Đêm Giải Phóng Chương I

Bà cụ Hi đặt gánh cỏ khô ở ngoài cửa, bước vội vào nhà. Không nén được nữa, bà cụ phải kêu hẳn lên:

- Giêsuma! Ông cụ Cam chết mất!

Trên kia, phía dốc đồi, một băng súng máy đã ran lên. Cái lệnh ngắn, lạnh lùng của tên quan đồn trẻ tuổi truyền xong thì súng nổ.

- Nhồi đạn vào đầu chúng nó, chúng nó muốn đi theo với Việt Minh thì cho chúng nó đi... cho tất cả...

Đám người dưới tầm súng độ vài chục bước đã cuồng lên chạy. Tiếng kêu thất thanh! "Bu nó ơi!... Chúng mày ơi!..." Một tiếng kêu khác: "Giời ơi!... Chúng con lạy quan lớn"... Và giọng khản đặc của ông cụ Cam: "Mẹ cha chúng mày"... Thế rồi im bặt. Ngã hết. Băng súng thứ hai... lại còn thêm băng thứ ba nữa sả xuống.

Tất cả ba bố con ông cụ Cam. Ông cụ, người con giai lớn và người con giai út.

Phía dốc xuống đường, tiếng khóc òa lên. Người nhớn trẻ con vừa chạy, vừa gọi nhau vừa khóc như ri giữa những tiếng xua đuổi gắt chửi. Người trên đồi lại ra hết ngoài cửa xem. Những trẻ con kéo nhau ra tận cái gốc thông mà trông theo đám người khóc. Nhưng chỉ một lúc im lặng rồi lại ồn ào như trước. Ai về nhà nấy. Xay thóc, giã gạo, xua gà, gọi chó, ru con, chửi con... Lại như không có gì xảy ra cả. Rõ rệt nhất ở trên đồn. Ngụy binh và bọn lính Tây đen lại đùa giỡn với nhau. Chúng nó vừa lau súng, vừa ăn uống, vừa chuyện những chuyện giai gái. Con này tốt, con kia tốt. Cuộc hiếp vừa rồi không thỏa mãn bằng một cuộc ở ngã tư Bích Động, ở cầu Đổng,  ở sông Máng, vân vân...

Mấy đồng bào bị bắt giam trên đồn lại làm công việc nhặt xác và chôn cất. Một thằng ngụy binh dắt đôi bò của nhà người chết lên chuồng trâu bò tập trung trên đồi. Đống quang gánh thúng mủng vẫn còn lỏng chỏng trước chỗ tên đồn ngồi. Chỗ ấy bây giờ không có ai cả. Bóng chiều mơ. Những má súng đen kịt. Cái bàn giấy sừng sững. Nhưng, như vẫn có tên đồn trẻ tuổi nọ, lập lòe cái điếu tẩu thuốc lá, khói hắt lên ở một bên miệng. Sau lưng y là Trùm Hai. Trùm Hai đôi mắt đỏ lừ, tiếng nói khàn khàn, cứ mỗi lần có người giải lên mà nó cười giả nhời lại quan đồn là người nọ liền bị đưa đi hoặc mất tích, hoặc bị giết ngay dưới chân đồi.

Cả nhà ông cụ Cam đi hết rồi, chết hết rồi. Gian nhà ông cụ ở ngay bên cạnh nhà bà cụ Hi, mới ban nãy, còn thấy ông cụ khòm khòm cái lưng dỗ cháu. Ông cụ người bên lương, tản cư cùng phố rồi cùng lên vị trí với bà cụ Hi. Ngay ngày đầu lên trình diện, ông cụ đã lấy ngay được lòng tên đồn và tất cả bọn lính Pháp, Marốckeng, ngụy binh. Vài ngày chúng lại xuống chơi, uống rượu, đánh bạc ở nhà ông cụ. Trong vòng hơn tháng, ông cụ tậu luôn một đôi bò và sắm sửa đầy hai gánh quần áo, mâm thau, nồi đồng, bát sứ.

Chỉ vì cái chứng minh thư của thằng con út. Anh con cụ này đi liên lạc ở cơ quan xin nghỉ về nhà. Dớ dẩn thế nào mà anh lại để Trùm Hai bắt được cái giấy chứng minh trong gói quần áo. Ở vị trí đi làm đồng thì việc gì phải chuẩn bị quần áo, dúi dấm ở đầu bờ. Mà sao đã thôi công tác cơ quan, về vị trí khai không tham gia gì kháng chiến lại còn giữ chứng minh thư? Chứng minh thư bằng giấy tốt, chữ in, dấu khu. Còn thêm mấy nghìn bạc cụ Hồ nữa. Đã thế hôm khám xét không trốn đi. Có lệnh gồng gánh lên cả trên đồn vẫn cứ lên... Thế là hết... Về vị trí chịu tề rồi vẫn cứ chết. Của nả thóc lúa mấy tháng nay theo lính đi quây cướp về mất hết... Bao nhiêu tiền bạc chặn đường bóc lột những con buôn muối, buôn chiếu, và chứa chấp cờ bạc giai gái cũng chẳng còn...

Bữa cơm chiều nay, bà cụ Hi lại không ăn được. Đã một tuần rồi, bà cụ không sốt, không ốm nhưng trong người cứ bải hoải, rã rời hơn cả trước kia ở bên ngoài bà cụ bị những trận sốt li bì hàng mấy ngày...