Chương V

Tây đóng hẳn ở thành Tỉnh Đạo với quân của Mũi khoằm và Mặt ngựa.

Bốn góc thành và ba ngọn đồi ở phía Tây, phía Nam, phía Bắc đều xây đắp lại. Trên núi Trắng ở mặt Tây Nam, dưới chân là con suối Ngạc Hai, còn xây hẳn một đồn lính. Nhất Cửu và trùm Xào chuyên đốc thúc những lính nón đĩa cùng các tuần tráng, lính dõng của mấy họ đạo và dân phu lân cận bị vây bắt giam giữ làm các việc tu tạo này và phục dịch quan binh.

Được trở về Bắc Ninh, Cá He (Tôm-he) đã mừng rơn. Không chiều nào, tối nào, đêm nào được ra ngoài, mà Cá He không nhót ra hàng mụ Ba Béo. Có buổi, mụ Ba Béo làm cả cơm Tây, cơm ta và những món đặc biệt cho Cá He thưởng thức. Nhưng không hiểu quan năm Đuygien năm sao nghĩ thế nào mà lại điều Cá He lên Yên Thế. Sở dĩ có việc này vì mấy lý do sau đây mà Cá He không nắm được.

Một là từ ngày vua Hàm Nghi xuất bôn, phát hịch Cần vương, thì càng thêm nhiều nơi nổi dậy, nổi dậy rất to, rất mạnh, thanh thế rất rộng như Thanh Hóa, Hà Tĩnh, như Phú Thọ, Hưng Hóa với cả một vùng sông Đà, v.v... Vậy không thể nào lại để cái góc Yên Thế này cứ gióng lên mãi, càng ngày càng thêm nguy hiểm.

Hai là Đuygien phải rửa bằng được cái hờn đi đánh dẹp trên Lạng Sơn rõ ràng là bị thất bại, và thất bại một cách nhục nhã: suýt chết.

Ba là bố Cá He, tức là anh cả Đuygien vừa gửi thư sang, cho biết y đã thu xếp xong các việc ở bên Pháp, sẽ sang An Nam sớm mà đất Bắc Giang là một trong những đất hắn sẽ mở các đồn điền với các nghị định về ruộng đất sắp được ban bố của chính phủ Bắc Kỳ thuộc về cánh của bọn hắn.

Bốn là... mà bốn là! Nếu là tướng Bờrie de Lin không ở lại đóng thành Tỉnh Đạo, thì chuyến này thuộc hạ của hắn sẽ đảm nhận, nghĩa là hắn sẽ dẹp yên đám nhà quê Yên Thế ngu xuẩn này để thăng cấp tướng, nên cái lon nhánh lá Thiên tuế chứ không là những ngù những khoanh và năm sao vàng đính cũng hơi lâu rồi trên vai, trên cổ áo, trên mũ ta. Để rồi! Để rồi! Để rồi còn phải lại lên phẩm trật như thế nào nữa, chứ với một người đã xông pha nhiều chiến trận ở hải ngoại, có không biết bao nhiêu kinh nghiệm, công trạng ghi trong các cuộc quân Pháp viễn chinh dày từng xấp, từng tập ở Bộ Chiến tranh và Bộ Thuộc địa.

Cho Cá He lên truyền đạt với Mũi khoằm lệnh cấm trại ngay sau giờ báo kèn và Mũi khoằm phải sẵn sàng với mức quyết tâm cao nhất để thực hiện kế hoạch của Bộ Tham mưu, quan năm năm sao Đuygien hành quân ngay.

Trong thành Tỉnh Đạo Mũi khoằm rất bực bội. Thấy vẻ mặt ngoài quan năm ba sao của mình lạnh đanh, bước những bước dằn dọc đi đi lại lại ở hàng hiên, tên lính bồi người Pháp bưng khay cà phê, rượu Cốt nhắc và thuốc lá cứ thập thò e ngại ở dưới nhà. Nhưng sau một tiếng "hô" thầm, hắn nhất định cứ phải làm cái việc của phận hầu hạ của mình. Hắn đi như không dám biết, không dám biết một chút gì, cả khi đi qua mặt Mũi khoằm, vào nhà đặt khay xuống bàn nước rồi rất trang trọng mà cũng vẫn như người máy, giơ tay mời vị quan trên của mình vào bàn dùng các thứ thường lệ.

Mũi khoằm như không thèm nhìn cả hắn, bóc bao thuốc lá, rút một điếu đánh diêm châm xong vẩy vẩy rồi vứt que tàn vào bồ giấy lộn. Vừa lúc Mặt ngựa đến, đứng thẳng người chào trước ngưỡng cửa. Mũi khoằm giơ tay chào lại, mời ngồi:

- Ông quan hai của tôi, chắc ông đã ăn lót dạ rồi, nhưng vẫn có thể uống thêm với tôi mấy ly rượu này.

- Xin đa tạ ngài quan năm sếp của tôi.

Lính bồi nghe gọi vội đem thêm ly lên nhà và xin phép được khui chai rượu mới.

- Nào, chúc sức khỏe của ông!

- Xin cám ơn và chúc sức khỏe ngài quan năm. Cũng xin ngài quan năm cho tôi được biết thêm những điều về nhiệm vụ của tôi trong trận này mà ngài muốn cho tôi thật thấu hiểu để hoàn thành.

- Thì ông cứ cạn chén đi đã. Và nào ông uống thêm. Phải, phải, trận này ngài Đuygien quyết định diệt trừ thật nhiều, nếu không thể tiêu diệt được bọn giặc Yên Thế. Phải! Phải! Chúng ta sẽ cố thực hiện được ý định đó mà trước nhất là phải làm sao chụp cho được, diệt cho được cánh quân của thằng Đề Sặt.

- Thưa ngài quan năm, thật trúng ý tôi.

- "Thật trúng ý tôi!". Trúng ý của ông vì ông cho là cánh quân của Đề Sặt vừa đông hơn cả, nhiều súng hơn và sào huyệt làng Sặt là nguy hiểm hơn cả chứ gì? Không hẳn là như thế đâu! Nguy hiểm hơn cả, nguy hiểm chính là cánh quân của thằng Đề Dương với thằng tham mưu rất già dặn và gan dạ của nó! Còn như sào huyệt ở làng Sặt của chúng ngay trong trận này và cả sau trận này đúng thì phải được ăn những quả đấm mạnh của quân ta! Của tôi thì mới là đúng. Hà à à... Là mệnh lệnh, là kế hoạch thì tôi phải chấp hành nghiêm chỉnh. Chứ cả như tôi thì phải sau cái trận vừa qua ở Hữu Thượng, quân ta phải truy diệt quân Đề Dương, thằng Đề Dương và đánh dẹp mấy làng nguy hiểm của Yên Thế, như Luộc Hạ, Dĩnh Thép, nhất là làng Sặt!

Mũi khoằm tợp thêm ly rượu như để đứt đoạn những ý nghĩ và sự bực tức trên đây. Hắn mời Mặt ngựa uống thêm ly nữa rồi trang trọng nói:

- Xin ông quan hai của tôi vẫn phải lưu ý, vẫn phải coi chừng... vẫn phải chú ý đối với cánh quân của tên Đề Dương, và nếu chụp được tên này thì tốt nhất là chụp sống! Đức Chúa Trời ơi! Nếu chúng tôi chụp sống được cả tên Đề Dương và Đề Hả!!!

Mũi khoằm không giơ tay lên kêu Chúa, mà còn rót Cốt Nhắc vào cà phê, rồi rút thuốc lá, xòe diêm châm.

- Chụp cả Đề Dương và Đề Hả à?!! Thằng này quả là vua chủ quan, quen thói mục hạ vô nhân! Vừa rồi đã được quân Yên Thế cho xơi một cú đấm móc suýt bật quai hàm, mà vẫn chưa chịu sáng mắt ra. Thôi được... À mà chuyến này còn phải xem thằng quan năm năm sao Đuygien Rậm râu cũng là một thứ vua thị sức, thị quyền kia nữa.

Mặt ngựa càng làm ra trân trọng và nghiêm túc, đứng dậy giơ tay chào, xin phép về đội mình để đôn đốc quân cho đúng giờ của Rậm râu đã định cho ba cánh quân trên này phải khép vòng vây để mở loạt súng sấm sét đầu tiên giáng xuống đầu Yên Thế.

⚝ ⚝ ⚝

Quan năm năm sao Rậm râu vốn người rất nghiêm khắc, trong chuyến hành quân, lại càng khắc nghiệt.

Sau trận hạ thành Nam Định năm trước đây, quan tư Carô bị đạn đại bác trong thành bắn ra trúng toang bắp đùi phải cưa chân và chết đành chôn xác ở Cửa Đông cũng như sĩ quan chỉ huy Lamốtpikê phải chôn lại bên bờ sông Đào bến Đò Quan. Rậm râu cũng bị thương, đạn xuyên suýt vỡ quai hàm, nhưng y không chịu về Hà Nội chạy chữa nghỉ ngơi, mà tức tốc đi đánh dẹp ngay mấy huyện Phong Doanh, Ý Yên - Nơi đây nghĩa quân của quan Đốc học Phạm Văn Nghị nổi lên rất to, đánh úp quan Tây nhiều trận, cướp phá được cả các đồn trại và hạ được cả quan và lính Tây, nên Rậm râu lại được lên lon và càng thêm tiếng tăm uy quyền trong bọn quan nhà binh Tây và được chính phủ Hà Nội trọng vọng nhất.

Thế rồi lại được điều lên đánh dẹp nghĩa quân của cai Kinh và nhiều nơi trên Lạng Sơn, Rậm râu lại được thăng phẩm trật mới. Gần đây, cai Kinh bị ám hại rồi, nhưng phong trào nổi dậy vẫn cứ mạnh, Rậm râu lại lên chỉ huy các cuộc tiễu trừ và trong một trận bị phục kích khá dữ dội, Rậm râu thêm một vết thương, và đã thoát khỏi, nên lại càng quyết liệt.

Mim mím cặp môi bị một vết sẹo lại, làm quai hàm tuy vừa cạo nhưng hõm má vẫn xanh xanh chân râu, Rậm râu pập pập cái tẩu ở góc miệng, trông như đang nhai, đang nghiến một sự căm tức nào mà tại sao vẫn chưa dập tắt được.

- Thế ra quân Yên Thế lại có cả quân cai Kinh về nhập. Và lại là những tên rất lợi hại?!! Hà hà!... Thế thì chúng mày càng đáng chết lắm! Đáng chịu một cú móc hàm của quả đấm sắt của ta.

Rậm râu hít sâu một hơi thuốc nữa, vẫn nhìn hút về phía trước chứ không có vẻ gì bận tâm vì các hàng quân mà hắn tin chắc ở ý chí và khả năng thiện chiến của họ cũng như tinh thần và truyền thống của họ mà dưới sự rèn luyện chỉ huy của hắn họ trở thành một đội quân có thể là hãnh diện của quân đội viễn chinh, xếp bậc đàn anh ở Bắc Kỳ này từ ngày đánh thành Hà Nội và chiếm toàn bộ xứ này.

Vì thế, mỗi khi có tốp lính nào đi qua chỗ Rậm râu dừng ngựa, các sĩ quan đều giơ tay chào với một vẻ mặt rất nghiêm trang, đầy khí dũng. Trong khi ấy lính Tây lặc lè súng đạn thì bặt hẳn tiếng chuyện trò bàn tán, và làm ra bộ mải miết, chỉ muốn mau mau, chong chóng chiếm lĩnh trận địa và nổ ngay súng...

Nhưng, cũng trong lúc đi qua chỗ Rậm râu dừng ngựa, có những tên lính nét mặt cứ nhơn nhơn, như cóc cần gì đời, ba lô thì tụt trễ xuống quá đít, mũ chào mào đội lệch, phập phèo điếu thuốc lá khét như lông bò, làm khổ rất nhiều kẻ đi bên. Kẻ đi bên ấy là những lính đã có tuổi, qua nhiều trận hú vía, nhưng vì xuất thân từ nhà quê, đi ở làm thuê, chữ nghĩa mù tịt, những tưởng đăng lính thì thoát khỏi các tội các nợ của thân phận nghèo hèn vai u thịt bắp, ngờ đâu đã mấy khóa rồi mà chẳng được nhấc lên đội nhất, đội gì... mà chỉ khác lính tay trơn là có cái lon bếp! Tuy lương vẫn gấp năm lương Nhất Cửu.

⚝ ⚝ ⚝

Nghe tiếng súng mỗi lúc một dày, và lại đúng là của những súng to, súng mạnh, súng nhiều của quân Tây ở ngay trước mặt là Cao Thượng, bà cụ Bờ tay ôm thằng cu nhà cai Cừ, vai đeo nào tay nải, nào bị, lại giục cả mẹ con nhà mẹ Trọng và nhà bác Ngọ. Thì cả mẹ cu Trọng và mẹ cu Nghẹ đều vẫn bình tĩnh thu dọn các thứ và hình như không muốn chạy Tây, chạy giặc.

- Giời đất ơi! Thân trọng thiên kim mà! Còn người còn của mà! Sao bá Ngọ và mẹ cu Trọng cứ lẩn mẩn, lấn bấn mãi thế này? - Bà cụ Bờ cố nén tiếng thở dài.

Bác Ngọ gái biết ý. Bác cũng sôi ruột, sôi gan, nhưng vẫn dẽ dàng nói với bà cụ:

- Bà cứ để chúng con nghe ngóng xem thế nào, nếu phải chạy thì chạy.

- Lại còn cứ, còn nếu làm gì?! Không nhanh nhẹn lên, để rồi nó bắn, nó cướp, nó giết, nó hiếp à?!! Tôi thì tôi cứ dỡ trước nhà đi, rồi phải đưa trước bốn thằng cu này chạy ngay..., chạy trước đi ngay.

- Thế ra cứ phải chạy mãi à? Cứ phải chịu bắn, chịu phá, chịu giết, chịu hiếp mãi à? - Bác Ngọ gái hưng hức như bị nghẹn nghẹn trong cổ, trong người.

Tiếng súng càng râm ran. Lần này đích thị súng của ta đã bắn lại. Nhiều lúc, sau những phát trái phá nổ long trời ở ngay phía các làng Dã, làng Châu, làng Ngò, làng Mọc, thì ngay sau đó, tiếng súng từ các làng đó bắn ra.

Khói và lửa bùng bùng. Mà kìa, khói và lửa đã bốc lên cả gần làng Long Cốt nữa.

Bác Ngọ gái đứng phắt dậy:

- Thôi nào! Bây giờ thì bà và mẹ thằng cu Trọng đưa chúng nó chạy đi thôi.

- Sao? Sao?

Sợ bà cụ Bờ không nghe ý kiến của mình, bác Ngọ gái đỡ bà cụ đứng lên, giọng ngọt ngào nhưng vẫn không giấu được sự cảm động:

- Bà và mẹ cu Trọng lại đưa các cháu lên kia, còn tôi ở lại.

- Giời ơi! Thà chết cả đống hơn sống một người. Sao mẹ nó lại ở lại? Ở lại làm gì hở mẹ nó?!!

Bà cụ khóc:

- Chuyến này mà nó lại phá cửa đốt nhà nữa thì bỏ hẳn đi chỗ khác mà làm ăn.

Bác Ngọ gái nghiến răng:

- Không! Chuyến này thì con đốt trước, con phá trước, và rồi có đứa phải chết với con! Con phải băm, phải vằm cái quân ấy.

- Giời ơi! Đến là khổ với cái con mẹ này! Tao van mẹ mày, mẹ mày nghe tao... nghe tao.

Cả thằng Nghẹ lớn, thằng Nghẹ bé đều níu lấy áo người mẹ. Mẹ cu Trọng cũng toan giữ bác Ngọ gái, nhưng bác đã dắt tay hai con xăm xăm đi ra cổng trước:

- Nào bà và mẹ cu Trọng có đi không nào! Nó bắn vào cả làng Long Cốt rồi! Tôi đã bảo tôi ở lại. Tôi ở lại xem sao, tôi đi tìm bố thằng cu Trọng và chú cai Cừ mà!...

Bây giờ mới vỡ nhẽ. Mẹ cu Trọng nức nở cả người, vội xốc tay nải, bị lên vai. Thằng cu Trọng nhất định không để mẹ cõng, xăm xăm chạy trước.

- Bò ò ò ò.

Con bò đen buộc sẵn ở bụi tre đầu ngõ nhác thấy bóng bác Ngọ gái và anh em thằng Nghẹ, liền phì ra một tiếng như đón mừng. Nó vằng vằng khi bác Ngọ gái vắt lên đó cái tay nải to và một bao tải chèn ních gạo và sắn khô. Chẳng đợi mẹ bảo, thằng Nghẹ anh mắt liền ráo hoảnh phốc ngay lên lưng bò và gọi:

- U ơi! U cứ để thằng cu em cưỡi với con. Con ôm nó không sợ ngã đâu.

Mẹ cu Trọng tuy không ngoái lại trông, nhưng sao vẫn thấy đôi con mắt của bác Ngọ gái cứ long lanh đứng ở bên gốc cây dẻ, trông vừa nghẹn nghẹn, vừa dàn dạt những ý nghĩ.

- Bá Ngọ ơi! Bá bảo bá ở lại để đi tìm chú cai Cừ và bố cu Trọng làm gì. Không nên đâu! Không nên như thế đâu, bá mà liều với chúng nó không cho cướp bóc đốt phá thì không được đâu! Nhất là bá lại định liều thân với cái thằng mặt chó kia.

Cu Trọng bỗng lắc lắc tay mẹ, ngước đầu lên hỏi:

- U nhỉ, bà trẻ Ngọ bảo đi tìm bố ở đâu? Bố đang đi đánh Tây cơ mà. Tìm ở chỗ Tây đang bắn súng to ấy nhỉ. Bố lâu không về nữa, thì u với con cũng đi tìm bố... Bố mà có nhiều súng thì cho con cơ.

Mẹ cu Trọng lặng cả tâm trí. Không thể không đáp lời con, càng nắm chắc bàn tay thằng con và cúi xuống nói:

- Ừ thì cả hai mẹ con đi tìm bố!! Thôi đi nhanh lên con... Cả Tây ở Tỉnh Đạo cũng đánh xuống Cao Thượng rồi hay sao mà súng bắn càng nhiều thế kia.

Bác Ngọ gái trông hút bọn người nhà, thật yên tâm vì thấy đã sang hẳn bên kia quả đồi, vào tận trong rừng rồi thì mới vượt vội sang sườn đồi bên để vừa nhìn thẳng về nhà và để nghe ngóng cho nhanh, cho rõ hơn.

Lạ thật! Sao hôm nay bác thấy nhà bác cũng như cả mấy nhà trong xóm cứ thế nào ấy.

Này nhé, ba gian nhà bác đã đánh tranh lợp lại càng làm những bức vách nham nhở, tiều tụy với hai gian bếp mới được phủ lên bằng mấy tấm liếp để che nắng, che gió.

Này nhé, bên nhà cu Trọng cũng cháy trụi, cũng đánh tranh lợp tạm, cũng vách liếp đen thui đen thủi nhưng bị kéo sập một gian trái, nên còn úp sụp hơn mà gian bếp thì đành bỏ hoang mà đun nấu thì sang nhờ bên bếp nhà khác.

Còn gia đình bác Tân, nhà ông cụ Gia Bình và vợ chồng bác Quế Võ thì còn giữ được hai gian bếp vì ở dưới chân đồi, mái nhà mới bén lửa nên chỉ cháy lụi mấy chỗ đã phủ mới bằng mấy tấm phên lá mía...

Tất cả cây cối trên đồi, bụi tre, bụi duối, gốc ổi, vườn chè đều vàng xác, im lìm, chẳng còn tiếng chim chóc nào...

Ba tháng nay, từ ngày mọi người trở về cày cấy, cuốc lại bãi tra sắn, tra ngô, lợn chưa có tiền mua giống, nhưng nhà nào cũng cố nuôi đôi gà và nhà bác Tần, nhà vợ chồng bác Quế Võ vẫn giữ được hai con vện, con vàng, thỉnh thoảng lại nghe thấy tiếng chó sủa, tiếng gà nhiếp và rộ lên tiếng trẻ reo đùa và đón quà mẹ về chợ... nên trong xóm đã thấy vui vui...

... Phải, bác Ngọ thấy hôm nay nhà bác cũng như mấy nhà trong xóm cứ như thế nào ấy, vì...

- Cái con mẹ Ngọ táo tợn kia, mày định lũ Tây lên lại bổ vào đây, thì mày đốt nhà mày trước phải không?

- Phải, ta đốt nhà đấy! Ta đốt để không cho chúng được đốt. Ta phải chặt cụt hết những cái tay, phải moi hết gan, hết ruột lũ cướp nước mặt người dạ thú. Ta đốt để nguyền với trời đất thiên địa, để khói lửa thấu đến cửu trùng, rằng thù sâu oán nặng ta mang theo đến chết nếu chưa bắt chúng phải trả, phải đền.

- Thế mày cứ đốt mãi, cứ chạy mãi thì lấy đâu chỗ chui ra, rúc vào mà làm lụng nuôi con?

- Ta sẽ đưa chúng nó lên rừng, ăn hang ở hốc cũng được, miễn là vẫn kiếm được củ sắn, củ khoai... để theo nghĩa quân. Nếu chúng mày còn ở cái đất này thì ta cứ phải trồng tre nên gậy, gặp đâu đánh què, rồi băm vằm mổ xẻ chúng mày ra...

Tiếng súng nghe càng gần, nếu không ở núi Đụn thì cũng đánh nhau, bắn nhau ở Ngàn Ván rồi.

- Kìa! Con mẹ Ngọ! Chúng tao sắp đến xóm mày rồi, sao mày chưa bật bùi nhùi lên mà đốt nhà mày, cho chúng tao chết?

- Cha con đẻ ra mẹ cái giống của chúng mày, chúng mày không thể lấy ống đu đủ mà thổi vào đít tao! Nếu tao mà phải đốt nhà hôm nay, thì ngay sau đây cùng lắm là nội đêm nay chúng mày phải có thằng nếu không bị cắt tiết thì cũng bị mất đầu, cụt cổ...

Cả con dao phạt bờ trong tay bác Ngọ gái cũng như nóng lên cùng với người bác. Chợt bác thấy lạnh rời cả tâm trí vì như đã có quân Tây đang vượt qua bãi đồi đằng xa... Không! