẽ thuật những chuyện buôn bán của tôi cho ông nghe. Tôi không ngờ, giời thương gia đình tôi, cho kiếm nên làm ra.
– Phải rồi phi thương bất phú. Thời buổi này, chỉ có buôn bán mới chóng nổi thôi chứ.
Thọ gọi hai cái xe, rồi bảo Chuyên:
– Mời ông lại chơi nhà tôi đã, chẳng mấy khi…
Chẳng lại chơi với Thọ cũng biết làm gì hơn, Chuyên gật đầu. Chàng bước lên xe, ngả mình, mặc cho xe kéo đi.
*Bà Mùi thấy Chuyên lại chơi, mừng tíu tít. Bà hớn hở, gọi pha chè:
– Thưa ông, mấy lần cứ định xuống hầu «cụ» với ông, lại nhỡ. Xin ông thứ lỗi cho.
Chuyên đưa mắt một lượt gian nhà. Chàng đâm hoảng. Nhưng chàng nghĩ ngay có lẽ nhà này là của họ hàng, hay con nhớn bà Mùi, chứ Thọ làm sao gây dựng được một gia đình thế này.
Chàng bèn hỏi một câu để dò:
– Bà thuê cái nhà này bao nhiêu?
Bà Mùi xum xoe:
– Thưa, bẩm ông, hai mươi nhăm đồng.
– Bà có cho thuê lại một ít hay ở cả?
Bà Mùi chỉ ra ngoài cửa hàng, rồi lại chỉ vào trong nhà:
– Ông tính choen hoẻn có thế này lại còn cho thuê lại, ở vào đâu? Tôi ở một mình đấy ạ.
– Cậu Cả cũng ở đây với bà?
– Không, tôi có một mình cháu đấy thôi.
Nghi ngờ tan theo mây khói ngay, khi Chuyên thấy Thọ lấy ấm chén, rút ngăn kéo lấy diêm, mở tủ lấy thuốc lá, có cái vẻ: ta là chủ lắm. Nhất lúc Thọ sai đứa ở. Câu «Xem bạn một người biết tâm tính người ấy» đúng vô cùng. Nhưng cũng chưa đúng bằng xem cách sai bảo quân hầu, đầy tớ, để biết tính một người. Thấy Thọ sai thằng nhỏ đi mua bia, Chuyên hiểu ngay nhà này của Thọ và Thọ hiện đương phát tài. Những đồ đạc bầy biện trong nhà có lẽ quý và sang hơn nhà Chuyên. Tuy không có bộ «sa-lông» lùn tịt, nhưng có đôi trường kỷ lim đen bóng và mát rượi.
Khi Thọ đưa tiền cho thằng nhỏ đi mua bia, chàng đưa mắt thấy Thọ rút cái ví, dày cộp và những giấy bạc một đồng, năm đồng thừa đầu, mọc lên tua tủa. Chuyên nghĩ bụng: «Hừ! thằng bé con này nó loay hoay thế nào lại có thể chóng «phất» thế nầy? Hay nó được bạc, hay nó trúng số? Tuy nó chẳng có tiền nghìn bạc vạn gì, nhưng ít nhất nó cũng hơn mình những lúc này chứ!»
Chàng hỏi qua loa về sự buôn bán của bà Mùi, rồi cáo từ. Bà Mùi nhất định không nghe. Bà giữ chàng lại:
– Trước sau cũng thế, bao giờ tôi cũng nhớ ơn ông đã tác thành cho cháu.
Cũng là chữ tác thành, cũng vẫn cái lối nói khiêm tốn, với bộ điệu khiêm tốn của bà Mùi, thế mà lần này Chuyên thấy ngượng tai. Thực tế, chỉ có thực tế mới làm cho người ta vứt đi được những kênh kiệu vô ý thức, những cử động thừa.
– Cảm ơn bà.
– Ông đã chiếu cố đến nhà cháu, xin thế nào cũng mời ông ở chơi xơi chén rượu nhạt.
Lòng chân thành của bà Mùi khiến Chuyên không thể từ chối.
Bà Mùi vui mừng:
– Có thế chứ, nếu ông không rộng cho nhà cháu…
Bà Mùi bây giờ chủ cửa hàng nâu, dấn vốn, đồ đạc ít ra cũng phải một hai nghìn, với bà Mùi lúc trước không khác tí nào cả. Lại có phần khép nép hơn. Một phản-động-lực tâm-lý làm Chuyên nghĩ đến mẹ chàng. Bà Ký, lúc chàng đắc thế đã hống hách một thời, đã coi giời bằng vung, đã ăn nói chỏng lỏn, đã khinh người bằng nửa con mắt, đã …nhiều lắm!
– Tôi biết bà ở đây, thế nào tôi cũng bảo bà tôi lại chơi.
Bà Mùi xua tay:
– Ấy chết, để tôi lại hầu cụ mới phải chứ!
Như bị con kiến đốt đánh nhói, Chuyên giật mình. Chàng giật mình vì bà Mùi đã nhũn nhặn quá, hạ mình quá:
– Bà bận buôn bán thế này, đi đâu được. Để tôi mời bà tôi lại chơi.
Cái tiếng cụ, tự nhiên Chuyên thấy mỉa mai vô cùng. Có lý nào một người đàn bà mới bốn mươi nhăm đã được hưởng đại-danh-từ ấy. Sợ phải nghe nữa, Chuyên bảo ngay:
– Chỗ bà tôi với bà là tình cố cựu, bà đừng gọi bà tôi bằng cụ, nó sái đi.
Rồi muốn cho bà Mùi không gọi nữa, chàng bèn hỏi:
– Bà năm nay cũng trạc tuổi bà tôi chớ gì?
– Bẩm, tôi bốn mươi tám ạ.
– Bà hơn bà tôi sáu tuổi đấy.
– Vâng, thưa ông kể gì tuổi. Tuổi mà như chúng tôi thì tuổi làm gì ạ.
Nói xong, bà cười một cách nhũn nhặn.
Bữa cơm thịnh soạn tỏ lòng hậu hỉ của bà Mùi. Trong khi ăn, Thọ kể lại những gì «thăng trầm» trong mấy năm thôi việc gần đây.
Chuyên nghe thú lắm. Chàng bái phục chí làm giầu của Thọ. Chàng hỏi, hỏi nhiều lắm, để rút cục kết luận:
– Cậu khá thật, nhưng tôi chịu. Đói thì đành, chứ chào mời người ta mua cho mình nó thế nào ấy. Xấu hổ lắm!
Thọ cười thẳng thắn:
– Ông tính lúc cần tiền, làm lấy mà tiêu chẳng hơn ngửa tay xin người ư? Mà xin, vị tất người ta đã cho. Xin người ta mới xấu hổ, chứ làm mà tiêu, tôi cho là sự thường. Mà còn đáng khen nữa.
*Một trường hợp ác nghiệt đến làm cho Chuyên không thể nào tránh được phiền nhiễu Thọ.
Chuyên bị bắt thẻ. Chàng biết nếu đưa về nhà cũng chẳng có tiền, mà không có tiền, tất nhiên phải vào «bóp» nằm. Chàng lo, lo quá, sau nghĩ chỉ còn cách viết mấy chữ nhờ tên phu xe đưa về hàng Nâu cho Thọ để vay tiền. Tên xe ngần ngừ:
– Nhưng không lấy được tiền thì tôi mất công không à?
Bất-đắc-dĩ, Chuyên phải nói dối:
– Ô hay, anh này, nhà tôi ở đấy, lại không có tiền là thế nào?
– Thế ông cho tôi bao nhiêu?
– Tôi giả bác năm hào.
Được món bở, tên xe chỉ xe ở bờ hè:
– Thế ông trông xe cho tôi nhé! Tôi chạy ù, trở lại ngay.
Tên xe đi, Chuyên thấp thỏm. Chỉ sợ không gặp Thọ. Chỉ sợ Thọ không bằng lòng đưa.
Mười lăm phút sau, Thọ theo tên xe lại. Chàng chạy ngay đến cạnh Chuyên:
– Ông phảỉ bắt thẻ đấy à?
Chuyên thấy Thọ, mừng rỡ. Chàng nói với người đội xếp đứng đấy:
– Ông làm ơn cho tôi về Cẩm, tôi lấy thẻ.
Ở sở Cẩm ra, Chuyên nắm tay Thọ:
– May quá, không có cậu thì tôi nguy.
Thọ ngạc nhiên:
– Làm sao mà nguy? Không có thẻ thì lấy thẻ.
Cảm động về sự tử tế của Thọ, Chuyên thú ngay:
– Nói giấu gì anh (lúc này Chuyên không lên mặt nữa), anh không giúp tôi, tôi đành chịu, chứ đưa về nhà, mợ tôi cũng chả có tiền đâu.
Lời thú của Chuyên mới thiểu não làm sao! Cảnh trạng của chàng mới điêu đứng làm sao! Có thể nào một «ông Xếp» mới ngày nào «lên xe xuống ngựa» vung vinh, bây giờ không có một xuất thẻ hai đồng rưỡi được. Thọ không thể nào tưởng tượng nổi cảnh túng thiếu của Chuyên đến thế. Chàng ngùi ngùi:
– Sao ông không đi làm?
Chuyên thỉu mặt:
– Anh đừng gọi tôi bằng ông. Tôi hơn anh có dăm tuổi chứ bao nhiêu. Chúng mình còn trẻ cả... Tôi muốn đi làm lắm, chứ ai muốn ở nhà chịu túng thiếu. Nhưng anh bảo chạy vào đâu làm bây giờ? Thời buổi này khó lắm chứ anh.
Đi được một quãng, Thọ ngừng lại. Chàng nghĩ một lát, rồi bảo:
– Ông đi xơi cơm với tôi đi.
– Kìa, tôi đã bảo anh đừng gọi tôi bằng ông mà lại.
– Vâng, anh đi xơi cơm với tôi.
Hai người vào một tửu lâu Khách. Thọ gọi những món ăn một cách thành thạo khiến Chuyên biết ngay ngày thường Thọ vẫn lai vãng những nơi này. Chuyên ném một cái nhìn lén sang người bạn trẻ tuổi, mới hồi nào ngờ nghệch chẳng biết gi. Thọ quay hỏi Chuyên:
– Anh xơi rượu Thanh-mai hay Mai-quế-lộ?
– Một tí Mai-quế-lộ anh ạ.
Bữa cơm hôm ấy nữa làm cho Chuyên hiểu Thọ hơn. Thọ chẳng những là tay tháo vát, còn là người có lòng dạ. Thọ luôn luôn khuyên Chuyên nên ra buôn bán như mình:
-Tội gì chịu túng, anh. Anh đi làm được tháng ba bốn chục bạc, bao nhiêu. Anh nghe tôi, anh cứ đi với tôi, thế nào tôi cũng tính cách làm cho anh kiếm được mỗi tháng bẩy tám chục, trăm bạc. Chưa biết chừng hơn cũng nên. Đây nhé, tôi cứ nói thế này anh nghe: Búp-bê nhỏ tôỉ mua ba hào một con, bán sáu hào. Con nhỡ năm hào, bán tám hào. Con đại một đồng, bán hai đồng, hai đồng rưỡi. Một ngày bốn mươi lăm con, ít ra cũng lãi vài bốn đồng. Tội gì phải đi làm cho khổ thân.
Chuyên cười:
– Cảm ơn anh, anh có lòng tốt muốn bảo tôi cách kiếm tiền. Nhưng tôi không theo anh được đâu.Tôi phải mời chào người ta, tôi ngượng chết mất. Nó thèn thẹn thế nào ấy.
