Chương VI

Trời cú sao. Nhưng đờm khuya trờn biển vẫn đen kịt. Con thuyền nhỏ và hai búng người ẩn hiện càng mập mờ, nhập nhũe vỡ súng, vỡ sa mự. Người mặc quần ỏo vải thõm, khụng bịt khăn mà đội mũ như kiểu mũ thúp của trẻ con, khoỏc vai một cỏi mũ cũng bằng vải đen nhưng là thứ vải ở An Nam khụng ai cú, khụng thấy ở đõu cú, và may khụng phải bằng tay. Miệng y lầm thầm những tiếng mà người chốo thuyền nghe như của một thầy phự thủy, nhưng là thầy phự thủy cao tay khụng thể thầy phự thủy An Nam nào sỏnh vớ được. Vỡ y là người được một đấng gỡ phộp tắc hơn cả Ngọc hoàng Thượng đế, hơn cả Phật tổ Như Lai, cả vua nữa, trao cho bảy chức thỏnh và phải đi cứu vớt linh hồn người ta, giữ cho khi chết đi khụng phải sa xuống õm ti địa ngục, mà được sống ở một cừi thiờng liờng, thanh thỏa, sung sướng đời đời cũng khụng thể thiờn đỡnh hay nơi nào của vua chỳa ở dưới gầm trời này sỏng lỏng, lộng lẫy và õu ca như thế! Y vừa đọc kinh vừa lần tràng hạt. Cỗ tràng hạt trong đờm chỉ để lấp lỏnh mấy mẩu ảnh cũng khụng rừ lồng trong thứ vàng bạc hay nạm bằng thứ ngọc ngà gỡ mà luụn luụn y nõng nõng lờn mũi hớt hớt và miết miết từ trỏn xuống đến ngực.

Phanxicụ là người ngồi thuyền đọc kinh. Cũn lỏi thuyền và thỉnh thoảng cũng làm dấu thỏnh giỏ theo Phanxicụ là Thờm. Từ con tàu xuống hũn đảo cỏch bờ biển hơn trăm hải lý, Phanxicụ chỉ được biết cú mấy tờn người, mấy địa điểm và những mật hiệu. Tất cả hành lý là một khăn gúi xỏch nặng. Ngoài bộ quần ỏo đang mặc chỉ cú một bộ nữa, cũn là tượng ảnh, thuốc men và mấy thứ đồ vật mà bờn An Nam này cũng khụng thấy ai cú, khụng thấy đõu cú.

Từ hũn đảo khụng cú tờn trong hải đồ và khụng thấy người biết ấy, một chiếc thuyền cũng chỉ cú một người chở, đó đưa Phanxicụ đến bói He lỳc gà gỏy canh ba. Tại đõy, Phanxicụ ngồi chờ lỳc lõu ở dưới một gốc xỳ già lũa xũa cao quỏ đầu người để nhận người từ trong đất ra đún. Khi nghe đỳng tiếng chốm chẹp giống hệt tiếng cỏ ăn đờm của vựng đú, trước cũn nho nhỏ sau nổi liền ba nhịp, thỡ Phanxicụ mới thở phào một tiếng và đập đập nhẹ xuống mặt nước ba lần, tiếng vỗ cũng rất nhỏ. Lỏi Thờm ghộ sỏt rất gọn thuyền vào gốc cõy. Phanxicụ ở một chạc ba cành vịn vai người đún nhảy xuống làm chiếc thuyền trũng trành lỏch bỏch. Lỏi Thờm vội ụm lấy Phanxicụ giữ thuyền ngay hẳn lại, kờu khe khẽ:

- Giờsuma! Cha đừng sợ!

Núi đoạn, Thờm quỳ xuống chõn Phanxicụ, sấp mặt xuống mu bàn chõn mà hụn từng ngún vừa kờu tờn cực trọng thỡ Phanxicụ nõng đầu lỏi Thờm lờn. Lỏi Thờm khúc nức nở:

- Chỳng con mong cha đến vỡ cả lỏi tim! Chỳng con chỉ lo biển cả súng to. Nhưng ơn Chỳa phự hộ đờm nay, biển lặng súng yờn. Giời lại ấm ấp! Cha đến cứu vớt linh hồn chỳng con, cha chịu bao nhiờu vất vả khốn khú!

Phanxicụ đưa cõy thỏnh giỏ bằng đồng trong cú tràng hạt lờn miệng lờn mũi lỏi Thờm và gắn mụi rất lõu vào giữa trỏn Thờm:

- Chốỳaỳa... Chố... ỳa... ỳa... Thờo... eo... eo.. conng... oong Chố... ỳaỳa.

í Phanxicụ định núi Chỳa chịu đúng đanh của quõn dữ, Chỳa hằng thương xút cỏc kẻ khốn cựng. Chỳa sẽ ban ơn lành đời đời cho con... Thờm! Thờm... con của Chỳa.

Giọng ngọng ngịu, tiếng núi được, tiếng khụng nghĩ ra và nhiều tiếng hoàn toàn khụng núi rừ, tuy vậy nhưng cõu núi lào thào của Phanxicụ, phả vào cả và lũng lỏi Thờm, cả và hồn lỏi Thờm như một làn ỏnh sỏng và hương hoa vụ cựng kỳ diệu.

Trong sự chịu một ơn phỳc mà lỏi Thờm thấy cả và vàng bạc chõu bỏu của thế gian cũng khụng bằng này, lỏi Thờm lại nỏo nức được làm khụng phải chỉ lần này, chỉ việc này, mà phải luụn luụn, phải trăm lần, trăm việc hiểm nghốo hơn thế nữa. Giờsuma! Nếu lỏi Thờm lại cũn được chứa chấp Người hay là một người khỏc ở ngoài biển vào như kẻ nào kia bờn Bói He sẽ đún Người về nhà. Hoặc giả lỏi Thờm cú bị nhà vua bắt cựng với Người, kết tội cựng với Người, thỡ dự cú chịu chết chộm, chứ chịu tựng xẻo, tuốt nứa hay voi giày, lỏi Thờm xin cũng phú mình vui vẻ.

Gụng đúng xiềng mang dạ nguyờn kinh

Những say vỡ đạo hỏ vỡ tỡnh

Vai mang bốn diệp lai thờm ấm

Xủng xoảng ba vũng cổ lại xinh

Phộp nước đành lũng khụng oỏn thỏn

Nghĩa thầy để dạ vẫn đinh ninh

Khiến sao nờn vậy đừng lo nghĩ

Phú mặt hoàng thiờn sự tử sinh.

ễng Cổn, ụng Thọ người ở ngoài kia, theo đạo chẳng được phong bảy chức thỏnh, cũng chỉ là con chiờn thường mà khi bị bắt chịu khụng biết bao nhiờu trận tra khảo, quan triều bắt phải bỏ đạo, vậy mà chỉ thấy:

Xủng xoảng ba vũng cổ lại xinh

Vai mang bốn diệp lai thờm ấm

Những cõu thơ lộn xộn trờn kia và sự tớch tử vỡ đạo của hai giỏo dõn cựng ở địa phận truyền giỏo bị cấm đoỏn ngặt nghốo, truy nó dữ dội là mấy tỉnh Ninh Bỡnh, Hải Dương, Hưng Yờn và Nam Định đúi khổ, loạn ly nhất ấy, lại cựng hiện ra trong tõm tư lỏi Thờm.

"Thầy là Chỳa. Thầy cũng cũn là...".

Lỏi Thờm cố nhỡn rừ mặt Phanxicụ hơn mà khụng được. Cỏi khổ mặt xương xương, cỏi sống mũi gồ gồ, cỏi cằm rõu lồm xồm chũm nhọn nhọn và cắp mắt xanh lờ nọ, nếu như lỏi Thờm được ngắm trụng khi ban ngày, ở một nơi kớn đỏo, thỡ sung sướng biết bao. Chắc cũng phải giống Chỳa lắm! Giống Chỳa như trong tấm ảnh Chỳa đầu đội móo gai, trỏn rỏ mỏu, lả mặt xuống bờn vai, dang hai tay bị đúng đanh trờn cõy thỏnh giỏ, hai chõn cũng bị đúng đanh chịu nạn chịu chết để cứu chữa cho cả và loài người được rỗi linh hồn. Tấm ảnh ấy chỉ giơ lờn cú một lần trước mặt lỏi Thờm và hai con chiờn nữa ở một tỳp lều, bờn dưới cú hầm, đào ngoài gúc vườn gai nhà lỏi Thờm, mà cả ba người quỳ gối đó ngước lờn trụng run rẩy, đờ đẫn, lạ lựng, tưởng như thật cú Chỳa giỏng xuống vậy. Rồi cả ba người cứ tiếc mói rằng chỉ được hụn vào ảnh Chỳa, coi như thế là quỏ đầy ơn phỳc, chứ mà cũn được tay cầm ảnh và ụm Chỳa vào ngực để chỗ nương long rũng rũng mỏu chảy của Chỳa ấp vào lũng mình, thỡ cũn được chịu thờm ơn phộp thiờng liờng biết là nhường nào. Hai con chiờn người cựng làng với lỏi Thờm tỳng đúi quỏ, nhưng vẫn khụng chịu đi theo "giặc", kẻ trước người sau chết đúi cả rồi! Cũn cha Tõy truyền giỏo ở cựng lỏi Thờm ấy, khụng biết cú cũn ở ngoài này khụng, hay lại vào trong kia để trỏnh cỏi buổi giặc gió lựng giết và triều đỡnh nhà vua lại cấm đạo hiểm nghốo vụ cựng nọ.

Lỏi Thờm len lộn trụng xuống sạp thuyền, cố lắng nghe được lấy mấy tiếng lầm thầm đọc kinh lần tràng hạt của thầy mình. (Phải, lỏi Thờm phải coi, phải nhận, phải cũng thờ người cha truyền giỏo mà lỏi Thờm khụng được biết tờn, khụng được tiết lộ tung tớch nọ là "thầy" chứ). Lỏi Thờm lại nghĩ đến xúm Bói He và con chiờn nào ở Bói He kia sẽ đún Phanxicụ và lo liệu sắp xếp cho Phanxicụ trốn trỏnh, cho Phanxicụ giảng đạo ở địa phận mình. Dõn Bói He cấy lỳa bị ba năm mất mựa liền. Đó thế năm ngoỏi lại vấp phải trận bóo lớn! Đang lỳc thỏng tỏm, nhiều nhà trong làng phải chia nhau từng củ khoai lang, từng bỏt củ chuối ngoài xúm, thuyền lưới đều đi khụng, về rồi. Được buổi tụm cỏ nào, đem đi cỏc chợ xa gần bỏn lấy tiền đong khụng nổi đấu gạo...

- Kìa sao lỏi Thờm ngả mỏi chốo, để thuyền trụi thế kia?

Phanxicụ giật thút người, lạnh toỏt gỏy, nhưng cố ý vẫn khụng để rời tay cỗ tràng hạt mà chỉ ngước trụng khi lỏi Thờm khom khom người.

- Trỡnh cha, cũn nắm cơm nữa và hai củ sắn nướng đõy, cha đi cả đờm súng giú đúi mệt, cha cứ ăn hết, rồi ở bờn này cỏc con xin lo.

Lỏi Thờm kẹp bỏnh lỏi vào hai bắp đựi, mở cỏi bị cúi nhỏ đeo bờn vai, dõng hai tay cho Phanxicụ, Phanxicụ thở phào. Tay cầm tràng hạt, tay giơ lờn làm phộp trờn đầu lỏi Thờm xong, Phanxicụ đặt vào ngực, cỳi cỳi đầu núi cả bằng tiếng Phỳ Lóng Sa và tiếng An Nam, cũn quỏ ngọng nghịu, vừa mất dấu vừa khụng đủ nghĩa, cho đủ ý mấy cõu sau đõy:

- Sỏng danh Chỳa, được chăn cỏc con chiờn như cỏc con! Con cứ giữ lấy, cỏc con đúi nhiều rồi, cỏc con phải giữ lấy, cỏc con đem về nhà cho cha mẹ, cho vợ con cỏc con. Ta đến đõu cú người, cú cõy, cú cỏ, cú sự sống của Chỳa sinh ra thỡ khắc cú cỏi ăn! Cỏm ơn Cha Cả trờn trời thương giỳp hay thầy tớ chỳng con đi đường đờm nay được bằng an, đến nơi đến chốn mà Chỳa đó chỉ định cho con.

Phanxicụ vừa núi vừa ra hiệu. Lỏi Thờm lại càng nức nở trong lũng vỡ mỗi cử động của Phanxicụ khụng những chỉ thay lời núi mà cũn thấm thớa tỡnh ý và ngụ khụng biết bao nhiờu tỡnh nghĩa mà Thờm chưa thấy ai đối xử với mình như thế.

- Hỡi cỏc triều đỡnh của vua quan nhà Nguyễn quỏ sức ngu xuẩn và ươn hốn kia! Dõn con cỏc ngươi sống càng ngày càng cựng kiệt dưới sự trị vỡ của cỏc ngươi và càng ngày càng mất lũng tin vậy mà cỏc người hoặc khụng biết hay khụng muốn biết, khụng dỏm biết, cứ càng phỏt rồ phỏt dại cấm đoỏn dõn con cỏc ngươi bỏ đạo Chỳa của ta, thỡ hỏi cỏc ngươi định lấy bàn tay che mặt trời hay lấy cỏnh tay cản hồng thủy sao đõy?!!

Phanxicụ lại giật thút người. Nhưng lần này thỡ khụng phải hoảng hốt mà là vỡ một sự hồi hộp thứ nhất ở trong đời. Cú tiếng gà văng vẳng. Trước mặt y vẫn là biển cả, vẫn là búng đờm, vẫn là một cảnh mờ mờ sõu hỳt, nhưng lại cú một sự vững chắc, một sự bảo đảm, một sự thắng lợi. Đó tới, phải, đó tới địa phận cắt đặt cho y phải gỏnh vỏc chăm lo! Lại gà gỏy. Sắp sỏng rồi. Tiếng gà gỏy khụng như khi Chỳa núi với Phờrụ tụng đồ của mình rằng: "Chỉ đến lỳc gà gỏy lần thứ ba thỡ ngươi đó chối thầy lần thứ ba rồi!". Tiếp đú, Chỳa sa vào tay quõn dữ.

Lỏi Thờm lập cập giọng càng run run:

- Trỡnh cha, địa phận Bói He đõy rồi! Vựng đen đen mờ mờ ấy là cửa lạch - Lỏi Thờm lại làm dấu thỏnh giỏ, nghẹn ngào - Nước đang lờn. Quóng này vốn súng to, nhiều đỏ ngầm, cha cứ ngồi yờn giữa sạp.

Chiếc thuyền nhụ lờn sập xuống. Những đợt súng cao nhiều lỳc như tung hẳn thuyền hay lật thuyền đi. Nước tỏp từng vốc vừa lạnh vừa mặn tanh vào mặt Phanxicụ. Phanxicụ đưa tay lờn mặt lờn ngực làm dấu thỏnh giỏ:

- Sỏng danh Cha cả ở trờn trời và Chỳa con ở dưới đất! Trong tất cả súng giú biển cả của thế gian, được đội ơn Chỳa và để làm sỏng danh Người, con cũng xin chịu đựng và vượt qua hết!

Vị mặn ở những giọt nước mà Phanxicụ vuốt vuốt trỏn cho khỏi rớt xuống mắt rồi nhỳng cả năm đầu ngún tay xuống biển đưa lờn để làm dấu ấy, làm Phanxicụ sực nhớ tới thứ nước muối của bỡnh nước phộp ở cỏc cột đỏ trong cỏc nhà thờ, cỏc thỏnh thất. Và Phanxicụ nghĩ đến cả mỏu nữa. Phải, mỏu cũng mặn! Rồi đõy, biết đõu đấy, ta khụng phải nhấp cả mỏu và nhỳng tay cả vào trong mỏu của chớnh ta đổ ra trờn đất An Nam này như số phận của một số giỏo sĩ bất hạnh anh em của ta nguyện làm tụng đồ và lớnh đi tiờn phong của Chỳa sang một đất nước man di?!! Khụng! Khụng thể như thế được! Một là Chỳa sẽ cứu giỳp ta! Hai là Chỳa sẽ cho phộp trừng phạt những quõn dữ, những vua quan binh lớnh của cỏi triều đỡnh nhà Nguyễn vong õn bột nghĩa, sẽ cho bắt chớnh chỳng phải đền tội bằng mỏu! Đền cỏi tội để mất ơn Chỳa và phụ cụng dỡu dắt! Đền bằng mỏu và bằng làm đời đời nụ lệ!

Sắp lờn hẳn bờ, lỏi Thờm cứ ấp mặt vào ống chõn và ụm chặt lấy Phanxicụ mà nức nở, nước mắt đầm đỡa. Để khụng lộ một dấu tớch gỡ cựa kẻ lạ ngoài biển vào trong đất, lỏi Thờm buộc thuyền ở ngoài xa rồi lỳc thỡ dắt, lỳc thỡ dỡu, lỳc thỡ cừng Phanxicụ qua một ghềnh đỏ rồi mới đi tắt ra chỗ giao thầy... Khụng thể tần ngần lõu, Phanxicụ liền đeo vào cổ lỏi Thờm một mẩu thỏnh giỏ, giơ tay làm phộp lành, rồi cỳi hụn trỏn lỏi Thờm, lầm nhầm lại núi bằng cả tiếng Phỳ Lóng Sa và tiếng An Nam ngọng nghịu mà cầu xin Chỳa và từ biệt lỏi Thờm.

Chỗ Phanxicụ đợi người đến đún là một lều hoang giữa bói cúi. Kẻ đú, lỏi Thờm cũng hoàn toàn khụng được biết mặt biết người, biết tờn. Khi kẻ nọ nghe tiếng gà gỏy lần thứ ba, thỡ bủn nhủn cả người, ở trong nhà đi ra ngoài bói, trống ngực đập như muốn đứt, muốn vỡ. Cú lỳc y tưởng như đầu gối sắp khuỵu gập xuống, cú lỳc mắt lúa lúa, y suýt vập cả mặt vào những cành cõy. Tới khi sắp tới tỳp lều, chõn y rừ ràng bước trờn bói cỏt rồi, mà y cứ thấy khụng khộo y đi lạc hay để lạc mất Người.

Từng hai tiếng ho khỳc khắc đến lần lần chỗ Phanxicụ ngồi. Trống ngực Phanxicụ cũng đổ hồi. Khi nghe đến nhịp giữa hai tiếng ho nhỏ thụi, một tiếng ho to, thỡ Phanxicụ đứng hẳn dậy mà hắng giọng ba cỏi. Người đún vừa bước tới cột lều đó quỳ ngay xuống ụm lấy chõn Phanxicụ ũa lờn:

- Người của Chỳa đõy rồi! Người của Chỳa Giờ su phỏi đến cứu vớt con đõy rồi!

Qua một đờm sương giú ngoài biển với chiếc thuyền buồm con nhiều lỳc chao nghiờng như sắp ngụp sắp lật, rồi lờn được bờ, dũ đẫm từng bước trờn một ghềnh đỏ, Phanxicụ vào lều ngồi thở, giờ mới thấm lạnh, thấm mệt. Và cả đúi nữa. Khi kẻ đến đún ụm chầm lấy chõn Phanxicụ, thỡ Phanxicụ bủn nhủn cả người, khụng thể gượng được, khuỵu xuống. Người đún liền lấy hết sức, hai cỏnh tay giương lờn, đầu và mặt cũng ngửa lờn, để đỡ lấy cỏi thõn hỡnh cao lớn đố sập trờn thõn thể mình. Phanxicụ chỳi dỳi đứng thẳng dậy được, bốn vuốt vuốt đầu túc mặt mày người nọ:

- Chỳa chỉ định ta đến ở nhà con! Ta sẽ chịu khốn khó đến cựng với con.

Lại những tiếng núi ngọng nghịu và phỏt õm rất khó nghe. Lại những ý tỡnh phải tả bằng những cử chỉ. Phanxicụ ngồi hẳn xuống chừng rồi, người đún vẫn quỳ mà dõng lờn những thức ăn lấy ra ở cỏi tỳi đan bằng sợi gai nhuộm vỏ sỳ vỏ vẹt. Một quả bưởi đó búc vỏ, mỳi mọng nước. Một gúi sắn luộc cũn hơi ấm. Một bầu nước giếng. Chưa bao giờ Phanxicụ thấy những thứ sơn hào hải vị và rượu nho nào lại quý đến như thế. Phanxicụ cỳi hụn lờn mớ túc xựm xuề như rễ tre và hụi xỡ nọ, luýnh quýnh ụm những lễ vật ấy vào lũng.

- Đõy là mỏu của mỏu con cho ta uống! Đõy là thịt của thịt con cho ta ăn!

Đến hai cõu này thỡ người đún gần như khụng hiểu thật ý và đủ ý. Nhưng dự chỉ hiểu ra một ý nghĩa lờ mờ, y cũng đủ sung sướng, cảm động, run rẩy cả người. Và y luống cuống chắp chắp tay định van, định núi. Phanxicụ đó rút nước ra cỏi bỏt gỗ, giơ tay làm phộp, đưa cho y.

- Lễ vật con cho ta ăn, cho ta uống, linh hồn của nú và của con, Chỳa đó cho phộp ta nhận rồi. Cảm ơn Cha Cả vinh hiển ở trờn trời! Cỏm ơn Hội thỏnh cú mặt ở khắp thế này! Và cỏm ơn cỏc con chiờn lành trọn vẹn theo Chỳa chiờn và kẻ chăn chiờn, ta phải xin Chỳa trước hết hóy ban ơn lành cho con.

Người đún Phanxicụ lẩy bẩy, hay tay khum khum và chỉ chực ũa khúc to nữa, nờn phải vội bưng lấy bỏt nước mà ngước mặt lờn cố nhận ra trong ỏnh sao khuya gương mặt của giỏo sĩ tụng đồ của Chỳa Giờsu đó làm phộp và cho y một đặc õn mà y cũng như lỏi Thờm thấy khụng thể đặc õn của vua chỳa quan quyền nào sỏnh vớ được. Y uống ực ực đến ba lần mới hết chỗ nước.

Phanxicụ cũng uống và chỉ uống nửa bầu nước. Khi y và người đún ra khỏi tỳp lều thỡ trời tối lại, giú thổi như bóo, súng khơi ầm ầm chồm chồm. Hai búng đen đi men sau ghềnh đỏ rồi lờn một bói đất chạy thoai thoải ra biển như một sườn đồi. Cỏ ở đõy như rừng. Hai người lại đến một tỳp lều. Lều này lợp cỏ lỏc rất dày, liếp, cửa cũng ghộp bằng cỏ lỏc, cú một chừng tre trải chiếc chiếu trắng gấp đụi và một sảo xếp bỏt đũa nồi niờu bờn một cỏi lọ to, miệng đậy rổ rỏ.

... Phanxicụ ở đõy.

Phanxicụ ở đõy một mình. Hai hay ba ngày một lần, người đún nọ mới ra đưa gạo, đưa sắn, đưa khoai, đưa rau mắm và đi lấy nước cho Phanxicụ, Phanxicụ thổi nấu lấy ăn. Phanxicụ dạy người nọ học kinh bổn và học người nọ núi tiếng An Nam. Lõu sau, Phanxicụ cũn theo người nọ đi vào một bói đồi xa cuốc đất trồng sắn để lấy thức ăn gối vụ. Quần ỏo của Phanxicụ tuy mới hơi rung rỳc ở đũng, đầu gối, vai, khuỷu tay, Phanxicụ cũng phỏ một quần lót để đụp vào. Rồi Phanxicụ tập vỏ lưới, đan lưới, tết, đan cỏc đồ dựng bằng cúi. Trời rột, Phanxicụ mặc thờm ỏo cúi và đắp thờm chiếu cúi.

Ăn uống chỉ cú thế và cuốc xới nhiều hụm bị mưa nắng thất thường, Phanxicụ bị ốm, nhưng người ta chỉ thấy Phanxicụ đọc kinh rồi lại gượng dậy, lại khỏe.

Thấm thoỏt đó hơn một năm.

Cú thờm hai rồi ba rồi bốn năm người nữa đến với Phanxicụ, và Phanxicụ hẹn gặp, cho phộp họ được đến thẳng với mình. Tỳp lều ở giữa bói cỏ hoang nọ thành lớp học kinh, học bổn, thành nhà thờ, thành thỏnh thất. Phanxicụ đó làm lễ và cho những con chiờn đầu tiờn của địa phận xa lạ này chịu phộp rửa tội rồi xưng tội và chịu lễ ở đõy.

Trần Lục là con chiờn thứ nhất được những ơn phỳc ấy. Phanxicụ cũn cử Trần Lục đặc biệt được đi học ở trường Lý Đoỏn mở trờn Kẻ Sở. Sau đõy, khi Trần Lục được phong chức thầy cả trong buổi lễ rất bớ mật, thỡ khụng ai biết Phanxicụ đổi đi địa phận nào hay vào trong kia hay đi Ma Cao, hay sang Xiờm La, hay lại trở về bờn Tõy...

⚝ ⚝ ⚝

Tin xử chộm Lang Hảo khụng những chỉ tỉnh Nam Định biết mà cũn đồn đi cỏc nơi xa. Lang Hảo bị giam chờ ỏn trong triều đó hai năm. Khi bắt và khỏm nhà Lang Hảo thỡ tỡm ra hàng mấy thỳng tượng, ảnh và đồ làm lễ giấu dưới hầm chứ khụng phải một vài chiếc, một vài tấm, vài thứ. Những người hàng phố thật mắt thấy tai nghe cũn kể rằng, nhà Lang Hảo cũn mang giấu cả ỏo lễ thờu bằng toàn chỉ kim tuyến cho cố đạo nữa. Khi lục lọi đến thứ hàng này, thỡ quan lớn tỉnh đó đạp sấp Lang Hảo xuống đất, vắt cỏi ỏo lờn người Lang Hảo, tự tay cầm roi sắt mà quật đến góy roi. Gia tài Lang Hảo bị sung cụng hết. Thuốc bắc, toàn vị quý chở đi từng xe bũ. Vải lụa cũng thế. Tiền kẽm góy, mủn đựng hàng chục thỳng. Thúc nếp, đậu đỗ, đường mật cũn nhiều hơn ở cỏc hàng ở Bến Thúc, ở cỏc phố. Lớnh đúng gụng ngay và lấy lũi túi trúi Lang Hảo dong vào đề lao trong tỉnh, Lang Hảo vẫn đi rất thong thả bệ vệ. Người thấp, bộo xệ, đầu trọc, mặc ỏo lụa mỡ gà, quần đũi nõu... nếu khụng bị gụng bị trúi, cú lớnh trỏng cầm gươm, cầm roi sắt đi kốm, thỡ trụng Lang Hảo như vẫn phe phẩy cầm quạt đi dạo bờ sụng buổi chiều mựa bức trước bữa ăn.

Tội gỡ mà ba quan lớn tỉnh tra vấn, Lang Hảo cũng nhận xin chịu hết. Duy việc thứ nhất là xưng khai ra giỏo sĩ, ra cố Tõy ra cụ đạo của địa phận nay đang trốn, đang ở đõu, hai là hóy bước qua cõy cõu rỳt cú tượng chỳa Giờsu bị đúng đanh và chối mình khụng theo đạo nữa, thỡ Lang Hảo nhất định khụng chịu. Lang Hảo cũn nhất định khụng chịu để lớnh của hỡnh quan khiờng mình bước qua cõy cõu rỳt mộc, khụng cú tượng ảnh gỡ cả, chỉ như thế là cú thể được tha tội chết. Nhưng khi lớnh xốc nỏch, đỡ gụng và khiờng Lang Hảo đi qua thỡ Lang Hảo cứ hết sức co chõn lờn và kờu to rền rĩ:

- Giờusuma! Giờsuma! Cỏc quan lớn bắt con như thế, xin Chỳa lũng lành và thương xút vụ cựng biết cho mà tha tội cho con!

Quan ỏn cũn dụ, hay Lang Hảo để hỡnh quan bịt mắt lại khiờng qua cõy cõu rỳt và tượng Chỳa, coi như mình khụng trụng thấy gỡ cả, khụng biết gỡ dưới chõn mình cả, thỡ Lang Hảo nghển nghển cổ, lắc đầu, van xin cỏc quan:

- Thưa cỏc quan lớn... cỏc quan lớn khụng để mắt con trụng thấy Chỳa con, nhưng trong cả và lũng và trớ con vẫn cứ thấy Chỳa con, con hỏ chối Chỳa con được ru?!!

Án trong triều đó ra. Cũn ba ngày nữa sẽ đem xử Lang Hảo. Xoan chột ngày đờm cứ như cú lửa đốt đầu. Mỗi khi qua nhà Lang Hảo, nhỡn những hàng cửa dỏn giấy, đúng dấu niờm phong, Xoan chột thấy đau, thấy tiếc, thấy hờn, thấy căm hơn cả phải đứng trước cảnh nhà mình vậy. Xoan chột khụng phải là canh điền hay làm bừ của Lang Hảo, Xoan chột ở trong làng cú nghề làm bỳn, làm đậu phụ, từ ngày được chịu phộp rửa tội và đi lại ở nhà Lang Hảo nhận thúc đỗ về xay gió, Xoan chột cũn thờm cụng việc này nữa mà y coi như là sự sinh sống của y: đi rửa tội trộm cho cỏc kẻ nghốo đúi lỳc sinh thỡ và đi nhặt cỏc trẻ sơ sinh hấp hối về cho Lang Hảo rửa tội xong, chết đem chụn cú vải liệm và ỏo quan cẩn thận. Tiếng tăm nhà Lang Hảo phỳc đức nhờ thế mà càng sõu càng rộng. Cũng nhờ thế mà Xoan chột cũng được thơm lõy. Hễ cú nhà nào, hễ ở đõu đõu, người ta thấy những trẻ nhà bố mẹ nghốo đúi đẻ hoang hay bệnh hoạn nặng thỡ lại đi gọi Xoan chột. Cũng cú nhà cựng quẫn quỏ, khi Xoan chột xin con đem đi cho cụ Lang Hảo chữa chạy, họ lại nhất định khụng nghe. Họ đành để con họ chết, bú chiếu đem chụn lấy, hơn là để nú lấy mất hồn con mình. Nú khụng để con mình đầu thai vào cửa khỏc, lại làm người mà đền ơn bỏo oỏn!

Hụm nay đi qua nhà Lang Hảo, Xoan chột lại cũn thờm một sự da diết này nữa: lo. Khụng phải Xoan chột lo vỡ Lang Hảo. Cỏi chết của Lang Hảo đang tới, dự Chỳa cú sống lại làm người và làm phộp gỡ chăng nữa cũng khụng thể cứu vón nổi! Nhưng việc hệ trọng là trước giờ Lang Hảo giải ra bói chộm, mấy điều gỡ sau rốt kia Lang Hảo khụng núi được với con trai đầu trối thỡ sẽ núi với ai và là những điều gỡ, việc gỡ vậy? Xoan chột khụng được gặp Người mà chỉ được Người truyền cho phải lo cỏi việc ấy. Xưng khai ra Người hay chối Chỳa, bước qua thỏnh giỏ, thỡ Người hoàn toàn tin cậy rằng Lang Hảo khụng bỏ Chỳa bỏn thầy cho quõn dữ. Vậy chỉ cũn điều gỡ kia, việc gỡ kia Người cần biết, cần dặn với Lang Hảo phải là điều, là việc cũn hệ trọng hơn cả sự sống của Lang Hảo.

Chưa sỏng rừ, Xoan chột đó dậy nấu nước pha trà uống. Mụ vợ đang đổ bỳn ở dưới bếp chỉ dỏm nhỡn lờn nhà, khụng lờn tiếng hỏi han gỡ cả. Sợ chồng đến ốm mất chăng, mụ vợ toan bảo y để mụ bắc nồi chỏo hoa y ăn với kẹo bột như mọi khi mệt mỏi, nhạt mồm nhạt miệng, hay mụ sang bà hàng xúm bỏn chố đường xụi vũ mua về cho y ăn, nhưng liếc thấy vẻ mặt y càng bầm bầm thỡ mụ lại đành thụi. Xoan chột càng lặng tăm và đó nghĩ ra chỉ cũn cỏch tỡm bừ già Thờm, hỏi bừ già Thờm mấy điều này, việc này.

Hơn tuần nay Lang Hảo ốm. Bọn tự ở đề lao cựng lớnh trỏng đúng trong ấy đều cho rằng Lang Hảo cũng như những tử tự khỏc, dự khỏe hay gan gúc đến đõu nhưng rồi cũng phải ốm khi ỏn trong triều ra và ngày xử chộm đó cận rồi. Quan ỏn sỏn cú một bà cụ ruột. Bà cụ này gúa chồng, khụng con trai, được mỗi mụn con gỏi, nhà lại giàu. Cụ em quan ỏn quỏ tuần cập kờ rồi mà vẫn khụng hành kinh. Nhờ Lang Hảo chữa thuốc, cụ khỏe mạnh hồng hào, cụ mới dỏm lấy chồng và đẻ con đầu lũng lại là con trai. Để tạ cỏi ơn đú và cũng để mua lấy õm đức cho con chỏu, cho nhà mình, bà ta núi với quan ỏn chỏu: thụi thỡ người chết là hết tội, quan chỏu nờn rủ lũng thương để vợ con Lang Hảo khụng được ra vào đề lao thăm hỏi Lang Hảo thỡ cũng được đưa ngày hai bữa thức ăn thức uống gọi là nghĩa tử là nghĩa tận. Viờn ỏn sỏt đồng ý nhưng chỉ cho phộp người nhà Lang Hảo được đưa đún thụi.

Bừ già Thờm đó kộm mắt lại bị bệnh thấp khớp. Từ ngoài phố vào trong tỉnh, bừ chỉ đi về mà mất nửa buổi. Bốn hụm nay, Lang Hảo lại khụng ăn cơm. Vợ con Lang Hảo đành sỏng sỏng mua canh đậu và bỏnh giày đỗ đường là đồ nước Lang Hảo thớch ăn nhất để đưa vào ngục.

Từ trong làng ra phố, Xoan chột đi như chạy.

Bừ già Thờm đõy rồi. Bừ đang chờ bà hàng đỏnh nồi canh đậu cho nhừ tơi, khụng đặc và khụng bộn lửa. Giương đụi mắt lờ ngờ nhỡn lỳc lõu, bừ già Thờm mới nhận ra Xoan chột. Cũn khi Xoan chột núi, bừ Thờm phải ghộ sỏt một bờn tai vào mặt Xoan chột mà luụn luụn lỳc thỡ gật gật, lỳc thỡ nhớch ra, nột mặt ngớ ngớ, làm hiệu bảo Xoan chột núi lại, núi to, núi rừ.

- Cụ Lang ốm hay mệt?

- Cụ khụng ốm, cụ chỉ mệt!

- Cụ mệt thế nào? Tại sao cụ mệt?

- Cụ mệt là cụ mệt chứ ai biết tại sao?

Xoan chột băn khoăn. Hay ụng cụ lại suy nghĩ vẩn vơ, Giờusuma! Xin Chỳa thương xút vụ cựng giữ gỡn cho ụng cụ! Thảo nào Người cứ căn dặn thầy sai đến truyền cho mình phải lấy tin xem ụng cụ cú nhắn, cú núi lại gỡ khụng? Bừ Thờm khụng nhỡn rừ nột mặt của Xoan chột, nhưng cũng hiểu ra phần nào.

- Cụ mệt, cụ khụng ăn cơm hay chỉ ăn lưng bỏt, nhưng vẫn ngồi đọc kinh cả ngày trong cũi. Đờm, cứ gà gỏy canh một, đó dậy, lại đọc kinh. Rồi ụng cụ chỉ bảo với lớnh canh, nhờ họ cho gửi lời ra núi với nhà rằng cụ khụng cần thức ăn thịt cỏ ninh nấu gỡ cả!

- Thỡ đó chỉ mua canh đậu, bỏnh giày đỗ đường và nhà phải nấu cả bỏnh đỳc sốt đưa vào mà!

Xoan chột hơi bực mình vỡ sự ngớ ngẩn lẫn cẫn này của bừ Thờm. Y phải cố nghĩ, cố tỡm cỏch hỏi thế nào để moi ra được cỏi điều, cỏi việc mà Người muốn biết.

- Thế cụ Lang cú núi gỡ với cai ngục hay với lớnh hầu của quan ỏn khụng?

- Đó bảo cụ Lang cả ngày và chưa gà gỏy canh hai đó dậy chỉ ngồi đọc kinh, thỡ cũn ai chuyện trũ gỡ được với cụ, và ai cũn dỏm hỏi gỡ, núi gỡ với ụng cụ?

Xoan chột liền cười, lộ hẳn vẻ sung sướng:

- Ừ thỡ cụ đang chỉ ngồi đọc kinh cả ngày trong cũi, khụng chuyện trũ gỡ với ai, rồi chỉ nhắn ra ngoài nhà rằng khụng cần thức ăn ninh nấu gỡ cả, nhưng chắc rằng cụ Lang cũng cũn cú núi điều gỡ nữa chứ.

Bừ Thờm cười ngõy ngụ:

- Điều gỡ! Cụ Lang mà đó ngồi đọc kinh thỡ cũn để chia lũng chia trớ vào điều gỡ, việc gỡ nữa! Hụm qua lớnh hầu của quan ỏn lại đến hỏi ụng cụ cú muốn trỡnh lờn quan lớn sự gỡ hay nhắn bảo vợ con việc gỡ, cỏc quan lớn cũng cho phộp hết, thỡ cụ Lang chỉ bảo xin gió ơn cỏc quan lớn và thưa với quan ỏn xin cho sỏng hụm giải cụ đi xử, chớ cú cho người nhà cụ đến và chớ cú đưa cơm rượu thịt cỏ gỡ cả, cứ mặc cụ ngồi yờn một mình, pha cho cụ một ấm trà đặc để cụ uống.

Phải! Cứ mặc cụ ngồi yờn một mình và pha một ấm trà đặc cho cụ uống!

Xoan chột lại băn khoăn:

- Quỏi, ừ thỡ khụng cho đưa cơm rượu thịt cỏ gỡ cả, nhưng cũng phải gặp vợ con và người nhà chứ! Mà lại chỉ xin pha cho uống một ấm trà đặc. Thế này thỡ mình cũn biết trỡnh lờn với thầy sai của Người thế nào. Thụi, cứ nghe thấy thế nào thỡ trỡnh y như vậy.

Xoan chột đưa chõn bừ Thờm ra ngừ đến tận ngó ba đầu phố. Y nắm tay ụng già nọ, lắc lắc:

- Tụi cũng chỉ nhờ bừ mỗi một cõu này, bừ thưa với cụ Lang rằng thằng Xoan nú gặp bừ, nú xin phộp được quỳ lạy vọng cụ ba lạy gọi là trọn nghĩa tớ thầy, và nếu cú lỗi gỡ với Người thỡ xin Người tha hết cho nú. Bừ nhớ cho tụi nhộ! Bừ mà thưa được với cụ Lang cho tụi điều đú thỡ tụi đội ơn bừ suốt đời... đội ơn bừ vụ cựng...

⚝ ⚝ ⚝

Sỏng hụm ấy, từ tinh sương, cả tỉnh đó kộo nhau đi xem xử Lang Hảo.

Khi mở cũi, cho Lang Hảo đi ra, rồi thỏo xiềng, thỏo gụng cho Lang Hảo, lớnh hầu của quan ỏn lại được lệnh của ba quan lớn tỉnh ngồi trong rạp trước bói chộm truyền đến hỏi Lang Hảo cú muốn điều gỡ hay nhắn việc gỡ lần cuối cựng khụng. Lang Hảo lại thủng thẳng bảo người lớnh trỡnh lờn rằng: gió ơn cỏc quan lớn mà vẫn chỉ xin cỏc quan lớn truyền cho hỡnh quan cú đúng cọc trúi y để chộm thỡ để y quỳ trụng về đằng đụng và khi y lần xong tràng hạt và đọc hết năm chục kinh thỡ hóy đúng cọc và phỏt lệnh chộm.

Ấm trà đặc pha buổi sỏng ấy, Lang Hảo khụng uống, Lang Hảo chỉ sỳc miệng thật kỹ và khụng để một giọt nước sớt xuống họng, như thường lệ, trong những sỏng sớm sửa soạn đi lễ và chịu phộp mình thỏnh, lỳc lũng khụng dạ đúi, tõm trớ cũng cả và bụng dạ trong sạch hoàn toàn sau khi đó được chịu phộp rửa tội và đọc kinh đền tội. Ra khỏi cũi, được thỏo xiềng xớch, Lang Hảo lại quỳ mà lần tràng hạt và đọc kinh. Mặt y ngước trụng ra hướng mặt trời lờn cao ngoài biển Đụng xa kia. Cựng lỳc đú trờn một cõy cao, trong một vườn rậm, thầy cả Antụng Lờ đặc sai của địa phận đứng cầm thỏnh giỏ, khi tiếng cồng tựng bi li, tựng bi li từ bói chộm nổi lờn thỡ Antụng Lờ giơ lờn cho Lang Hảo chịu cả phộp rửa tội và phộp mình thỏnh thiờng liờng...

Điều Lang Hảo xin đúng cọc và cho y hướng về đằng đụng, để y được chịu cỏc phộp thiờng này là của bừ Thờm đưa vào mà thầy sai của Antụng Lờ truyền cho bừ Thờm chỉ trước ngày xử chộm cú một hụm.

Ngay đờm hụm ấy, Xoan chột cựng bừ Thờm đi "cướp" lấy xỏc Lang Hảo. Chộm xong Lang Hảo, lớnh trỏng phải dang tay đúng vũng trong vũng ngoài để giữ những lớp người bảo nhau cứ lăn xả đến thấm mỏu Lang Hảo vào những khăn mặt những vuụng vải mới và cả những mảnh khăn những miếng ỏo cũ để đem về lấy khước đeo cho trẻ con thay cỏc bựa cỏc khước khỏc trong ngày mồng năm thỏng năm, và làm thuốc chữa nhiều bệnh như hậu sản của đàn bà hữu sinh vụ dưỡng hay bệnh lào của cỏc vị thành niờn. Rồi quan bắt khiờng ngay Lang Hảo đến bói tha ma của cỏc tử tự, đào hố sõu, lấp gai và cắm chụng, đề biển tội trạng, bờu hàng thỏng. Mặc lớnh canh, mặc chụng gai, mặc cỏc hồn ma búng quỷ tụ họp ở đõy, Xoan chột và bừ Thờm cũng đào được xỏc Lang Hảo, đem biệt đi một nơi cho gia đỡnh Lang Hảo gỡn giữ để sau đõy sẽ xõy đền thờ lờn ngay nơi chụn xỏc. Và nếu như được Tũa thỏnh bờn xứ La Mó phong chức theo như tờ trỡnh từ An Nam gởi về cho Tũa thỏnh xột duyệt, thỡ Lang Hảo sẽ là Thỏnh tử vỡ đạo cũng như cỏc giỏo sĩ, cỏc thầy cả ngươi phương Tõy bị xử chộm bờn nước An Nam vậy.

⚝ ⚝ ⚝

Chỉ ớt lõu sau, cả Xoan chột và bừ Thờm đều bị cỏo giỏc, truy nó.

Xoan chột trốn về quờ quỏn họ ngoại với ụng chú là người được đún Phanxicụ, sắp xếp và ăn ở Phanxicụ. Bừ Thờm thỡ về ở hẳn nhà với vợ chồng người con trai cả. Bừ Thờm ốm liệt giường hơn một tuần, chịu phộp Xức dầu và trối lại mấy việc cho anh Thờm xong đoạn qua đời.

⚝ ⚝ ⚝

Từ ngày xứ Nam Chõn bị bóo, tất cả trai trỏng và mấy ụng trựm vạn, mấy cụ lỏi già đi lưới chết hết ở ngoài khơi, tiếp đú là dịch tễ, và càng đúi kộm, củ chuối, củ nõu, rau mỏ cũng khụng cú mà ăn, thỡ bờn Hải Phũng, quờ của Lang Hảo, càng tin rằng xứ Nam Chõn phải mọi sự khốn khó ấy là vỡ mất ơn Chỳa. Phải! Xứ Nam Chõn và dõn Nam Chõn đó mất ơn Chỳa.

Họ đó bị ma quỷ cỏm dỗ. Họ đó lại sa vào cỏc mưu chước của ma quỷ và đó đi theo ma quỷ.

Ma quỷ đõy là hai người đó được đi học ở nhà dũng, rồi cũn được sang cả bờn La Mó, được đức thỏnh Phapha rất quý trọng, thương yờu. Cả hai người đều chịu lễ phong chức thầy cả ở bờn này, vậy mà khi về nước lại ăn chỏo đỏi bỏt, cựng với hai kẻ nữa học dũng ở Sơn Tõy cũng được phong chức thầy cả, viết cỏc sỏch ma sỏch quỷ, núi nhảm núi nhớ về Giỏo hội, về cỏc giỏo sĩ và về cỏc người Tõy dương lặn ngũi ngoi nước, chẳng quản muụn trựng súng giú sang An Nam mở mang cỏc sự buụn bỏn, làm giàu sang thịnh vượng cho triều đỡnh, cho cả và dõn nước An Nam nghốo đúi man di.

