Chương III
Còn chuyến thóc này mà gánh cũng nhẹ, để mẹ gánh cho.
- Mẹ lại lên cơn sốt thì gánh làm sao được!
- Còn hơn nồi thóc thôi mà... Đã bảo...
Bà cụ Hi rót thêm chén nước nóng nữa uống, rồi đi ra. Lối dốc đồn, thóc chuyển lên lũ lượt. Bọn lính, cả Ma-rốckeng, Pháp và ngụy binh, cứ bám lấy những gánh con gái mà đùa bỡn. Trẻ con theo sau thì sà vào nghịch những bao súng dây đỏ đeo chề chề bên lưng mấy thằng lính Pháp mắt chớp chớp sáng lên như mắt khỉ. Thỉnh thoảng những thằng nọ lại hất hàm nói cười với nhau bằng những tiếng lóng và bằng cả những tiếng thường nữa về những đàn bà con gái chúng đương bíu vai, nắm tay họ.
Bà cụ Hi đã run chỉ muốn nằm nhưng vẫn cứ cố. Lệnh năm giờ chiều nay tất cả vị trí phải tập trung hết thóc lên kho trên đồn. Trùm Hai thân đi từng nhà đôn đốc với hai thằng cai ngụy khinh thường dẫn dân đi quây các làng lấy thóc.
Chuyến hôm nọ đã đưa gửi lên kho, nhà thì mười nồi, nhà bảy tám nồi, có nhà hàng ba chục nồi rồi. Lần này lại gửi tập trung nữa, chỉ để cho nhà nào đông người ăn thì vài bốn nồi, còn thì chỉ một gánh. Giữ cho? Hay là đưa về Bắc Giang, đưa về Đáp Cầu tiếp tế cho quân thị xã. Mà ở thị xã thì còn thiếu gì thóc gạo? Thóc gạo đi quây các làng chung quanh lấy về hàng kho chất như núi. Lại còn thấy nói có cả gạo Sài Gòn đưa ra nữa.
Nhưng không ai dám hỏi cả. Trùm Hai đã gật gật cái đầu bảo mọi người:
- Mọi việc cứ ở như tôi... các người không phải nghĩ ngợi gì cả. Gửi trên kho để quan đồn dễ tính toán xem số thóc gạo ăn uống của vị trí là bao nhiêu và số thóc gạo ngoài kia mình còn thu được đến đâu.
Hắn cười khẩy, trỏ cái quạt vào hai thằng cai ngụy binh:
- Thóc gạo cứ ở các anh thanh niên này.
Và hắn hất hàm xuống dưới đồi:
- Thóc gạo của mình gửi Việt Minh chúng nó giữ tạm cho ở Yên Thế, Hiệp Hòa, Bố Hạ đã thu về được một phần đâu!
Những gánh thóc lên xuống càng nhộn nhịp. Một số lớn những dân chúng bị bắt cũng đương làm tới tấp. Họ gánh đất, gánh đá... khiêng gỗ, sắt... trình tường, đào đất. Năm ụ súng nữa xây thêm. Những ụ súng cũ xây lại. Hầm hố trong đồn đào thêm. Và thêm một hào cắm chông, ba lần hàng rào dây thép gai nữa vây lấy chung quanh đồn.
Họ len lét trước bọn lính súng và roi da đốc thúc bên cạnh. Họ len lét trước cả những đồng bào ở vị trí. Tất cả đều gầy rạc, mắt như những lỗ đáo, xanh xám và rách rưới. Nhiều người, vệt máu hãy còn bết ở đầu, ở áo. Tay, chân họ lòng khòng, khập khiễng buộc đùm dúm những mảnh vải xé ở quần áo ra hay bằng những lá chuối, dây dợ. Có cả cụ già. Mấy người con gái thì lếch thếch, da thịt ung ủng, khép nép, mặt cứ cúi gầm.
Cũng có người nhìn theo bà cụ Hi rất lâu, cũng như muốn hỏi, muốn xin cái gì nhưng không dám. Bà cụ Hi cũng ngờ ngợ nhận ra vài người trong bọn nhưng cũng cố lạnh nhạt đi qua, làm như không để ý gì đến.
Mấy ông cụ già thèm thuốc lào quá, mặc kệ cả lính đánh, đá, cứ lăn vào chỗ bọn lính gác, lăn vào những đồng bào gánh thóc mà cướp lấy những đầu mẩu thuốc lá và hút sái thuốc lào. Ban nãy, bà cụ Hi cũng phải cho thuốc một ông cụ khi bà cụ giở gói thuốc ra ăn giầu.
Chuyến thóc này, bà cụ Hi lẽo đẽo gánh lên đến nơi thì gặp Trùm Hai đi ra. Hắn hỏi qua mấy câu đoạn bảo gánh xuống để nhà ăn. Thấy tiếng nói bà cụ ngạt ngạt và mặt bà cụ đỏ bừng, hắn quay ra bảo một người đàn bà bị bắt gánh đỡ cho bà cụ. Bà cụ không nghe, hắn xì mạnh một tiếng:
- Bà cụ chỉ vẽ chuyện! Sốt... thì để chúng nó gánh đỡ cho nào. Mà sao bà cụ không để mợ cả mợ ấy gánh lên. Mợ ấy cũng sốt hay sao?
Hắn quay ra, giơ cái quạt:
- Con mẹ kia, gánh đi cho bà cụ rồi còn lên đồn chứ! Đứng nghênh mẹ mày ra làm gì thế?
Người đàn bà nọ gày, vai so, và khò khè như một người nghiện đói. Chị chẳng còn áo yếm gì cả, hoác một mảnh bao tải, chằng mấy sợi dây chuối. Lập cập nhấc gánh thóc lên, người đàn bà nọ đi xuống trước bà cụ Hi, vừa đi, chị vừa nhìn lại đằng sau. Xuống khỏi cái mô đá, chợt chị quay lại thều thào nói:
- Con lạy cụ... cụ làm phúc bảo con... ba đứa trẻ con nhà con giờ ở đâu ạ?
Bà cụ Hi sửng sốt, nhìn nét mặt long lên như điên của người đàn bà nọ.
- Ba đứa nào? Tôi không biết trẻ nhỏ nào cả?
- Ba đứa con con ấy mà... ba thằng con giai cả ấy mà... Chúng nó cũng bị bắt ngày phiên chợ Đại Lâm ấy, cũng đưa về vị trí...
Người đàn bà ấy như sực nhớ ra một điều gì, đờ đẫn nói:
- Con ở bến Gầm... cụ có ở bến Gầm không? Cụ có biết chúng nó đâu không?... À! Mà chắc cụ không ở bến Gầm đâu...
Bước chân người đàn bà nọ càng chập choạng như không thể nào nhấc nổi gánh thóc. Được mấy bước nữa, chị "suýt" lên một tiếng và chúi đi. Một thúng thóc gần lật ngửa ra đất.
Bà cụ Hi phải chạy vội lại:
- Thôi bác để tôi gánh cho!
Người đàn bà nọ vẫn chúi bước. Bà cụ đến hẳn bên:
- Thôi để tôi gánh cho kìa...
Người đàn bà vẫn lờ ngờ. Khi bà cụ đưa tay đón lấy đòn gánh thì chị run bắn lên, hốt hoảng:
- Cụ... cụ... cụ cứ để con gánh... con đau quá... không... không con không việc gì cả...
Cả thằng Hi và mẹ nó chạy ra đón bà cụ.
- Sao lại gánh thóc xuống thế, mẹ? Bác này xuống làm gì thế mẹ?
Bà cụ chưa kịp đáp, người đàn bà gánh đã cúi đầu:
- Lạy bà ạ.
Chị đặt gánh xuống nhìn chung quanh, đôi mắt hốt hoảng. Thấy đã dọn cơm, bà cụ bảo người con dâu:
- Nhà đã chín cơm rồi? Cái Lan chạy đâu? Mợ hãy để đấy, đổ chỗ này vào bồ...
Quay ra, bà cụ bảo người đàn bà gánh:
- Thôi cám ơn bác nhé, bác lên nhé...
Người đàn bà lùi lùi bên bực cửa, trân trân ra nhìn mẹ Hi. Một lúc sau chị cuống cuồng hỏi như ban nãy hỏi bà cụ:
- Thưa bà... bà làm phúc bảo con... bà có biết ở Lữ đã hồi cư về chưa?... Ba đứa trẻ con nhà con nó được về rồi hay đi đâu?...
Mẹ Hi buông cái rổ xuống phản:
- Bác hỏi gì thế? Tôi không ở Lữ... mà tôi cũng không biết chuyện gì cả mà...
Người đàn bà gánh càng lùi sát vào mé cửa. Chị nhìn thằng Hi lăm lăm cái bát nhựa và cái thìa bạc trong tay. Chị nhìn mâm cơm khói thơm thoang thoảng. Thằng Hi nhìn lại người đàn bà, ngạc nhiên quá chừng. Người đàn bà tay run run trỏ:
- Thằng cháu bé thứ ba nhà cháu cũng bằng cậu này đây... Cậu ăn cơm nhỉ... Thôi lạy cụ, lạy bà, chào cậu.
Người đàn bà vừa nói vừa mơ hoảng nhìn cả lên nóc nhà lùi bước ra ngoài.
Bà cụ Hi ngồi ở ngoài cửa nhìn theo mãi người đàn bà rồi mới vào nhà.
Người con dâu xới cơm, bưng đưa cho người mẹ. Thằng Hi sầm sầm chạy vào, đưa tiếp luôn bát cho mẹ nói:
- Mẹ xới bát nữa cho con. - Nó quay bảo bà: - Con không ăn thịt đâu bà ạ! Bà gắp nhiều rau cho con, bà cũng chan nhiều nước mắm cho con.
Người mẹ mắng mỏ:
- Để rau cho bà, có ít rau thôi, thịt đây.
Bà cụ Hi vẫy Hi lại, cầm lấy bát của cháu:
- Thôi bà cho con ăn. Mai bà nhờ bà Trùm già đi chợ mua lấy chục mớ, luộc ăn cả nhà.
Hi láu táu:
- Mai đi quây thì đi chợ làm sao được? Thằng Chính nó bảo cả bà, cả bu nó lại đi lấy thóc về nữa đấy!... Bà nhỉ...
Hi định nói thêm, mẹ nó đã lừ mắt.
- Hi, rau đây, ăn hết cơm đi...
Hi nhìn lên mẹ, chớp chớp mắt. Nó vội đón lấy bát cơm, sắp sắp lại đôi đũa, vừa quay ra ngoài để tránh đôi mắt của người bà mà nó sợ còn hơn là đánh nó bằng roi những lúc nó nghịch ngợm, nói bậy bạ, hay trêu ghẹo các em. Nhưng khác hẳn mọi lần trước, lần này bà không những không có vẻ gì giận dữ mà lại gọi Hi:
- Thôi đừng ra ngoài ấy nữa, gió nhiều đấy... lên đây ngồi ăn với bà, để mẹ còn bón cho em ăn.
Vừa nói, bà cụ vừa nắm lấy cánh tay cháu. Thằng Hi lập cập bò lên, miệng vẫn còn miếng rau.
- Rét rồi thì được mặc áo trấn thủ đấy bà nhỉ. Mà rét thế kia, bác gì gánh thóc cho nhà ban nãy ấy mặc có thế thì chết rét mất bà nhỉ?
- Hi!...
Chính người mẹ lại quát Hi và nhìn đe dọa Hi. Trong khi ấy, nét mặt bà cụ càng lặng lẽ. Người con dâu hồi hộp. Chị cố tìm hiểu thái độ bất thường này của bà cụ mẹ chồng.
- Hi, con không biết ăn nhời à? Mẹ đã bảo con không được hỏi lôi thôi và nói những chuyện lôi thôi cơ mà.
Một cái gì nửa như sự hiểu biết và nửa như sự lo lắng thường ngập ngừng trong những câu hỏi của Hi. Nó hỏi nhỏ nhẹ, tuy vẫn láu táu. Nó chỉ hỏi những lúc nào có mình bà nó hay có mẹ nó đương làm việc và có vẻ suy nghĩ.
Hôm nay, trong những câu hỏi của Hi, sự đau đớn của người bà già còn thấm thía không biết chừng nào. Bên sự đau đớn ấy, một cái buồn đen tối tràn rộng thêm trong tâm trí bà cụ.
Lần đi quây đương rục rịch này là lần thứ năm. Bà cụ cùng tất cả dân phải đi. Bọn thanh niên ngụy binh thì hợp sức với lính Pháp, lính da đen chia nhau đón đường bắn giết dân quân và thanh niên trong làng. Một lớp khác không có súng thì đi sục sạo các nhà để bắt cán bộ, bắt Ủy ban, khám xét các giấy tờ, tài liệu. Còn đàn bà, con gái và cả trẻ con nữa thì chuyên xúc thóc, gánh thóc.
Gánh không hết thì đổ xuống ao, đổ ra đường. Gánh xong thì chất rơm đốt nhà. Đúng y như lời Trùm Hai kể những tin dạo trước ở trên ấp, mà ai nấy nghe đều lo sợ, kinh khủng.
Hai lần đầu thóc gạo gánh về kìn kìn. Bát đĩa, xanh nồi lục lọi ở dưới ao, đào ở bụi tre, đem về dùng không hết. Cả từ cái cối xay bột chỉ ở thị xã mới có cũng lấy về được. Chổi lúa, quang gánh, dây chão, dao thớt... Thứ gì cũng có. Tất cả như của mình sắm sẵn, để quanh quẩn mỗi nhà mỗi thứ chỉ việc tìm lấy về. Chỉ thiếu chưa thể dỡ được các nhà gạch, nhà gỗ để về vị trí làm nhà mình thôi.
Những lần ấy đã vui như đi hội. Sau đó lại còn đi các chợ họp chung quanh thị xã nữa. Đổi, bán, sắm sửa tha hồ. Gà, lợn, trứng, quả, dân thị xã xô nhau vào mà giả tiền. Hàng hóa vải, xà phòng, giầy dép, đường sữa, tha hồ mà mua. Con gái trên vị trí mỗi cô một lọ nước hoa to bằng chai rượu. Trẻ con đứa nào cũng hàng tá bàn chải, thuốc đánh răng, gương lược, phấn sáp, coócsê, cặp tóc... đủ lệ bộ...
Trùm Hai đã gật gù bảo mọi người:
- Ấy là quân lính của Đại Pháp và của đức Hoàng đế Bảo Đại chưa lấy hết Trung du, chứ rồi đây còn lấy hết Bắc Giang, lấy thêm hết cả Việt Bắc thì còn là sung sướng. Nhất là dân Công giáo! Bao nhiêu thanh niên chữ nghĩa có công giúp nhà nước sẽ đi làm quận trưởng, tỉnh trưởng hết... Vậy nhà ai còn người nào, ở làng thì phải lên nốt ở vị trí hay ra thị xã. Không cần cày cấy gì hết. Đã có gạo Sài Gòn, đã có thóc đi quây. Làng bỏ đấy không cần. Việt Minh muốn báo thù triệt hạ, mặc kệ, rồi quân Đại Pháp sẽ trị. Cứ việc yên trí. Có gì sẽ ra hết thị xã lập hẳn một tỉnh toàn tòng, rồi khi trừ hết Việt Minh, lấy hết đất, vùng hậu phương, sẽ lập toàn quốc Công giáo...
Lần thứ ba vừa rồi và lần gần đây, không còn chót lọt nữa. Có làng, chưa vào đến đã bị mìn. Có làng, du kích huyện để vào hẳn làng mới nổ súng. Có làng lại bị bộ đội vây lại, đánh cho toán loạn. Nhưng, cả hai lần du kích và bộ đội chỉ bắn có lính Pháp và bọn lính Marốccanh. Còn dân và cả thanh niên ngụy binh nữa, không ai việc gì cả. Một trận ngay gần làng Bỉ Nội, bao nhiêu gồng gánh đương ùn ùn đi bên bờ sông Máng, thì một loạt liên thanh sả xuống. Dân đã nháo nhào vứt hết thóc gạo, mâm, nồi, bát đĩa, đâm bổ xuống sông. Trẻ con, đàn bà, cụ già kêu khóc như ri. Nhưng, tiếng súng im bặt mà chỉ có tiếng loa cất lên:
- Hỡi các đồng bào
Hơn ba mươi thằng ngụy binh cùng bọn lính da đen, Pháp, trong đó có cả một viên quan một Pháp, đã núp vào dân mà thoát chết trận ấy...
Trong khi tiếng loa gọi ở trên đồi xuống bờ sông Máng thì ở đường đằng kia, lối về vị trí, tiếng súng càng nổ rát. Tiếng súng của bộ đội bắn đuổi những cánh quân Pháp kéo ra tiếp viện. Có lúc đạn như bắn qua cả đầu bà cụ Hi:
- Giêsuma! Chúa cứu chữa con!... Lạy Rất thánh Đức Bà Maria cứu chữa con... Lạy ông Thánh Giuse cứu chữa con... Hi ơi!... Lan ơi!... Huệ ơi! Thế này thì bà chết mất!... Các anh bộ đội ơi, tôi không có lòng nào đâu!... Lạy cụ Hồ, xin Cụ biết cho con...
Bà cụ Hi nằm dán xuống bờ máng, chúi chúi mãi vào bên những thúng thóc vứt lổng chổng. Rồi bà cụ ấp ảnh vào mặt và làm dấu thánh giá, khấn cho đến lúc không còn tiếng súng.
Sáng hôm sau cái hôm đi quây, khi bà cụ Hi, xúc thóc ra sàng sẩy lại, Hi đã đến bên bà, cũng nhặt sỏi, nhặt sạn cặm cụi với bà. Bỗng chốc, Hi sát vào gối bà, ngước mắt lên nhìn bà mà hỏi:
- Bà ơi! Bà cứ đi lấy thóc về nhà ăn thế này các anh bộ đội bắn phải bà thì sao?
Bà cụ toát cả người, ngẩn mặt ra nhìn cháu, không đáp. Rồi Hi cũng quên đi không hỏi lại nữa. Nhưng chỉ một lúc sau, đương tha thẩn chơi với cái Lan, Hi lại chạy đến bên bà nó sẩy gạo, giơ chiếc tàu bay hí hoáy đan bằng lá dứa dại ra hỏi:
- Bà ơi!... Tàu bay ở Hà Nội lên chỉ bắn đồng bào trên kia thôi nhỉ. Không biết dốc Thông lại làm nhà chưa nhỉ. Đến bao giờ mình lại là Việt Minh thì mới không phải ở vị trí nữa.
Mặt Hi như muốn mếu:
- Ở vị trí chả được đi đâu cả. Chả được học hát gì cả! Mãi chả có mét tinh gì cả, chả thấy thiếu nhi đâu cả thế này!
- Thôi bà thương con... Rồi bà dẫn con đi chợ. Rồi Cha xứ về làm phúc dạy con hát... Đây, bà cho con quà đây...
Người bà già lại ôm lấy Hi, dỗ dành và đi lấy kẹo cho Hi ăn...