Chương 6 .

DÂU CÓ DỄ DÀNG VÀ NHẸ NHÕM một khi anh muốn trở thành một người thợ mộc thực thụ. Suốt ngày dài, hết mồ hôi trán lại dán mồ hôi lưng. Áo trong áo ngoài cũng ướt đẫm như gội mưa. Tháng làm đầu tiên, hai vai, hai tay mỏi rời, ê nhức rã rượi, nhiều lúc thầy Quang Tình tưởng mình không thể trụ nổi nữa. Đã có lúc thầy nghĩ đến phải bỏ cuộc mất. Vì có những buổi ông Văn Chỉ giao cho thầy việc xẻ một cây gỗ lớn. Đúng là dày như ván xẻ. Hết xẻ đứng lại ngồi xẻ níu. Mới có mấy đường cưa mà hai bắp tay đã không còn là của mình. Xẻ xong môt mạch thì sức lực toàn thân đã bị vắt kiệt đến giọt cuối cùng. Giờ thầy Quang Tình mới hiểu hết ý nghĩa cái câu: việc thổ mộc không hộc máu cũng hộc cơm.

Cuối cùng thì sau ba tháng học việc, không lăn ra ốm, không đột quỵ, nhưng thầy cứ lử khử lừ khừ bã bợi như kẻ suy nhược toàn thân. Lểu nghểu lê được về đến nhà là lăn chiêng ra giường, ra đất. Vạ vật hết chỗ này chỗ khác, đến bữa, nhờ Thắm vực dậy, ngồi được vào bàn, lại thểu thảo xin bát nước rau húp sùm sụp, rồi nhấc bát cơm lên, nhai trệu trạo được vài miếng lại đặt xuống. Bát cơm xới có nửa mà hết có vài hạt. Nói cũng không ra hơi nữa, kể gì đến nhúc nhắc chân tay, động vào việc này việc khác.

Xương cốt rệu rã. Hơi thở nhiều khi lắng nghe cũng chỉ thấy thào thào ở bên tai. Nhọc mệt từ trong tim trong phổi, từng đường gân thớ thịt mệt nhọc ra. Tưởng như đã đến bên bờ vực của thảm bại. Vậy mà cuối cùng lạ sao, thầy Quang Tình đã không bỏ cuộc, không gục ngã. Nói cho đúng là thầy đã không chịu bỏ cuộc, không muốn gục ngã là bởi vì chính trong tình huống ấy, thầy mới nhận ra rằng, giới hạn là cái đường ranh rất trừu tượng và có thể co giãn đến vô cùng. Nghĩa là với ý chí con người thì không có giới hạn nào mà người ta không thể vượt qua được. Mệt nhọc khổ đau là thế, nhưng vượt qua cái ranh giới ấy thì mọi sự sẽ trở nên dễ dàng. Như kẻ bộ hành gắng hết sức để leo mà một khi đã lên đến một đỉnh núi cao rồi thì thấy xung quanh đều là thấp hơn vậy. Điều đó đúng như câu nói cửa miệng của người Anh, mà ông John Frakel, thầy dạy tiếng Anh của thầy hay nói: Take it easy! Tất cả đều đơn giản, đều dễ dàng! Giờ thì thầy hiểu rõ một chân lý nữa: Tôi là ai? Tôi là toàn bộ sức mạnh của ý chí nghị lực tiềm ẩn trong tôi.

Thế đấy, thằng thúc trong con người thầy là một tinh thần không chịu khuất phục! Thằng thúc trong con người thầy là lòng căm hận, căm hận cái cản trở của ngoại vật. Chính thầy đã thể hiện điều đó ngay trong việc học tiếng Anh từ ông Frakel. Học xong chương trình với ông thầy nước Anh này, thầy đăng ký thi tốt nghiệp theo danh nghĩa thí sinh tự do. Vào vấn đáp, một vị trong ban giám khảo hỏi thầy:

- Động cơ nào khiến anh chăm chỉ học hành và thông thạo tiếng Anh vầy?

Thầy đáp:

- Tôi học vì lòng căm thù! Căm thù sự dốt nát! Căm thù sự dốt nát đang thống ngự thế gian! Thêm nữa, việc tôi học tiếng Anh cũng như làm bất cứ việc gì nho nhỏ thôi, thì cũng bằng một tình yêu lớn lao!

Thầy Quang Tình quyết chí chiếm hữu lấy nghề mộc tất nhiên cũng là vì miếng cơm manh áo của vợ con thầy, của thầy. Điều đó cũng có nghĩa là do ý chí quyết không chịu thua hoàn cảnh và vì tính yêu lớn lao với cuộc đời của thầy. Thế đấy! Con người có phải chỉ sống vì mình đâu. Như khuôn mặt của mình đây. Nó không phải để cho mình nhìn. Mình nhìn mình làm gì! Mặt mình là để cho người khác nhìn. Mình là cái gì bí ẩn để người khác nhìn vào. Để xem rằng, trong mình có là thần thánh cao cả, dám sống cho đàng hoàng, dám thách thức sự ngu xuẩn dốt nát hay chỉ là kẻ ươn hèn, lười biếng ngu ngốc, thậm chí là một tên côn đồ lưu manh? Con người là cá nhân nó, nhưng nó còn là con người xã hội nữa kia.

