Chương 2 CÁCH MẠNG

Dù xuất hiện vào thời điểm nào, ông ấy cũng sẽ đóng một vai trò nổi bật, song thời kỳ mà ông ấy bắt đầu bước vào sự nghiệp của mình lại đặc biệt phù hợp để thúc đẩy sự thăng tiến của ông ấy.

• Metternich nói về Napoleon

Ở tuổi 22 có nhiều điều là được phép, nhưng sẽ không được phép nữa khi đã quá tuổi 30.

• Napoleon nói với Tuyển hầu tước Frederick xứ Württemberg

⚝ ✽ ⚝

“Giữa tiếng ầm ĩ của trống, súng, và máu, em viết cho anh lá thư này”, Napoleon viết cho Joseph từ Auxonne, nơi mà bạo động đã lại bùng phát tám ngày sau khi Bastille thất thủ. Ông tự hào báo với anh trai rằng Tướng du Teil đã đề nghị ông tư vấn về tình hình. Napoleon đã bắt giữ 33 người và bỏ ra gần một tiếng để hô hào những người bạo động dừng lại.

Cho dù có căm ghét dân chúng và về lý thuyết là một quý tộc, nhưng Napoleon vẫn chào đón Cách mạng. Ít nhất trong thời kỳ đầu của nó, cuộc cách mạng tương hợp với những lý tưởng Khai sáng ông đã hấp thụ qua việc đọc Rousseau và Voltaire. Ông đón nhận tinh thần bài tăng lữ của cách mạng và không bận tâm tới sự suy yếu của một nền quân chủ mà ông chẳng coi trọng. Thêm nữa, cách mạng dường như đem đến cho Corse triển vọng về một nền độc lập lớn hơn, cũng như cơ hội sự nghiệp sáng sủa hơn nhiều cho một thanh niên ngoài rìa giàu tham vọng nhưng không có tiền hay quan hệ. Napoleon tin rằng trật tự xã hội mới mà cuộc cách mạng hứa hẹn tạo ra, sẽ dẹp tan cả hai bất lợi kể trên, mọi thứ sẽ được xây dựng trên logic và lý trí, vốn được các triết gia Khai sáng nhìn nhận như những nền tảng chân chính duy nhất cho quyền lực.

Gia đình Bonaparte thuộc về thiểu số trong tầng lớp quý tộc nhỏ tại Corse ủng hộ Cách mạng, cho dù họ không hẳn là “những người duy nhất” trên đảo làm như vậy, như Napoleon sau này tuyên bố. Điều có vẻ đúng sự thật là ông chính là học viên pháo binh duy nhất trong khóa tốt nghiệp cùng năm tại Học viện Quân sự ủng hộ việc phế truất Louis XVI, và là một trong số ít ỏi sĩ quan đồng ngũ có quan điểm đó, nhiều người trong số này đã chạy khỏi Pháp năm 1789. Mặc dù Napoleon trung thành thực hiện các trách nhiệm quân sự của mình, dập tắt các cuộc bạo động vì lương thực ở Valence và Auxonne – nơi một số binh lính thuộc chính trung đoàn của ông binh biến và gia nhập hàng ngũ bạo động – nhưng ông cũng là một thành viên sớm gia nhập chi hội địa phương của Hội Những người bạn của Hiến pháp. Tại Ajaccio, cậu em trai Lucien 14 tuổi của ông tham gia vào chính trị cấp tiến một cách sâu sắc và lâu dài hơn, gia nhập Câu lạc bộ Jacobin cực đoan.(*)

Ngày 8 tháng Tám năm 1789, khi Paris sôi sục bùng nổ và phần lớn đội ngũ sĩ quan Pháp rơi vào tình trạng rối loạn, Napoleon lại một lần nữa được cấp phép nghỉ ốm để quay về Corse, nơi ông lưu lại trong 18 tháng sau đó, tích cực tham gia vào nền chính trị của hòn đảo. Thêm lần nữa, không có dấu hiệu nào chứng tỏ ông ốm thật. Trong cuốn Mô tả về Corse của mình, Boswell thuật lại hòn đảo đã bị chia rẽ về chính trị ra sao giữa các thành phố, chín tỉnh và nhiều giáo phận (những nhóm gồm các xứ đạo “được dùng cho cả quản lý hành chính lẫn quản hạt của Giáo hội”). Quyền lực của viên toàn quyền, với trụ sở tại thủ phủ Corte của hòn đảo, là rất hạn chế. Có sự kình địch truyền thống giữa các thị trấn, các làng và phe phái, cũng như sự gắn bó mật thiết với Giáo hội Thiên Chúa giáo và người hùng lưu vong Paoli. Napoleon bước vào vòng xoáy này một cách hào hứng, và trong bốn năm kế tiếp ông tiếp tục bận bịu với nền chính trị Corse hơn nhiều so với sự nghiệp của mình trong tư cách một sĩ quan Pháp.

Ngay khi tới Ajaccio, được Joseph và Lucien ủng hộ, Napoleon đã thúc giục người Corse ủng hộ sự nghiệp cách mạng, giương cao lá cờ tam tài(*) mới mẻ và mang nó như một quân hiệu trên mũ của họ, thành lập một câu lạc bộ cách mạng “Ái quốc” và tổ chức một trung đoàn Quân tình nguyện Corse, một lực lượng dân binh Vệ binh Quốc gia được kỳ vọng sẽ đến một ngày ngang sức với lực lượng của viên toàn quyền. Khi viên toàn quyền đóng cửa câu lạc bộ và cấm Quân tình nguyện hoạt động, tên của Napoleon nằm trên cùng trong bản thỉnh nguyện gửi tới Nghị viện ở Paris để phản đối. Đến tháng Mười, ông viết một tập sách mỏng lên án viên tư lệnh Pháp tại Corse và chỉ trích chính quyền đảo là chưa đủ cách mạng. Trong khi Napoleon lãnh đạo đảng cách mạng ở Ajaccio, Antoine-Christophe Saliceti, một đại biểu người Corse tại Nghị viện, đã dẫn dắt phần thành phố Bastia mở rộng đi theo khuynh hướng cấp tiến.

Khi Nghị viện thông qua một sắc lệnh theo sự hối thúc của Saliceti, biến Corse thành một đơn vị hành chính của Pháp vào tháng Một năm 1790, Napoleon đã ủng hộ động thái này. Từ London, Paoli lại lên án nó như một cách thức áp đặt ý chí của Paris. Vì lúc này Saliceti và Napoleon coi Paris như một đồng minh trong nhiệm vụ cách mạng hóa Corse, nên một rạn nứt lớn có nguy cơ xảy ra nếu Paoli trở lại đảo. Giữa tất cả những cuộc vận động chính trị – Joseph được bầu làm Thị trưởng Ajaccio vào tháng Ba – Napoleon dành các buổi tối viết tập lịch sử Corse của mình và đọc lại Cuộc chiến xứ Gaul của Caesar, ghi nhớ nhiều trang trọn vẹn vào trí nhớ. Khi hết hạn nghỉ ốm, ông đề nghị được gia hạn. Trong tình cảnh chỉ còn quá ít sĩ quan tại trung đoàn, sĩ quan chỉ huy của ông chẳng thể đành lòng từ chối ông.

Napoleon dành 15 tháng để chỉnh sửa lại tập lịch sử Corse của mình, song ông không thể tìm được một nhà xuất bản. Những phần còn giữ được của bản thảo này lập luận rằng người Corse hiện thân cho tất cả các phẩm chất của người La Mã cổ đại, nhưng là nạn nhân của “một số phận không thể giải thích được” khiến họ bị nô dịch. Quanh khoảng thời gian này, Napoleon còn viết một truyện ngắn đặc biệt bạo lực và thù hận có tên “Corse Mới”, mở đầu như một chuyện phiêu lưu nhưng sau đó biến thành một màn tuyên bố khoa trương về chính trị và kết thúc bằng một cuộc tắm máu. Trong truyện, một người Anh gặp một ông lão thuật lại những chuyện tàn khốc xảy ra ở Corse sau cuộc xâm lược của người Pháp năm 1768. “Tôi rời khỏi mọi người để tới cứu người cha bất hạnh của mình đang nằm ngập trong máu của chính mình”, ông lão kể. “Ông ấy chỉ còn sức để bảo tôi: ‘Con trai, hãy trả thù cho cha. Đó là quy luật đầu tiên của tự nhiên. Hãy chết giống cha nếu con buộc phải thế, song đừng bao giờ thừa nhận người Pháp là chủ nhân của con.’” Ông lão kể lại đã tìm thấy thi thể trần truồng của bà mẹ bị cưỡng bức ra sao, “cả người đầy thương tích và nằm ở tư thế thô tục nhất”, rồi thuật lại: “Vợ tôi và ba trong số các em trai tôi bị treo cổ ở cùng một chỗ. Bảy đứa con trai của tôi, trong đó ba đứa chưa tròn 5 tuổi, cũng phải chịu số phận tương tự. Ngôi nhà gỗ của chúng tôi bị đốt trụi; máu của những con dê mà chúng tôi nuôi hòa lẫn với máu của gia đình tôi”, và nhiều nữa. “Kể từ ngày đó”, ông lão kể, “tôi đã thề trước án thờ rằng sẽ không bao giờ nương tay với người Pháp nào nữa”. Câu chuyện đầy ám ảnh này, được viết khi Napoleon 20 tuổi và là một sĩ quan quân đội đang tại ngũ, là một câu chuyện hư cấu về báo thù và bài Pháp. Cuộc báo thù do ông lão thực hiện thật ghê gớm: ông ta giết hết mọi người trên một chiếc tàu Pháp, kể cả cậu nhóc phục vụ trên tàu, rồi sau đó: “Chúng tôi kéo xác chúng tới án thờ của mình, rồi đốt trụi tất cả bọn chúng tại đó. Thứ hương liệu mới mẻ này có vẻ làm Chúa trời hài lòng”. Khi Cách mạng bắt đầu, Napoleon rõ ràng không hề miễn nhiễm với sự cuốn hút của bạo lực.

Ngày 24 tháng Sáu năm 1790, Napoleon gửi tập lịch sử Corse của mình cho Tu viện trưởng Raynal, một nhà tư tưởng Khai sáng có ảnh hưởng, tác giả Histoire philosophique et politique des établissements et du commerce des Européensdans les deux Indes (Lịch sử triết học và chính trị của các định chế và thương mại của người Âu ở Đông Ấn và Tây Ấn), xuất bản ẩn danh lần đầu tiên năm 1770, sau đó bị cấm tại Pháp, đem đến thành công rộng rãi, và bất chấp độ dài của nó, đây là một tác phẩm luận chiến có ảnh hưởng. Tu viện trưởng đã bị buộc phải lưu vong trong vài năm nhưng rồi được mời trở về nước năm 1787. Trong lá thư ngỏ của mình – đề “Năm Tự do thứ nhất” – Napoleon viết: “Các dân tộc tàn sát lẫn nhau vì những cuộc tranh cãi dòng họ, cắt cổ nhau nhân danh Đấng cai trị Thế giới, những tu sĩ bịp bợm và tham lam tác động lên trí tưởng tượng của họ thông qua tình yêu mà họ dành cho điều kỳ diệu và nỗi sợ hãi của mình”. Cũng đầy chất kịch không kém, ông nói với Raynal: “Tôi đã háo hức chấp nhận một nỗ lực tâng bốc tình yêu của tôi dành cho đất nước mình, rồi bị hạ nhục, làm cho bất hạnh, bị nô dịch”. Ông nói thêm, bắt chước các bản tường thuật tô hồng của Boswell và Rousseau về những ánh vinh quang của đảo Corse: “Tôi thích thú chứng kiến quê hương tôi, trước sự xấu hổ của thế gian, trở thành nơi trú ngụ cho những tàn tích cuối cùng của nền tự do La Mã và những người thừa kế của Cato”. Ý tưởng cho rằng những cư dân Corse hay cãi cọ là những hậu duệ chân chính của Marcus Porcius Cato, “vị hiệp sĩ bảo hộ” của nền tự do La Mã, là một dấu hiệu cho thấy sự ám ảnh lãng mạn của Napoleon với thế giới cổ đại hơn là một nhận thức lịch sử hữu ích. Ông cũng đã gửi bản thảo của mình tới cho người thầy cũ ở Brienne, Cha Dupuy, người đã gợi ý nên viết lại hoàn toàn – một lời khuyên rất ít tác giả vui lòng đón nhận.

•••

Ngày 12 tháng Bảy năm 1790, Nghị viện thông qua Hiến chế Dân sự của Tăng lữ, xác lập quyền kiểm soát của chính quyền đối với Giáo hội và hủy bỏ các dòng tu. Việc đòi hỏi các tu sĩ phải thực hiện Tuyên thệ Hiến chế về sự trung thành với nhà nước đã chia rẽ Đẳng cấp Thứ nhất thành những tu sĩ tuyên thệ (nghĩa là thực hiện việc tuyên thệ) và không tuyên thệ, và bị Giáo hoàng Pius VI chỉ trích vào tháng Ba tiếp theo. Thái độ thù địch với Ki-tô giáo nói chung và với Giáo hội Thiên Chúa giáo La Mã nói riêng, đã thôi thúc nhiều nhà cách mạng. Tới tháng Mười một năm 1793, nhà thờ Đức Bà lại được dành cho mục đích Tôn thờ Lý trí, và sáu tháng sau đó, thủ lĩnh Jacobin là Maximilien Robespierre thông qua một sắc lệnh thiết lập việc Tôn thờ Thực thể Tối cao theo thuyết phiếm thần. Giống như hàng chục nghìn quý tộc bị tước đoạt tài sản buộc phải lưu vong và trở thành những người di cư ở nước ngoài, hàng nghìn tu sĩ cũng rời khỏi đất nước.

Napoleon ủng hộ Hiến chế Dân sự của Tăng lữ trong một cuốn sách mỏng với giọng văn kích động đủ để khiến ông và Joseph thiếu chút nữa bị đám đông hành hung đến chết, khi họ tình cờ đi qua gần một đám rước tôn giáo tại Ajaccio sau khi sách được xuất bản. (Họ được cứu thoát bởi một tay du đãng tên là Trenta Coste, người được thưởng hậu khi Napoleon trở thành Tổng tài Thứ nhất.) Vào tháng Bảy năm 1790, người đàn ông 65 tuổi Paoli trở về Corse sau 22 năm lưu vong. Napoleon và Joseph có mặt trong ủy ban tiếp đón tại Ajaccio để chào mừng ông ta. Paoli lập tức được nhất trí bầu làm Thống đốc tạm quyền của Corse, được bầu vào đoàn chủ tịch Nghị viện Corse và lực lượng Vệ binh Quốc gia mới được thành lập trước đó không lâu của hòn đảo.

Paoli nhìn nhận mấy cậu trai nhà Bonaparte chỉ như con cái của một vị cộng sự, và chẳng mấy nỗ lực níu kéo sự trung thành của họ, bất chấp việc Napoleon hăng hái tìm kiếm sự tán đồng của ông ta. Một trong những động thái đầu tiên của Paoli là dời thủ phủ từ Corte tới Bastia, trước sự bất bình của các cư dân Ajaccio, chẳng hạn như nhà Bonaparte. Theo giai thoại địa phương, Paoli đã nổi xung trước những lời chỉ trích của Napoleon về cách bố trí binh lính của ông khi họ cùng nhau đi kinh lý bãi chiến trường ở Ponte Nuovo (mặc dù hồi ký của Joseph cho rằng Napoleon chỉ nói những nhận xét mang tính phê phán với riêng anh trai mình). Paoli vốn là một nhân vật được vị nể trong giới tiến bộ ở châu Âu ở các thập kỷ cuối thời kỳ Khai sáng, nên nhà Bonaparte sẵn sàng nỗ lực rất nhiều để giúp đỡ ông ta.

Joseph được chọn là một trong các đại biểu của Ajaccio tại Nghị viện Corse vào ngày 15 tháng Chín, rồi sau đó trở thành Chủ tịch một hội đồng hành pháp thành phố, được gọi là Hội đồng Đốc chính, nhưng Napoleon thì thất bại trong cuộc bầu cử đại biểu, cũng chẳng có được một vị trí cao trong Vệ binh Quốc gia. “Thành phố này đầy những công dân xấu”, ông viết cho Charles-André Pozzo di Borgo, một thành viên trong chính quyền của hòn đảo. “Ông không thể hình dung được sự điên rồ và ti tiện của bọn họ đâu”. Ông đề nghị loại bỏ ba thành viên hội đồng thành phố khỏi chức vụ. “Biện pháp này mạnh mẽ, có thể là bất hợp pháp, nhưng cần thiết”, ông viết, kết thúc với một câu trích dẫn từ Montesquieu: “Các bộ luật cũng giống như những bức tượng thần mà đôi khi phải bị che lại”. Trong trường hợp này, ông đã không được như ý.