Đời Lờ ta Tõy lộn lỳt vào

Bờn Đại Thanh, Tõy cụng nhiờn đến

Truyền đi ca vố như thế rồi lại cũn đi lấy vợ. Lấy một con mụ gúa và cú con với mụ ta. Cha Phờrụ cai quản địa phận Ninh Cường đó vỡ đạo Chỳa, lấy điều lành mà khuyến dụ tờn ấy đến mức như thế này thỡ thật khụng cũn ai thương xút linh hồn kẻ sa ngó hơn nữa! Là y nờn ăn năn tội lỗi của mình mà Chỳa lũng lành vụ cựng khụng hề chấp nhặt, mà Chỳa chỉ hằng nghĩ đến việc cho người dỡu dắt kẻ đú lại đi vào đường ngay lẽ thẳng và cố gắng làm sỏng tỏ đạo Chỳa với sự thụng minh và cụng trạng xứng đỏng của mình. Như vậy thỡ y nờn làm tờ bỏ thị nọ và đứa con đó cú với nhau trỏi với lề luật Hội thỏnh đi, thỡ được tha tội ngay, lại được làm lễ như trước. Cũn để đền tội của mình, chỉ phải mỗi khi làm lễ xong thỡ quỳ trước Tũa mình thỏnh, đọc kinh ăn năn tội là được rửa hẳn tội, khỏi sa xuống đỏy địa ngục.

Cả hai tờn Giudờu đó bỏn rẻ linh hồn mình cho Chỳa quỷ Sa tăng là Ất và Bớnh tu ở Nam Chõn ấy đó khụng nghe lời dụ mà cũn bỏ hẳn đạo, lại cũn giao kết kộo theo hai tờn Giudờu Hoằng và Đạt tu ở Sơn Tõy, gởi gắm cỏc tờ cỏc sỏch ma quỷ để soạn thảo truyền đi mọi nơi, mọi người, rồi cũng theo bọn ngoại đạo gọi cỏc giỏo sĩ, cỏc linh mục Tõy dương là giặc và Hội truyền giỏo ở cỏc nước ngoài là đảng giặc.

Và bõy giờ, Giờsuma lạy Chỳa tụi! Nhà vua Tự Đức ở bờn An Nam càng cấm đạo giết đạo, hơn cả cỏc vua bờn Nhật Bản! Nhà vua cấm đạo và giết đạo chẳng cũn để ai can giỏn, chẳng cũn chịu nghe lời của người Phỳ Lóng Sa ở trong Nam phõn tỏ, rồi đó phải nào cử sứ thần ra Huế kờu xin, nào gởi hết thư này đến tờ khỏc chỉ yờu cầu mối bang giao nờn giữ sao cho khỏi gặp khó khăn và tỡnh nghĩa nờn giữ trước sau như một. Nhà vua đừng nờn bắt người Phỳ Lóng Sa lại phải động binh. Nhà vua đừng nờn làm cho dõn lành phải chịu nạn can qua, khiến họ đó sống đúi khổ quỏ sức quỏ thể mà lại khụng cũn được yờn ổn theo đạo Chỳa để giữ lấy phần hồn thoỏt cỏc vũng tội lỗi gớm ghiếc của thế gian này!

⚝ ⚝ ⚝

Vào Mựa Chay đó hơn hai tuần. Hụm nay lại nổi giú bắc, trời quang, lạnh heo. Mấy nhà trong xúm Chớnh rủ nhau đến ngày lễ Phục sinh này cũn con chú vện của nhà bà Bỏm sẽ đem thịt nốt. Vừa để mừng Chỳa Giờsu sống lại, vừa để chú khỏi sa vào tay cỏc quõn dữ đúi khỏt ở làng bờn ngày càng quỏ thể là ma quỷ.

- Ta cứ làm một mõm hầu cha, giấu khụng cho cha biết là thịt chú.

- Phải đấy! Hay cha cú hỏi thỡ bảo là thịt cày. Chả cú thế mà gọi là giả cày.

- Để tớ nướng chả và làm dồi cho Người ăn thử. Thịt thỏi quõn cờ; búp ớt ớt mắm tụm chứ, rềng mẻ cũng thế; thỡ xiờn nướng chỗ mỡ giắt và bỡ phải nướng hơi chỏy cạnh, thơm đầu làng cuối làng ấy chớ!

- Nếu làm dồi thỡ nhà mình cũn hơn chộn đỗ tương đấy, chỳng bay rang lờn mà dồi với lỏ mơ tam thể. À lỳc vớt dồi ra thỡ nhớ cố bớt lại ớt mỡ lợn của nhà đem phết qua dồi, quấn ống bương mà nướng!

- Giờsu! Giờsu! Cỏc cụ ơi! Chỉ nghe cỏc cụ bàn mà đó thấy ngon quắt tai rồi.

Một bà cụ hom hem, gầy như con mắm, người ốm yếu hơn cả bà cụ nhà cú đỗ tương, đang ngồi lần tràng hạt, ngoỏi lại, rờn lờn:

- Giờsuma lạy Chỳa tụi, cỏc quõn này chỉ làm chia lũng chia chớ người ta thụi! Chỳng bay đưa nhau đi chỗ khỏc mà chú với mỏ. Bà Cũm ơi! Tụi với bà chiều nay phải đi xưng tội rồi dọn mình chịu lễ chủ nhật này đấy!

Bà cụ cỳi cỳi mặt, nõng nõng cỗ tràng hạt lờn hớt hớt, chấm chấm, day day cõy thỏnh giỏ bằng đồng nhỏ xớu lờn trỏn, lờn mũi lờn miệng rồi làm dấu, cất chựm tràng hạt và thỏnh giỏ vào cỏi tỳi vải đeo nơi cỳc ỏo cài trước ngực!

- Ta truyền đời bỏo danh cho chỳng bay biết, chỳng bay cú làm đến cỗ bỏt hầu cha, cha cũng khụng thiết đõu! Cha đang mệt và lại đang tuần chay, như vậy cứ đỳng ngọ hụm này, chỳng bay sửa đồ nước mà hầu cha. Ta cũn cả gạo nếp lẫn đỗ xanh, để ta thổi xụi vũ chố đường cha xơi.

Mấy người đàn bà đầu cạo trọc tầm vúc lực lưỡng trụng tợn tạo cũn hơn cả đàn ụng, ngồi vỏ lưới ở bờ hố liền cười rộ lờn, gọi bọn chồng và anh em đi lưới ngồi hỳt thuốc lào trong nhà:

- Bờn cụ lang Xoan cú thổi xụi nấu chố thỡ phải để chỳng tớ vột nồi rồi bưng đồ "lỡi" đến hầu cha. Cũn như làm thịt chú thỡ phải dọn hẳn một mõm cho cỏnh nữ với cả rượu nữa!

- Quỷ! Quỷ! Quỷ sống! Quỷ sống!

Hai bà cụ già rờn lờn rủa yờu! Bà trựm Xoan chào bà Cũm rồi lọm khọm về nhà mình.

- Bà nú đến là lề mề. Bảo sang bờn ấy một lỳc mà lại mất cả buổi. Thế cú định ở nhà hay lại cũn đi đõu nữa đấy!

-  Thỡ ụng cú cụng cú việc gỡ, ụng cứ đi mà!

Xoan chột rớt lờn:

- Tụi cứ đi, để cỏi nhà này cú gạo đấy, đỗ đấy, đường đấy làm của kho cho người ta phỏ à?

- Người ta là ai phỏ? Cú chăng vỡ Chỳa cho mình ngày nay được mỏt mày mỏt mặt, đến ngày lễ mình đặt chừ xụi, nồi chố hay đập con chú thịt làm mấy mõm xúm họ đi lễ về, ăn càng vui cửa vui nhà chứ sao?!!

- Vui với mừng gỡ! Tiếng đồn đi để mấy thằng làng bờn nú tức hộc mỏu mồm ra rồi nhõn lỳc giặc gió lại nổi lờn, chỳng nú liền phụ ngay mình là trựm trưởng, xỳi cỏc quõn dữ đến...

Xoan chột chuyển ngay sang thế khỏc. Từ nóy, ở bờn này vườn hắn nghe vợ chuyện trũ với bọn xúm họ đang tỳng đúi nọ thật là lộn cả gan ruột. Cha truyền giỏo, cha cai quản mấy địa phận chứ cú là sư mụ hay thầy cỳng thầy mo ta đõu mà ăn uống như thế? Vả lại, nếu cú đồ "lỡi" gỡ hầu cha thỡ phải qua tay hắn, nhất là phải cú ý hắn chứ. Hay như việc đến gặp cha, cũng phải như thế. Vẫn biết bõy giờ khụng như mười lăm, hai mươi, ba mươi năm trước, theo đạo Chỳa mà phải trốn trỏnh, chịu khốn chịu nạn, lo ngày lo đờm, bốn bề là quõn dữ. Bõy giờ đụng cú mõy tõy cú sao, tổng trờn, làng dưới đều cú xúm họ, muốn xõy nhà thờ xứ thỡ chỉ nhất hụ là bỏ ứng... dự cho đạo Chỳa đó mở rộng ăn sõu như thế, nhưng nhà vua vẫn cứ cấm đạo. Nhất là lỳc này ở cả trong triều và dõn ngoại đạo vẫn cũn nhiều kẻ ương bướng, cũn cứ định trứng chọi với đỏ, thỡ cứ phải giữ gỡ. Giữ gỡn chớnh là cho cha nhưng cũng là cho cả mình nữa.

Leo cau đến buồng rồi! Nhất đỏn phải chịu sự khốn khó hay nống quỏ để cho dõn phải chịu khốn khó gỡ thỡ õn hận biết chừng nào. Vả lại trước hết là phải cú kỷ cương, phải giữ cho đỳng kỷ cương cũng như phải giữ cho đỳng lề lối của Hội thỏnh, giữ đỳng mọi phộp đạo...

Xoan chột khụng nương nỏu ở bờn họ ngoại mình nữa mà về hẳn quờ vợ từ năm năm này. Vợ Xoan chột cũng bỏ hẳn nghề làm bỳn làm đậu mà chuyờn đi chợ bỏn thuốc viờn của chồng bào chế. Thuốc của cụ lang Xoan chuyờn trị cỏc bệnh trẻ con. Trẻ con nào ốm nặng, uống thuốc nhà cụ mà khụng chuyển, thỡ cụ lại chụn cất cho. Cỏi thổ trước đõy bố mẹ vợ Xoan chột cầm cho người ta nay chuộc lại, mở rộng thờm với ba sào đất tậu của một nhà hàng xúm. Tuy chỉ là năm gian nhà gỗ, mói lợp rạ, nhưng chắc chắn rộng rói chẳng kộm gỡ ngụi đỡnh. Bởi vậy, xúm họ lấy nhà cụ lang Xoan như là nhà thờ những ngày cú cha làm lễ.

Dựng thờm bốn gian nhà ngang cũng bằng gỗ, Xoan chột nhường hẳn nhà trờn cho xúm họ. Tuy được cha bề trờn nhận như thế, nhưng Xoan chột vẫn cứ như cũn một cối đỏ trong lũng. Số là cha Phanxicụ về đõy khụng chịu ở nhà y vừa khang trang vừa yờn tĩnh mà ở với nhà một ụng cụ tuy cú tiếng là dũng dừi nhưng lại đụng con chỏu và rất tỳng thiếu. Cha Phanxicụ đó để ụng cụ này đào hầm, khụng cho cả con chỏu mình biết, mà giấu cỏc đồ là lễm và trốn khi động dạng.

Nhưng thụi, cửa miệng cú cõu: "Lộc bất khả hưởng tận!". Như vậy rồi đõy ụng cụ kia cú được làm chỏnh trương, thỡ mình cũng là trựm, là trưởng. Và, hóy cứ biết bõy giờ, vợ chồng mình ăn mày ơn Chỳa khụng được bộn gút cụ Lang Hảo ở trờn tỉnh Nam, nhưng hóy cứ được cỏi cơ ngơi và vốn liếng làm ăn như thế này đó. Rồi nào... lại cú thằng chỏu, họ nhà bỏc, cũng được phong chức thầy cả, thằng con trai lớn thỡ đi theo người anh con nhà bỏc ấy làm bừ, mai đõy mà gặp thời gặp thế khụng biết chừng...

Xoan chột đó mặc ỏo bụng, lấy khăn nhiễu bớt đầu, nhưng lại cởi ra mà chỉ vận ỏo chựng thõm và khăn vải mộc. Cũng khụng dỏm thấy mình cú sự thất lễ gỡ chăng. Xoan chột xốc xốc cổ ỏo, kộo kộo tà ỏo, ấp ấp cỏc nếp khăn rồi bảo vợ xếp chục trứng con so gà nhà mới đẻ và năm quả cam Xó Đoài, đồ lễ phải nhờ người chuốc trờn chợ tỉnh về vào cỏi khay, phủ lờn vuụng vải Tõy điều. Giờ là lỳc cha "ngơi" buổi trưa đó dậy. Khụng biết hụm nay cha lại "mời" ngụ hay khoai luộc đõy?

Phanxicụ đang ngồi lần tràng hạt ở bờn cửa sổ trong một gian buồng dưới nhà ngang.

Trụng bờn ngoài, người ta phải tưởng chỗ ở của Phanxicụ là một cỏi chỏi để chứa đồ hay là gian buồng của vợ chồng con trai thứ hai, thứ ba nào của nhà chủ vẫn cũn phải ăn chung ở đụng với bố mẹ. Nhưng bờn trong gian này lại cũn sang hơn cả gian buồng vợ chồng người con cả ở nhà trờn. Sang vỡ sạch sẽ, vỏch quột vụi, kốo cột, rong, rui lỏu lỏy khụng cũn tớ bụi bậm nào, trần lại gỏc tấm cút mới, cửa sổ là liếp tre cật đan cài hoa chữ Thọ. Trừ ụng cụ chủ nhà và Phanxicụ, cũn ai tinh ý đến đõu cũng khụng thể ngờ được buồng lại cũn cú một cửa trổ ra vườn sau. Cũng như ở bờ tre đầu hồi nhà ngang lại cú một gian hầm to như gian buồng đủ cả chừng chiếu chăn màn dầu đốn, gạo đỗ, đường muối, nước nụi mà hai hay ba người cú thể sống ở dưới đấy hàng mấy thỏng.

Hơn hai mươi năm đi đi về về bờn nước An Nam và ngút hai năm nay về địa phận này, Phanxicụ đó quen thủy thổ lắm rồi. Mặc dầu, hụm nay vào tiếp sắp hết xuõn sang hố, mà trời lại trở giú lạnh, Phanxicụ cũng thấy trong người khụng bỡnh thường. Trong người Phanxicụ mỏi mệt, hao hỏo, hừng hừng thế nào ấy. Phanxicụ vừa thấy thốm ăn một mún gỡ, uống một thứ gỡ, đi hẳn ra ngoài bờ biển kia, và hơn nữa, cỡi ngựa thỳc cho chạy lồng lờn hay dong buồm cho thuyền chồm trờn súng. Hay là...

Tuy cỳi cỳi xuống cõy thỏnh giỏ ở cỗ tràng hạt nhưng thoỏng nghe chú cắn và nhận ra tiếng Xoan chột núi. Phanxicụ liền đưa ngay mắt nhỡn lờn nhà trờn để đún trước cụ Cụi và truyền cho cụ để Xoan chột được phộp đến hầu mình. Xoan chột tụt đụi dộp da trõu quai ngang từ bực thềm, cắp nỏch. Khi qua sõn để xuống buồng Phanxicụ, thỡ y đi lựi hẳn ba bốn bước sau cụ Cụi. Cụ Cụi cố ho mấy tiếng nhẹ khi gần đến cửa, cũn Xoan chột thỡ khoanh tay, quỳ gập người lại chờ ở bờn cửa. Tuy được phộp vào hầu và đứng gần chừng Phanxicụ ngồi, Xoan chột vẫn cứ quỳ trờn đụi dộp, chắp tay, cỳi đầu, mắt cắm xuống đất.

- Con vừa lờn tỉnh về à?

(Bõy giờ, khụng những Phanxicụ đó khụng ngọng nghịu mà giọng núi cũn rất dẽ dàng, oan nghiờm, người nghe thấy sang sảng mà vẫn trỡu mến một cỏch lạ).

- Phố xỏ cú đụng vui khụng? Chợ bỳa cú nhiều thúc gạo bỏn khụng?

Xoan chột phải nuốt nuốt bọt và hắng giọng đến lần thứ ba xong mới cất nổi tiếng.

- Trỡnh cha, đụng nhưng mà cũng khụng vui lắm ạ. Chợ bỳa thỡ ăn mày ăn xin nhiều hơn người mua kẻ bỏn. Cũn thúc gạo thỡ càng quỏ quắt!

- Sao... sao lại??? (Đến hai  tiếng "quỏ quắt", Phanxicụ phải lắp lắp mói mới núi được và núi vẫn khụng đỳng).

- Trỡnh cha, thúc mục, gạo hẩm cũng khụng cú mà đong. Khoai sắn dó mốc khoanh măng, người mua vẫn cứ tranh nhau mua. Mấy người trong quờ cú mấy rú khoai sắn đem bỏn, bị ngay một đỏm tự dõy và ăn mày quố cụt hủi lở đố sấn cướp lấy ăn ngốn ăn ngấu.

Chợt nghĩ đến tin tức quan trong nhất nghe được nhưng chưa kịp phụ, Xoan chột lập cập:

- Trỡnh cha, tự trờn Lạng Sơn vừa phỏ ngục cựng dõn đúi cướp tỉnh. Nghe đõu quan bố, quan ỏn khụng nhanh chõn thỡ cũng bị giết cả! Mấy nhà giàu, mấy hiệu khỏch và kho gạo trong thành đều sạch sành sanh.

Phanxicụ giơ tay lờn như mỳa, làm dấu thỏnh giỏ:

- Đó mất ơn Chỳa thỡ cũn là giặc gió.

Xoan chợt cũng làm dấu thỏnh giỏ nhưng mà nức nở, vừa khúc hưng hức vừa núi:

- Trỡnh cha, vậy mà cha Sỏu nhà con lại cứ chịu giam, cứ phải xiềng, phải xớch, và như thế Người cũn phải chịu khốn khó cho đến bao giờ?!!

Phanxicụ lặng đăm hồi lõu rồi gật gật đầu, lim dim mắt:

- Phải võng ý Chỳa! Cứ phải võng ý Chỳa mà đi hết con đường thỏnh giỏ theo Chỳa. Cỏc con cũng vậy, cả bõy giờ và đời đời phải: "Võng ý cha ở dưới đất bằng trờn lời" như lời nguyện hàng ngày với Chỳa!

"Cha bề trờn đó cho ngay thầy sai mang thư lờn ban khen Trần Lục rồi! Xử sự của Trần Lục vẫn khụng sai điều ta dạy bảo. Trần Lục ơi! Ngươi cũn phải thụng minh sắc sảo hơn nữa trong tỡnh thế sắp tới. Ngươi càng phải làm sao để khỏi phụ việc ta tiến cử ngươi với Cha bề trờn, với...".

- Trỡnh cha, cũn trong triều thỡ vẫn đem chộm những giặc Chày vụi.

- Ta biết!

"Ngày nay bờ cừi cũ đó đắm chỡm, ngoài Bắc giặc lại liờn miờn. Chỗ nào cũng cú lụt, hạn và bóo. Của hết, sức kiệt, dõn khụng sao sống nổi. Lũng dõn trong ngoài nỏo động mong loạn, tụ tập từng bầy nổi lờn... Vậy mà doanh tỏc kiờu sa khụng thụi! Vạn Niờn Cơ to lớn gấp mười lần so với lăng Thiờn Thụ (Lăng thằng Gia Long mà con chỏu nú đang ăn chỏo đỏi bỏt đấy!). Ngúi sắt mua từ Hạ Chõu, hài tuồng nhập từ nước Thanh Gầm úng ỏnh, đồ tửu lõu, hàng năm phỏi nhiều đoàn đi mua". Ta cũn biết cả những tờ biểu dõng lờn nhà vua nữa cơ!

Phanxicụ chợt gai hết cả người sau sự liờn tưởng này.

"Ngồi trờn.. chớn lầu cung điện nguy nga nờn nghĩ đến nhà cửa bị đốt phỏ của dõn Nam Kỳ. Ngắm lõu đài đồ sộ ở Vạn Niờn Cơ nờn nghĩ đến phần mộ tan hoang của dõn Nam Kỳ".

"Mấy năm nay quốc gia lắm việc, tiờu dựng khụng đủ... Gần nay, mọi khoản chi dựng toàn trụng vào kho cụng: kho cụng khụng đủ thỡ lấy ở kho nội phủ. Kho nội phủ khụng đủ thỡ làm thế nào?!!

Chớnh những lời này xỳi dõn làm loạn đõy! Chớnh những lời ấy cũn nguy hiểm hơn sỳng thần cụng, hỏa hổ, liờn chõu chống lại quõn lớnh Tõy dương ta đõy!

... Một dõy bú chặt chữ "hũa"

Của trời trả mói, tỉnh ba cắt đành...

Để dằn lờn cả những cõu thơ tinh quỏi, ỏc hại kia. Phanxicụ cất tiếng:

- Dõn cỏc làng bờn Ninh Bỡnh mất mựa định đưa nhau lờn Bắc chạy đúi, nhưng thấy cả trờn ấy cũng ngập lụt, đúi kộm, thụi khụng đi nữa thỡ ở lại, vậy kỳ vừa rồi cú được chẩn phỏt gỡ khụng?

Xoan chột gói gỏy:

- Trỡnh cha, nhiều làng bờn ấy lại cú người chết đúi. Nhưng từ ngày đốc Nghị kộo quõn nghĩa dũng từ Huế trở ra Nam Định thỡ nhiều nơi tổng lý, hào phỳ vựng bờn ấy cũng ngả về hắn, hắn lại quần tụ được thờm dõn. Nhiều nhà dư thúc, nghe hắn bỏ ra, đó cấp cho dõn vay lấy lương ăn, cũn cho khụng những kẻ kiệt quệ cựng vụ sở xuất nữa!

- Những kẻ cú học, cú tài lại cú cả sức, khụng chịu đi làm quan, mà lại hoạt động trong dõn chỳng như thế này mới thật là nguy hại, đỏng ngại cho ta đõy. Phải bằng tất cả mọi cỏch, bằng mọi giỏ làm cho họ sẽ theo ta, hàng phục ta, khụng thỡ...

Thấy Phanxicụ ngồi yờn, gương mặt nước da trắng mai mỏi lặng đăm, Xoan chột sợ Phanxicụ phải ngồi lõu quỏ với mình trong lỳc này, liền khỳm rỳm toan đứng dậy. Phanxicụ giơ tay truyền cho cứ ngồi:

- Trong xúm Chớnh ta và ở cỏc xúm họ cỏc làng chung quanh đõy, giai trỏng những nhà đụng con mọn và những nhà cú ụng già bà lóo hay cú kẻ liệt, vẫn chỉ ở nhà, khụng đi lưới chứ?

- Trỡnh cha, họ vẫn ở nhà học kinh bổn ạ.

- Thế thỡ phải cấp thờm gạo cho họ. Bỏo tin cho họ, trong kia lại sắp chở gạo ra. Nếu đi đường trút lọt, nhất là khụng để cho những quõn dữ phỏt giỏc, đỏnh cướp, thỡ rồi nhờ ơn Chỳa sẽ bằng an hơn, no hơn...

Xoan chột làm dấu thỏnh giỏ, cỳi cỳi lạy lạy. Phanxicụ chợt hỏi y, gạo tẻ trong kho cú làm được bỏnh khụng và những nhà nào biết làm bỏnh, Xoan chột hơi luống cuống. Nhưng sau được biết ý định của Phanxicụ đến ngày lễ Chỳa sống lại sẽ làm bỏnh giày phỏt cho cỏc nhà đụng con đi lễ về được cả chiếc, nhà ớt người được một nửa hay một gúc bỏnh, thỡ Xoan chột ngạc nhiờn quỏ đỗi. Mừng rỡ, nột mặt y rạng hẳn lờn:

- Trỡnh cha, võng ý cha, rồi con phải bảo mấy mụ vẫn đi chợ xa bỏn cỏ, đem gạo tẻ đổi hột, cũn làm bỏnh chia bỏnh thỡ để mụ nhà con và hai người con trai nhà ụng Cụi đăng cai cụng việc đú.

Chưa bước khỏi bậc thềm nhà cụ Cụi, Xoan chột đó xỏ ngay dộp, kộo kộo vuốt vuốt lại quần ỏo và khăn khua cỏi gậy tre đầu bịt sắt, e hốm to tiếng ra ngừ. Về đến nhà, thấy mụ vợ lại ngồi lần tràng hạt ở trờn giường ngoài cửa buồng, hắn liền quỏt, bắt vợ đi nấu cơm ngay. Nhà mới mua được bốn con gà giũ, hắn vào buồng vốc nắm thúc, gọi chớch chớch dử chỳng vào ăn, chộp gọn một con bộo nhất rồi tự tay cắt tiết, đem luộc. Y cũn tự đúng cổng rồi buụng mành ngồi uống rượu một mình ở dưới nhà ngang.

⚝ ⚝ ⚝

Hụm nay ở nhà trờn lang Xoan lại càng khỏc lạ. Cõy thỏnh giỏ thỡ bằng gỗ xoan hồng của một ụng lóo thợ mộc lấy cả cõy gỗ nhà mình đúng rất đẹp dựng giữa hai cột cỏi đầu hồi nhà. Tượng Chỳa Giờsu bị đúng đanh đó bỏ tấm vải đem phủ lờn hơn tuần nay, cú bốn cõy nến bày dưới chõn. Cả mười lăm bức tranh tả đoạn đường Chỳa vỏc thỏnh giỏ lờn nỳi Cavaliụ rồi chịu nạn chết đều đem trốo hết trờn cỏc cột trong nhà cũng khụng che vải đen nữa. Ban thờ bày thờm hai cõy nến hoa bằng đồng từ bờn Tõy đem sang càng trụng càng thấy rực lờn như bằng vàng diệp. Cõy Mỡnh thỏnh Chỳa bằng bạc mạ vàng và lồng trong khối pha lờ bày trờn một bục tam cấp trải nỉ đỏ, lại càng lung linh với những tia ria của vầng mặt nhật hào quang lắp khung ảnh Chỳa.

Ở gian ngoài, cỏch bàn thờ hơn sải tay, kờ một bàn to gỗ gụ mà lang Xoan chuốc được khụng rừ của nhà quan hay nhà giàu nào ở làng trờn. Bốn hàng bỏnh giày, mỗi chồng năm cỏi đó cắt sẵn, xếp song súng. Trờn mặt mỗi chồng bỏnh lại cú một chồng thỏnh giỏ tết bằng lỏ dừa buộc thờm một chựm cành ngõu lấm tấm hoa. Chốc nữa cha làm phộp bỏnh xong thỡ sẽ chia cho cả và mọi nhà.

Sỏng nay, Phanxicụ lại dậy trước khi gà gỏy rộn. Người lại chỉ ngồi đọc kinh và khụng uống nước. Giờ đõy, làm lễ xong, cho cỏc con chiờn xưng tội từ mấy hụm nay được chịu lễ đủ rồi, người đó ra ngoài nghỉ mà vẫn chưa chịu ăn đồ nước. Phanxicụ lại ngồi yờn lặng ở cỏi ghế bỏnh, ỏo chựng thõm xũa kớn từ hai đầu gối xuống bàn chõn, cỗ tràng hạt cầm một tay, cũn một tay ấp thỏnh giỏ bằng đồng và ảnh Đức Mẹ vào mộ trỏi ngực. Khuỷu tay Phanxicụ khuỳnh ra tỡ lờn mặt ỏn thư, khi lang Xoan đưa một giai trỏng bưng vào những xụi vũ, chố đường, và cam sành run run cỳi đầu xin Người cho phộp đặt khay, thỡ liền như lại cú hào quang tỏa chiếu