Chương 13 .
XIN KỂ SƯ PHỤ NGHE, - thầy Quang Tình nói - Năm ấy, tôi bị kỷ luật từ Lào Cai chuyển về cư trú ở đây, ngoài cô vợ người dân tộc Giáy và hai đứa con trai một lên năm, một còn bế ẵm, còn có chín bao tải. Trong đó chỉ có một bao tải đựng áo quần tư trang. Còn tám bao tải là sách. Những cuốn sách mua bòn mót ở cửa hàng sách tỉnh lẻ theo phương cách phân phối, bằng đồng lương dành dụm! Hà! Tỉnh lẻ hồi đó hóa ra cũng có lợi thế là ít người có cái thú mua sách, nên tôi đã tranh thủ mua được nhiều cuốn sách quý một cách khá dễ dàng. Sách, tôi mê nó từ hồi còn nhỏ. Ông cụ tôi là một ông đồ nho nghèo, nhưng có cả một thư viện gia đình có tới cả ngàn cuốn sách quý chủ yếu là sách Hán Nôm và các tác phẩm viết bằng chữ quốc ngữ in từ những năm 30, 40. Thành ra tôi có gần như đủ các bộ sách quý. Ví như lục bộ tài tử tiểu thuyết cổ điển Trung Hoa: Hồng lâu mộng, Nho lâm ngoại sử, Tam quốc chí, Thủy Hử, Tây du ký... Bộ ba tiểu thuyết tự truyện của Maksim Gorky. Bốn tác phẩm kiệt xuất của Dostoyevski. Toàn bộ sưu tập Bi kịch cổ điển Pháp. Năm vở bi kịch của Shakespeare. Những con đường đói khát của Amado. Con đường sấm sét của Abraham... Và nhất là các cuốn từ điển. Trong đó có cả các cuốn khảo cứu và từ điển cổ nhất của những giáo sĩ người Bồ Đào Nha đầu tiên sang ta biên soạn ở cuối thế kỷ trước nữa. Tuy nhiên, sư phụ chắc là hiểu hoàn cảnh tôi lúc đó. Ra khỏi biên chế, lương bổng không, ruộng đất không, vốn liếng không, lấy gì nuôi vợ nuôi con bây giờ? Vậy thì... chỉ còn... sách! Chỉ còn nhờ vào... sách! Và thế là ôi những cuốn sách quý như những ngón tay theo cách gọi của Nam Cao... “Thầy ơi, sao thầy cho nhiều đứa con của thầy đi ở thế?”
Đó! Mỗi lần tôi đem một hai cuốn sách nọ đến bán ở cửa hàng sách cũ trên phố Bà Triệu trên thành phố, ông chủ cửa hàng lại được dịp lặp lại câu nói ấy với tôi. Ông là con người có văn hóa. Ông không bắt bí tôi. Ông trả giá cao cho những cuốn sách quý. Gọi những cuốn sách quý là những đứa con, ý nghĩ của ông trùng hợp với tâm sự của tôi.
- Rồi sau này thế nào thầy lại có được mấy cái kệ sách hoành tráng thế này?
Ông Văn Chỉ khim khíp hai con mắt đỏ ké. Thầy Quang Tình liếm môi:
- Nói ra thì chắc sư phụ không tin. Tôi đã đi chuộc lại đấy chứ!
- Chuộc lại?
- Chuộc lại và mua thêm. Đúng là thế! Nghĩa là kiếm được đồng nào là tôi lại leo lên chiếc xe đạp mò đến đúng cửa hàng sách cũ đó. “Thầy Quang Tình à. Thầy có ý định chuộc lại những đứa con của mình hồi trước vì hoàn cảnh đã phải cho chúng đi ở không? Nếu vậy, thầy cứ kê tên chúng ra, rồi em sẽ lùng tìm lại cho thầy.” Người chủ cửa hàng sách cũ đã mất, giờ là người con ông nói vậy với tôi.
- Quá hay! Quá đẹp! Vậy là có một thời ném đá đi và một thời nhặt đá về như trong Kinh Thánh! - Ông Văn Chỉ vỗ tay, nói tiếp - Và lúc đó là qua cơn bĩ cực, thầy đã có chút tiền. Bằng cách nào vậy, trước khi thầy đến với nghề mộc?
Hai má lần mần đỏ, thầy Quang Tình nhìn ông Văn Chỉ, ngập ngừng:
- Nói ra thì thật tình là cũng ngượng ngùng lắm, sư phụ ạ.
- Sao lại ngượng ngùng?
- Ngượng ngùng và cũng thấy ngồ ngộ nữa, thật đấy!