Cắn răng lại để học nghề mộc. Ý chí ấy của thầy không lọt được qua mắt ông Văn Chỉ tinh quái. Đã dậy nghề cho cả trăm người, chỉ cần quan sát một vài động tác của người học việc là ông có thể biết ngay tư chất của người đó.

Chí chát! Chí chát! Kìa, hãy nhìn chiếc dùi đục gỗ nghiến nâu đen nặng chịch gõ đều đều nhịp hai vào đuôi chiếc đục trong tay anh chàng. Đục thế mà đâu có đơn giản. Vì lỗ đục can hệ đến đầu mộng, quyết định độ vững chắc của cái khung đồ vật. Đầu mộng có mộng đơn mộng kép, mộng mang cá. Thợ giỏi, cắt mộng đảm bảo độ dung sai, đến mức tra vào lỗ đục khít rìn rịt, như gắn xi, dính liền đến đập cũng không rời ra được. Đó! Vừa hoàn thành một lỗ đục trên thanh xà của chiếc chạn bát xong, giờ anh ta sắp đục lỗ đục thứ hai cách lỗ đục thứ nhất mười lăm phân, được đánh dấu bằng bốn đường mực kẻ. Nhẹ nhàng anh ta nhấc chiếc tràng lên. Tì lưỡi nó vào đúng một đường mực. Cái dùi đục khậc một tiếng khô khan. Đó là động tác bấm cữ của anh ta. Như thế là anh ta đã thực hiện đúng quy trình tuần tự. Như

thế là anh ta không biết đến đơn sai. Và hãy tiếp tục dõi theo anh ta trong từng thao tác. Có cái thoăn thoắt. Có sự khoan thai. Và xem cách sử dụng khi là chiếc tràng xòe hai cánh, lúc là mũi đục bạt, khi chuyển từ mũi đục cỡ tám li sang chiếc đục cỡ một phân, thì có cảm giác đã bắt gặp được chính cái nguyên ủy gốc gác của ý chí kèm theo một tố chất bẩm sinh ở anh ta.

Chí chát chí chí chát. Khoan nhặt nhịp nhàng một âm điệu, một tiết tấu. Đều đặn mà không nhàm chán. Mà vẫn nhận ra niềm say mê hiện ra trên gương mặt mảnh mai của anh chàng. Người xưa nói, “Cảm hứng như chày dùi. Công việc là chiêng trống.” Có những buổi thầy Quang Tình ngồi đục suốt từ tơ mơ sáng thông tầm đến tận cuối giờ chiều. Từ lúc ánh nắng chéo cánh sẻ buổi sớm kẻ một luồng sáng hồng qua mặt tiền nhà xưởng, đến lúc phía bên kia nhà xưởng in một vệt nắng rớt lúc chiều tà. Đứng dậy, bẻ lưng, thầy nhận ra mấy người thợ đang tăng tốc hoàn thành công việc cuối cùng để chuẩn bị ra về. Cuối xưởng, cô Mận tạp vụ đang quét dọn đống vỏ bào. Và ông Văn Chỉ đang lững thững đi vào, theo lệ thường để kiểm tra công việc cuối ngày.

Cầm mấy thanh xà có những lỗ đục của thầy Quang Tình trên tay, ông phó mộc tấm tắc, rằng thì là thầy là người có tố chất khéo léo và có đầu óc thẩm mỹ đây.

- Tôi chắc chỉ khoảng dăm tháng nữa cứ nhịp điệu này là thầy sẽ có trình độ bậc hai thợ mộc đấy.

Thầy Quang Tình hỏi:

- Sư phụ có quá khích lệ tôi không?

- Không. Sự học, tay nghề là vô cùng. Tôi không việc gì phải nịnh thầy. Đối xử với nhau cứ thẳng mực tầu dù có đau lòng gỗ, thầy ạ. Thế mới bền dai được.

Biết mình nói hớ, thầy Quang Tình liền gãi gãi gáy, hạ giọng:

- Một lỗ đục chuẩn là thế nào?

- Là thế nào ư?

- Vâng.

- Là khi tra mộng vào, bên lỗ đục còn ứa nước ra cơ, thầy ạ.

- Chà!

- Nói thế thôi là nói cái tuyệt đối, thầy ạ. Còn bây giờ, tôi nghĩ, mục tiêu của thầy như có lần thầy đặt ra, thì chỉ cần đến trình độ tay nghề bậc hai.

- Bậc hai thì làm được những việc gì, sư phụ?

- Chẳng hạn, một cái chạn bát, bộ bàn ghế học sinh, hoặc khá hơn là một cái cửa chớp.

- Sư phụ có biết, các trường phổ thông trong thị trấn và huyện ta đang cần những gì không? Có được một tay nghề đủ để sửa chữa bàn ghế học trò, hoặc làm những chiếc thước kẻ, com pa, các đồ dùng dạy học, tôi chỉ mong được như thế.

- Vậy là lòng của thầy vẫn còn nhớ thương việc giáo dưỡng con trẻ! Nhưng những việc như thế thì dễ ợt. Thầy vừa có tư chất ông thầy vừa có năng khiếu người thợ. Đây này, hãy xem cái lỗ đục của thầy.

Ông Văn Chỉ nhấp nháy con mắt bên trái:

- Lắm anh đục cái lỗ đầu tiên toe toét như ống nhổ thầy đề ấy. Chứ đâu có gọn ghẽ vuông thành sắc cạnh như của thầy!

- Đó là do tôi có được một ông thầy giỏi.

- Tôi không động viên thầy đâu. Tôi dạy nhiều học trò rồi, nhưng cũng chỉ được vài người có thiên tư như thầy. Mấy người đó giờ theo nghề của cánh Tràng Sơn cả rồi đấy.

- Nói vậy nghĩa là gì?

- Nghĩa là có thể đục được lèo tủ, cuốn thư, đồ thờ, hoành phi câu đối và các đồ vật, linh vật trang trí như thầy đã thấy trong ngôi nhà đại khoa của tôi. Tức là sáp gần với nghệ thuật điêu khắc.

- Tôi không dám đâu, sư phụ ạ. Chẳng qua chỉ là...

- Tôi biết ý chí của thầy chứ!

Bầu trời đang ngả tím màu hoa mua. Trong xưởng đã có bóng tối nhập nhòa. Cô Mận cầm cái siêu nước, cất tiếng eo éo:

- Hãy còn ít lước chè tươi đây. Bác lào cần uống thì iem xin phục vụ ạ.

Một gã thợ đang đánh véc ni, vứt tạch nắm bông xuống chiếc bát, quay lại cợt nhả:

- Anh đây cần cái khác thì iem có phục vụ không?

- Hừ, lại cái cậu Dậu tếu táo này! Chỉ được cái nói nhảm là không ai bằng!

Ông Văn Chỉ thoáng cau mặt, rồi ngẩng lên như sực nhớ, đưa tay lên vẫy vẫy:

- Này, Dậu! Để việc đấy, lại đây tôi nhờ tí việc.

Thấy có thêm người bên cạnh ông Văn Chỉ, thầy Quang Tình đặt chiếc dùi đục xuống đất, ngẩng lên. Còn chưa kịp nhận diện người vừa được gọi đến đứng bên cái cầu bào, đã thấy ông Văn Chỉ vỗ bộp bả vai người nọ, lo le cái đầu lưỡi rồi rành rọt:

- Xin giới thiệu với thầy Quang Tình, cậu Dậu trước đây là thợ học việc của tôi. Tôi đã kèm cặp cậu ấy...

- Chứ không phải kìm kẹp ạ?

- Lại tếu rồi.

- Bây giờ cậu này đã lên thợ bậc bốn. Cậu Dậu này. Đây là thầy giáo Quang Tình.

- Em chào thầy ạ.

- Chỉ được cái lém lỉnh. Ai khiến cậu chào thầy bây giờ.

- Không thầy đố mày làm nên ạ.

- Còn khối thời gian để cậu tỏ lòng biết ơn và kính trọng thầy.

- Đúng thế ạ.

- Này, nghe tôi nhắc nhở đây. Thầy giáo là người mô phạm, không ưa tiếu lâm tục tĩu đâu nhé!

- Dạ, toàn chuyện dân gian cả. Em nói nói có sách mách có chứng. Chứ em bịa láo ông táo bẻ răng chết ạ.

- Thôi, hãm phanh lại.

- Dạ dạ.

Thầy Quang Tình nhìn người nọ trong điệu bộ khúm núm giả vờ tuân phục, vừa buồn cười vừa gật gật đầu liên tục. Người tên Dậu tầm thước, hơi gầy nhưng rắn rỏi, trông đã thấy là khôn ngoan láu lỉnh, nhất là cái tóc bò liếm và gương mặt mỏng quẹt có cái cằm tóp nhỏ, trong khi hai con mắt to thô lố, lấp lánh tia sáng. Dậu được giao nhiệm vụ hướng dẫn thêm về nghề nghiệp cho thầy. Vì như ông Văn Chỉ nói, làng quê sắp lên thị trấn, phố xá sẽ mở rộng, việc kinh doanh sẽ phát triển. Khách quốc tế đã bắt đầu biết đến đồ gỗ của cửa hàng. Ông sẽ bận bịu hơn rất nhiều.