Tháng tiếp theo, Nghị viện, giờ đây thực sự là nghị viện nắm quyền tại Pháp, thông qua một kiến nghị do Bá tước de Mirabeau đề xuất, rằng mặc dù Corse hiện là một phần của Pháp và phải tuân thủ theo luật pháp của nước này, nhưng hòn đảo từ giờ trở đi sẽ được điều hành chỉ bởi người Corse. Những lễ hội lớn chào mừng tin này diễn ra trên khắp đảo, bài thánh ca Te Deum được hát tại mọi nhà thờ, và Napoleon treo một biểu ngữ lớn tại Casa Bonaparte với dòng chữ: “Dân tộc muôn năm, Paoli muôn năm, Mirabeau muôn năm”. Tới Raynal, ông bốc đồng như một đặc trưng (dịp này có thể bỏ qua), “Biển không còn chia cách chúng ta”. Nhưng Paoli không dành chỗ cho Napoleon trong trật tự chính trị mới của mình. Khi những người ủng hộ Paoli bắt đầu mâu thuẫn với chính quyền Paris, nhà Bonaparte vẫn trung thành với Nghị viện – và sau tháng Chín năm 1792 là với Quốc ước, tổ chức kế thừa của nó. Sự chia rẽ giữa họ với những người ủng hộ Paoli diễn ra từ từ, có cả những giai đoạn xấu đi nhanh chóng lẫn những lần hàn gắn, nhưng tới mùa xuân năm 1793, nó đã hoàn tất.

Ngày 6 tháng Một năm 1791, Napoleon có mặt trong lễ khai trương Globo Patriottico, một câu lạc bộ cách mạng ở Ajaccio phỏng theo những câu lạc bộ chính trị mà những người Jacobin và những người Girondin ôn hòa hơn đang lập ra ở Paris. Sau đó trong tháng này ông xuất bản một tập chính luận mỏng, “Thư gửi ông Buttafuoco”, buộc tội người từng được chỉ định cai quản hòn đảo 23 năm trước là một kẻ phản bội và kẻ ủng hộ “chế độ phong kiến lố bịch”; nó buộc tội Paoli đã để Buttafuoco lừa bịp và bị “bao quanh bởi những kẻ nhiệt tình”, ám chỉ những người lưu vong trở về có xu hướng mong muốn một nền chính trị lập hiến kiểu Anh cho Corse, trong khi Napoleon ủng hộ nền chính trị cách mạng Pháp. Paoli, người đang rất ăn ý với Buttafuoco vào thời điểm đó, tỏ ra giận dữ với cuốn sách này, từ chối đề nghị của Napoleon muốn đề tặng mình tập lịch sử đảo Corse. “Lịch sử không nên được viết khi còn trẻ”, Paoli nói, bởi nó đòi hỏi “sự trưởng thành và cân bằng”. Ông ta nói thêm là không thể trả lại bản thảo, vì ông ta không có thời gian để tìm nó, và từ chối đề nghị xin tư liệu của Napoleon. Bất cứ hy vọng nào Napoleon có thể đã ấp ủ về việc trở thành một tác giả thành công thêm một lần nữa lại bị cản trở, lần này bởi người mà ông đã thần tượng cả một thời tuổi trẻ. Sau đó, khi có các tin đồn – nhiều khả năng xuất phát từ động cơ chính trị, nhưng cũng rất có thể là đúng – rằng Joseph biển thủ công quỹ của Ajaccio, Paoli đã không có bất cứ sự hỗ trợ nào.

•••

Cho dù hạn nghỉ phép của ông đã chính thức hết vào ngày 13 tháng Mười năm 1790, nhưng Napoleon chỉ rời Corse trở về trung đoàn của mình vào ngày 1 tháng Hai năm sau, mang theo cậu em trai Louis, 12 tuổi, người mà ông sẽ chu cấp cho việc học hành tại Auxonne. Ông đưa ra các chứng nhận bệnh tật và thậm chí viện cả thời tiết xấu ra với sĩ quan chỉ huy vốn luôn kiên nhẫn của mình, người sốt sắng trả cho ông ba tháng lương truy lĩnh. Louis, dẫu vậy, vẫn phải ngủ dưới sàn trong một phòng xép nhỏ cạnh giường của Napoleon, đồ đạc của họ chỉ có một cái bàn và hai cái ghế. “Các vị có biết tôi đã xoay xở thế nào không?” Sau này Napoleon hồi tưởng lại thời kỳ này của đời mình. “Bằng cách không bao giờ bước chân vào quán cà phê hay lui tới nơi công cộng; bằng cách ăn bánh mì khô, tự giặt giũ quần áo để chúng có thể dùng được lâu hơn. Tôi sống như một con gấu, trong một căn phòng nhỏ, với những cuốn sách là bạn bè duy nhất… Chúng là niềm vui và thú tiêu khiển của tôi thời trẻ”. Có thể ông đã hơi phóng đại, song không nhiều. Không có điều gì ông đánh giá cao bằng những cuốn sách và một nền giáo dục tốt.

Từ tháng Hai đến tháng Tám năm 1791, Napoleon viết một bài thuyết trình để tham gia vào giải viết luận của Viện Hàn lâm Lyon về chủ đề: “Đâu là những chân lý và cảm xúc quan trọng nhất để con người học cách hạnh phúc?” Viện Hàn lâm và Tu viện trưởng Raynal trao thưởng 1.200 franc – nhiều hơn lương hằng năm của Napoleon – cho bài dự thi xuất sắc nhất. Napoleon mất sáu tháng để viết bài luận của mình. Trong đó ông chỉ trích sự phù phiếm của tham vọng, thậm chí còn phê phán Alexander Đại đế vì ngạo mạn: “Alexander đã làm gì khi tiến từ Thebes vào Ba Tư và sau đó tới Ấn Độ? Ông ta luôn bất an, ông ta đánh mất sự sáng suốt, ông ta tin mình là Thượng đế. Kết cục của Cromwell là gì? Ông ta trị vì Anh. Nhưng có phải ông ta không bị giày vò bởi tất cả những mũi dao của các nữ thần Nemesis(*) hay không?” Ông cũng viết, rõ ràng là tự sự: “Bạn trở về quê hương mình sau bốn năm vắng mặt: bạn tha thẩn quanh các địa điểm nơi bạn từng chơi trong những năm thơ ấu đầu đời… Bạn cảm thấy trọn vẹn ngọn lửa của tình yêu dành cho quê hương.”

Napoleon sau này có tuyên bố là ông đã rút bài luận của mình về trước khi nó được chấm, nhưng điều đó không đúng thực tế. Ban giám khảo của Viện Hàn lâm đã cho bài luận này điểm thấp vì giọng điệu khoa trương thái quá của nó. Một giám khảo mô tả nó “quá ít thú vị, quá lộn xộn, quá tạp nham, quá dông dài, và chữ quá xấu để có thể thu hút sự chú ý của người đọc”. Nhiều năm sau, Talleyrand có được bản gốc từ tàng thư của Viện Hàn lâm và đưa lại nó cho Napoleon, còn ông sau khi đọc lại bài luận đã nói: “Tôi thấy tác giả của nó đáng bị đánh đòn. Tôi đã nói những điều lố bịch làm sao, và tôi sẽ thấy bực mình biết chừng nào nếu chúng được lưu lại!” Nên ông “ném nó vào lửa, và dùng cây kẹp dằm nát nó ra”, sợ rằng “Nó có thể khiến tôi lố bịch”. Cho dù ông đã thất bại hoàn toàn trong việc giành giải thưởng, nhưng nguyên việc ông dám tham gia một cuộc thi viết luận bằng tiếng Pháp đã chứng tỏ một sự tự tin đáng kể.

Sản phẩm chính thức này chỉ là một phần trong thành quả văn chương của con người 22 tuổi này. Ông viết “Dialogue sur l’Amour” (Hội thoại về tình yêu), trong đó nhân vật đại diện cho chính ông được gọi là “B” cùng một người bạn ngoài đời thực và là đồng đội cùng doanh trại, xuất hiện dưới tên thật, Alexandre de Mazis. Mazis là người bạn thân tới mức nào còn là một dấu hỏi, vì anh này bị mô tả như một kẻ huênh hoang và bốc đồng, so với sự trầm tĩnh, xuất chúng của “B”. “Hội thoại” lập luận rằng tình yêu là một cơn ác mộng cho cả xã hội lẫn hạnh phúc của cá nhân, và Thượng đế nên loại bỏ nó để giúp mọi người hạnh phúc hơn. Một tác phẩm khác, “Những suy ngẫm về Trạng thái của Tự nhiên”, lập luận rằng loài người từng sống tốt hơn trước khi xã hội tồn tại, một quan niệm bê nguyên xi từ Rousseau.

Vào tháng Sáu năm 1791, Napoleon được thăng trung úy và thuyên chuyển tới Trung đoàn pháo binh 4 tại Valence. Trong 69 tháng ở Trung đoàn La Fère, ông đã vắng mặt ít nhất 35 tháng, và lúc này ông cũng không có ý định thay đổi tình trạng này. “Hãy gửi cho cháu 300 franc”, ông viết cho ông cậu Joseph Fesch khi tới đơn vị mới; “món tiền đó sẽ giúp cháu tới Paris. Ít nhất ở đó người ta có thể tạo dựng được một vị trí cho mình và vượt qua các trở ngại. Mọi thứ đều mách bảo cháu là cháu sẽ thành công. Liệu chú có ngăn cản cháu thực hiện điều đó chỉ vì thiếu 100 crown hay không?” Giọng điệu gấp gáp và tham vọng là không thể nhầm lẫn, nhưng hoặc Fesch lưỡng lự, hoặc Napoleon trong thời gian chờ đợi đã biết tin bốn tiểu đoàn Vệ binh Quốc gia sẽ được thành lập tại Corse, bởi sau đó thay vì tới Paris ông đã xin nghỉ phép để về Corse. Sĩ quan chỉ huy mới của ông, Đại tá Compagnon, như có thể hiểu được, đã từ chối việc cho phép với lý do Napoleon chỉ mới tới trung đoàn được hai tháng.

Vào những ngày cuối tháng Sáu năm 1791, gia đình hoàng gia tìm cách trốn khỏi Pháp và bị bắt trong xe của họ ở Varennes. Họ bị buộc phải quay về cảnh gần như bị cầm tù tại điện Tuileries. Ngày 10 tháng Bảy, Hoàng đế Áo Leopold II gửi một đề nghị tới tất cả các hoàng tộc châu Âu xin trợ giúp cho người em rể Louis XVI của mình. Bấy giờ, Napoleon đã trở thành Thư ký chi hội Valence của Hội Những người bạn của Hiến pháp, và trong một đại tiệc kỷ niệm hai năm ngày Bastille thất thủ, ông đề nghị nâng cốc chúc mừng “Những người ái quốc của Auxonne”, vốn đang yêu cầu đưa nhà vua ra xét xử. “Đất nước này đang đầy nhiệt huyết và lửa”, ông viết cho một người bạn, nói thêm rằng mặc dù Cách mạng chỉ có thể trông cậy vào một nửa số sĩ quan của trung đoàn ông, nhưng tất cả các binh sĩ cấp thấp đều ủng hộ. “Dòng máu phương nam đang chảy trong huyết quản tôi nhanh như dòng Rhône”, ông nói thêm trong một tái bút; “do đó anh cần thứ lỗi cho tôi nếu anh có khó khăn nào đó trong việc đọc những dòng nguệch ngoạc của tôi.”

Không chấp nhận câu trả lời của sĩ quan chỉ huy, ngày 30 tháng Tám, Napoleon thỉnh cầu lên Tướng du Teil, người sau đó nói với con gái mình: “Đó là một người có năng lực lớn; tên anh ta sẽ được biết đến”. Ông được phê chuẩn bốn tháng nghỉ phép để về Corse với sự ngầm hiểu rằng nếu ông không nghiêm chỉnh trở lại vào thời điểm duyệt binh trung đoàn ngày 10 tháng Một năm 1792, ông sẽ bị coi là đào ngũ.

Napoleon thấy đảo Corse trong hỗn loạn. Đã có 130 vụ giết người xảy ra kể từ khi Cách mạng bắt đầu và không khoản thuế nào được thu. Những mối lo về tiền bạc của gia đình ông, điều đã khiến ông tốn nhiều thời gian và công sức đến thế kể từ khi bố ông qua đời được sáu năm, đã ít nhiều nhẹ bớt vào ngày 15 tháng Mười năm 1791 với cái chết của chú ông, Tổng chấp sự Luciano Bonaparte, người đã để lại cho nhà Bonaparte gia tài của mình. Khoản tiền này tất nhiên rất hữu ích, khi vào ngày 22 tháng Hai năm 1792, Napoleon ra ứng cử chức sĩ quan phụ tá, với quân hàm trung tá, ở tiểu đoàn 2 Vệ binh Quốc gia Corse. Có rất nhiều chuyện đút lót cho việc này, và một trong ba người giám sát việc bầu chọn thậm chí còn bị bắt cóc vào ngày bầu và bị giữ lại tại Casa Bonaparte cho tới khi việc bầu cử đã diễn ra an toàn. Đối thủ chính của Napoleon là Matteo, em trai của chính trị gia người Corse có ảnh hưởng lớn Charles-André Pozzo di Borgo, bị những người ủng hộ có vũ trang của Napoleon la ó đuổi xuống khỏi khán đài bên ngoài nhà thờ San Francesco. Chính trị ở Corse luôn quyết liệt, song chiến thuật này là một vi phạm nghiêm trọng tới những cách thức được chấp nhận, và Paoli, người ủng hộ Matteo Pozzo di Borgo, yêu cầu thực hiện một cuộc điều tra chính thức về cái mà ông ta gọi là “tham nhũng và âm mưu”. Ông ta đã bị chặn lại bởi Saliceti, người đại diện cho Quốc ước Paris trên đảo, vì thế kết quả được giữ nguyên. Trong thời gian đó, thời hạn phải quay về trung đoàn vào tháng Một của Napoleon đã đến rồi trôi qua. Một ghi chú trong hồ sơ của ông tại Bộ Chiến tranh chỉ ghi đơn giản: “Đã từ bỏ nghề nghiệp của mình và đã bị thay thế vào ngày 6 tháng Hai năm 1792.”

•••

Những cuộc bạo động dữ dội vì lương thực ở Paris từ tháng Một đến tháng Ba năm 1792 càng làm sâu sắc thêm khủng hoảng chính trị. Rồi vào đầu tháng Hai, một liên minh được công bố giữa Áo và Phổ, ý định dù không được nói ra nhưng có thể dễ dàng nhận thấy của liên minh này là lật đổ chính quyền cách mạng tại Pháp và phục hồi nền quân chủ. Mặc dù Anh không phải là thành viên của liên minh đầu tiên này, nhưng sự thù địch của nước này với cuộc Cách mạng là rõ ràng. Với chiến tranh cận kề, cuộc cách mạng tại Corse chuyển sang một bước ngoặt căn bản. Ngày 28 tháng Hai, Saliceti ra lệnh xóa bỏ các tu viện và nhà tu kín cổ xưa tại Ajaccio, Bastia, Bonifacio và Corte, tài sản tịch thu được sẽ chuyển vào ngân khố chính quyền trung ương. Paoli và đa số người Corse phản đối việc này, và vào Chủ nhật Phục sinh, xung đột xảy ra tại Ajaccio giữa Vệ binh Quốc gia của Napoleon và các công dân Thiên Chúa giáo địa phương muốn bảo vệ tu viện: một trong các trung úy dưới quyền Napoleon bị bắn chết ngay cạnh ông. Có một lần trong bốn ngày đêm xung đột hỗn loạn tại thành phố xen lẫn sự thủ thế đầy thù địch giữa cư dân thành phố và Vệ binh Quốc gia, Napoleon đã tìm cách, nhưng không thành, để chiếm khu pháo đài có công sự vững chắc của thành phố từ tay lực lượng quân chính quy Pháp dưới quyền chỉ huy của Đại tá Maillard, người đã viết một báo cáo buộc tội gửi lên Bộ Chiến tranh, chính thức buộc ông tội phản quốc. Các con đường dẫn tới Ajaccio đông nghịt nông dân mang theo những bao tải rỗng, hăng hái tham dự vào cuộc cướp phá thành phố.

Paoli đứng về phía Maillard, ra lệnh cho Napoleon rời khỏi Ajaccio và đến trình diện ông ta tại Corte, và Napoleon đã tuân thủ. Thật may cho Napoleon, bản báo cáo của Maillard về vụ xung đột bị chìm nghỉm dưới cả núi những công văn giấy tờ khẩn cấp hơn nhiều của Bộ Chiến tranh. Pháp đã chủ động tuyên chiến trước với Áo và Phổ ngày 20 tháng Tư, và tấn công Hà Lan thuộc Áo (nay là Bỉ) tám ngày sau đó nhằm ngăn chặn một cuộc tấn công vào Pháp được dự kiến sẽ diễn ra từ phía tây bắc, vì các đạo quân Áo và Phổ đang đóng tại Coblenz. Sau cuộc lộn xộn tại Ajaccio, Napoleon không thể ở lại Corse, song ông cũng không thể quay lại Valence, nơi ông đã chính thức là một kẻ đào ngũ. Vậy là ông rời đảo tới Paris.

Khi Napoleon tới Bộ Chiến tranh tại Quảng trường Vandôme ở Paris ông thấy nơi này chìm trong hỗn loạn: chính quyền cách mạng mới thay thế sáu Bộ trưởng Chiến tranh từ tháng Năm tới tháng Mười năm 1792. Rõ ràng là chưa ai có cơ hội đọc bản báo cáo của Maillard, hay mấy bận tâm tới những gì đã xảy ra ở một địa phương hẻo lánh như Ajaccio, và có vẻ như không ai để ý tới việc giấy nghỉ phép của Napoleon đã chính thức hết hạn từ tháng Một, trước khi ông được bầu vào Vệ binh Quốc gia Corse. Tháng Bảy năm 1792, Napoleon được thăng cấp đại úy, sớm một năm với đầy đủ lương bổng, nhưng không được bổ nhiệm vào một vị trí mới. Yêu cầu táo tợn của ông đòi hỏi mình được thăng cấp lên trung tá quân đội chính quy, dựa trên lý do ông mang cấp hàm này trong Vệ binh, được Bộ ghi chú “SR” ( sans réponse – không trả lời).(*)

Napoleon không hề ấn tượng trước những gì ông thấy tại Paris. “Những người đứng đầu cuộc Cách mạng là một đám tồi, ông viết cho Joseph. “Mỗi người đều theo đuổi lợi ích riêng của mình, và tìm cách đạt được mục đích cá nhân bằng cách viện đến đủ thứ tội ác; dân chúng tiếp tục mưu mô một cách thấp hèn như vẫn thế. Tất cả chuyện này hủy hoại tham vọng. Người ta cảm thấy thương hại cho những ai không may phải đóng một vai trò trong các công vụ”. Nếu đóng vai người lính trung thực tách biệt khỏi những mưu mô ám muội về chính trị, khó tương thích với thực tế về người có mưu đồ cách mạng tại Ajaccio, thì dẫu sao đó cũng là vai ông đã diễn tốt và mang tính chiến lược. Vào lúc này ông đã là một nhà cách mạng triệt để, như sự ủng hộ của ông dành cho việc lật đổ nền quân chủ và quốc hữu hóa các tu viện ở Corse đã chứng minh. Về chính trị, ông quay sang phía những người Jacobin cực đoan, thêm nữa, họ còn có vẻ là bên thắng cuộc. Mặc dù ông không đích thân can dự vào bất cứ hành động đàn áp nào đã xảy ra tại Paris khi cuộc Cách mạng tiến tới cao trào của nó, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy ông không tán thành những hành động này.

•••

Napoleon có mặt ở Paris ngày 20 tháng Sáu năm 1792, khi quần chúng tấn công Tuileries, bắt giữ Louis XVI và Marie Antoinette và buộc nhà vua phải đội một chiếc mũ trùm đỏ của tự do trên ban công cung điện. Bourrienne đã gặp ông trong một quán ăn trên phố Saint-Honoré, và khi họ thấy một đám đông vũ trang đầy mình đi qua về phía cung điện, ông ta khẳng định Napoleon đã nói, “Chúng ta hãy đi theo đám lộn xộn này”. Chọn một nơi trên nền đất cao bên bờ sông, sau đó họ (có vẻ đã cải trang cẩn thận) quan sát những cảnh tượng lịch sử diễn ra sau đó với “sự ngạc nhiên và ghê tởm”. Hai ngày sau, Napoleon mô tả những cảnh này với Joseph:

⚝ ✽ ⚝

Bourrienne sau này thuật lại rằng Napoleon đã nhận xét: “Thật điên rồ! Làm sao họ có thể cho phép đám rác rưởi đó vào chứ? Sao họ lại không thổi bay đi 400 hay 500 tên bằng đại bác chứ? Khi đó đám còn lại sẽ chạy tháo thân rất nhanh”. Sự hạ mình của hoàng tộc lúc đó càng khiến Napoleon đánh giá rất thấp nền quân chủ. Ông ủng hộ việc phế truất nhà vua, nhưng không hiểu vì sao Louis XVI lại ngoan ngoãn chấp nhận mình bị nhục mạ như thế. Trên thực tế, nhà vua và hoàng hậu chỉ còn lại chưa tới hai tháng tận hưởng thứ tự do bấp bênh này.

Áo và Phổ tấn công Pháp 10 ngày sau đó, dẫn tới giả thiết mà sau này được xác nhận là Louis XVI và người vợ Áo của ông ta có cảm tình với cuộc xâm lược, và cộng tác với các kẻ thù của Pháp, lúc này đã công khai bày tỏ mong muốn của họ muốn khôi phục trọn vẹn quyền lực cho hoàng gia. Sự khinh miệt mà Napoleon dành cho sự hèn yếu của nhà Bourbon một lần nữa lại được thể hiện rõ vào ngày 10 tháng Tám. Khi đám đông quay trở lại bắt giữ nhà vua và hoàng hậu, tàn sát đội Vệ binh Thụy Sĩ của họ. Ông đã rời nơi ở của mình trên phố Mail và tới quan sát các sự kiện diễn ra từ nhà một người bạn ở Quảng trường Carrousel. Thấy viên sĩ quan trẻ ăn mặc chỉnh tề đang trên đường tới đó, đám đông ra lệnh cho Napoleon phải hô “Dân tộc muôn năm!”, và như ông hồi tưởng lại hàng chục năm sau, “như các vị có thể hình dung, ta mau mắn làm theo!” Ngôi nhà nơi bạn ông sống chật ních đồ đạc của các nhà quý tộc đã buộc phải bán tài sản đi với giá rẻ mạt trước khi bỏ chạy khỏi Pháp. “Che coglione!” (“Thật là lũ ngu!”) ông thốt lên bằng tiếng Italy, khi từ một cửa sổ trên lầu, ông thấy các Vệ binh Thụy Sĩ kiềm chế không bắn vào đám đông, điều khiến họ sau đó phải trả giá bằng tính mạng mình. Khi chính ông chuyển vào Tuileries bảy năm sau đó, ông đã cho trám kín những lỗ đạn hôm đó trên tòa nhà.

Napoleon vẫn ở Paris vào đầu tháng Chín, lúc hơn 1.200 người, trong đó có 115 tu sĩ, bị đám đông tàn sát một cách máu lạnh tại nhà tù thành phố. Verdun rơi vào tay đạo quân Phổ xâm lược của Công tước Brunswick ngày 3 tháng Chín, sau bốn ngày bắt đầu tàn sát bừa bãi những người bị nghi là cộng tác với kẻ thù. Napoleon sau này đã tìm cách biện hộ cho những gì đã xảy ra, khi nói: “Ta nghĩ những cuộc tàn sát xảy ra vào tháng Chín có lẽ đã tạo ra một tác động mạnh mẽ lên binh lính của đội quân xâm lược. Chỉ trong chốc lát, bọn chúng thấy cả một dân tộc đứng lên chống lại chúng”. Ông tuyên bố rằng những người đã gây ra các cuộc tàn sát này “hầu hết là binh lính, những người… kiên quyết không để lại kẻ thù nào sau lưng mình”. về các thủ lĩnh cách mạng Jacobin, ông nói: “Dù người ta có nói gì về họ đi nữa, họ cũng không phải là những kẻ hèn hạ. Rất ít người từng để lại dấu ấn trên thế giới như họ đã làm”. Napoleon không chối bỏ quá khứ Jacobin của mình khi ông trị vì Pháp, nói rằng, “Đó là một thời điểm mà những người quả cảm đều hành động như vậy”, ông dành cho người vợ góa và con gái của Robespierre những khoản trợ cấp hằng năm lần lượt là 7.200 franc và 1.800 franc. Ông trực tiếp đánh giá tình hình và cũng như bố mình, đã đứng về phía có vẻ là bên thắng cuộc.

Ngày 21 tháng Chín năm 1792, Pháp chính thức tuyên bố trở thành một nền Cộng hòa, Nghị viện thông báo Louis XVI sẽ bị xét xử vì cộng tác với kẻ thù và những tội ác chống lại nhân dân Pháp. Ngày hôm trước, cuộc Cách mạng đã được cứu nguy khi các Tướng François Kellermann và Charles Dumouriez đánh bại quân Phổ của Brunswick trong trận Valmy ở vùng Champagne-Ardenne, chứng minh rằng quân đội công dân của Pháp có thể đánh bại các đạo quân chính quy của các cường quốc phản cách mạng.

•••

Đến giữa tháng Mười, Napoleon trở lại Ajaccio để cổ vũ cho sự nghiệp Jacobin, trở lại với chức trung tá trong Vệ binh Quốc gia Corse của mình thay vì nhận chức đại úy tại Trung đoàn pháo binh 4 thuộc quân đội chính quy Pháp. Ông đã gặp một hòn đảo bài Pháp hơn nhiều so với lúc rời đi, nhất là sau những cuộc Thảm sát tháng Chín và việc tuyên bố thành lập nền Cộng hòa. Dẫu thế ông vẫn ở lại, như ông nói, “vì tin chắc rằng điều tốt nhất Corse có thể làm là trở thành một tỉnh của Pháp”. Từ chỗ là một người Corse dân tộc chủ nghĩa, ông đã chuyển thành một nhà cách mạng Pháp, không phải vì cuối cùng đã vượt qua được việc bị bắt nạt tại trường, hay vì bất cứ lý do nào liên quan tới bố mình, chứ chưa nói tới những lý do tâm sinh lý kỳ quặc được các sử gia và nhà viết tiểu sử viện ra những năm gần đây, mà chỉ đơn giản vì tình hình chính trị của Pháp và đảo Corse đã thay đổi sâu sắc, và vị trí của ông ở những nơi này cũng vậy. Paoli, người lựa chọn liên minh với các phe phái có ảnh hưởng chính trị lớn hơn của Buttafuoco và Pozzo di Borgo thay vì với nhà Bonaparte, đã chống lại nền Cộng hòa, xóa bỏ các tu viện và phần lớn những hành động cách mạng còn lại mà anh em Bonaparte ủng hộ. Paoli từ chối đưa Lucien vào ban tham mưu của mình, thậm chí còn cố ngăn cản Napoleon trở lại vị trí trong Vệ binh Quốc gia. Napoleon không thể tiếp tục là một người Corse ái quốc khi cái người hiện thân cho chủ nghĩa dân tộc Corse đã chối bỏ ông và gia đình ông một cách triệt để như vậy.

Trong nền chính trị phức tạp, đậm chất cá nhân và đấu đá bè phái chóng vánh của đảo Corse, nhà Bonaparte đang thua cuộc trước những người ủng hộ Paoli. Thông qua việc đọc sách, quá trình giáo dục, thời gian ở Paris và tiếp xúc với nền văn hóa Pháp, Napoleon đã thấm nhuần các tư tưởng Pháp trong khi vẫn còn là một người theo chủ nghĩa dân tộc Corse nhiệt thành. Ông có thể thấy những mối quan tâm mang tính địa phương của Corse trong tương quan với những lý tưởng phổ quát mà cuộc Cách mạng đã giương cao và bị đe dọa bởi một cuộc xâm lược quy mô lớn từ Áo và Phổ. Qua những tháng tiếp theo, Napoleon bắt đầu coi mình như một người Pháp ngày càng nhiều hơn, và như một người Corse ngày càng ít hơn. Nhiều năm sau, khi một thị trưởng tìm cách tâng bốc ông bằng cách nói, “Tâu bệ hạ, thật đáng kinh ngạc khi mặc dù không phải là một người Pháp, ngài lại yêu Pháp đến thế, và làm cho đất nước này nhiều đến thế”, Napoleon đã nói, “Ta cảm thấy như thể ông ta vừa giáng cho mình một cái tát! Ta liền quay lưng lại với ông ta.”

Sự xa lánh giữa nhà Bonaparte với những người ủng hộ Paoli được đẩy nhanh bởi việc xử tử Louis XVI vào ngày 21 tháng Một năm 1793, và việc thành lập ủy ban An toàn Công cộng ở Paris. Một nhân chứng có mặt lúc Napoleon nghe tin về cái chết của Louis nhớ lại ông đã nói trong lúc riêng tư, “Ôi! Những kẻ khốn kiếp! Những kẻ khốn kiếp khốn khổ! Bọn họ sẽ trải qua cảnh vô chính phủ”. Napoleon nghĩ rằng việc xử tử nhà vua – và tiếp theo là việc xử tử Marie Antoinette vào tháng Mười – là một sai lầm chiến thuật. “Nếu người Pháp ôn hòa hơn và không xử tử Louis”, sau này ông nói, “cả châu Âu lẽ ra đã có thể được cách mạng hóa: chiến tranh đã cứu thoát Anh”. Dẫu vậy, vào thời điểm đó ông công khai ủng hộ những gì đã xảy ra, và mở đầu các lá thư của mình với cách gọi kiểu cộng hòa: “Công dân”. Ngày 1 tháng Hai, Pháp tuyên chiến với Anh và Hà Lan, không lâu sau khi Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Vương quốc Piedmont tại Italy đã tuyên chiến với Pháp. Tảng lờ kết quả tại Valmy, các nền quân chủ châu Âu hợp sức để trừng phạt nền Cộng hòa đã giết vua. Vào tháng Ba năm 1793, Quốc ước thiết lập ủy ban An toàn Công cộng, mà đến tháng Bảy đã trở thành chính quyền hành pháp trên thực tế của Pháp. Có vai trò nổi bật trong số các thành viên của ủy ban là các nhà lãnh đạo Jacobin như Robespierre và Louis Saint-Just. Ngày 23 tháng Tám, Cộng hòa Pháp tuyên bố về một levée en masse (lệnh tổng động viên), trong đó tất cả nam giới mạnh khỏe ở độ tuổi từ 18 tới 23 được gọi tòng quân để bảo vệ Cách mạng và Tổ quốc, làm quy mô quân đội Pháp tăng hơn gấp đôi, từ 645.000 lên 1,5 triệu người, và đoàn kết toàn dân tộc trước vận mệnh đất nước.

Cho dù có vẻ chiến tranh kiểu gì cũng sẽ nổ ra, lời tuyên chiến với Anh của chế độ cách mạng là một sai lầm sâu sắc; Chính phủ bảo thủ của William Pitt Trẻ (người lên nắm quyền năm 1783 ở độ tuổi 24, trẻ đến mức đáng ngạc nhiên) cho tới lúc đó đã cực lực chống lại một nước Pháp đã giết vua.(*) Tận dụng lợi thế từ vị trí địa lý hải đảo của mình, Anh rồi sẽ trở thành nước kiên định nhất trong số tất cả kẻ thù của Pháp thời Cách mạng và thời Napoleon, do đó Pháp chỉ duy trì được 14 tháng hòa bình trong 23 năm tiếp theo. “Hãy tin vào điều đó”, Pitt sau này nói với triết gia chính trị Edmund Burke, tác giả cuốn Reflections on the Revolution in France (Suy ngẫm về cuộc Cách mạng ở Pháp) đã tiên đoán sớm từ năm 1790 về Thời kỳ Kinh hoàng và sự nổi lên của một nhà độc tài, “chúng ta sẽ tiếp tục như đang làm cho tới tận Ngày phán xử cuối cùng”. Anh nhìn thấy một cơ hội sử dụng sức mạnh hàng hải của mình để quét sạch hoạt động thương mại của Pháp khỏi các đại dương trên thế giới, trung lập hóa hay chiếm giữ các thuộc địa của Pháp, và củng cố vị trí cường quốc thương mại lớn nhất thế giới của mình sau khi bị ê chề ở Mỹ chỉ mới một thập kỷ trước đó. Với Pitt và những người ủng hộ ông ta, sự chống đối không khoan nhượng với Cách mạng Pháp, rồi sau đó với Pháp thời Napoleon, không chỉ là một điều bắt buộc về đạo đức và hệ tư tưởng, mà điều này còn hoàn toàn hợp lý về mặt địa chính trị khi mang lại cho Anh cơ hội thay thế Pháp trong vai trò bá chủ thế giới. Với mục đích đó, những người ủng hộ Pitt ở London đã cung cấp tài chính cho một loạt liên minh quân sự chống lại Pháp – với số lượng ít nhất là bảy liên minh – thông qua những khoản trợ cấp tiền mặt khổng lồ trực tiếp từ chính phủ tới chính phủ, thứ mà Napoleon gọi là “vàng của Pitt.”

•••

Trong tháng ngay sau vụ xử tử Louis XVI, Napoleon nhận được chức vụ chỉ huy quan trọng đầu tiên. Ông được giao chỉ huy bộ phận pháo binh của một lực lượng viễn chinh nhằm “giải phóng ba đảo nhỏ thuộc quần đảo Sardinia khỏi Vương quốc Piedmont-Sardinia, dưới quyền người cháu trai của Paoli, Pier di Cesari Rocca, được ông kín đáo chế giễu là một “con ngựa mặc quần áo”. Ngày 18 tháng Hai, ông cùng các Vệ binh Quốc gia Corse của mình lên chiến hạm La Fauvette 22 pháo, thuộc hạm đội nhỏ do Đô đốc Laurent de Truguet chỉ huy, khởi hành từ Bonifacio. Ngày 23 lúc đêm xuống, đảo San Stefano đã bị chiếm. Đảo này cách hai đảo còn lại là La Maddelana và Caprera chỉ 800 m Anh. Napoleon bố trí các khẩu pháo để chúng có thể bắn sang các đảo kia, và họ đã pháo kích vào hôm sau. Tuy nhiên, từ trên boong tàu La Fauvette , những người lính quân dịch vốn là nông dân Provençe chiếm đa số trong lực lượng của Rocca đã nhận thấy người Sardinia được trang bị chu đáo và hiếu chiến tập trung đông nghịt bên bờ biển không hề bày tỏ dấu hiệu muốn được giải phóng. Họ đã binh biến, làm toàn bộ cuộc viễn chinh bị Rocca hủy bỏ. Napoleon, phẫn nộ cực độ, buộc phải phá hủy những khẩu pháo và ném những khẩu cối của mình xuống biển.

Như vậy, trận tác chiến đầu tiên của Napoleon lại là một sự bẽ mặt, nhưng giá mà Paoli cung cấp đủ 10.000 quân mà Quốc ước Paris đã đề nghị cho cuộc viễn chinh thay vì chỉ 1.800 quân, thì chiến dịch có thể đã thành công. Napoleon phàn nàn với Paoli là lính của mình đã “thiếu tất cả những gì cần thiết cho một chiến dịch; họ ra trận mà không lều trại, không quân phục, không áo khoác và không cả xe kéo pháo”. Ông nói thêm là chỉ có mỗi “hy vọng vào thành công” đã giúp họ đứng vững. Đây là một khởi đầu không may mắn cho sự nghiệp của vị Caesar mới, nhưng nó đã dạy cho ông tầm quan trọng của tinh thần, hậu cần và năng lực chỉ huy một cách rõ ràng hơn bất cứ mọi bài học nào ở trường lớp.

Trong bốn tháng tiếp theo, trong khi chính quyền của Paoli nhích lại gần hơn với người Anh – kẻ sẽ chiếm Corse với sự ủng hộ của ông ta vào ngày 23 tháng Bảy năm 1794 – và cách xa người Pháp hơn, Napoleon cố duy trì cả hai sự trung thành của mình lâu nhất có thể, ngay cả khi sau một cuộc cãi vã, Paoli đã gọi Lucien là một “con rắn”. Trong hoàn cảnh lực lượng bạo loạn ở vùng Vendée Thiên Chúa giáo tại miền Tây Pháp – được gọi là người Chouan – nổi dậy ủng hộ nhà Bourbon chống lại cuộc Cách mạng vô thần sau vụ xử tử nhà vua, các ủy viên của chính quyền ngược xuôi khắp Pháp để đảm bảo sự thuần khiết về tư tưởng – được thuật lại là có mang theo một chiếc máy chém di động(*) – còn Paoli cho củng cố pháo đài Ajaccio, lựa chọn dành cho Napoleon trở nên hẹp dần. Đến tận ngày 18 tháng Tư, ông còn viết một tập sách mỏng có nhan đề “Lời ngỏ tới Quốc ước” nhằm bảo vệ Paoli, song cũng trong tháng đó, ông đã viết một “Thỉnh nguyện gửi Hội đồng thành phố Ajaccio” hối thúc thành phố tuyên thệ trung thành với nền Cộng hòa. Khi Saliceti ra lệnh bắt giữ Paoli vì tội phản quốc, một quyết định khẩn cấp là điều cần thiết. Hòn đảo nổi dậy vì Paoli, “Babbù” của họ, đốt hình nộm Saliceti, chặt hạ các “cây tự do” đã được những người cộng hòa trồng trước đó. Chỉ có Bastia, San Fiorenzi và Calvi, với các đồn binh Pháp tại đó, còn ủng hộ nền Cộng hòa.

Tháng Tư năm 1793, khi đã rõ là những người Jacobin của Robespierre giành thắng lợi về chính trị tại Quốc ước, Tướng Dumouriez, người đồng chỉ huy giành chiến thắng tại Valmy và là một người thuộc phái Girondin, đã bỏ chạy sang phía Liên minh Áo – Phổ. Sự phản bội của Dumouriez và những khủng hoảng khác đưa Robespierre tới chỗ ra lệnh bắt giữ toàn bộ những người Girondin, trong đó có 22 người bị chém đầu trong vòng 36 phút vào ngày 31 tháng Mười. Thời kỳ Kinh hoàng đã bắt đầu.

•••

Napoleon tìm cách tới chỗ Joseph ở Bastia ngày 3 tháng Năm, nhưng bị những người miền núi ủng hộ Paoli bắt giữ. Sau đó, ông nhanh chóng được giải thoát nhờ dân làng Bocognano, nơi gia đình ông có một điền trang, và được phép tiếp tục chuyến đi. Ngày 23 tháng Năm, Casa Bonaparte tại Ajaccio bị một đám đông những người ủng hộ Paoli cướp phá, nhưng không bị đốt trụi như một số nguồn tư liệu đã nói (và nhiều khả năng tòa nhà cũng không bị tấn công quá nặng nề, vì hóa đơn thanh toán cho thợ sửa sang lại tòa nhà bốn năm sau đó chỉ có 131 franc). Nghị viện Corse do Paoli khống chế giờ đây chính thức đưa nhà Bonaparte ra ngoài vòng pháp luật, cho dù 30 người anh em họ của họ trên đảo không bị chung số phận. Nghị viện này đã không thể kìm được trò bới móc gièm pha nhằm vào Letizia, nói rằng gia đình bà đã “được sinh ra trong vũng bùn của chuyên quyền, nuôi dưỡng và dạy dỗ dưới con mắt và bằng tiền của một viên toàn quyền dâm đãng, gã Marbeuf quá cố, với tiếng xấu suốt đời.”

Ngày 31 tháng Năm, Napoleon và Saliceti, người đại diện cho chính quyền Jacobin ở Paris với cương vị ủy viên phụ trách Corse, tham gia vào một nỗ lực bất thành nhằm chiếm lại Ajaccio. Hôm sau, Napoleon viết một bài “Hồi ức về vị trí chính trị và quân sự của vùng Corse”, trong đó cuối cùng ông cũng chỉ trích Paoli vì chứa chất “lòng căm hận và báo thù trong tim”. Đây là lời từ biệt quê hương của ông. Ngày 11 tháng Sáu năm 1793, nhà Bonaparte rời Calvi trên tàu Prosélyte , cập bến Toulon hai ngày sau đó và đặt dấu chấm hết cho gần 275 năm cư ngụ trên hòn đảo. Với sự sụp đổ của quyền lực Jacobin trên đảo Corse, Saliceti cũng phải chạy trốn tới Provence, và đến cuối tháng Paoli đã thừa nhận Vua Anh George III là vua của Corse.(*)

Napoleon không bao giờ hoàn toàn đoạn tuyệt quan hệ với hòn đảo nơi ông ra đời, cho dù ông sẽ đặt chân trở lại đảo chỉ một lần nữa, trong vài ngày trên đường từ Ai Cập trở về vào năm 1799. Khi ông ra lệnh chiếm lại đảo vào tháng Mười năm 1796, ông đã ban bố lệnh ân xá, chỉ trừ những thành viên chủ chốt nhất trong hàng ngũ ủng hộ Paoli, những người dù thế nào đi nữa cũng đều đã bị lưu đày. Về sau này, ông nói “với sự tôn trọng lớn lao nhất đối với Paoli”, người đã qua đời trong cảnh lưu đày ở London năm 1807, song khi ông đặt chân lên bờ tại Provence ngày 13 tháng Sáu năm 1793, ông biết mình sẽ phải xây dựng tương lai cho mình trên đất Pháp.

•••

Nhà Bonaparte tới Toulon trong tư cách những người tị nạn chính trị, sống gần như chỉ dựa vào số tiền dành dụm cả đời của Letizia và khoản lương khiêm tốn của Napoleon trên cương vị Đại úy Trung đoàn pháo binh 1 để chi dùng cho gia đình gồm chín người đã vắng bóng người cha. Ngoài ra, Napoleon chẳng còn gì ngoài học vấn và tham vọng của ông để chống đỡ cho họ. Ông đưa gia đình mình tới sống ở La Valette, một ngôi làng bên ngoài Toulon, rồi trở lại trung đoàn của mình tại Nice, có trong tay thêm một giấy chứng nhận giải thích việc ông vắng mặt do Saliceti ký. Thật may là Đại tá Compagnon đang cần tất cả sĩ quan mà ông có thể tập hợp được sau vụ xử tử nhà vua và cuộc di cư hàng loạt của giới quý tộc; chỉ có 14 trong số 80 sĩ quan thuộc đơn vị ông còn phục vụ nền Cộng hòa.

Napoleon nhận được lệnh từ Tướng Jean du Teil, em trai vị chỉ huy của ông tại Auxonne, tổ chức các đoàn vận chuyển thuốc súng cho một trong các đạo quân cách mạng Pháp, Đạo quân Italy. Đến giữa tháng Bảy ông được thuyên chuyển sang Đạo quân Nam dưới quyền Tướng Jean-François Carteaux, một cựu họa sĩ chuyên nghiệp, người chuẩn bị bao vây lực lượng fédérés (lực lượng nổi dậy chống lại phái Jacobin) ở Avignon nơi có một kho đạn lớn. Cho dù Napoleon không có mặt khi Avignon bị chiếm ngày 25 tháng Bảy, nhưng thắng lợi ở đó đã làm nền cho tác phẩm dễ dàng được coi là quan trọng nhất do ông chấp bút cho tới lúc đó tập chính luận mỏng Le Souper de Beaucaire (Bữa tối ở Beaucaire). Kể từ tháng Một năm 1792, tất cả những bài viết của ông đều có xu hướng quân sự hay chính trị. Văn phong hùng biện hoa mỹ, từng có thời đầy giả tạo trong văn cảnh những câu chuyện hư cấu thời vị thành niên của ông, có vẻ hùng tráng chân thật hơn khi được sử dụng cho những sự kiện lớn lao trong đó ông sắp trở thành một vai diễn chính. Ông đã thôi ghi chú về các tác phẩm văn học sau năm 1792, và thay vào đó viết một bản mô tả về biến cố Chủ nhật Phục sinh ở Ajaccio, một biện hộ cho các hành động của ông trong cuộc viễn chinh tới Sardinia cũng như một dự định nhằm chiếm lại Corse từ tay người Anh.

Le Souper de Beaucaire là câu chuyện hư cấu về một bữa tối tại một nhà trọ ở Beaucaire, ngôi làng nằm giữa Avignon và Arles, được Napoleon viết vào cuối tháng Bảy năm 1793. Tác phẩm được viết dưới dạng cuộc thảo luận giữa một sĩ quan trong đạo quân của Carteaux, hai thương gia người Marseille và hai công dân tới từ Montpellier và thành phố Nîmes gần đó. Tập sách lập luận rằng Pháp đang trong tình trạng nguy hiểm nghiêm trọng, vì thế chính quyền Jacobin ở Paris cần được ủng hộ, nếu không những tên bạo chúa châu Âu và một giới quý tộc Pháp đầy hận thù sẽ chiến thắng. Nhân vật đại diện cho Napoleon đã đưa ra một số tuyên bố rất lạc quan về chỉ huy của mình – “Hôm nay có 6.000 người, và sau bốn ngày nữa ngoài kia sẽ có 10.000 người” – nhân vật này tuyên bố rằng trong cả quá trình chiến đấu Carteaux chỉ mất năm người bị tử trận và bốn bị thương. Đồng thời, anh ta cũng đưa ra những lời tiên đoán ảm đạm cho những kẻ fédérés đối lập có căn cứ ở Marseilles. Napoleon không kìm được một đòn tấn công tự quy chiếu nhắm vào Paoli, và nói: “Ông ta cướp đoạt và tịch thu tài sản của những gia đình khá giả nhất vì họ ủng hộ sự thống nhất của nền Cộng hòa, và ông ta tuyên bố rằng tất cả những ai ở lại trong quân đội của chúng ta đều là kẻ thù của tổ quốc.”

Tập sách thể hiện Napoleon như một người Jacobin chân chính, chỉ trích lực lượng fédérés một cách đầy mỉa mai: “Mọi quý tộc danh tiếng đều mong mỏi thành công của các người”. Những thành viên khác dự bữa tối chỉ lên tiếng sáu lần, chủ yếu để đưa ra những đối đáp đầy chất Jacobin của viên sĩ quan. Cuối cùng, tất cả mọi người đều bị thuyết phục trước tài hùng biện của người lính, và họ uống rất nhiều sâm banh cho tới 2 giờ sáng, thứ đồ uống “đã xua tan đi mọi lo lắng và trăn trở”. Napoleon đưa bản thảo cho Saliceti, người lúc này là ủy viên chính quyền tại Provence, và người em trai Augustin của Robespierre, để họ thu xếp xuất bản bản thảo bằng công quỹ. Tác phẩm này giúp ông xác lập vị thế như một người lính đáng tin cậy về chính trị trong mắt những người Jacobin.

Ngày 24 tháng Tám, Carteaux chiếm lại Marseilles giữa những cuộc hành quyết hàng loạt. Bốn ngày sau, Đô đốc Alexander Hood với 15.000 quân Anh, Tây Ban Nha và Napoli tiến vào cảng Toulon, căn cứ hải quân chính của Pháp trên Địa Trung Hải, theo lời mời của lực lượng fédérés đã nổi dậy ở đó vào tháng trước. Với việc cư dân Lyon cũng nổi dậy ủng hộ phe bảo hoàng, vùng Vendée đang sôi sục bạo động và các đạo quân Tây Ban Nha cũng như Piedmont đang hoạt động ở nội địa miền Nam Pháp, trong khi các đạo quân Phổ và Áo đang áp sát biên giới phía đông đất nước, thì việc tái chiếm Toulon có tầm quan trọng chiến lược sống còn. Napoleon được chỉ định làm Tiểu đoàn trưởng (thiếu tá) thuộc Trung đoàn pháo binh 2 vào ngày 7 tháng Chín, và tuần kế tiếp, có lẽ theo mệnh lệnh của Đại tá Jean-Baptiste Cervoni, người sinh ra tại Corse, ông tới trình diện tại sở chỉ huy của Carteaux tại Ollioules, ở ngay Tây Bắc Toulon.

Tình cờ một trong số các ủy viên chính trị bên cạnh Carteaux lại không phải ai khác ngoài Saliceti. Carteaux ít hiểu biết về pháo binh nên đang tìm kiếm một người để phụ trách lực lượng pháo binh bên cánh phải đạo quân sau khi Đại tá Dommartin chỉ huy lực lượng này bị thương còn cấp phó của Dommartin là Thiếu tá Perrier đang vắng mặt. Saliceti và người đồng nghiệp Thomas de Gasparin của ông này thuyết phục Carteaux tiến cử Napoleon vào v