Giữ Thóc

Gái Rậm càng đạp mạnh xuống đất, đưa tít võng lên:

Thóc cướp hết, nhà tan ruộng nát

Bãi cùng bờ cỏ rạc bùn khô

Đường đê vắng bóng trâu bò...

Cái võng đã cũ quá, chỗ thì phải chằng cả bằng vải, chỗ chằng không được thì buộc túm lại, dây đứt ở đường chân luề xuề cả xuống đất. Nhưng không có mẹ ở nhà, gái Rậm lại cứ ngồi ru em nó.

Nắng lên, xóm vắng. Tiếng đứa con gái lanh lảnh. Những câu hát vang ra tận đầu thôn, ra cả cánh đồng.

- Mày đặt nó đi chứ. Nó ngủ rồi, đưa mãi võng sắp đứt mẹ nó kia kìa (vừa nói cái gái Vệ vừa đứng lên víu lấy võng làm gái Rậm và em nó suýt nhao đi)

- Phải gió con ranh! Vập cả mặt nó vào mặt tao rồi. Gượm tý đã. Nó lại ngọ ngoậy đây này.

Nhưng rồi gái Rậm cũng lừa em, đặt xuống võng hất hất mặt bảo cả cái Tỵ cũng nói khẽ chứ và kéo hộ cái mảnh quần cũ lót cho em. Nó đưa tít võng lên, ru thêm rồi thì sà xuống chỗ gái Vệ và hai đứa trẻ nữa đương níu lấy chung quanh hai đồng chí bộ đội kể cho chúng nó nghe các thứ chuyện.

... Canh khuya vội vã cuốc cày đồng hoang

Giặc Pháp đấy...

Lũ trẻ ngồi im. Tất cả xóm chỉ còn sáu đứa trẻ này. Không còn tiếng hát và tiếng nô đùa, tiếng xay thóc bên nhà bà cụ Vệ rầm rầm hẳn lên, xoáy chặt lấy không khí. Cụ Cam phải ngồi hẳn dậy. Ông cụ ho một trận nữa thì bã hết cả người. Ông cụ càng bàng hoàng:

- Bà cụ Vệ xay thóc làm gì mấy? Mà thóc ở đâu xay? Hay thóc bộ đội xay nhờ nhà bà cụ?

Cụ Cam đưa mắt nhìn chung quanh càng ngạc nhiên thêm. Ông cụ thấy nhà cửa bỗng lại khác lạ. Như có người trêu cụ trong giấc mơ vậy. Chợp tối hôm qua lúc ông cụ đương với ấm nước uống, mồ hôi vã ra như tắm thì đồng chí xã đội lạch xạch thanh kiếm đưa bọn họ vào. Anh xã đội ngồi xuống phản, mãi mới nói. Rồi người chỉ huy cũng nói. Nhưng lúc ấy đầu cụ Cam đương nặng như đá, tai thì phập phồng, nên giờ ông cụ không còn nhớ họ đã nói những gì, làm những gì cả. Rồi thì người, súng đạn, ba lô, các thứ bọc, các thứ gánh ùn ùn vào. Bề bộn, túi bụi. Cụ Cam đã tưởng mình sốt đến như thế này mà lại có người đến nhà bày ra như thế thì đến chết mất! Vậy mà giờ, trong nhà ngoài sân lại gọn ghẽ im ả, quang đãng. Giường phản không có ai nằm ngồi và đồ đạc gì cả. Chiếc chiếu rách ông cụ toan cất đi thì phơi ra bờ giậu. Bộ quần áo ông cụ giặt trưa hôm qua vắt trên dại nứa, giờ thấy gấp để ở đầu giường mình. Còn tất cả những súng đạn, balô, dây nhợ, gồng gánh, không hiểu cất ở đâu, đi đâu hết! Không thấy một thứ gì cả, một ai cả!

- Cụ đã dậy, có nước nóng chúng con vừa nấu, cụ uống rồi ăn cháo với chúng con.

Cụ Cam nhìn lên người nói. Chỉ còn mỗi anh chỉ huy này ở lại thôi à? Ông cụ nhận ra thêm, anh cũng quần áo màu nước dưa như anh em, nhưng đeo súng. Khẩu súng chắc quí lắm. Bao da mịn như lụa. Nước thép đen ánh. Chuôi không hiểu bằng bạc hay bằng gì mà sáng loang loáng. Anh nọ nói, cứ nhìn ông cụ. Mà kìa! Sao anh cứ nhìn ông cụ mà nói thế?

- Thưa cụ có nước nóng, cụ uống rồi ăn cháo với chúng con.

Cụ Cam không thể không đáp lời được nữa, phải lên tiếng:

- Anh em đến đóng ở đây? Anh em đến mà tôi chẳng biết gì cả! Anh em nấu cháo cho tôi làm gì! Ốm thì ốm cũng phải cố mà ăn cơm mới được!

- Con cũng sốt hai hôm nay. Con nấu cháo để cụ ăn một thể. Cụ ăn cháo rồi y tá tiêm cụ một ống thuốc, đến chiều cụ uống thêm thuốc nữa.

Người chỉ huy cười:

- Hôm qua cụ mê những gì mà hét nhiều quá rồi gọi cả du kích nữa? Thì hôm nay du kích đến với cụ đây. Chắc cụ cũng lại mê giết giặc. Cụ ở lại nhà có một mình? Nhà ta lên làng trên cả?

Cụ Cam thấy khó chịu lắm rồi. Ông cụ vốn không muốn ai hỏi đến mình và nói với ai thì đây không những ông cụ phải nghe nhiều, mà còn lại phải nghe hỏi cả chuyện nhà mình nữa! Khổ hơn nữa, người hỏi ông cụ lại là một vị chỉ huy khiến ông cụ không thể không đáp lại:

- Cái nhà anh An đến hay! Trong thôn thiếu gì nhà rộng mà lại đưa họ đến đây? Thóc gạo rau dưa muốn ủng hộ thứ gì cũng không dám tiếc... Nhưng cái ở...

Nhưng rồi cụ Cam phải quay lại đón lấy bát nước nóng của anh chỉ huy đưa. Cụ Cam súc miệng, uống hết bát. Anh chỉ huy rót bát nữa, cụ Cam uống thêm một hớp nữa, cụ nhìn lại anh chỉ huy, đậm đà nói:

- Đồng chí hỏi tôi ở lại nhà có một mình, phải có mình tôi thôi! Còn con bé út nó nhà tôi và vợ thằng bố cả nó thì chạy lên làng trên. Trước kia còn thằng bố cả nó, nó cũng chẳng chịu đi đâu! Tây đánh thế chứ đánh mạnh nữa cũng mặc.

- Anh cả nhà ta bị giặt bắt?

Người chỉ huy vừa dứt câu, cụ Cam nói tiếp ngay. Sự nặng nề bối rối trong người phút mất đi. Nhưng giọng cụ vẫn trầm trầm, nét mặt càng suy nghĩ, không phải cụ bị trả lời mà như tự nguyện kể vậy:

- Thằng bố cả nhà tôi bị Tây nó giết đấy.

"Mười bốn tháng bảy ta, nó đánh lên đây. Hôm ấy vừa sáng ra, tàu bay nó dã lên bỏ bom cháy, suốt cả lên làng Dẻ làng Hương, gần tới cả Cao Thượng. Đại bác thì bắn không hiểu là bao nhiêu, chỉ thấy giời đất ùng ùng, nhà cửa giật hết cả lên. Biết nó lại đánh to lắm, nhưng thằng bố cả tôi nó lại theo anh xã đội và anh em đem mìn ra ngoài đường cái đánh. Mọi lần thằng bố nó đi là đi, lần này ra đến đầu ngõ, nghĩ sao nó trở lại bảo tôi: "Gạo kém thế này, sắp gặt ba giăng mà nó lại đánh lên thì lại chủ tâm phá mùa, làm mình chết đói đấy! Hôm nay nhà còn hơn đấu gạo, ông lên bảo nhà con bữa nay cứ thổi cả cơm mà ăn. Mấy hôm nay nhà con nó ăn cháo, cháu nó bú không đủ sữa nó khóc qúa. Trâu đói hóa ghẻ, trẻ đói sinh sài. Cứ ăn cả cơm rồi con về con chạy vay sau"

Chúng nó kéo lên đông quá. Một tổ hai anh du kích và thằng bố nó núp dưới một chân ruộng gần mương rẽ vào con ngòi ấy, giật được một chiếc căm nhông đi sau cùng, toàn lính Tây. Ba anh em toan chạy vào làng thì không ngờ ở cánh đồng sau lưng, ở cánh đồng bên kia, hơn chục cái xe tăng và xe lội nước của chúng xộc đến vào mà bắn. Hai anh du kích chết ngay. Thằng bố nó trúng đạn vào chân khuỵu xuống. Ba thằng Pháp liền nhảy ra, đè sấn bố nó xuống. Chúng nó lấy lưỡi lê cắt tiết. Chúng nó cắt đôi cổ ra, đâm thủng như tổ mối ấy cả đầu, cả mặt. Mắt cũng khoét đi, răng lợi chẳng còn gì cả.

Sáng sớm hôm sau tôi về ngay, đến đầu cầu bờ ngòi thì gặp anh xã đội. Anh ấy đương ôm cái gói gói đầu bố nó vào chiếc áo cánh lành của anh. Anh cứ thu thu muốn giấu. Tôi phải giật lấy trong tay anh. Tôi nhìn mãi mà vẫn còn ngờ ngợ cho rằng không phải. Tôi hỏi: "Bố nó mà là đây hở anh"... Anh ấy cứ đận đà, đận đà rồi bỗng òa lên: "Cụ ơi! Anh Chanh đấy! Đồng chí Chanh giờ như thế đấy! Đồng chí Chanh ơi! Đồng chí Chanh ơi! Tôi thế nào cũng trả thù bằng được cho đồng chí". Thằng bố Chanh nó chết, thế là tôi còn được một cánh tay chúng nó bẻ nốt. Thằng bố nó lại mới chỉ được một mụn con gái. Hơn ba mươi tuổi đầu, đến mãi năm kia mới lo được vợ.

Thế ra ông cụ đây là ông cụ anh Lê Văn Chanh.

Tháng trước trong phiên họp Quân Dân Chính tỉnh, Chanh, bốn anh du kích và một anh, một chị giao thông được đề nghị lên Chính phủ truy tặng huân chương Chanh đã mấy lần xin sung bộ đội địa phương mà chưa được. Chanh và mấy người trung kiên nữa còn phải ở lại để gây cơ sở du kích cho mạnh nữa, rộng nữa. Chanh bị giết, hôm ấy đơn vị anh chỉ huy nọ biết ngay. Đơn vị anh cũng chặn đánh cuộc càn quét đó. Hình như anh đã gặp Chanh. Hôm khai hội ở nhà đồng chí xã đội phổ biến kế hoạch chống giặc giữ làng, không biết có phải anh du kích vạm vỡ, mắt một mí lừ đừ, quần áo rách rưới đeo thanh mã tấu ngồi sau lưng đồng chí xã đội từ lúc vào đến lúc họp xong không nói một câu nào cả, có phải anh Chanh không?

Anh chỉ huy bất giác đưa mắt nhìn cụ Cam. Cũng cái khổ mặt to, cặp mắt lừ đừ, cũng vóc người vậm vạp, cũng lầm lì. Ông cụ ở trước mặt anh, có khác người con ở cái tóc búi đã bạc và da nhăn nheo như vẩy đồi mồi.

- Thế là tôi còn được một cánh tay nó lại bẻ nốt!

Câu nói trên đây và câu nói cuối cùng của người con dặn dò người cha già lúc ra đi giết giặc, nhói mạnh lên trong tâm trí người cán bộ. Sự thật ngày càng rõ rệt càng sâu xa. Không có một người nông dân lao động nào là không biết "nói" là "cằn cỗi" là khó khăn cả! Người cán bộ lại hối hận. Anh vẫn chưa dứt hẳn cái tư tưởng sai trên đây. Nhất là cái lề lối làm việc! Anh đã hỏi người đồng chí xã đội về người quần chúng anh đến ở, nhưng vẫn chỉ qua loa. Như cụ Cam đây, một lão nông, con như thế, đời sống như thế, đến giờ anh mới được rõ!

Những ý nghĩ khác liền tới, cắn chặt lấy tâm trí người cán bộ.

Người anh của anh cũng vừa bị giặt giết. Anh này làm bí thư xã. Giặc đào được hầm trong nhà anh, có thêm một đồng chí cán bộ huyện xuống. Hai ngày đêm chúng nó tra tấn hai người chạy trên miệng hầm. Sang ngày thứ ba hai người đói lả ra rồi, và hấp hối chờ chết mà chúng vẫn không thể cạy ra được một lời khai. Thằng quan hai phòng nhì cho gọi cả trung đội lính của nó đến. Nó bắt hai anh nằm ngửa, bảo lính đi giầy "ắc-ê" trên mặt hai anh và bắt nhân dân quì chung quanh hai cán bộ xem. Đã có người cắn gần đứt môi ra mà vẫn bật lên khóc. Có người trông chỉ được một phút đã ngất đi. Mặt hai anh đã nát bét, răng rụng hết, vỡ lổn nhổn với óc, với mắt, với thịt khắp sàn. Chúng nó rút khỏi, kháng chiến và chi bộ xã nhặt các mảnh người bọc làm một vào tấm vải điều sau lễ chôn chung một mộ.

Sau trận càn quét đó, dân làng càng đói quá! Chỗ thóc bị đốt vét vóng được dân còn cố nấu nước gạo đặc uống. Tin người em gái ra cho biết thì nửa tháng nay đêm đêm các cụ già và trẻ con phải luồn qua mấy vị trí về đồng làng lấy được chải từng bông lúa về nấu cháo ăn. Có hai cụ và bốn em, đứa mới lên chín, đứa mười một, đã bị chết trong trận gặt đêm vì chúng nó câu "chơi" moóc-chiê và sả liên thanh ra.

- Cướp hết, đốt hết, giết hết, khẩu hiệu của chúng nó đấy. Đánh tràn ra, chiếm đóng Trung du, chúng nó còn là tàn bạo nữa, dã man nữa, chó má nữa. Chúng nó cố tiêu diệt sinh lực kháng chiến...

Tiếng ho của cụ Cam làm người cán bộ dừng lại những ý nghĩ. Đầu anh cúi cúi, mày cau lại, móng tay xiết xiết xuống chiếu, anh nói:

- Anh con cũng vừa bị nó giết như thế ở nhà quê. Con còn một bà mẹ. Mẹ con ở nhà cũng già như cụ. Những lúc con nghĩ đến nhà hay những lúc nghe những chuyện như chuyện cụ, hay những lúc thấy đồng bào tản cư, đằng sau thì chúng nó đốt, đằng trước thì nó câu đại bác, dội bom, gồng gánh lổng chổng, trẻ con, người già lếch thếch kêu khóc như ri thì con lại thấy thâm thù chúng nó, phải lao vào chúng nó mà giết hết chúng nó...

Cụ Cam thần mặt ra. Đầu óc cụ nhẹ bỗng đi. Cơn sốt như đến đây dứt hẳn. Cụ ngước mắt nhìn người cán bộ, bâng khuâng như trong những lúc ngồi cùng đan rổ rá, vót nan bên cạnh anh Chanh, trộm nhìn con mà con không biết, suy nghĩ trong bụng sự xây dựng sau này, những mong đời rồi được khấm khá vì kháng chiến thành công nước nhà độc lập bố con được yên ổn chịu khó mà làm ăn. Chợt cụ Cam giật mình quay lại. Một chú bé lũng lẵng chiếc sà cốt da ở bên sườn bưng nồi cháo lên, đặt trên chiếc chổi lúa ở chân cột rồi đứng nghiêm trước mặt cán bộ:

- Báo cáo anh, cụ và anh ăn em múc. Em đập hành vào rồi ạ. Em cho cả tía tô nữa.

Hơi cháo bốc lên như một siêu thuốc bắc sôi ở trước mặt cụ Cam. Anh chỉ huy múc đưa cụ Cam một bát đầy. Ông cụ cầm thìa ăn với anh. Chợt lại có tiếng bước thình thịch lên thềm rồi vào nhà.

- Báo cáo...

Một đội viên mắt cồm cộm, nhìn hiêng hiếng, tiến lại giơ tay chào.

- Đồng chí Linh Động có việc gì đấy?

- Báo cáo anh, gạo hôm nay lại khó đong quá ạ!

- Bao nhiêu mà lại khó đong?

- Thưa anh những hai mươi nhăm đồng một đấu.

Anh chỉ huy càng đăm đăm nhìn người đội viên. Linh Động bèn thẳng người hơn nữa và lấy một vẻ mặt rất trang trọng nói tiếp và nói liền một thôi:

- Nhưng thưa anh gạo cao chả nhẽ lại cầm tiền về để anh em phèo nên em lại linh động đong cả một gánh bảy trăm. Đồng chí quản lý liền chất vấn phê bình em, bảo em phải hoàn toàn trách nhiệm thì em cũng xin trách nhiệm. Hôm nay thì em xin quyết nghị nấu cả cơm cho anh em ăn. Quỹ tháng trước còn dôi ra được bốn trăm vì có hai gánh khoai của mẹ chiến sĩ ủng hộ, và hai trăm tiền em và đồng chí Tân, đồng chí Lai nhớn đan được hai chục chiếc mũ gửi trại tăng gia thương binh tỉnh bán được. Như vậy có linh động thổi cả cơm ăn hôm nay và ngày mai thì em tính chậm lắm thì ngày kia là cùng sẽ có gạo Cụ trên huyện chuyển về cho. Và ăn như thế để anh em thêm chất mà thi đua lập công ăn mừng chiến thắng Đông Bắc, Sông Thao, Sông Lô...

Người cán bộ đặt cái "ca" cháo xuống phản. Cũng như cụ Cam, mồ hôi anh vã ra hết áo. Anh rút chiếc khăn vải ta lau. Đằng sau Linh Động, chú bé liên lạc hích hích vào mông anh, nháy nháy mắt nói:

- Hoan hô Linh Động... hoan hô Linh Động...

Nhưng chú nó vội làm ra bộ đứng đắn ngay, khi anh chỉ huy lại ngẩng lên nhìn người đội viên nói:

- Được tôi sẽ gặp cả quản lý và xê bộ (1) rồi giải quyết. Tôi đồng ý đồng chí mua gạo nhưng bữa chiều nay xê bộ vẫn chỉ được ăn cơm độn thôi. Và vẫn ăn hai lạng rưỡi. Các đồng chí cấp dưỡng quản trị phải tìm các cách để có thức độn. Ngày mai, ngày kia cũng thế. Cả tới khi lĩnh được gạo Cụ cũng thế... Cho đến khi có chỉ thị mới...

Cả Linh Động và chú liên lạc dần xỉu mặt ra. Anh chỉ huy lau lau mồ hôi trán. Vẻ mặt im lặng và hơi buồn của người đội viên và em bé liên lạc của anh làm anh nghĩ đến những tư tưởng chủ quan mà các cấp lãnh đạo đương phải đấu tranh gay gắt trong bộ đội cũng như trong nhân dân.

"Ta thắng liên tiếp ở An Châu, Lũng Phầy, Sông Lô, Sông Thao. Đặc biệt Bắc Cạn vừa được giải phóng. Thấy chiến thắng như thế thì có nhiều cán bộ nói chung, và, nói riêng, một số cán bộ của Mặt trận này đã coi thường địch đương tích cực củng cố Trung du và đồng bằng, tích cực phá các nguồn sinh lực của kháng chiến ta.

"Địch vẫn mạnh lại được Mỹ giúp. Kháng chiến tuy mỗi ngày một trưởng thành thì lại càng phải vượt nhiều gian khổ mà Chính phủ thì nghèo, nhân dân mà tối đại đa số là nông dân càng phải đóng góp nhiều. Vậy bộ đội anh là bộ đội cách mệnh, là con cái nông dân mặc áo lính, thì những lúc thiếu thốn đói kém này càng phải nêu cao tinh thần gương mẫu, chia sẻ khó khăn với nhân dân, giảm phần hy sinh cho nhân dân...

- Bộ đội ta là con cái nông dân mặc áo lính phải chia sẻ khó khăn với nhân dân... Giảm phần hy sinh cho nhân dân.

Những ý nghĩ trên đây vung lên thành những câu nói rào rào trong tâm trí người cán bộ. Những câu nói ấy bỗng như không phải của anh nghĩ ra mà của rất nhiều người nói với anh vậy.

- Đồng chí Linh Động!

Nghe người chỉ huy gọi đến tên mình, người đội viên đứng nghiêm và chờ đợi.

- Còn như chỗ gạo của Cụ nói với đồng bào bàn khao quân mà địa phương sắp giao cho đơn vị ta, các đồng chí có biết là gạo như thế nào không? Toàn của những xã bên kia đường số một. Có ba xã phải thức ba đêm liền, qua bảy chặng bốt gác mới chuyển sang được. Hai chuyến trước bị năm người chết, ba phụ nữ và hai thanh niên. Nhưng chết người thì chết, đồng bào vẫn không chịu để mất gạo, vẫn chuyển sang cho kỳ được. Giặc Pháp lại cho gọi thêm thổ phỉ ở Trại Thán, ở Đình Lập về canh gác, lấy thêm cả chó Bécgiê, phái thêm Việt gian đi dò xét sục sạo, đánh hơi thấy đâu có dấu vết chuyển thóc hay bán thóc cho Cụ là chúng nó đến. Trọng tâm kỳ càn quét này là phá thóc khao quân của Cụ! Đồng chí cũng biết rõ như thế chứ. Tôi nhắc thêm như vậy để bộ đội chúng ta càng phải biết quý hột thóc, hột gạo của nhân dân, của Cụ nuôi chúng ta, càng phải quyết tâm bảo vệ mùa màng thóc lúa của nhân dân và tiêu diệt thật nhiều giặc...

Nét mặt người cán bộ trở lại tươi tắn. Anh đứng dậy choàng tay lên vai người đội viên:

- Đồng chí Linh Động thấy rõ rồi chứ? Đồng chí có thấy chỗ đúng của đồng chí quản lý trong việc phê bình đồng chí và không tán thành đồng chí thổi cả cơm ăn xuất ba lạng không? Nhận ra rồi đồng chí về lại lo liệu mua bán, thổi nấu sao cho anh em được ăn độn đều hai bữa cho đến khi lĩnh được gạo Cụ và nhận được chỉ thị mới của Dê bộ ... Đồng chí Linh Động thông cảm vui vẻ cả chứ!

- Em thì em bao giờ cũng vui vẻ cả ạ! - Linh Động mặt đỏ dửng, cúi cúi đầu, cũng cười - Thế anh cho phép em Linh Động thổi cơm độn đỗ.

- Sao lại độn đỗ? Sao không độn khoai? - người cán bộ lại nghiêm ngay giọng hỏi.

- Báo cáo anh đỗ thế mà lại rẻ. Đỗ đỏ em đong ở chợ chỉ có hai mươi ba đồng một đấu. Tính ra độn đỗ, cơm ăn vừa bùi như xôi ấy, không có thức ăn, ăn với tý muối không cũng được, như thế ngon và lợi hơn khoai nhiều. Hôm kia anh em ăn một bữa rồi. Anh em tán thành cả ạ...

- Vậy thì tôi cũng tán thành

Chú liên lạc lại huých huých vào mông Linh Động và nháy nháy mắt. Anh chỉ huy uống hớp nước nói tiếp:

- Nhưng tuyệt đối vẫn không được ai tổ chức lẻ gì cả. Rau luộc... khoai, bắp, sắn nướng... tất cả. Và tuyệt đối không được nhận của đồng bào bất cứ thứ gì... Thôi, tối nay tôi sẽ triệu tập Xê bộ và Bê ba (2) khai hội đọc thư Cụ và kiểm thảo mấy điểm công tác dân vận.

-----

[1] Xê bộ: đại đội bộ.

[2] Bê ba: trung đội ba

⚝ ⚝ ⚝

- Đồng chí uống nước này

Đến lượt cụ Cam rót nước đưa đến mời người cán bộ. Anh lại sốt. Sau khi người đội viên cấp dưỡng về, anh cắt đặt giao giấy cho chú liên lạc đi thì lại lên phản trùm chăn nằm. Cánh phản gỗ thấp, rung tưởng đến đổ sập. Những tiếng rên cố nén lại trong chiếc chăn trấn thủ mỏng... Anh thiếp đi... Mặt trời đã quá đỉnh đầu.

Người cán bộ uống bát nước của cụ Cam đưa. Uống xong, anh bỏ chăn ra. Ông cụ còn đương nhìn anh, anh đã bước xuống đất, ra ngoài thềm giũ chăn, gấp lại. Ông cụ lại chưa kịp hỏi, anh đã buộc chăn vào ba lô, xách ra bụi chuối cuối vườn dúi vào đó. Trở vào nhà, anh làm mấy cái cử động vươn rộng tay và thở hít, vừa cười vừa nói với cụ Cam:

- Thế là con đã cất hẳn cơn rồi. Con chỉ được ngủ một giấc như thế là lại khỏi. Giờ đến ba giờ rồi cụ nhỉ?

Anh ngồi xuống phản, lấy ở cái túi da ra một bản đồ và một cuốn sổ tay anh xem xét ghi ghi chép chép một lúc lâu đoạn vào buồng. Trong đây, bốn anh văn phòng đương cắm cúi viết, anh cán bộ cũng viết với họ. Bàn chung là cái giường. Ghế là những hòn gạch lót mo cau. Có hòn không lót.

Từ sáng đến giờ, cả bọn họ cũng ăn cháo. Ăn xong họ vào làm việc ngay. Bốn anh này có một anh bằng trạc anh cán bộ, còn ba người chỉ độ mười bảy mười tám. Trông ai cũng hiền hiền và cũng như ốm cả vì người nào cũng gầy, da mặt vàng võ.

Cụ Cam cứ phải nhìn vào chỗ họ. Trông họ bé nhỏ và lành như thế kia thì làm sao đánh được giặc? Hay đây chỉ là bộ phận bàn giấy, còn những bộ phận ở chỗ khác mới là bộ phận chiến đấu. Và đơn vị này có phải là đơn vị đương chống càn quét ở vùng đây không? Đã đánh những trận thật là táo bạo, thật là ác từ ngày giặc tràn lên không? Trận mìn làm bốn xe, chết một thằng quan hai ở ngay Nếnh này. Trận ở dưới hố xông lên chém chết hết cả một tiểu đội đi tuần gần ngay vị trí Đáp Cầu này. Trận đánh tan hơn trung đội kéo lên ngã tư Bích Động. Rồi đến trận đánh úp cả toán quân ở Mỏ Thổ kéo đi cướp thóc, lấy lại được hết cả trâu bò và thóc lúa cho dân??

Cụ Cam chợt nhớ lại câu nói của anh cấp dưỡng nói với người chỉ huy ban nãy về những món tiền dành dụm được. "Hai trăm đồng tiền em với đồng chí Tôn, đồng chí Lai nhớn...". Ông cụ ngờ ngợ. "Lai nhớn, Lai nhớn". Có lẽ đúng đấy! Đồng chí chết tối hôm ấy trên ấp làng Dẻ tên là Lai nhớn. Phải bộ đội ấy đấy mà!

Hôm ấy cụ Cam cũng phải chạy lên phía trên. Súng nổ rát quá, nhiều quá. Nhưng cụ Cam cùng với bà cụ Vệ lòa cũng chỉ lên quá làng trên bốn, năm cây số để nghe ngóng. Đêm khuya lắm rồi, ông cụ Cam và ông cụ chủ nhà vẫn thức. Chợt có tiếng chó cắn ran cả xóm. Rồi tiếng người quen gọi cổng. Bốn anh du kích xã đưa ba chiếc cáng do sáu chị phụ nữ khiêng vào. Theo sau cáng có một anh bộ đội người cũng đầy những túi dết và đồ đạc cái nào cũng có máu.

Nhà có ba giường thì nhường cả. Một anh bị đạn vào ruột. Hai anh bị mảnh moóc-chiê vào cả ngực và đùi. Chỉ có anh bị đạn vào ruột là còn biết, còn hai anh kia thì từ lúc khiêng vào nhà cho đến lúc anh y tá rửa ráy băng bó các chỗ bị đau xong thì vẫn nằm im.

Cụ Cam và cụ chủ nhà ra ngoài hiên giải cót nằm. Hai người càng không sao ngủ được. Lúc gà gáy thứ nhất anh bị đạn vào ruột lại cựa quậy gọi cho uống nước. Anh y tá lại vặn đèn lên, lấy cái thìa con bón cho anh thương binh từng giọt, khẽ nói:

- Đồng chí Lai nhớn cố mà nằm yên.

Tiếng anh thương binh thều thào:

- Không! Tôi không đau lắm đâu mà! Tôi chỉ khát nước thôi. Khát nước quá. Tôi mà được uống nhiều nước hay tiêm thứ thuốc gì nhiều nước vào người là khỏi thôi.

- Không! Đồng chí phải ngủ đi. Rồi mai chuyển lên quân y, bác sĩ xem đã rồi hãy uống, hãy tiêm.

- Ừ... mai... Giờ có phải súng đương nổ ở cả chợ Nếnh nữa phải không?

Mắt anh thương binh ngước lên nhìn, cái nhìn cứng đơ và ngơ ngác.

Anh y tá càng dịu giọng, thấm thấm những giọt mồ hôi lấm tấm vã ra như mưa bụi trên trán người đồng chí đã lại mê sảng:

- Phải đánh cả chợ Nếnh đấy! 61 phối hợp đấy. Thôi đồng chí phải cố ngủ đi... ngủ đi để lấy sức mai lên quân y.

- 61 đánh ở Nếnh. Ngày trước tôi vẫn đi gánh thuê ở Nếnh xuống Bắc Ninh đấy. Sướng quá! Bọn Pháp mới đóng ở đây phải bị tiêu diệt hết chắc? Không hiểu đánh cánh quân tiếp viện ở Đáp Cầu lên có tiêu diệt được không? Hai mươi ba tháng chín này kỷ niệm Nam Bộ kháng chiến, đơn vị nhà báo cáo trận thắng này lên Bác Hồ thì sung sướng quá... Mặt trận Trung du phải thi đua với các mặt trận khác lập công chứ. Hự... khát quá... khát quá!

Anh thương binh chợt nấc lên, mặt nhăn lại. Anh y tá cuống quít vội nắm lấy cái bàn tay giơ lên quều quào nọ: "Đồng chí Lai nhớn, đồng chí ngủ đi... đồng chí cố ngủ đi..."

Cặp mắt của anh thương binh vẫn nhìn lên, không chớp, càng khô dại, giọng nói anh rồn rồn và nhỏ dần:

- Tôi ngủ đây... à đồng chí này, tháng trước tôi được truy lĩnh tiền công tác phí hai trăm sáu... tôi mua được hai thước diềm bâu... tôi gói với bộ quần áo mới trong ba lô... chuyến này tôi có phải nằm ở quân y thì tôi gửi đồng chí... Đồng chí có đi qua Cao Thượng thì đưa cho chị tôi. Chị Nhạ tôi ở làng Hương đồng chí đã vào ngủ với tôi ấy mà. Đồng chí bảo chị tôi lấy nhuộm đi rồi may cho hai con bé cháu tôi lấy đôi quần. Tội nghiệp chúng nó! Con gái mà mặc rách quá!... Chả bao giờ nhà có mà may vá cho cả... Nếu còn thừa thì chị tôi may lấy đôi yếm... đồng chí... đồng chí... tôi... tôi về đơn vị... tôi đi... khát quá... khát quá... Cụ... con là Lai nhớn... thưa Cụ... Bác Hồ... con...

Sáng mai, người đội viên bị đạn vào ruột ấy chết. Cụ Cam, anh Chanh, ông cụ chủ nhà và hai anh du kích chôn anh ngoài mé đồi sau làng. Hai anh kia đưa lên khu. Ngay chiều hôm sau cụ Cam lại về nhà. Đi đường cứ một quãng tin thắng trận lại ùn lên râm ran. Vị trí Nội Doi gần bị tiêu diệt. Chợ Nếnh, thằng xếp bốt và hai thằng chánh tổng tề và cả tiểu đội dõng bị bắt sống. Tiểu đoàn ở Đáp Cầu lên chết mất thằng quan hai và hơn ba chục vừa da trắng da đen. Ta thu được cả súng máy, cả moóc-chi-ê...

- Chính bộ đội 81 đấy. Người thương binh bị đạn vào ruột chết mà cụ Cam và anh Chanh chôn là Lai nhớn đấy!

Cụ Cam run hết cả tâm trí, sửng sốt bàng hoàng, cụ lại tự nhủ:

- Bộ đội 81, thế ra bộ phận đến đóng ở nhà ta hôm nay là bộ đội 81? Thế ra anh chỉ huy bé nhỏ mềm mỏng dễ thân thiết kia là người của bộ đội 81? Bộ đội 81 mà thằng Chanh nó cứ ước ao được đi theo là bộ đội này đây!? Thế ra bộ đội 81 mà dân khắp vùng đây truyền tụng với nhau từ Tây đến Việt gian, đến bảo hoàng hễ cứ nghe nói 81 đánh là vứt súng chạy, là cái bộ đội mấy hôm nay chỉ có bữa cơm bữa cháo này đây?

"Đau đớn thật! Ăn đói mà đi làm nghĩ còn đau đớn vừa, chứ đi đánh giặc, giữ nhà, giữ nước chung mà ăn đói thì đau đớn thật! Không! Không thể để anh em bộ đội như thế được! Thóc tiền tuyến chưa chuyển về xã cho anh em, và, thôn đây tản cư gần hết, thì những nhà còn lại phải tự động làm sao ra gạo cho anh em ăn thì làm. Thà dân nhịn chứ không thể nào để bộ đội nhịn được!

Cụ Cam chợt ngẩn người ra, trong ngực ông cụ vụt bùng lên mấy tiếng:

- Lọ gạo kháng chiến!

Cụ Cam chớp chớp mắt, thầm nhắc lại lần nữa mấy tiếng nọ và càng ngẩn người ra nghĩ ngợi kỳ lạ. Cụ Hồ lo tính cho kháng chiến đến như thế này thật là không còn ai lo hơn được nữa! Thôi như thế thì ta cứ lấy chỗ gạo bỏ vào hũ gạo kháng chiến của nhà và của xóm để anh em lấy cái ăn đã. Báo cáo sau với xã đội bộ cũng được.

Cụ Cam lẩm nhẩm tính toán thêm. Những câu nói của người cán bộ căn dặn anh cấp dưỡng về việc đối xử với dân và những điều chặt chẽ của quân đội cứ luôn luôn làm ông cụ rối hết cả tâm trí. Nhưng cuối cùng cụ Cam "dào" lên một cái thở mạnh, đi thẳng vào buồng. Cụ lẳng lặng đến góc nhà, chỗ để hũ gạo đằng sau lưng người cán bộ ngồi viết. Cái hũ sành kê trên một cái ghế gỗ, đậy bằng nút lá chuối khô cuộn thật chặt đã lưng lửng. Đúng ba lượt chợ rồi còn những ba lượt nữa, non nửa tháng nữa du kích mới đến thu.

Cụ Cam gần như không dám thở. Nhất là khi nhấc bổng cái hũ lên vừa lúc người cán bộ đương sột soạt cuốn sổ khác ra bỗng ngẩng lên. Cụ Cam run run, chỉ sợ anh hỏi. Nhưng anh lại cúi xuống, cắm cúi như trước. Ông cụ lễ mễ bê được ra ngoài buồng. Người ông cụ toát mồ hôi, nhẹ hẳn đi, như bị sốt lại một lần nữa mà cất cơn vậy.

Cụ Cam xuống bếp. Cụ lấy cái thùng con đổ ra. Đong được hai đấu rưỡi. Mỗi bữa trước khi đem gạo đi vo chỉ bớt lại có già vốc tay mà thấm thoát được ngần này đây. Ấy là cụ chỉ có mình ăn. Một miệng cụ bớt thôi. Còn bao nhiêu nhà khác! Còn cả nước!

Cụ Cam chợt chừng tay nhặt những hột sạn lại. Cụ lại đứng lên đi vào buồng. Vẫn rón rén và trống ngực như trống hộ đê. Cụ đến sau lưng người cán bộ. Cụ nhắc khẽ cái nắp thạp ở bên cái ghế gỗ kê cái hũ lên. Cụ lấy tay vốc từng vốc chỗ gạo trong thạp. Chỗ gạo hết rồi. Cụ đong hai bát đổ lại vào thạp rồi bưng thúng đi ra.

Cụ Cam đong lại cả chỗ gạo thấy năm đấu thì mới dễ chịu hẳn. Thế thì trưa mai là nhà cụ hết gạo. Nhưng cụ còn gánh củi kia mai gánh đi bán với bác Vệ gái là có gạo ăn. Cụ làm như thế không những lương tâm cụ thoải mái mà chắc anh Chanh nếu có biết thì cũng vui lòng. Tất cả chỗ gạo cụ đong lại lần thứ hai là chỗ thóc du kích huyện ủng hộ chị Chanh hôm bốn mươi chín ngày anh Chanh. Chị Chanh thấy gạo tám ngon, bố chồng dạo này không ăn được nên đã xay một nồi, năm đấu đưa xuống cho bố, năm đấu đã giã dần bột và nấu cháo cho con.

Cụ Cam quét lại chỗ ngồi, để cái chổi dựng vào góc bếp đoạn cắp thúng gạo ra đi. Giời xanh trong, cao mông mênh. Gió thổi rào rào nắng trong nhiều bụi tre. Những chòm xoan dâu, bưởi, mít lại giòn giã tiếng chích choè.

Ở những nhà bác Rậm, bà cụ Vệ và hai nhà khác anh em bộ đội vừa làm việc vừa chuyện ríu rít với đồng bào. Chỗ đan mũ, chỗ đan rổ rá, có hai anh đem hết cả rổ rá của đồng bào ra cạp lại. Một anh bện chổi cho bà cụ Vệ. Mấy anh giở quần áo rách ra vá lúng ta lúng túng còn thì học. Người nằm sấp bụng xuống viết, người ngồi ì ạch đánh vần bên cạnh bực cửa.

Cụ Cam vừa đi vừa ho, sang ngõ bà cụ Vệ. Chị Vệ đi bán củi đã về. Tiếng chị nheo nhéo chửi con gái và kêu rên:

- Giời ơi! Bưng có chậu nước gạo như thế mà để sánh hết ra! Đổ thì không vào tận nơi mà đổ, đứng mãi ngoài mà đổ té vào! Cơm toi... cơm toi. Khổ thật làm thế nào mà phải nuôi lấy con lợn chứ không nước gạo rau cỏ thế kia mà phải đổ vào chuồng gio thì khổ thật. Có càn lên thì càn... mặc mẹ chúng nó... càn lên thì lại đến chạy thôi...

Cái gái Tỵ ra đến ngõ thấy cụ Cam thì reo hẳn lên: "Cụ Cam!" Tiếng ông cụ ho và tiếng reo ngạc nhiên của cái gái làm bà cụ Vệ đặt vội cái sàng xuống, nghiêng nghiêng mặt lên nghe. Bà cụ phấp phỏng. Ông cụ đương sốt mà sang nhà cụ, có việc gì đấy? Xưa nay có bao giờ ông cụ rỗi rãi đến nhà ai đâu? Hũ thóc nhà bà cụ để dành đã làm xong rồi đây. Không biết tý nữa, bà cụ đem cái chuyện đưa cả chỗ gạo bỏ hũ gạo kháng chiến và ủng hộ thêm anh em hai đấu nữa, ông cụ Cam có bằng lòng không? Hay lại cứ phải chờ ý kiến của tổ nông hội, của xã đội.

Ở nhà bên kia, bác Rậm thấy tiếng cụ Cam đằng hắng cũng mừng quá. Bác vội trút chỗ gạo trong hũ ra cái rá, và xách giỏ cua tong tả chạy sang bà cụ Vệ:

Tất cả những anh em bộ đội ngồi đan, ngồi học và khâu vá ở trong nhà bà cụ Vệ đều ngẩng cả lên. Anh em chớp chớp nhìn đồng bào và nhìn nhau rồi lại cúi xuống làm việc. Một anh bật lên khe khẽ hát.

Bà cụ Vệ vừa nghe tiếng chân cụ Cam bước vào vừa tiếp tục nhẩm tính:

- Cụ Cam thế nào cụ cũng ủng hộ rồi. Cả con mẹ Rậm nữa. Có thể được đến năm đấu ấy. Nhưng nếu ông cụ cứ qui tắc quá, thì mình với con mẹ Rậm trước bữa anh em ăn cứ thổi sẵn đấy, khi anh em ăn thì bưng ra, như thế anh em thế nào cũng phải nhận.

Cụ Cam bước lên thềm. Bà cụ Vệ quay ra cười cười, ngước đôi mắt trắng đục lên đón, tay sờ sờ xua mấy con gà cứ quẩn lấy chỗ làm và đậy cái rá lên mẻ gạo:

- Ông sang chơi đấy à? Ông đã khỏi sốt rồi?

⚝ ⚝ ⚝

Chiều hôm ấy người cán bộ vẫn ăn cháo. Các anh em thì ăn cơm độn đỗ. Mỗi anh, ba bằng miệng bát con. Thêm được món rau cải củ nấu suông. Người cán bộ ăn còn ít hơn ban sáng. Chú liên lạc đi công tác về mua một nải chuối tây đưa anh. Anh ăn hai quả còn bảo đưa xuống đơn vị cho mấy chiến sĩ cũng yếu.

Anh em ăn cơm chiều xong thì sẩm tối. Ở xóm bên lào xào tiếng gồng gánh. Đến lượt bên ấy chuyển chỗ thóc đêm qua mấy làng bên kia đường gánh sang. Lác đác ngoài cánh đồng cũng bắt đầu có người, bọn thì tắt qua đồng làng dưới, bọn rẽ lối dốc điếm canh cũ, sau gốc đa cụt đường bờ ngòi. Giờ này, cán bộ, người đi buôn, dân chúng lại vượt đường số một.

Ánh lửa bếp loi nhoi. Gió thổi lộng, rải rác khói thổi cơm ở những túp lều dựng ở bên này ngòi và ở các bãi ngoài đồng. Dưới mái lều cũng đủ cả tiếng trẻ con, tiếng gà chó và tiếng lợn ủn ỉn. Đó là những gia đình ở sát đường số một chạy lên đây để vừa chạy giặc vừa đi về trông coi ruộng bãi.

Tiếng còi ở nhà cụ Cam bỗng rúc lên. Ở những nhà bên liền có tiếng chạy rậm rịch. Súng đạn đồ đạc sào soạt. Bọn họ lại đến tập hợp trước sân nhà cụ Cam. Nhưng chỉ thấy còn độ nửa. Các hàng súng răm rắp từng loạt dựng lên, ngã xuống theo tiếng hô của từng anh đơn vị trưởng. Người cán bộ ở mé sân đi ra. Tiếng hô "nghiêm" của một trung đội trưởng. Im phăng phắc. Anh giơ tay chào lại người trung đội trưởng ở một hàng đầu tiến ra. Anh chăm chú nghe anh nọ nói. Sau đó anh nọ ra lệnh cho toàn đội nghỉ. Tất cả lại rắp cái ngồi phịch xuống sàn, súng giữ trước ngực. Tiếng lào xào chỉ một vài giây rồi im bặt.

Một số công việc thường nhật kiểm điểm xong thì đến trọng tâm cuộc tập hợp. Anh cán bộ nhìn một lượt tất cả hàng ngũ tươi cười hỏi:

- Các đồng chí đã đọc kỹ thư của Cụ gửi cho đồng bào mua gạo khao quân chưa?

- Đọc kỹ rồi ạ...

- Bao nhiêu lượt? Có thảo luận kỹ ở tổ rồi thảo luận ở tiểu đội không?

- Có... có... - Tiếng đáp rào rạt.

- Có ai được bầu là gương mẫu nghiên cứu thư Cụ và phối hợp với đoàn thể địa phương đi giải thích thư Cụ không?

- Có! Có đồng chí Lai bé... đồng chí Lai bé và toàn tiểu đội hai.

- Thấm nhuần thư Cụ rồi các đồng chí có thấy càng phải thi đua chiến đấu và học tập để đáp lại ơn Cụ và đồng bào không? Các đồng chí có tán thành chúng ta ôn lại thư Cụ lần nữa rồi lấy tối nay mở một đợt thi đua lập công mới không?

- Có! Có! Hoan hô... Hồ Chủ tịch muôn năm. Bác Hồ muôn năm...

- Không được làm ồn... Trật tự... các đồng chí phải giữ vững trật tự...

Người cán bộ giơ tờ giấy lên ngọn đèn bão treo dưới mái tranh:

- Các đồng chí!... Chúng ta chuẩn bị nghe thư Cụ.

- Nghiêm!... - Tiếng hô lại cất lên. Súng dựng thẳng nắm chắc trong những bàn tay. Những bộ mặt hất về phía trước anh chính trị viên đại đội đọc:

"Thưa các phụ lão

Các thân sĩ

Nam nữ đồng bào

Nhân dịp kỷ niệm năm thứ năm toàn quốc kháng chiến tôi có ý muốn khao thưởng bộ đội ta là những người đương tranh đấu anh dũng để giữ gìn độc lập mà nhân dân ta đã giành được."

Cụ Cam ngồi trên cái đòn kê bên cạnh ấm đất nước vừa nấu dưới cái dại sau chỗ người cán bộ đứng. Tuy đã cất cơn sốt nhưng ông cụ còn mệt lắm. Giời trở lạnh cơn ho cứ chực bật lên. Lắm lúc cụ cứ tưởng như tắc cả ngực cả cổ lại.

Giăng non ẩn hiện trên cao mờ mây. Gió thổi lào xào trên mái tranh và ngoài vườn. Bóng người, bóng súng, bóng cây cối, bóng nhà cửa như càng lặng đi mà nghe. Trông những khối đen ở chung quanh mình cụ Cam thấy có một vẻ dữ dội lạ nhưng mà lại làm cụ vững vàng, và cụ thấy trong người bừng bừng như uống rượu. Cụ nghĩ bụng, giá lúc nào cũng có bộ đội ở đông như thế này và làng nào cũng được bộ đội đóng thì dân cứ chia phắt nhau mấy nhà nuôi một tiểu đội và mỗi huyện cố nuôi lấy một tiểu đoàn. Như thế có lẽ đỡ phải đóng góp nhiều thứ thuế, cho dễ sự sổ sách cho Chính pủ, còn dân thì càng được yên tâm cùng bộ đội vừa tăng gia sản xuất và giết giặc.. Trông bộ đội của mình hàng ngũ thế kia, nghiêm chỉnh thế kia, súng đạn thế kia, người chỉ huy thế kia càng trông thấy càng sung sướng, vững lòng vững dạ: Nhất là bộ đội được cụ Hồ chăm nom như thế kia, được chỉ huy dìu dắt ăn học như thế kia mà đánh giặc thì giặc phải biết... còn là chết!

Chà... chà! Cụ Hồ nói bao giờ cũng thật là chí tình chí lý. Bức thư viết để dân ủng hộ thương binh năm kia... Giờ thư mua thóc... chỉ nghe mấy câu đầu bức thư mở ra thôi, tầm thường dốt nát như mình đây mà nghe qua cũng đã thấy nức lòng lên, và tất cả ai ai có khổ đến thế nào nhưng khi Chính phủ hô hào dân việc gì thì thật không còn dám chút gì quản ngại. Cụ Cam chợt chờn chợn. Cụ lại nghĩ đến chỉ mai kia bộ đội lại chuyển đi. Cụ lại phải nghĩ đến cảnh làng ở đầu sóng ngọn gió, giặc cứ rập rình lên càn quét... Chết chết! Thôi phải nghe thư cụ đã. Cứ nghĩ miên man thế này! Ông cụ Cam lại nhíu mày lại hết sức lắng vào những câu người cán bộ đọc:

"Nhưng lấy gì mà khen thưởng?

Thánh hiền nói: "Thực túc binh cường"

Vậy thì lấy lương thực mà khen thưởng là đơn giản nhất, thiết thực nhất.

Song tôi không có gạo.

Vậy tôi lấy danh nghĩa tư nhân mà nhờ đồng bào mỗi gia đình bán rẻ cho tôi mười cân gạo với điều kiện sau đây..."

Ông cụ Cam lại lẩm nhẩm trong tâm trí "Song tôi không có gạo" . Giản thật! Thương thật! Càng nghĩ càng giận chúng nó! Càng thương cụ Hồ vô cùng. Phải! Làm gì mà cụ Hồ còn dư dật được! Lương cụ chỉ đủ ăn... Tiền in ra đấy, Cụ không một mảy may tơ hào. Tấm áo, vuông lụa, quả bí, chục cam, chai mật ong... dân ở các nơi thi đua sản xuất biếu Cụ cái gì, Cụ đều cho lại bộ đội, cho cán bộ, cho các chiến sĩ, cho các người có công hết. Rồi chẳng những Cụ cũng ăn uống như người chung quanh mà lại còn ít hơn nữa. Ngày mới về nước thấy dân chết đói nhiều vì Nhật, Pháp thu thóc, cướp thóc một mặt Cụ hô hào tăng gia, một mặt tiết kiệm gạo. Cả nước bảy ngày bớt một bữa. Dạo ấy ở Hà Nội trăm mối lo đến chất lên vai Cụ. Nào Tầu Tưởng Giới Thạch, nào Mỹ, nào Pháp, nào lại Quốc dân đảng. Cụ gày yếu như thế mà vẫn cứ nhịn với đồng bào. Mà Cụ đã nhịn là nhịn chứ lòng nào mà ăn uống tẩm bổ thêm?!

Trong tai ông cụ Cam như có tiếng trống cái đập.

Người cán bộ đọc thư rất rành rọt mà ông cụ chỉ còn nghe bập bõm, lào rào có lúc mất hẳn. Cuối cùng ông cụ không còn nghe ra những câu gì nữa. Ruột gan ông cụ cứ cồn lên. Ông cụ lại nghĩ đến lúa, đến thóc, đến cày cấy gặt hái, đến mùa màng. Ông cụ lại nghĩ đến chúng nó. Chúng nó kéo quân đến đâu cướp đến đấy. Cướp không được thì phá. Chúng nó bắt dân tự tay lấy sào gậy đập lúa, tự tay châm lửa đốt nhà, tự tay đổ thóc xuống ao, xuống bùn, lấp các hố phá hoại. Thóc cháy đen, dân đói cố quét lại, chúng nó khám được lại bắt đổ vào chuồng phân. Trâu bò thì lùa về vị trí.

Chúng lấy không hết thì bắn chết thối đầy đồng. Tàn lửa khói đen và mùi thối ngày đêm âm ỉ nồng nặc khắp xóm làng chúng càn quét.

... "Tôi chắc rằng đồng bào sẵn sàng giúp tôi việc đó. Tôi cảm ơn đồng bào và tôi sẽ gửi thư riêng cảm ơn những đồng bào bán giúp nhiều nhất trong xã, trong huyện, trong tỉnh.

Chào thân ái và quyết thắng".

Giăng lên một lúc thì lặn. Mây đen kéo đến sầm sịt. Luỹ tre, vườn cây nổi gió như bão. Anh cán bộ tóm tắt những ý kiến của toàn đội. Anh nói thêm mấy câu rồi tuyên bố bế mạc buổi học và giơ tay chào đội. Toàn đội lại đứng dậy. Súng đạn ba lô soàn soạt. Một anh trung đội trưởng lại đến trước mặt người cán bộ giơ tay chào và đứng nghiêm chờ truyền lệnh.

Người cán bộ nói nhỏ với anh. Anh quay ra và cũng nói khẽ với các tiểu đội trưởng. Hàng ngũ rục rịch. Vừa lúc đó anh xã đội và tiểu đội du kích xã đến. Sáu anh có súng. Còn sáu anh chỉ có lựu đạn và mã tấu. Anh xã đội không đứng nghiêm, giơ tay chào người cán bộ. Anh đến ngay bên anh cán bộ. Hai người cùng thì thầm với nhau.

Tâm trí ông cụ Cam đã cuồng hẳn lên. Ông cụ cuống quít. Những ý nghĩ càng rối lên:

- Anh em lại đi nơi khác?! Anh em đến đóng đây có một ngày thôi?! Thế chỗ gạo hũ gạo kháng chiến và gạo xóm đây ủng hộ thêm anh em, anh em nhất định không nhận thực à? Sao lại thế?! Sao lại như thế?

Cụ Cam đứng hẳn dậy. Ông cụ toan bước xuống sân chạy đến chỗ người cán bộ và anh xã đội, thì người cán bộ quay lại, bước lên thềm vào nhà. Anh chào ông cụ, đứng sát bên ông cụ, đặn đà:

- Thưa cụ, chúng con lại chuyển đi nơi khác. Cụ ở lại. Con thay mặt toàn đội cảm ơn cụ đã săn sóc anh em. Con cũng xin thay mặt toàn đội chúc cụ khỏe mạnh, tăng gia sản xuất vượt mức năm ngoái, sinh hoạt đoàn thể chặt chẽ, giúp kháng chiến mỗi ngày một mạnh...

- Các đồng chí đóng ở đây chỉ có một ngày thôi? Có việc gì vội mà các đồng chí đi ngay như thế?! Các đồng chí!...

Cụ Cam càng cố tìm ra câu để nói thêm càng không nói được. Bất giác cụ đưa hai tay ra nắm chặt lấy cánh tay người cán bộ:

- Các đồng chí đi ngay bây giờ? Các đồng chí một mực không nhận thức gì của dân xóm ủng hộ chứ. Hay dân đây ở với anh em có điều gì thất thố mà đồng chí không cho anh em nhận?! Quân với dân như cá với nước mà sao các đồng chí lại quá tự mình thắt buộc thế?...

Cụ Cam khịt khịt mũi đưa bàn tay vuốt từ mắt xuống mũi vẩy mạnh một cái. Nước mũi ông cụ sằng sặc chảy theo với nước mắt...

⚝ ⚝ ⚝

Bộ đội ấy đi được một ngày, thôn Ngòi lại càng vắng. Ai cũng thấy như thế. Bác Rậm gái suốt cả buổi chiều cho đến đêm khuya đã bỏ thằng cu cho cái gái chị nó bế mà sang bên bà cụ Vệ nói chuyện về anh em. Còn cụ Cam trong người cứ bồi hồi, mắt cứ chong cả đêm. Chưa bao giờ cụ Cam thấy trong người như vậy cả.

- Liệu anh em có trở lại nữa không? Chúng nó còn đóng ở đây thế nào anh em chả trở lại! Nhưng không biết có chóng không? Và có lại vẫn anh chỉ huy ấy không? Anh ấy đã khỏi sốt chưa? Thóc ở các làng bên đã chuyển sang rồi đấy, vậy đơn vị anh đã được lĩnh gạo ăn chưa? Và có được ngày hai bữa cơm không? Đêm qua lại có súng nổ ở mé Sen Hồ và trên thị xã, có phải bộ đội anh em đánh hay bộ đội khác? Rồi đây chúng nó còn đánh rộng ra, nhất là khi dân bắt tay gặt chiêm, chúng nó thế nào cũng mở rộng càn quét, như thế anh em có chặn chúng nó lại được không? Có bảo vệ dân gặt hái trót lọt không?

Cụ Cam cứ phải nghĩ loanh quanh nhưng vẫn không hé lời nói với ai cả. Sáng nay, dậy từ lúc tối đất, nấu xong ấm chè vườn, ông cụ ngồi uống chỉ được một bát thì đứng lên ngay, vác cuốc ra đồng. Ra đến ngõ thấy còn quên chưa giắt cái khăn mặt vào gánh đồ, cụ Cam cất xong mới đi thẳng. Ngoài đồng đã có mấy bọn ở làng trên xuống làm. Không thấy khói lửa và tiếng súng gì cả.

Thôn cụ Cam cách đường số một hơn năm cây số. Bốt nó đóng ngay ngã ba đường làng lên huyện và đi tỉnh. Tháng đầu dân làng đánh hết trâu bò, cày bừa chạy giạt lên vùng trên. Nhưng sau được chỉ thị mới đàn bà và các cụ già lại về cùng dân quân du kích cày cấy. Toàn làm đêm người nào người ấy cứ bã ra ngủ không ngủ được, ăn cũng không ăn được. Nhưng rồi cái cánh đồng cũng được cày bừa hết. Những thửa sát đường cái lên huyện và cả những thửa xa nước cũng cố tát nước cày bằng được. Các chân đám mạ lại xanh tốt như mọi mùa. Mương, ngòi nước lại lấy về, dào dạt.

Không riêng đồng làng cụ Cam mà cả các đồng làng cạnh bốt và suốt dọc đường số một đều được cày bừa hết. Tuy có làng bị chúng nó đốt phá đến chính người làng chạy về cũng không thể nhận ra xóm ngõ nhà cửa mình thế nào.

Nhưng làng cụ Cam vẫn chưa thấy chúng nó đả động đến. Dân làng đã tự hỏi có phải vì có con ngòi cách trở hay vì chúng nó đánh hơi cả mấy làng đều có du kích và bộ đội lưu chuyển nên chúng nó chưa dám đánh ra?

Cụ Cam vừa cuốc vừa tính toán. Giời mấy hôm nay thuận quá. Gặt hái xong rồi, cày ải được nắng thế này bằng được vàng. Heo may giải đồng. Đêm qua lạnh phải đắp chăn. Tháng sau gieo mạ chiêm mà được mưa, rồi sau lại cày bừa làm mùa cũng gặp được thời tiết như thế thì là sang năm phải no...

Ánh nắng như reo theo với những cảm tưởng phơi phới của cụ Cam trong gió buổi sáng. Nền giời sáng hơn. Dãy núi Neo bên đường số một, dãy núi Cai Kinh trên phía Bố Hạ, Yên Thế, dần dần hiện ra, xanh đặc xù xì từng khoảng, lúc hồng hồng, lúc biêng biếc, lúc vàng rực những vởn sương toát lên như bông... Những xóm ấp làng mạc, lũy tre, vườn cau, rừng dẻ, bập bồng lớp lớp nổi lên giữa những đồi đất đỏ. Tiếng tàu bay lại ì ì bốn chiếc đen sì cứ vùn vụt bay vòng cánh cung trên hai dãy núi. Cụ Cam có lúc nghe thấy có lúc không. Bỗng cụ phải ngửng hẳn lên như nhíu mày trông. Tiếng máy của mấy chiếc khu trục nó đã rú hẳn lên, ầm ầm, gầm rít, rồi chuyển cả mặt đất. Nó đã bỏ bom Nhã Nam hay Cao Thượng chăng? Cụ Cam tự hỏi và trầm hẳn ý nghĩ lại!

- Không biết mẹ con con mẹ Chanh ở trên ấy có hầm hố gì không? Thôi chuyến này cái con Chấp nó có lên phải bảo nó đào cho mẹ con nhà nó ngay cái "tăng-xê" đã.

- Thày đi lấy nước đấy à?

Có tiếng gọi, cười ở đằng sau cụ Cam. Ông cụ quay giật lại:

- Ơ kìa cái Chấp! Mày về làm gì đấy?

- Thấy nói thày ốm thì con về.

- Tao sốt rồi tao khắc khỏi chứ mày về chơi mà tao khỏi à? Ở trên ấy mày rỗi lắm đấy? (Chấp vẫn cười. Còn cụ Cam vẫn vè vè nhìn người con gái bé) - Con lợn của nhà nó đẻ, mày có chịu đi lấy thêm rau rong về nấu cho nó ăn thêm, và có cho nó ăn nóng không? Còn cái ruộng sào tám thước của bà gần đường cái, mày đã cày chưa?

- Dễ không có thày giục thì lợn chết đói, ruộng thành búi đấy!

Người bạn gái của Chấp đứng sau Chấp cũng rúc rích cười theo.

- Mày có nói với anh Thông tin xin lại cái thư của cụ Hồ ở trên xã gửi về cho tao để đọc kỹ lại cho bà nghe không?

- Chả đọc mà bà cụ trước chỉ khăng khăng bán có mười cân sau lại xin bán thêm mười cân nữa mà nhà thì phải ăn độn khoai?!

- Thế cái thư ấy mày có giữ cho tao không?

- Con cho đi rồi!

- Cái con này!

- Cho, nhưng không mất của thày thì thôi! Con cho anh xã đội ấy.

Ông cụ gật gật đầu:

- Thôi được, mày có về thì kiếm ngay rau cho lợn rồi mai đi chợ nhớ đánh lại cái cuốc của tao để trên bà ấy. À mà phiên chợ sau có lên trên Nhã Nam với con mẹ Chanh thì phải đào ngay cho mẹ con nó một cái hố tăng-xê, hố một, kiểu hàm ếch... phải nhớ đấy.

- Thày đi mà đánh, con chưa đi được, còn hố tăng-xê thì thày chả phải dặn, hôm nọ con lên, con đã đào rồi! Đào cả một cái nữa cho bà cụ chủ nhà...

- Con này lại muốn chết đây! Mai mày làm gì?

- Tối nay con có việc.

- Việc gì? Lại kịch với cọt!

- Thì có xem kịch mới mở rộng sự hiểu biết ra, mới biết đường lối tuyên truyền lại các điều của Chính phủ. Xem kịch cũng quan trọng như đi khai hội ấy. Nhưng tối nay không phải con đi xem kịch...

- Thế mày đi đâu?

- Đi đâu thì cũng như thầy đi ấy. Nguyên tắc bí mật!

Người bạn gái Chấp lại cười rúc rích. Cụ Cam sực nhớ ra tối nay vẫn chuyển thóc nhưng chưa hiểu ở kho làng bên hay kho làng nhà. Ông cụ liền giơ cái cuốc lên:

- Thôi mày về đi... Và nhớ phải năng ra xem nước nôi ngoài ruộng để cấy đấy...

Chấp và cô bạn lại khúc khích chạy về làng trên như lúc thoạt đến. Cụ Cam lại hấm hút khơi cái lạch nước. Mặt giời đã chói bừng. Sương tan hẳn. Bắt lạnh. Cụ Cam thấy nóng hẳn người, toan cởi chiếc áo vệ sinh ra. Chợt có tiếng trống. Trống ở làng ngoài đường. Trống ở các làng dưới. Trống ở trạm gác dưới gốc đa bờ ngòi. Giữa những tiếng trống, tiếng súng nổ theo.

Cụ Cam quay lại. Ông cụ trông lên cánh đồng làng dưới đã rặt những người là người và gồng gánh, trâu bò. Tiếng trống làng nhà cũng thúc.

Ì o... ì o... tí ù... ì o... tiếng tù và rúc theo đằng cổng sau, dân đổ ra kín hết đường bờ ruộng. Tiếng kêu gọi, chửi, hò hét, trâu bò, lợn gà, trẻ con... Đổ vãi, vấp ngã. Bác Rậm bụng chửa vượt mặt, một tay dắt con, một tay xách bị gạo, lại lệch xệch đi sau rốt, mặt cắt không còn hột máu, cái gái Rậm thì gánh một bên lồng gà, một bên con lợn bột mới gây. Người mẹ vừa đi vừa mếu bảo đứa con nhỏ: "Mau lên con! Không lần này chết mất". Cụ Cam đắp tảng đất lên bờ lạch rồi vác cuốc rảo bước. Ở nhà các thứ đã đóng gánh. Ông cụ về chỉ có việc kéo cành rào tre rấp ngõ là gánh chạy lối cổng sau tắt qua cánh đồng lên làng trên.

... Ì o... ì o... tí ù ù... tí ù ù... ì o.

Tiếng tù và rúc ngay cổng xóm. Tằng, tằng, tằng... súng máy của chúng nó bắn rồi. Khói lửa phần phật bốc lên ở sau làng. Ùng oàng. Cả moóc-chi-ê nữa. Ùng oàng, ùng oàng... Trước mặt cụ Cam giời sầm lại, vằn vèo những lửa khói. Đất nẩy bần bật. Vẫn không thấy súng của ta nổ? Sao lại thế? Du kích xã nhà hôm qua đi đâu ấy cùng bộ đội vắng, nhưng du kích làng Hạ, làng Dẻ, làng Gia ở phía dưới đâu cả? Nhất là còn bộ đội khác! Ngoài đơn vị người cán bộ nọ còn nhiều đơn vị khác vẫn lưu chuyển ở vùng này sao hôm nay không thấy chặn đánh?!

Cụ Cam càng do dự. Ông cụ không thể chạy lên làng trên được nữa mà chỉ còn chạy xuống hầm thôi. Hầm của ông cụ cẩn thận lắm. Ông cụ hỏi han nhiều đồng bào ở Nam Phần Bắc Ninh, dưới Quảng Hồng chạy lên, và cả anh em du kích và cán bộ nữa, rồi mới đào. Ông cụ làm toàn về đêm. Ngay với người con gái út Chấp, cũng chỉ biết nhà có hầm chứ không biết bố đào từ bao giờ và hầm ở chỗ nào. Tuy có một mình ông cụ đào, hầm cũng rộng rãi. Ông cụ đã tính cho cả chỗ con gái và hai cán bộ du kích xuống nếu động đụng giặc đến càn quét hay vùng đây tạm bị chiếm đóng.

Nhưng xuống hầm này thì thân ông cụ vẹn tuyền, nhưng còn nhà bên kia với kho thóc có hơn hai trăm nồi của mấy làng bên kia đường số một gánh sang bán cho cụ Hồ. Tối nay trên huyện sẽ về nhận chỗ thóc ấy rồi chia cho các làng làm gạo cho bộ đội đến lấy... Thóc có rồi, gạo sắp làm rồi; toán bộ đội đến đóng ở nhà cụ Cam lại ra đi, không thì chỉ chiều mai là có gạo ăn... Hơn hai trăm nồi. Cả cụ cũng đi gánh đến cùng với du kích, mãi đêm hôm kia, tảng sáng mới trót lọt. Nhưng vẫn phải gửi tạm ở thôn đây trong kho của Nghị Hân. Hầm này bằng xi măng, cốt sắt, Nghị Hân xây để nó giấu thóc dạo nó đứng ra thu thóc cho Nhật Pháp. Cái hầm cũng như cả khu dinh cơ của Nghị Hân đều bỏ hoang từ ngày toàn quốc nổ súng; Nghị Hân ở lại Hà Nội và giờ nghe đâu làm quận trưởng ở quê vợ nó, đây, ruộng vợ nó còn nhiều gấp mười ruộng của chồng.

Nhà Nghị Hân và chỗ thóc gửi tạm ở hầm ít ai ngờ tới, nhưng chuyến này giặc Pháp sục sạo vào cả xóm đây và lục thấy kho thóc thì sao? Như anh cán bộ nói, lại còn có những quân Việt gian, lưu manh chúng nó đi theo, cố tình bới móc ra cho bố chúng nó thì thế nào hầm chả bị lộ? Hoặc giả chúng nó không tìm thấy lối vào hầm nhưng biết khu nhà có thóc, chúng nó xoay ra đốt nhà thì sao? Chỗ thóc ấy tuy cả ủy ban và anh bí thư xã không dặn dò gì cụ Cam, nhưng của để ở xóm đây là của giao cho cụ, dân giao cho cụ, cụ Hồ giao cho cụ, bộ đội gửi cụ...

Ruột gan cụ Cam như có lửa đốt. Làm sao dân không cố gắng chuyển hết chỗ thóc ấy lên quá trên nữa kia? Ngày hôm qua không tiện thì đêm. Một xã không đủ thì hai. Hai xã không đủ thì ba xã. Thanh niên phụ nữ không đủ thì cả phụ lão. Và làm sao bộ đội đến đóng ở đây vội vàng thế? Và sao anh em lại "quy tắc" thế? Chịu ăn cháo trừ bữa mà biết có thóc đấy lại không nói với xã phát cho.

Oàng... oàng... Mặt đất ngay dưới chân cụ Cam nẩy lên. Đất cát bật mù ở trước mặt. Lửa phụt lên. Xóm Cầu bên kia ngòi cháy rực. Pằng, pằng, lũy tre và nóc cái nhà hai tầng của Nghị Hân chuyển hết, lạt sạt. Tiếng xì xồ loáng thoáng ở bờ ngòi.

Cụ Cam chạy đưa gánh đồ xuống hầm. Nhưng ông cụ rấp lại cửa hầm, không ở lại mà chạy sang nhà Nghị Hân, lên gác. Ông cụ tháo cả bốn quả lựu đạn ở thắt lưng ra, để sẵn ở sàn gác nép người vào góc tưởng nghển cổ nhìn xuống. Bây giờ mới thật đư?