Chương III
Dé ở trong quán nhô ra, nhổ cốt trầu, gọi Mạ và Muống rối rít:
- Kia rồi! Gớm đàn ông đâu mà đi cứ như sên ấy!
Muống và Mạ đều ngoái cổ ra nhìn theo tay Dé trỏ, cùng cười nụ. Tà áo the rộng bay phần phật dần lại gần với cái dáng đi chậm chạp và mỏng mảnh tưởng như một luồng gió mạnh có thể thổi rạp đi. Thân bẽn lẽn, mặt cúi xuống. Mạ nhìn Muống rồi nhìn Thân vận chiếc áo cánh không trắng gió thổi vén lên. Mạ chép miệng, cười nhẹ với Muống:
- Tội nghiệp, một thân một mình ở nơi xa chẳng ai trông nom cho.
Và Mạ lắc đầu:
- Mà người trông lúc nào cũng buồn, không hiểu nghĩ ngợi những gì?! Này Muống! Hôm nay mày phải hỏi thật cặn kẽ xem.
Muống nguýt Mạ một cái rồi quay vào quán, vờ chọn trầu cau. Thân tươi cười chào:
- Các cô ra sớm nhỉ, chắc chờ tôi lâu rồi! Tôi cứ tưởng các cô thế nào cũng qua chùa thành thử đứng chờ ở cây đa đường cái làng ngoài mãi sau mới sực nhớ ra đây.
Mạ dịu dàng:
- Không! Chúng em cũng vừa ra - và bảo bà hàng - kìa bà, rót cho chúng cháu mấy bát nước. Và cậu giáo có ăn trầu để chị Muống em chọn cho?
Muống đỏ ửng mặt lên, cúi thấp. Thân cười bạo dạn hơn trước:
- Răng trắng ăn trầu sao được? Nhưng thôi cô Mạ cứ đưa tôi một miếng.
Mạ đưa mắt cho Muống:
- Cau chị Muống vừa bổ đấy, cậu xem có đẹp không? Chị bổ khéo quá, và hạt lại trong, tươi, nhai chắc môi phải đỏ thắm thêm.
Muống đếm tiền giả bà hàng. Dé giục Mạ:
- Đi đi thôi! Ngồi đây lúc nữa thì đến chiều cũng không tới mất.
Dé và Muống đi trước, Mạ và Thân lùi lại sau, người trong bờ cỏ, người giữa đường. Cảnh vật mở rộng, trong bầu không khí trong sáng như pha lê thoáng cái lạnh êm dịu của giữa thu, đón lấy vẻ hớn hở tươi mạnh của ba cô gái quê đậm đà. Những lũy tre và vườn tược dần bỏ xa. Khoảng đồng ruộng mơn mởn mạ xanh, chạy bát ngát chung quanh bốn người. Chợt Dé quay lại gọi:
- Cậu giáo! Cậu đi nhanh lên chứ! Nói chuyện với chị em tôi cho vui.
Thấy Thân ngập ngừng, Dé cười:
- Cậu đừng nên giữ kẽ gì cả! Chị em chúng tôi đều quý mến cậu, nên mới dám nhờ cậu dẫn lối thế này. Mà cậu dẫn lối chúng tôi, cậu đi sau thế kia nhỡ chúng tôi lạc thì sao?
- Ừ phải - Mạ mỉm cười. - Nhỡ chị Muống chị ấy lại lạc như hôm ở đằng nhà ông Quỹ thì hỏng!
Dé cười phá lên. Mặt Muống lại đỏ nhừ. Thân cũng thấy nóng cả gò má.
- Chị Mạ thế mà bảo hiền lành, ít nói! Nào tôi có bảo dẫn đường dẫn lối gì đâu? Từ đây sang Kiến An ai chả biết.
Ngay sau đó, Dé trở về phía trước, chạy dài một dãy núi tím phớt, nổi mịn vào nền mây xanh trong những nét uốn lượn:
- Có phải kia là núi Kiến An?
Thân lắc đầu:
- Không! Đấy là thuộc về Quảng Yên hay Uông Bí. Núi Kiến An về phía tay phải này, gần nhưng còn khuất những rặng tre và lớp mái nhà bên phố kia.
Dé thở dài:
- Chính tỉnh nhà đấy mà chúng ta mu ti, mù tì chẳng biết gì hết. Cậu tính quanh năm suốt tháng từ lớn đến bé có được đi đến đâu đâu! Đến ngày tết nhất đi hội đền, Dé cũng phải mau mau chóng chóng mà về! Kẻo công việc ở nhà ngập lên, các em sốt ruột hú hồn hú vía mình và rủa như vặt từng miếng thịt ra ấy.
Dé dứt lời, Mạ thích vào vai Muống:
- Còn con bé này, không hỏi cái gì để cậu giáo nói cho vui. Mồm miệng để đâu mà câm như thóc ấy?
Má Muống hồng và mơn mởn thêm:
- Mang gói nặng như thế này còn biết nói gì. Gớm! Tôi xin chị.
- Gói gì đấy?
Thân nhìn Muống hỏi. Muống đưa mắt, cười ngập ngừng:
- Dạ! Cháu không biết. Của chị Mạ đưa cháu cầm.
Mạ lên tiếng:
- Thưa cậu, chúng em chả dám giấu cậu nữa. Gói cơm nắm và ít thức ăn đấy ạ. Vì chúng em đi chơi xa như thế này ít nhất chiều mới về được.
Sau đó, Thân lại im lặng, nhìn xa về phía trước. Một nghĩa địa dần hiện ra. Ngay bên vệ đường, những bụm rong um tùm và chằng chịt một thứ dây leo, tua tủa đâm lá ra ngoài. Chen vào đó, những vừng dứa dại gai góc dày đặc, lá xanh biếc lấp lánh sáng, nổi lên cả trên những nấm mộ thấp lè tè, không có hàng lối, có lẽ chỉ ít lâu là bị những cây hoang dại kia mọc trùm lên, lún thành mặt đất. Một mái ngói cong chật hẹp và trống hốc, không tượng, không hương, ngồi yên lặng nhìn một cách mệt mỏi, cảnh vật tắm dưới làn nắng vàng từ trên cao cuồn cuộn đổ xuống. Trong hàng tre um tùm chung quanh, vài con cò trắng vụt bay ra, rồi lại nhao mình vào bụi rậm gần đó. Và, luôn luôn, mấy con quạ khoang gọi nhau với những tiếng khản đặc như cổ họng bị bóp lại bởi đói khát.
Thân không dám nhìn thêm một phút nữa vào những ngọn cỏ mọc dài và những lớp lá gai góc bao phủ một mặt đất không ai dám tưởng đến sẽ có mình, nằm đây kia. Nghĩa địa Tám Quán chôn những bệnh nhân dịch tả và những người chết vô thừa nhận như có những luồng gió đen tối và lạnh sởn thịt, thổi vù vù vào tâm trí Thân. Để quên rất nhanh những cảm tưởng ấy, Thân bước nhanh lên, trở về phía trước, bảo mọi người:
- Sắp đến bến đò kia rồi.
Những dãy nhà lá cất san sát với nhau, dọn những hàng lặt vặt như hàng cơm, hàng nước, hàng tạp hóa, và mấy hiệu thợ may, cắt tóc, cho thuê xe đạp, thuốc bắc, dồn mau đến trước mặt bọn Thân với những tiếng ồn ào, vui vẻ quá. Muống và Dé đều nhìn người bán tạp hóa và hai đại lý rượu của hai hãng đương cạnh tranh nhau ráo riết có bán kèm thêm xà phòng.
- Mạ này! Cứ mỗi ngày một khác hẳn đi nhỉ. Năm kia năm kìa những nhà tây kia đã xây đâu và những hàng quán làm gì sầm uất đến thế?
Mạ, lòng cũng phơi phới và hồi hộp:
- Ừ nhỉ! Đây mà thế chắc Hải Phòng bên kia còn vui gấp nghìn, nếu lần này mình có sang đi chơi cũng lại đến lạc lối mất Dé ạ.
Muống không nói nhưng không kém sự rạo rực. Một phần cái thành phố xa lạ với nàng kia, đã lù lù trước mắt. Một đoàn xe lửa chạy ình ình trên cầu sông Tam Bạc. Những xe cộ, tấp nập bên kia đường, cạnh ngay dòng nước vàng lờ dằng dặc những bè nứa, gỗ, thuyền, đò, siệng và hai chiếc tàu đương nhả khói. Cái gì cũng to lớn quá. Chợt Muống đưa mắt nhìn Thân và ngạc nhiên thấy Thân sững sờ cúi trông xuống đất, môi hơi mím lại.
Xuống đò, vẫn với cặp mắt mệt mỏi ấy Thân ngồi nhìn không chớp vào mặt người xẩm, lòng mắt sâu hoắm và nhắm nghiền, gò má cao và hóp lại, đội cái nón xơ xác nhỉnh hơn cái đĩa tây. Cái giọng rè rè chẳng còn một chút êm tai cất lên, và thỉnh thoảng người xẩm giơ bàn tay gầy guộc và đen sạm ra gảy cái tiếng bật bông, ăn nhịp một cách gắng gượng với cái giọng khàn kia luôn luôn bị gió sông tạt đi. Tất cả sự điêu đứng, cùng khổ đều kêu lên trong cái âm nhạc rao bán ở đầu đường cuối chợ gần như là ăn mày này.
-... Thưa các ông bà đi xa về gần bớt cho con nhà nghề bát nước nào!...
Cặp mắt tối tăm ngước lên, cái miệng vổ răng mấp máy và bàn tay giơ xương run run để sẵn bên miệng cái chậu thau sắt bong sơn để lộ từng khoảng xám xịt... Hơn hai chục người đi đò, không một ai đáp tiền. Tất cả nét mặt họ đều đăm đăm vào bờ bên kia còn cách đó chừng hai con sào. Thân thấy trong người vùng nhẹ, anh đứng dậy, Dé nhìn lên bờ bảo Mạ:
- Chóng quá nhỉ!
Những tiếng van lơn của người xẩm lại cất lên và lần này trong sự ồn ào vì xô đẩy, soạn sửa, Muống đưa mắt cho Dé:
- Mày còn đồng trinh nào không?
Cả Thân cũng nhìn Dé như bảo: "Có thì cho người ta đi, tôi tiếc rằng không có một xu lẻ nào!". "Keng...", đồng trinh rơi vào chậu thau. Mắt người xẩm chớp chớp mấy cái, tay sờ sờ nhanh cầm tiền bỏ vào túi rồi rút ở cạp quần ra cái khăn mặt vải đỏ lau trán nhăn nheo và mắt.
Mặt trời đã trên ngọn cây. Ánh nắng vàng rực đổ xuống những mái ngói cao ngất của phố xá. Muống lên khỏi bờ chợt quay lại hỏi:
- Không biết còn phải cái đò nào nữa không?
- Không! - Dé đáp - Trước kia có đò Niệm nhưng đã bắc cầu lâu rồi.
Thân mỉm cười:
- Cô nhầm, còn! Thế nào cũng phải qua đò nữa.
- Đò nào? - Dé đưa mắt như lườm Thân - Cậu đã lại nói như đùa rồi!
Thân nhìn quay lại bến đò An Dương vừa qua:
- Chả phải một lần đò nữa là gì đấy! Nhưng là lúc về.
Hình ảnh phờ phạc và giọng đàn hát thê thảm của người xẩm mù vẫn còn hiển hiện trong tâm trí Muống. Để gián tiếp Thân chia sẻ sự suy nghĩ và những cảm tưởng với mình, Muống nói lên:
- Dé này, mày nghe hát có thấy hay không? Tao nghe nó thế nào ấy. Hết cả hơi mà mỗi chuyến đò được mỗi đồng trinh. Cực như thế sao không tìm cách khác mà làm ăn?
Dé đáp:
- Ừ, tao cũng thấy đàn hát nó chủng chẳng thế nào ấy. - Dé quay ra hỏi Thân - Còn cậu nghe nó thế nào?
Thân cười nhẹ rồi làm ngơ. Thân thấy khó mà đáp được câu Muống định hỏi kia mà Thân nhận thấy rõ Muống bảo mình về cái cuộc sống tầm thường với cái nghề gõ đầu trẻ của mình. Thân gần như đau đớn trong sự yên lặng trong khi Dé hỏi. Thân run run nghĩ đến những sự bay nhảy, sục sạo, tháo vát của bao nhiêu người cũng trẻ như Thân trước bao nhiêu cảnh sóng gió rất nguy hiểm. Và Thân có cảm tưởng, bên cạnh Thân, trước mắt Thân, người ta đương dồn dập tràn bước, bỏ Thân rất xa, thui thủi và ngơ ngác. Sợ tâm trí còn vương vấn thêm nữa, Thân vội tự nhủ:
- Ồ! Thôi mặc!
Những quả đồi lam xếp liền nhau đã thành những tảng chì sáng. Và khi bọn Thân càng đến gần, cái màu gấc chín càng nhạt đi. Những đám cây xanh đặc, lởm chởm nhô ra với những mảnh đất nâu non trôi mất cả những nét uốn éo mà từ xa nhìn lên thấy như là của một bức tranh thủy mặc. Ngọn đồi đài Thiên văn nổi cao và rõ hơn sau dãy mái ngói đầy ý nhị bên màu lá và đất hòa hợp, thoảng khí vị của thượng du kể lại một cách rất huyền hoặc do những người nhà quê lên trên ấy về.
- Dễ đến trưa rồi? - Thân hỏi.
- Chưa đến - Dẽ nhìn xuống bóng mình. - Nhưng cũng gần đứng bóng rồi.
Cạnh một bụi cây um tùm ngang sườn đồi, bốn người ngồi và thở để lấy lại sức. Gió lùa ánh nắng lấp loáng qua mặt họ và đưa tỏa rộng xuống những cánh đồng xinh xắn dưới kia. Dé giở gói cơm:
- Ăn thôi chứ, rồi còn đi xem các nơi.
Mạ gạt đi:
- Con gái đâu mà chỉ được cái háu đói! Thì hãy ngồi nghỉ mát cho thật ráo mồ hôi nào.
Mạ ngừng lại nhìn Thân:
- Nhưng cậu giáo đã đói chưa? À mà chết! Ăn xong ở đây làm gì có nước?
Thân gật đầu:
- Đói thì vừa đi lâu, vừa phải trèo dốc, vừa sáng không điểm tâm tí gì ai mà chả đói? Còn nước uống, lo gì! Kìa hai quả dừa cô Muống mua được ở chợ xách lên kia.
Mạ cười:
- Vậy thì ăn đi rồi xem đâu hãy đi. - Mạ chỉ vào hai quả dừa - Nói thế chứ ai phải tội mà lẽo đẽo mang về. Mình đã nói dối nhà đi ăn cưới bên Dế mà lại mua dừa Kiến An về thì lạy ông tôi ở bụi này.
Tờ giấy dầu vuông vắn trải ra, Muống là phẳng mép rồi chợt nhớ ra con dao bèn hỏi:
- Quên không mang dao đi, làm thế nào, hay bẻ ra vậy?
- Đây, tôi có.
Thân móc túi lấy con dao hai lưỡi, mở lưỡi to, cầm nắm cơm trắng mịn, gọt lượt vỏ ngoài, đoạn khoanh từng miếng rất đều. Mạ tấm tắc khen:
- Thật khéo tay gấp mấy đàn bà. Ông giáo có khác.
Thân cầm một gói con bằng lá chuối, toan giở ra thì Mạ vội giằng lấy. Cả Dé và Muống cùng cười. Thân ngước mắt:
- Gói gì thế?
Muống đẩy tay Dé, Dé đẩy tay Mạ, Mạ ngập ngừng:
- Gói ấy phần chị em chúng tôi. Muối vừng đấy mà. Gói giò chả rim kia, cậu xơi.
Thân cười:
- Tưởng cái gì. Ăn cùng ăn chứ. Cơm nắm phải ăn với muối vừng mới ngon. Ngày còn bé tôi đi học ở trường huyện, bà cụ tôi một tháng thì hai mươi chín ngày cho ăn như thế. Rồi khi tôi đã đi làm, dạo ở bên xi măng Hải Phòng cũng thường ăn như thế.
Vừa nói, Thân vừa vót bốn cái tăm, cắm vào những miếng giò chả quắt lại. Không như Thân tưởng vì bẽn lẽn nên chùng chình, Dé đã cầm một miếng cười:
- Thôi cậu giáo cứ xơi tự nhiên đi.
Mạ chấm cơm vào muối. Thân liền giữ lấy tay:
- Khổ quá! Sao lại nhường nhịn như thế? Ăn hết chỗ giò chả này đã, muối vừng sau.
Muống chợt lên tiếng, ngập ngừng:
- Giá có ớt ăn với giò này thì ngon quá.
- Ớt ăn với gì? - Mắt Mạ và Dé sáng lên - Con bé này thích ăn những cái lạ nhỉ.
- Ăn với giò rim, không có với muối vừng cũng được chứ sao.
Những câu Muống nói, Thân vẫn thấy dành riêng cho mình. Ý nghĩa của sự cay đắng trong miếng ăn này còn cả trong cuộc đời! Sự sung sướng của Muống, Muống thấy cả ở những nỗi khổ sở chịu đựng. Nhưng Muống sẽ chịu đựng ai và ai sẽ chịu đựng với Muống? Thân chăng? Có phải nhân vào những buổi hẹn hò đi chơi thế này hai người gần gũi nhau, hiểu biết nhau, thêm thân mến nhau rồi lấy nhau nợ đời mãn kiếp? Thân lại thấy hồi hộp vì một sự lo sợ mênh mông. Để tránh những ý nghĩ chỉ làm tâm trí lạnh rợi và mềm đi, Thân lấy con dao gọt lại khoanh cơm, cắt làm bốn rồi cất tiếng mời.
Tiếng chim chiêm chiếp ở những bụi cây gần đây thỉnh thoảng lại rủ rỉ vẳng lên. Dưới xóm gà gáy vang xa, mơ hồ. Mây trắng đi qua nắng, kéo từ từ những dải bóng râm từ ngọn đồi xuống mãi tít những vuông ruộng bé xíu.
Dé ăn xong trước, lại gốc cây cầm hai quả dừa đưa cho Muống một.
- Tao với cái Mạ một, còn cậu giáo với mày một.
Hai mắt đen láy của Dé thoáng lấp lánh đưa nhìn Muống và Thân, rồi Dé tủm tỉm cười chạy riêng ra chỗ mô đá khuất sau một lùm cây, gọi:
- Mạ, ra đây mà uống. Tao khát lắm, mày không nhanh lên tao tu hết bây giờ.
Và Dé nháy mắt để nhời nói của mình nhiều ý nghĩa hơn, Thân dùi thủng vú quả dừa với mũi dao, ngần ngừ hỏi khẽ Muống:
- Muống uống trước nhé?
Muống chớp mắt và lắc đầu:
- Mời cậu, em không khát.
- Từ sáng đến giờ đi đường không uống thêm hớp nước nào, và lại ăn cơm xong, Muống phải uống đi với tôi.
Mắt Muống long lanh hơn:
- Không! Cậu xơi cả cũng được. Ngay như ở nhà, cả ngày em chỉ mỗi bát nước. Giờ nếu có khát để chốc nữa em xuống kia uống nước chè tươi.
Thân không thể ép nài Muống, đành phải giơ cao tay, để nghiêng nghiêng cái vú dừa vào miệng. Mặt ngửa hẳn lên, Thân hứng dòng sữa dừa chảy ừng ực. Mạ nhìn Muống ngồi gần Thân, mắt hướng lên không chớp, cười bảo Dé quay đi như không để ý đến.
- Xem chừng con Muống nó yêu mến cậu giáo lắm mày nhỉ? Mà này Dé, mày có thấy nó đả động đến chuyện gì không?
Dé bỡ ngỡ:
- Chuyện gì? Chuyện nó với cậu giáo ấy à?
- Không phải! - Mạ xua tay - Chuyện nó phàn nàn cái duyên số của nó ấy mà. Con bé đến thương! Phải lòng chết mệt người ta đi mà bạn bè chẳng đứa nào được nghe nó thổ lộ một nhời. Mà nếu đứa nào dù thân với nó như tao với mày có gợi chuyện thì nó chỉ tìm cách đánh trống lảng. Mãi mãi rồi nó mới hé vài lời nhưng chỉ là sự oán thán ngậm ngùi cho đời nó mà nó biết trước sẽ chẳng ra gì đâu!
Dé mỉm cười:
- Ấy với tao nó cũng như thế đấy! Nhưng tao chỉ cho chị chàng vẽ chuyện, làm bộ như thế, chứ người ta ai đã biết rằng mình khổ mà lại chịu để mình khổ, và cứ vì sự khổ sở mà không thương yêu nhau đến đầu đến đũa à?
- Mày chỉ được cái nói cứng và đâu ra đấy là không ai bằng. Người ta có ở trong chăn mới biết chăn có rận, có ăn nhạt mới biết thương mèo. Như mày, thầy bu mày song toàn, nhà ruộng sâu trâu nái, bà ngoại mày lại chỉ được mình bu mày, vậy mà còn phải lo nỗi gì? Con gái làng như mày, một cái cheo chứ năm cái cheo hay mười lễ cưới ứng tiền cho nhà giai cũng chẳng mùi vần gì.
Dé yên lặng. Mạ nói tiếp, giọng trơn tru của sự suy nghĩ đã chín, và của sự bồng bột đã đến tột điểm:
- Về phận cái Muống thật là thua chị kém em đủ đàng. Nhà nghèo, mẹ mất sớm, bố già yếu, mình lại là chị cả, cái gánh nặng ấy mình còn thấy chùn vai nữa là người khác? Nghe đâu dạo mùa năm ngoái và chiêm năm nay nhà nó lại bập vào hơn trăm bạc nợ. Con bé lo mà róc cả người đi. Mùa rét này thầy nó định thuê cái vườn bên cạnh để trồng các thứ rau lê ghim bán cho Tây ngoài Hải Phòng để lấy tiền gỡ lấy cái lãi của người ta. Mở mang thêm, lại chỉ con bé khổ!
Chợt những giọt nắng giội qua kẽ lá xuống tóc Mạ, và lướt qua sống mũi, tràn ra đôi má núng nính phơn phớt hồng mịn như trứng gà bóc. Hai cô cùng đứng lên, Dé chỉ xuống chân đồi:
- Tao với mày xuống kia xem có quả gì không, chứ ban nãy được vài miếng cơm như voi uống thuốc gió ấy; và tao cũng khát lắm.
Dé lôi Mạ đi, nói tiếp:
- Và để con Muống với người ta than thở một tí chứ. Có tao với mày đấy, họ ngượng chết!
Nắng lại bừng lên. Những phấn vàng diệp ào ào trong cành lá. Mặt đất lấp loáng những diềm màn thêu bằng chỉ bạc sáng. Gió vang rộng, lúa mênh mông những lớp sóng rực rỡ khắp trời và trên vùng quê yên lặng. Muống chợt giật mình vì thấy lạnh rợn cả người. Nàng vùng đứng lên, nhớn nhác. Dé và Mạ đã xuống khỏi dốc. Hai thân nở gọn gàng và nhịp nhàng trong áo dài nâu non, nổi bật lên giữa một nền sáng ánh, với những nét cong lóe những tia vàng mong manh.
Muống run run:
- Chết! Chết! Các cô ấy đã xuống cả kia rồi.
Mắt Thân vụt ngời lên nhìn Muống. Thân không kịp đứng dậy, tay chới với rung rung.