Thọ đỏ mặt, cố diễn giảng:
– Anh không nên nệ quá. Chúng ta sống trong đời chỉ cần tránh có một thứ: sự bẩn-thỉu. Đừng phạm điều đó là được rồi. Còn làm ăn buôn bán, có gì là lạ. Không có tiền, đào bới ra tiền, tôi tưởng đó mới là sống chứ, đó mới là anh hùng chớ. Tôi xin anh cứ nghe tôi. Làm thử một vài lần, quen ngay. Ở đời, nếu mình không tự tìm được cái lý đứng lên nó mà sống thì nguy lắm. Tôi thú thật với anh, tôi rất trọng những người tự lập. Trông vào ngoài là chết. Phải trông ở sức hai bàn tay của mình. Cái lẽ khinh trọng, không ở nghề mà kẻ làm nghề. Người phu xe, kể về thứ bực là hạ lưu, những biết đâu về thứ bực thiêng liêng, thứ bực vô hình, họ có thể là thượng-đẳng. Nếu người phu xe ấy có một tâm hồn đẹp, có những đức tính tốt.
Chuyên cười nhạt:
– Tôi nghe anh nói, tôi cũng biết là phải đấy nhưng chịu, tôi không thể theo được. Đưa con búp bê vào tay người ta mời chào, tôi cảm tưởng như mình đi ăn xin.
– Anh nhầm lắm. Tôi đổi một thứ lấy một thứ, sao gọi là ăn xin. Ông chủ một hiệu kim-hoàn to tướng đăng quảng cáo ầm tứ xứ cho thiên hạ đổ đến mua, kể về một lối, có khác gì đưa hàng trực tiếp vào tay khách không? Thế cũng là ăn xin à? Chúng ta còn trẻ, đời còn phải xông pha nhiều, anh phải nghĩ cho thật chín, trông cho thật rõ mới được. Đây nhé, tôi ví dụ thế này anh dễ hiểu hơn. Anh có trăm vạn, anh chế tạo. Anh có chục vạn, anh bán buôn. Anh có hàng nghìn, anh buôn đi bán lại. Anh có hàng đồng, anh không có cửa hàng để người ta đến mua, tự tay anh đem bán cho người ta, có sao! Bạc triệu, bạc vạn, bạc nghìn, bạc đồng, thủy chung anh cũng là anh bán hàng lấy lợi chứ gì. Sao thiên hạ lại trọng cái anh lái buôn bạc triệu trong khi khinh anh lái buôn bạc đồng? Anh thấy sự không sáng của thiên hạ chưa?
– Đã đành thế, nhưng ngượng lắm, anh ạ.
– Ồ, anh lại cứ bảo ngượng. Người ta ở đời, còn nhiều cái ngượng khác. Cái ngượng quỵ luỵ, cái ngượng nhờ vả, nhiều lắm.
Bốc lòng, Thọ nói xong mới biết cũng đã không tránh những chỗ cần tránh. Chàng sợ Chuyên chạnh lòng. Chàng sợ phạm vào tự ái của Chuyên, nên nói thêm:
– Tôi không bao giờ quên ơn anh đã giúp tôi khi trước. Đời tôi, có lẽ anh là người thứ nhất giúp tôi. Nên bây giờ, tôi thành thực mong anh nghĩ ra, bỏ hết những thành kiến, cố làm việc cho có tiền. tôi cam đoan với anh, nếu anh bằng lòng làm việc, tôi sẽ tìm cách để anh có thể kiếm được mỗi tháng trăm bạc ngay. Tôi vẫn biết, anh bây giờ làm như tôi thì khó chịu và ngượng ngập thật đấy. Nhưng cố lên, rồi quen đi. Khi đã quen rồi, khỏi ngượng ngập nữa. Làm đi anh ạ, làm cho ra tiền mà tiêu tội gì! Anh cứ nghe tôi, tôi bỏ vốn cho anh. Hãy cứ làm tạm, kiếm ngày vài đồng, rồi khi nào có cái vốn, ta lại xoay buôn khác. Biết đâu một ngày kia, tôi với anh chả có một xưởng chế tạo «búp bê», tích tiểu thành đại, anh còn lạ gì.
Chuyên vẫn lắc đầu, chàng cười ngượng nghịu:
– Khó lắm, tôi không làm được đâu. Nhỡ một cái, gặp các bạn bè quen thuộc thì chết! Họ cho là mình nghèo khổ rồi mới xoay đi bán rao.
– Ồ, anh cần gì họ, họ có giúp ích gì cho sự sống của chúng ta? Khi chúng ta xét điều gì đáng thì làm, chứ cứ trông ở sự phán đoán thiên hạ, có lẽ việc gì cũng trái cả. Cái thiên hạ nông nổi có nghĩa gì!
Không muốn để Thọ nói nữa, Chuyên bèn khất với một câu hẹn bâng quơ:
– Được, anh cứ để tôi nghĩ. Biết đâu tôi sẽ đổi ý kiến.
*CHUYÊN vừa về nhà, bà Ký đã gọi tới tấp:
– Gớm, cậu đi đâu mà lâu thế, đợi sốt cả ruột.
Rồi mắng yêu:
– Cứ đi đâu là mất cả ngày cả buổi, chả bảo ai cả. Có việc cần, tìm cậu đến là khổ!
Sự đon đả của mẹ làm cho Chuyên biết đã có một cái gì đáng mừng xảy ra.
– Gì thế hở mợ?
– Cậu có về mà đi làm thì đi. Bà Thuận-Thái vừa sang mách mợ, bà có ông em mới mở hiệu cao-lâu, muốn tìm một người quản lý.
– Ở đâu hở mợ?
– Đâu ở hàng Bông. Bà Thuận-Thái bảo lúc nào cậu về thì sang bà ấy bảo.
Hai chữ «quản-lý» làm Chuyên choáng váng. Chàng chạy vội sang bà Thuận-Thái:
– Lạy bà ạ.
– Không dám, cậu. Thế nào, bà đã bảo gì cậu chưa?
– Thưa bà, mợ tôi bảo bà muốn giúp tôi một việc.
– Phải, cậu nó là em tôi, mới mở một hiệu cao-lâu, muốn tìm một người quản lý.
Như người cố nèo được cho sang chuyến đò cuối, Chuyên mừng rỡ:
– Bà làm ơn giới thiệu tôi, tôi có thể làm được.
– Cậu nó bảo tôi xem ai là người đứng đắn cẩn thận, mượn cho cậu nó một người.
– Vâng, bà cứ cho tôi lại gặp ông chủ.
– Không cần, cậu ạ. Để tôi nói công việc cho cậu nghe. Cậu liệu làm được, cứ lên thẳng trên hiệu, bằng không thì thôi. Đi lại mất thì giờ của cậu.
– Tôi ở nhà chứ có làm gì đâu mà sợ mất thì giờ.
– Cậu không phải lên, vì cậu nó đã dặn tôi cách thức cả rồi.
Mở hộp thuốc lá, bà mời Chuyên, rồi tách bạch:
– Đây này, cậu nó bảo cái nghề cao-lâu, kẻ ăn người làm chúng nó hay tắt mắt. Cần phải có một người quán xuyến trông nom. Chân ấy gọi là chân quản lý.
Chuyên nhanh nhẩu:
– Vâng, chính thế đấy ạ. Tôi vẫn đi ăn luôn, tôi biết. Hầu sáng chúng nó là chúa hay gian tham. Không có người thạo việc trông nom, hỏng ngay.
– Phải, cho nên cậu nó phải đặt chức quản lý là thế. Cậu nó bảo mở mang theo lối «mô-đéc», không lùi xùi như các nơi khác. Ông quản lý phải ăn mặc lịch sự.
Chuyên nghĩ đến chỗ quần áo của chàng đã bán mòn hết, còn gì mà lịch sự. Nhưng chàng tự nhủ:«Cần gì, làm là may ngay cũng được.»
– Vâng, đúng thế!
– Cậu nó có chí làm ăn to, cải cách theo lối «tân thời». Không cho hầu sáng tính tiền khi khách ăn xong. Vì nhiều khi khách ăn một vài bận quen rồi, cho chúng nó năm ba hào, chúng nó tính gian đi một vài đồng, ai biết đó là đâu.
– Vâng, chính thế!
– Nên cậu nó bảo phải mượn quản lý tính tiền, rồi biên giấy cho hầu sáng đem ra «két».
Chuyên chán phè, chàng hiểu cái chân quản lý bà Thuận-Thái xin cho chàng rồi. Quản lý gì đâu! Cái tên ấy, người ta đặt ra để gọi cho nó có vẻ, thế thôi. Nói nôm là anh hầu-sáng tân thời, đúng hơn, hầu sáng theo kiểu tối tân của tiệm ăn lối mới. Ồ, thế thì chàng chịu! Chẳng ra gì, trước kia cũng đã có lúc ăn chơi, bè bạn nhiều. Bây giờ giơ mặt ra đấy, đợi người ta ăn xong, rút cái bút chì ở mái tai ra, loay hoay tính, rồi lại dẫn xác đến bàn khác, chỉ vào từng đĩa, từng bát.. Ôi! chết đói ngay cũng chịu, anh em cũ cùng sở họ vào ăn, họ trông thấy thì chỉ có độn thổ, biến, chết!
Chuyên chán ngán, lắc đầu:
– Thưa bà, tôi không chắc có kham nổi chân ấy không.
Tròn xoe mắt, bà Thuận-Thái nhìn Chuyên như nhìn con gà ba chân:
– Sao, sao, sao cậu lại bảo không kham được? Mỗi tháng cậu nó giả mười hai đồng cơ mà. Mười hai đồng cơm nuôi cơ mà.
Chuyên đành phải thú thật:
– Trước kia tôi đi làm, quen biết nhiều, bây giờ làm thế, anh em người ta cười cho.
– Ồ, sao người ta lại cười là thế nào?
– Tôi tưởng giá ngồi két, hay chỉ trông nom sổ sách, phân phát công việc, thay quyền chủ.
Bà Thuận-Thái giơ tay lên giời, kêu ầm:
– Cậu này rõ lẩn thẩn! Làm gì có ăn thì thôi lại còn vẽ. Cơm đã không mất, cơm cao-lâu lại ngon lành, tha hồ muốn ăn gì thì ăn. Mỗi tháng để ra mười hai đồng, lại còn muốn gì nữa!
– Thôi, cảm ơn bà, tôi chịu không thể kham nổi.
Lúc sang bà Thuận-Thái, Chuyên vội bao nhiêu thì lúc về chàng chậm chạp bấy nhiêu. Chàng lo cái khoản mẹ chàng sẽ hỏi. Rồi không khéo, bà Ký lại nói lôi thôi cũng nên. Quả như chàng đoán, khi ngỏ với mẹ sự thể, bà Ký nổi tam-bành lục-tặc:
– Nào, thế cậu định ở nhà ăn hại tôi suốt đời có phải không? Cậu định giết tôi có phải không? À, ra cậu không còn biết thương ai! Không còn biết nể ai. Cậu có biết con mẹ hàng gạo hôm nọ nó bảo gì tôi không? Nó bảo không có tiền giả thì khâu mồm vào. Đã nhục, chưa, đã khốn nạn chưa, đã ê chề chưa! Lại còn sĩ diện, không làm thì làm giời à! Thân phận đã kiếm không nên, đào không ra, lại còn làm bộ làm tịch! Tôi bảo thật cho cậu biết, chuyến này không đi làm, cậu đừng vác mặt về đây ăn cơm của tôi nữa. Cậu đừng bêu xấu bêu hổ tôi. Tôi đã nhục nhã về bố con cậu nhiều rồi. Tôi đã chết cay chết đắng, chịu khổ chịu cực nhiều rồi!
Chuyên chịu những sỉ vả của mẹ với hàm răng nghiến chặt. Đã từ một năm nay, từ ngày «nghỉ» việc, ít khi chàng được thảnh thơi. Phi chuyện nọ thì chuyện kia. Hơi một tí, bà Ký đay nghiến chàng. Đi thì chớ, về đến nhà, chàng cứ dầy cả mặt. Nhất cữ này, bà Ký nói riết lắm. Nhiều bận có khách đến chơi, nhất lại khách đàn bà, mẹ chàng cũng cứ mang xới móc, vuốt mặt không kịp.
– Cái thể con không kham được, mợ bảo làm thế nào?
– Không kham được thì treo miệng lên, sao làm thì không biết làm, lại biết ăn?
– Mợ không nuôi con nữa thì thôi, mợ mắng con thì con chịu, chứ làm những việc bệ rạc, con không thể làm được!
Bà Ký cười một cái cười lạnh băng:
– Hừ, hừ, hay chửa! Tính chẳng có lại có tướng. Bắt chuột chẳng hay, hay ỉa bếp! Hừ, hừ, gớm chửa!
Rồi đổi sang giọng mỉa mai, bà Ký chĩa vào tận mặt con:
– Ra con tôi định làm đô-đốc, quận-công cơ đấy! Nào tôi biết đâu. Biết đâu ông con thất nghiệp của tôi lại gớm thế!
Rồi bà lại vẫy tay vào mặt một cách chế riễu:
– Thôi, chưa làm được chức quận-công, đô-đốc thì cứ làm tạm cái chân…nhà đo cũng được.
Máu ở cổ họng Chuyên gần muốn phòi ra. Chàng tối tăm mặt mũi, không thể đứng được nữa. Chuyên ngã phịch xuống ghế.
Nhưng sự đời có những gấp khúc không thể lường được. Giữa lúc bị mỉa mai, một tai nạn nữa lại đến để «thêm thắt» vào làm cho chàng cơ cực hơn. Thằng bé con nhà thợ giặt cầm quyển sổ tiến thẳng vào. Nó ném quyển sổ vào lòng Chuyên:
– Cậu giả tiền thầy tôi đi!
Bà Ký bĩu môi:
– Đấy, đã biết thân chưa! Đã hết đô-đốc quận-công chưa?
Chuyên hắt quyển sổ xuống đất:
– Về bảo thầy mày, lúc khác!
Thằng bé cúi nhặt quyền sổ, làu nhàu:
– Thầy tôi bảo thầy tôi không cho cậu chịu nữa đâu! Cậu để lâu lắm rồi.
Chuyên quắc mắt:
– Về bảo thầy mày, tao chưa có thì giờ tính sổ!
Thằng bé chẳng kém, gân cổ ;
– Ai xin cậu mà cậu bảo không có thì giờ! Mấy tháng giời, có vài hào chỉ lại còn không giả, lại còn vứt sổ. Sổ thì có một trang chứ bao nhiêu mà phải tính.
Rồi nó đưa quyển sổ vào tận mặt Chuyên:
– Đây này, cậu xem, có hơn bốn hào chứ bao nhiêu mà phải tính. Cậu giả thầy tôi đi, thầy tôi không cho cậu chịu đâu.
Chuyên quát ầm:
– Ô hay! Cái thằng này! Ai chịu nhà mày. Tao đã bảo tao không có thì giờ.
Thằng bé bướng bỉnh:
– Cậu nợ, cậu không giả, cậu còn mày tao với ai! Tôi xin cậu à!
Bà Ký sung sướng vì con bị thằng bé làm lôi thôi, nói mát con bằng cách bảo nó:
– Thôi, cậu ấy đi làm đi lụng gì mà có tiền. Cho cậu ấy chịu, rồi cậu ấy đi làm, cậu ây khắc giả. Em đòi mãi cũng chả có đâu.
Thằng bé vẫn không thôi, nó cứ lải nhải:
– Có mấy hào chỉ, cậu không giả, thầy tôi bắt tôi đi nhiều lần lắm rồi. Lúc thì cậu đi vắng, lúc thì cậu khất. Cậu không có tiền, cậu đừng đưa giặt có được không?
Không chịu nổi, tức quá, Chuyên gầm lên. Rồi nắm lấy nó, chàng giúi đầu nó vào tường. Thế là việc bé xé ra to, nó chửi ầm ĩ. Không tự chủ được nữa, chàng giơ thẳng tay tát trái cho nó một cái vào mặt. Thằng bé không kịp đỡ, đổ máu mũi, chạy ra cửa chửi rầm. Chuyên đuổi, nó chạy miết.
Bà Ký nhân cơ hội ấy, té tát:
– Đã mát lòng hả dạ chưa, con ơi! Biết không có tiền thì giặt nhà có được không? Chịu đựng của người ta làm gì, người ta réo róc cho.
Chuyên, mặt tím bầm, yên lặng. Một lát sau, có tiếng chửi ầm từ ngoài ngõ vang vào. Hai ba người cởi trần, lực lưỡng, phăm phăm đi đến. Thằng bé con, máu ướt đầm áo, theo sau.
– Đâu, nó đâu? Đứa nào đánh con ông, bảo ông. Ồng giệt cho nó một trận.
Những nhà bên cạnh đổ xô ra. Họ kéo sang cửa nhà bà Ký.
Thấy bọn họ ba bốn người định xông vào, bà Ký đứng chận ở cửa:
– Có phải các anh định phá nhà tôi, có phải không?
– Không ai thèm phá nhà, bà phải gọi cái thằng nó đánh con tôi ra đâỵ.
– Các anh định giết con tôi phải không?
– Không nói lôi thôi. Nó đánh con tôi, tôi phải đánh cho nó bỏ m.. nó.
Chuyên gầm lên như con hổ, chàng xông ra với một cái chầy ở tay.
Những người xem kêu như cháy đồi, chạy loạn xạ. Bỗng một tiếng quát ầm:
– Cái gì?
Hai người đội cảnh sát hạ xe. Bà Ký bù lu bù loa phân trần. Bà chỉ mấy người thợ giặt:
– Thưa hai ông, mấy thằng này nó định phá nhà tôi.
– Thưa ông, nó đánh con tôi vỡ mặt vỡ mũi.
– Lên bóp!
*Buổi chiều hôm xảy ra chuyện ẩu-đả lại là buổi chiều thứ bẩy. Và rủi hơn nữa, lại nhằm ngày lễ. Chuyên phải nằm ở sở Cẩm tối thứ bẩy, cả ngày chủ nhật, tối chủ nhật, cả ngày thứ hai, tối thứ hai. Vị chi là ba đêm hai ngày.
Nhất nhật tại tù, trời ơi, từ bé đến giờ Chuyên mới phải một chuyến nhục-nhã đến thế này! Bị nhốt chung với hai ba chục người trong «vi-ô-lông» nồng nặc những mùi chua của mồ hôi, mùi khai của nước giải, và mùi hăng đến vỡ mũi của «lô-bích-kê» ở chuồng tiêu «dội» sang.
Từ thuở làm người đến giờ, Chuyên mới biết thế nào là cơm cá mắm… Đêm nằm, rệp ở sàn đốt tưởng đến vỡ thịt. Ba đêm hai ngày, Chuyên tưởng như mình đã trải qua một thời-kỳ vài năm. Ruột chàng, lúc nào cũng như có lửa bốc ngùn ngụt. Chàng đợi, đợi mãi, đợi đến sáng thứ ba.
Sáng thứ ba đã đến.
Khi viên cảnh-sát cầm quyển sổ chiếu vào gọi tên: «Nguyễn-văn-Chuyên» thì chàng ra sau một tiếng:
– Tôi!..
– Đánh nhau có phải không?
– Vâng.
– Lên quan hỏi.
Sau khi nộp cho con sáu hào phạt, bà Ký bỏ mặc Chuyên, lên xe về thẳng. Chuyên hiểu mẹ giận chàng lắm.
Ở sở Cẩm ra, nếu quần áo không bị hôi hám, có lẽ chàng đã chẳng về nhà. Nhưng không thể đi đâu được với cái sơ-mi đen kịt ghét bám đầy cổ, với cái quần gần thành mùi đất thó, bất đắc dĩ, chàng phải về. Thấy mặt con, bà Ký lẳng lặng đi vào trong nhà.
Một tát lâu, bà ra. Mặt bà tái ngắt, bà bảo bằng một thứ gọng cố ép lòng để khỏi phải phũ phàng:
– Thôi, cậu có đường có nẻo, cậu đi đâu thì đi! Cậu bêu riếu tôi thế đủ rồi. Tôi xin cậu, tôi nhục nhã lắm rồi.
Chuyên cắn răng chịu những nhời xua đuổi của mẹ. Chàng lẳng lặng đi thay quần áo, rồi vào buồng đánh một giấc, bỏ cả bữa cơm chiều.
*KHÔNG khí gia đình nặng lắm rồi. Chuyên nảy ra ý kiến đi Saigon để kiếm việc làm. Chàng nhớ các bạn chàng vẫn kháo:
– Saigon nhiều đồn điền cao-su, tìm việc dễ hơn ở Bắc nhiều.
Saigon, chuyến này thử đi một chuyến xem sao! May ra có cơ hội lập thân chăng?
Chàng biết lần này ngỏ ý với mẹ, bà Ký sẽ bằng lòng ngay. Nhưng còn cái khoản lộ phí. À, cũng phải có dăm chục bạc mới nói chuyện bay nhẩy được chứ. Đã đành trong ấy có người anh con cô con cậu ruột, ăn uống không lo rồi. Nhưng cũng phải có đồng ra đồng vào. Chẳng nhẽ đã ăn uống thì chớ, lại còn lấy tiền của người nữa hay sao?
Chàng suy tính mãi, rồi quyết định vùng vẫy một phen. Bắt đầu thực hành cuộc «viễn du» bằng cách đặt lên «thảm» vấn đề lộ phí. Ít ra cũng có năm chục. Năm chục lúc này hỏi ai, đào đâu ra? Chàng soát lại một lượt các đồ đạc. Không còn thứ gì có thể phát-mại lấy món tiền to như thế.
Tính, tính mãi, chỉ còn một cách bán cái tủ áo nữa thôi. Từ ngày thất nghiệp, chàng đã bán la liệt, bán không từ một thứ gì. Bán, bán nhiều lắm, nhưng chưa «hỏi tội» đến các đồ gỗ là những thứ cồng- kềnh không giấu ai được.
Song, túng thì phải tính, cho hàng xóm láng giềng cười, mặc họ. Vả họ còn lạ gì tình cảnh mình.
Định tâm rồi, Chuyên nói với mẹ:
– Con ở ngoài này mãi cũng chẳng có công việc đâu. Mợ cho con vào Saigon con tìm việc, may ra có cơ hội. Ở ngoài này, nằm nhà mãi phiền mợ ra.
Bà Ký không nghĩ ngợi, nói ngay:
– Trước kia cậu anh còn đi làm, tôi không muốn cho anh đi xa. Bây giờ cậu anh ờ nhà rồi, anh muốn đi tôi cũng để cho anh tùy ý.
Rồi lòng người mẹ đến, dù là người mẹ xưa nay đã đầy đọa con những lúc con thất nghiệp, bà Ký ngùi ngùi:
– Giá tôi làm ăn khá giả, tôi cũng chẳng để anh tha phương cầu thực. Nhà một mẹ một con. Nhưng anh biết đấy, tôi bói không ra, sà không thấy, giữ anh ở nhà để nhịn đói cả à! Anh vào trong ấy, làm ăn khá, liệu mà gửi tiền ra. Tình cảnh nhà, anh đã biết đấy.
Chuyên ngập ngừng:
– Nhưng con muốn xin mợ một điều.
Bà Ký giật mình, ngước mắt đợi con nói.
– Con muốn xin mợ cho phép con…
– Cho phép gì… anh?
– Cho phép con bán cái tủ áo lấy tiền đi.
Bà Ký rún cổ, bà lắc đầu ra dáng đau xót:
– À, thế ra bây giờ anh không thiết gì đến nhà cửa, anh bỏ anh đi. Rồi anh lại tính cách bán hoài bán hủy. Có phải anh bảo của anh sắm ra thì anh bán?
Chuyên nhăn nhỏ:
– Sao mợ lại nói thế? Con bao giờ lại dám nghĩ quàng xiên. Vì từ đây vào Saigon, phải có mấy chục mới vào được. Mợ bảo con không bán thì con trông vào đâu?
Bà Ký thở dài:
– Nào có phải tôi giữ của anh đâu. Tôi không muốn các ông cả bà nhớn mỉa mai tôi là vong gia bại sản. Chứ của anh sắm ra thì bây giờ anh cần tiền, anh bán, tôi có dám nói gì anh đâu.
Bà Ký miệng nói thế, nhưng trông con mắt bà, Chuyên thấy ngay mẹ oán hận lắm. Chàng đành phải thôi:
– Vâng, mợ đã không muốn, thôi con cũng xin nghe.
Ngăn được con rồi, bà mới trở lại lòng thương của người mẹ hiền. Bà nói giữa những cái lắc đầu buồn nản:
– Con liệu xem những bạn bè cũ của con ấy, trước kia người ta ăn của mình đấy, bây giờ bảo người ta chạy cho xuất tàu mà đi. Chứ mợ còn trông vào đâu được, bảo tiếc con.
Chuyên chán quá, chàng không ngờ mẹ mình lại có thể tầm thường quá đến thế. Chàng không ngờ mẹ chàng lại xui chàng đi «hành-khất» các bạn hữu. Thảm chưa! Người thuở xưa sợ con để nhục danh nhà, đã quyên sinh để con được tự do theo chí nguyện cũng chỉ là đàn bà thôi chứ gì, cũng là người mẹ chớ gì. Sự liêm-sỉ đã phôi pha vì thời-gian rồi hay sao?
*Là kẻ sống nhem-nhụa trong đời, mặc dầu Chuyên khổ về mẹ đã chỉ cho mình cách đến nhà bạn vay mượn, song chàng cũng đành thực hành «giáo huấn» của mẹ. Vì chàng cho cũng chỉ còn cách ấy. Chàng bèn đến chơi nhà một người trước kia đã cùng chàng «dấm dúi» trong công việc. Sự thông đồng nầy đã đem lại cho Cai Tiến mấy nghìn đồng.
Cai Tiến thoáng thấy Chuyên, biết ngay «cậu Ký» đã sa sút. Y lại biết vì cớ gì «cậu Ký» đến tìm y. Mặc dầu biết, y vẫn niềm nở:
– Ông Ký độ này phấn chấn lắm thì phải.
Và giải bầy:
– Ông có món nào, giúp tôi một tay, không khốn đốn đến nơi rồi.
Rồi y kể ra một sốc những tai nạn của y. Trong mỗi tai nạn, y đặt một món tiền. Sáu bẩy tai nạn tưởng tượng của y, y bắt chúng chi phí mất vài nghìn đồng.
– Thằng cháu Phi mất đi, mất mấy trăm bạc đốc-tờ.
– Mẹ cháu băng huyết, ốm về quê hơn một năm, phải bán tám sào ruộng cánh đồng Xứ.
– Cụ tôi lên lão mời thập bát dĩ thượng, cũng mất ngót sáu trăm.
– Cái kiện cấy xâm-canh, đi lại tốn hơn ba trăm.
– Tôi ho một dạo, phải tiêm và ép phổi mất bốn năm trăm bạc.
– Nào tôi muốn vẽ vời làm gì, nhưng bác tôi và các ông chú cứ bắt phải khao. Ông tỉnh nhất xã tam thôn, từ con giai mười tám đến ông già sáu mươi vác miệng đến ăn nhà mình thì còn gì là tiền.
Nghĩa là y kê khai các phí khoản để cho hết số tiền y thông lưng với chàng, kiếm được hai năm về trước, để cuối cùng thở dài, than thở:
– Của thiên giả địa, tôi rõ thật cũng đen. Giá không ốm đau, khao khoán, có lẽ cũng chưa hết. Chẳng trách các cụ bảo «của trong nhà đội nón ra đi» là thế.
Đã thôi đâu, y còn lấp thêm tảng đá nữa vào cửa hang:
– Tôi cũng định hôm nào rỗi, lại đằng ông, xem ông có «tìm tòi» được cái gì, cho anh em kiếm chác với.
Chuyên hiểu ngay y sợ mình tần-phiền. Chàng vội nói để cho y rõ, chàng không muốn vay mượn gì đâu:
– Lâu ngày nhớ ông, lại chơi, thế thôi.
Rồi đà-đận một lúc, chàng cáo từ. Cai Tiến nhất định giữ chàng lại. Vốn không có chủ định, Chuyên chỉ sống theo cái đà lăn của đời, chàng lại tưởng Cai Tiến vô tình kể lể tình cảnh thế thôi, bèn ở lại.
Thấy y tiếp đãi hậu-hĩ, nghĩa là mâm rượu đủ cả gà qué, cá mú, giò chả, Chuyên lại trở lại với ý tưởng vay y xuất tàu. Ý tưởng ẫy, chàng liền thực hành ngay sau những lời ba hoa của Cai Tiến.
Tửu nhập ngôn xuất:
– Tôi muốn nói với bác câu chuyện, có được không?
Cai Tiến tuy ngà ngà, song cũng còn đủ sáng suốt, chột dạ:
– Ông cứ nói.
Đã đến chỗ không thể lùi, Chuyên thu hết can đảm, thứ can đảm phi thường của kẻ đi vay bị chẹn họng:
– Chả dấu gì ông, từ ngày xảy ra chuyện lôi thôi ở sở, tôi về đến giờ cũng chưa tìm được việc làm. Thành thử dành dụm được đồng nào tiêu pha mất cả. Ở ngoài này mãi cũng thế, tôi định vào Saigon tìm việc. Ngặt vì cái số tiền lộ phí chưa đào đâu ra. Tôi nghĩ anh em cũng chỉ có mình ông là thân và đang có công việc. Vậy ông làm ơn giúp tôi dăm chục tôi đi cho được việc.
Cai Tiến chưa kịp trả lời, chàng bèn làm cái công việc của Tào-Tháo ở Hoa-Dung tiểu-lộ:
– Ngày xưa, anh em mình làm ăn cũng chẳng có điều tiếng gì. Nếu tôi không gan, lão chủ dọa dẫm, đã khai ra, ông và tôi, anh em mình đều lôi thôi cả. Chuyến ấy ông được vài nghìn, tôi cũng được non thế. Nhưng tôi chẳng may phải thôi, nên tiêu hết đi.
Cai Tiến khà khà mấy tiếng, bóp trán làm bộ nghĩ ngợi, rồi thở dài:
– Chỗ anh em, không mấy khi ông hỏi, nếu tôi bảo không có, chắc ông cũng chẳng tin.
Y bò lại phía tủ chè, mở lấy cái ví, ném ra trước mặt Chuyên:
– Ông cứ mở ra xem, thật quả tôi chỉ có chục bạc. Mai lại phải giả tiền nhà.
Tất nhiên Chuyên không thể làm theo lời yêu cầu của y. Y bèn mở tung ví, ném ra một nút các giấy má. Y còn thọc cả vào ngăn trong, giơ cái ví lên:
– Đây, ông xem, «bô» ơi là «bô»!
Rồi y xếp từng tờ giấy vừa ném tung. Đến tờ giấy gấp tư, y kính cẩn mở, rồi lôi ra hai tờ giấy năm đồng. Y ném tênh hênh trước mặt Chuyên:
– Nào có dám giấu tri kỷ đâu!
Kèm theo chuỗi cười nồng nặc hơi men.
Chuyên gật đầu:
– Tôi hiểu rồi, ông lúc này cũng không phong lưu lắm.
Y ngẩn ngay mặt:
– Đấy ông xem, cả cửa nhà đấy! Sáng mai mà không đem giả nó sớm, nó cho con nó sang be thì phải biết.
Nhưng không biết vì thương hại bạn gấp khúc hay làm bộ «anh-hùng», y chặc lưỡi một cái, rồi cầm tờ giấy năm đồng chìa thẳng vào mặt Chuyên:
– Đã liều, liều nhân thể này. Mai đến sở xoay, chiều về giả nó cũng chưa chết ai, ông cầm lấy năm đồng tiêu tạm.
Cử chỉ sỗ sàng của y làm cho Chuyên ngượng. Mặc dầu rất cần, chàng cũng phải từ chối:
– Thôi, ông để giả người ta, để tôi xoay chỗ khác.
Y phồng má, há hốc mồm, gân mặt:
– «Tăng-phú»!Tôi chưa giả sáng mai, nó cũng chẳng ăn được thịt tôi cơ mà. Ông cứ cầm lấy tiêu tạm. Mai tôi lên sở tôi xoay, may ra cũng được.
Rồi y cười khì khì, vỗ đùi:
– Mấy khi tri kỷ hỏi, chẳng có nhiều chứ lại không đãi tri kỷ được cuốc xe à?
Câu «đãi» như mũi kim nhói vào thịt Chuyên, chàng nhăn mặt:
– Thôi, cảm ơn ông, phiền ông thế không tiện.
Y lại nài:
– Thì ông cứ tiêu, mặc tôi, mai tôi xoay được mà.
Thấy Chuyên không nhận, y bỏ thỏm vào túi sơ-mi Chuyên.
*Đi đến nhà Dầu, Chuyên bị một anh áo cánh lụa, răng vàng, lẽo đẽo theo sau, nói nhỏ:
– Có sòng dưới kia, ông xuống chơi giải trí (?)
Không đáp, Chuyên cứ đi. Anh mời khách lải nhải:
– May ra phất, ông ạ. Đánh chác nghiêm lắm, cẩn thận lắm!
Chuyên vẫn không đáp. Y lại nói:
– May ra phất ông ạ.
Nếu lòng người phức tạp thì khoa học cũng đã tìm ra những mánh khóe tâm lý lọt vào. Tên mời khách đã mở trong đầu Chuyên một lối để tìm tiền. Câu «May ra phất» bắt Chuyên nghĩ đến những canh bạc đỏ. À, biết đâu, biết đâu gậy vông phá nhà gạch. Năm đồng bạc trong túi chàng lại chả đem được mười thằng bạn nó về. Dừng lại, Chuyên hỏi:
– Ở đâu?
Y nhanh nhẩu chỉ về phía sông:
– Dưới bè kia, cẩn thận lắm, ông ạ. Các «me-xừ» ấy trên phố vẫn xuống chơi đấy mà.
Rồi y nhăn nhở:
– Phất một canh xem sao, ông ạ.
Và không hiểu căn cứ vào đâu, trâng tráo, chỉ tay lên giời: