Chương 15 .

LÁCH CÁCH LÁCH CÁCH. Chi chát chi chát. Sàn sạt sàn sạt. Xoèn xoẹt xoèn xoẹt. Toóc toóc toóc toóc. Tiếng cưa, tiếng đục, tiếng bào... Một không gian phối ngẫu tiếng trầm đục, tiếng thanh trong. Hòa tấu của một bộ nhạc gõ. Một không gian lên hương. Hương gỗ mộc mạc trong sạch hiền từ. Đã quen hơi bén tiếng. Đã vào nỗi nhớ. Giống như kỹ thuật đã xâm nhập vào đôi tay, tri thức đã in hằn trong nếp nhăn vỏ não. Sau cùng thì kỹ năng đã biến thành kỹ xảo. Kỹ xảo đã thành thói quen, thành tiềm thức, thành bản năng, thành năng lực. Một năng lực tạo nên cái đẹp!

Mồ hôi sâm sấp lưng. Mắt nhăm nhắm. Thầy Quang Tình đứng dé chân chèo cạnh chiếc cầu bào. Hai tay nắm hai cái tay bào, chỉ cần đẩy nhẹ một hơi là chiếc bào dài bảy mươi phân trướt đi trên một mặt phẳng thật trơn tru phóng khoáng. Bào có bào thẳm dài, bào cóc ngắn. Bào có bào phá, bào thô, bào lấy mặt phẳng. Nguyên tắc của bào là đáy bào bao giờ cũng phải tiếp xúc với mặt gỗ. Bào là kỹ thuật khó nhất trong nghề mộc. Thế nên mới có câu thợ mộc khoe: Tôi đẻ ra trên cái lòng bào. Khó từ cách lắp lưỡi bào. Tinh vi lắm, vì tùy theo yêu cầu độ phẳng của mặt sản phẩm, tùy theo loại gỗ mà có tính toán hợp lý về độ giãn cách giữa lưỡi bào và trục bào. Cái kẽ hở giãn cách đó có khi chỉ một ly, một sợi tóc thôi. Thợ cả, thợ có tay nghề cao mới biết mài lưỡi bào và xác định đúng độ nghiêng của lưỡi bào và trục bào. Mặt gỗ dù cứng đến đâu, nhiều mặt sẹo đến đâu cũng vậy, đường bào cũng không thể lập bập. Người bào giỏi, trông phoi bào ra cũng biết.

Đó, từ lòng bào của thầy Quang Tình, phoi bào đang đùn ra đã mỏng tang lại chun xoăn. Ôi, những sợi phoi bào. Lồng phồng trên bàn tay. Óng ánh những đường vân nâu nâu tím tím. Nhẹ tênh như không có trọng lượng. Mà sực nức ngay vào khứu giác mùi thơm của thảo mộc, chất phác lành hiền mà cao sang, tinh khiết. Hương gỗ như hương gạo đầu mùa, tinh túy của đất trời.

Tuy vậy, phần thích thú và kinh ngạc, thầy Quang Tình vẫn có ý để dành cho hai con mắt để ngắm nhìn

mặt phần gỗ khi thầy vừa hoàn thành thao tác bào. Kỳ lạ làm sao những đường vân trên mặt gỗ. Khi tròn xoay, lúc uốn lượn. Như mây bay, như sóng cuốn, như gió thổi. Đường kim mũi chỉ, nét thêu ren. Dấu ấn của ông thợ cả tạo hóa thiên tài. Cũng vậy, là niềm khoái cảm và trân trọng khi thầy đặt bàn tay lên mặt bằng phiến gỗ vừa bào xong. Mịn màng, man mát như da thịt người con gái đang yêu. Như từ Thắm, thơm tho và quyến rũ.

Sau làng Nhuần là rừng. Qua hàng rào làng đi lên thoạt đầu là những bãi cỏ gianh nối nhau nửa xanh nửa vàng. Ở đó, sau cơn mưa rào đầu mùa hạ, nấm cỏ bật lên xúm xít từng ổ đẹp như những cụm hoa. Đó là lần sau ba năm xa cách thầy Quang Tình từ các làng bản người Dao, người Mông trên núi cao về làng Nhuần thăm Thắm, người yêu của mình. Thời gian lúc này giãn rộng ra thêm bao nhiêu lần để có được chỗ chứa quá nhiều biến động. Thắm đón người giáo viên trẻ, dũng sĩ văn hóa vùng cao, với một vành khăn tang trên đầu.

- Anh à, bố em xem thiên văn nói: “Thời trời thảm đất sầu đến rồi. Chẳng còn bình yên nữa đâu, con à.”

Thắm nói, hai con mắt rưng rưng lệ. Thầy Quang Tình nắm tay người yêu, khe khẽ:

- Anh biết hết mọi chuyện rồi. Can đảm lên! Đừng buồn lâu, em nhé!

Pò Rúm đã mất. Ông chết ở tuổi năm mươi chín, một cái chết tức tưởi. Đêm qua pẩu sray còn ngồi thổi kèn pỏ le. Còn kể lại chuyện đánh Tây ở Thác Rải Cúi trên sông Hồng. Chuyện con chim Sroong ló tin con chim Ca ca rồi bị lừa. Chuyện cổ tích Mu tai lơ. Chuyện Ỷ thổi. Rồi bảo Thắm sau này có con thì nhớ kể cho con nghe. Còn kể chuyện ông thổ ty họ Sần bên ở miền Giáy trong, có hàng ngàn héc ta thảo quả, đã lập công ty thương mại, có cả ô tô ca đưa khách chạy đường Hà Nội-Lào Cai, từng lập cả cả đội gái xòe đi dự đấu xảo ở Hà Nội. Nhưng họ Sần không có lòng trung hậu như cụ Lục Đình Hoàng họ Lục mình. Họ Sần đặt ra cái lệ mỗi hộ dân trong năm phải nộp cho ông một con gà, năm mươi cân thóc, gọi là gà khách, thóc khách. Họ Sần đặt ra tục lệ cho vay lãi. Cha hả, tức là lãi năm mươi phần trăm. Cha pửi, tức là một trăm phần trăm. Đúng là có chuyện hồi mới thăng châu úy, nhà cụ Lục Đình Hoàn có nửa tiểu đội lính gọi là choảng pín canh gác. Sau đó thì rút. Chỉ còn lại mấy cô áo xanh áo tím quỳ bên chuyên lo việc têm trầu pha nước cho cụ thôi. Cụ hiền lành thương dân. Ruộng đất thì chỉ có hơn mẫu công điền hưởng theo ngạch quan của xứ tự trị. Trong nhà làm gì có ai là quản gia, vệ sĩ, người chèo thuyền, người xay lúa giã gạo, người sấy thảo quả, người là gái xòe, kẻ hầu người hạ... tính ra có đến cả trăm gia nhân như nhà họ Sần. Vả lại, cụ Lục Đình Hoàng châu úy nhà mình đã mất cách đây hai năm rồi. Mà cụ từ năm 1945 đã đi theo Cụ Hồ rồi cơ mà.

Rõ ràng là pò Rúm trước khi quyên sinh bằng thuốc phiện và dấm thanh, muốn mà không sao nói được cho con cháu hiểu hàm oan của mình. Ai cũng biết, chủ trương Cải cách ruộng đất ở miền xuôi là mặt đấu mặt. Còn ở tỉnh miền núi, ở làng Nhuần này, mấy tháng nay Đội cải cách Dân chủ về, tuyên bố là dùng phương pháp lưng đấu lưng, không có trực tiếp tố khổ xỉa xói nhau. Thế thì được. Nhưng sao lại quy nhà pò Rúm là phú nông! Và kéo theo đó, bóng gió xa xôi nói bà Rúm Già chỉm xưa kia là người reo rắc mê tín dị đoan. Còn anh Siểu con người ham chơi bời hát xướng thế thì đích là phường du đãng phóng dật quen thói công tử con nhà giàu ngày xưa! Nhầm lẫn chết người thế a? Làm quan nói oan cho người thế a! Sấp ngửa đổi trắng thay đen nhanh như lật bàn tay thế a!

Mắt ầng ậng, ngước nhìn thầy Quang Tình, Thắm nói buồn buồn:

- Anh cho em đi cùng đường chứ!

Thầy Quang Tình kéo Thắm vào bên mình, đáp:

- Sức anh đến đâu anh sẽ cố gắng gấp hai gấp ba để bảo vệ em.

Thắm thỏ thẻ:

- Anh về, em vui.

Thầy Quang Tình gật đầu:

- Sang năm học mới anh được điều về dạy ở trường Bổ túc Văn hóa Công Nông tỉnh, anh sẽ đón em đi cùng. Chúng mình sẽ cưới nhau! Em sẽ học hết cấp hai rồi đi học làm cô giáo mẫu giáo.

Hai người dắt tay nhau leo lên những dải đồi ngàn ngạt cỏ gianh để hái nấm. Được một lát, Thắm bảo, “Bây giờ em có sức rồi, chúng mình chịu khó leo lên cao trên kia nữa, sẽ có măng vầu măng nứa, nấm hương và mộc nhĩ. Có khi có cả trám xanh nữa.” Vượt qua bãi cỏ gianh, họ đến những khu rừng thuần nứa xanh um. Giữa những thân nứa lóng dài gang tay ken dầy như đũa trong giỏ, từ đất ngoi lên những ngọn măng nhọn hoăn hoắt bẹ ngoài lấm tấm sáng như điểm kim nhũ. Ngọn măng vầu cũng một dáng hình tương tự. Vầu không mọc thành bụi thành khóm như nứa. Rừng vầu thưa thoáng, cây cách cây, thau tháu, lóng vàng óng đẹp như chấn song cửa. Sắp sửa leo một tầng rừng nữa thì bất ngờ quá vì sừng sững ngay bên lối đi là một cây trám xanh tầm vóc đại thụ. Cụ trám này có nhẽ phải trên trăm tuổi. Thân to tày ôm, da mồi mà tóc thì xanh như tóc con gái. Hào phóng quá, lại cứ tưởng là đang trong chiêm bao, vì thấy trên thảm cỏ xanh, quả trám chín rải như những thoi vàng mười.

Đúng ngọ thì cả hai đã lên cao một tầng nấc nữa và đã lọt vào một cánh rừng thông lá nhọn hình kim nguyên chủng. Nức dậy khắp không gian là mùi tinh dầu thông thơm đầy đặn tinh khiết và thật thà. Tiếng gió nghe như tiếng hát xa. Huyền ảo quá là những chùm hạt nhựa tròn xoe bóng lọng màu hổ phách kết dính trên những vết nứt xẻ dọc thân cây. Gốc thông bách niên hóa phục linh. Thiên niên hóa hổ phách. Không hẹn mà cả hai cùng lúc vội chắp hai bàn tay bái vọng và mắt ngước cao vời vợi niềm kính tín. Ngàn ngàn đại lão thông cổ thụ kích thước khổng lồ dựng thân mình cột trụ chống trời, bên nhau trang nghiêm và oai vọng như thiên thần. Không khí thanh sạch và thiêng liêng nhuốm màu huyền sử.

Đi xuống những tầng rừng thưa cây, hai người tìm thấy từng dải dài mộc nhĩ loăn xoăn hình những chiếc tai mọc nhẩn nha trên những thân dạ hương khô. Dưới tầng lâm hạ, đó đây là những ổ nấm nâu nâu mọc cạnh những gốc thảo quả đỏ hồng như những chùm đèn thờ thần tài.

“Anh ơi, có tiếng suối chẩy!” - Thắm reo. Náo nức, hai người chui luồn qua những bộ rễ cây lão đại uốn cong những vòm cổng hình bán cung. Lát sau cả hai bước chân đến một khúc dông đá. Ào ào, nghe tiếng nước đổ, hai người nhìn lên, cùng kêu to một tiếng. Một dòng thác trắng như dát bạc ở phía trước mắt như từ giấc mơ vừa hiện ra. Không ồn ào, chỉ như một khúc đồng ca êm ả, dòng thác đang đổ xuống một hủm đá sâu nước trong vắt như lọc. Đây là ngọn nguồn của con suối chảy qua làng làm chuyển động những chiếc cối nước. Mây đang bay dưới đáy hủm, trăng trắng như những cánh hạc. Một khung cảnh thiên thai.

Tiếp theo sau đó là những chuyện gì nữa nhỉ?

Hiển nhiên là ngay sau đó hai người nam nữ đã biến thành đôi trai gái đang sống giữa thời mới khai nguyên.

Nằm trên mặt phẳng của khúc dông đá sau khi đã qua cuộc tắm gội trong dòng nước nơi đầu nguồn, người con trai nghĩ, đôi ta giống như vừa trải qua một lần tẩy rửa, katharsis, để tâm hồn không còn vân vướng bụi bặm, để trở nên hoàn toàn mới mẻ thanh tân. Pí ngải nuống! Nuống ngải pí! Anh yêu em! Em yêu anh! Lần lượt người con trai nói trước và tiếp theo là người con gái. Những cái hôn nhau nối nhau kéo dài giống như thời gian là vô thủy vô chung. Rồi người con gái dụi mặt vào ngực người con trai. Giấu sự thẹn thùng, nàng co người lại và thốt những tiếng kêu nho nhỏ khi người con trai đưa những ngón tay run lẩy bẩy rụt rụt rè rè lần cởi từng chiếc khuy vải bên sườn áo. Áo người con gái mặc hôm đó màu hồng đào, cổ áo, ống tay áo đáp những đường viền trắng như đeo vòng. Hạt gạo đã trật vỏ. Những lớp bẹ măng lần lượt được bóc tách. Hương thơm của quả chín, của hạt gạo đầu mùa, tươi lành và quyến rũ đang ngào ngạt tan thấm vào không gian bao bọc người con trai. Dịu dàng và êm ả.

Lần đầu tiên người con trai nhìn thấy cơ thể người thiếu nữ yêu dấu của mình, trọn vẹn nõn nà trắng hồng và nồng nàn. Anh ngây ngất và sợ hãi như bắt gặp một ao ước quá tầm. Còn người thiếu nữ thì một lần nữa lại giấu e thẹn bằng cách vừa soải dài đôi chân thon thả trên nền đá vừa ghì sát mặt người con trai vào mình. Rồi nàng nức lên từ lồng ngực một câu nói bằng tiếng Giáy mà sau này người con trai sẽ khắc khảm mãi mãi vào trí nhớ của mình. Xú rắm rón mí của, pì nuống vành bá pay. Dao chém nước không đứt, em không bao giờ xa được anh, anh à.

“Anh ơi, anh có thích con không? Sau này, có con em sẽ kể cho con nghe chuyện bà ngoại làm Già chỉm. Em sẽ dậy con vươn Giáy. Em sẽ kể chuyên con chim Sroong ló và những câu chuyện cổ tích cho con nghe.” Đó là những câu chuyện Thắm nói với người yêu của mình khi họ đeo túi trám, nấm, măng và mộc nhĩ trên đường về.

Vài năm sau, thầy Quang Tình về dự hội nghị các thầy giáo dạy lớp ghép giỏi của các tỉnh miền núi. Hội nghị tổ chức tại thị xã Phú Thọ. Mấy ngày họp, thầy ở cùng buồng với một ông giáo già. Thấy chiều nào họp xong ông cũng đi bộ ra ngoại ô thị xã. Hỏi, không nói. Hôm bế mạc hội nghị, ông giáo mới rầu rĩ bảo thầy: “Tôi buồn quá, anh Quang Tình à. Hàng cây long não ở phía nam thị xã thế là người ta chặt trụi hết rồi. Giờ nó chỉ còn trong văn của Thạch Lam thôi. Cũng như anh biết đấy, Quang Tình à. Sách sử viết cách đây nghìn năm, Hồ Tây còn gọi là Hồ Dâm Đàm, xung quanh hồ còn rừng rậm, vua Lý Thánh Tông còn đi săn voi ở đó. Còn tên làng Trích Sài ở gần Bưởi có nghĩa là gì? Trích là hái. Sài là củi. Làng hồi đó là rừng. Anh có thấy không, làng quê ta đâu đâu cũng có đình chùa xây dựng bằng gỗ mà nguy nga như cung điện, cây cột nào cũng là gỗ quý, to tày người ôm. Gỗ ở đâu mà nhiều thế? Có nhà sử học dốt quá, nói bừa rằng, vua nhà Lý bắt dân lao động khổ

sai xây dựng đình chùa khiến dân oán thoán! Bậy quá! Hồi ấy rừng ở liền kề làng xóm, chứ có như giờ ở tít tịt Tây Nguyên, Trường Sơn đâu!”

Gỗ, sản phẩm của rừng. Mà không phải chỉ có gỗ. Tất cả đều bắt đầu từ rừng. Cả tình yêu của thầy Quang Tình và cô gái Giáy tên Lục Thị Thắm.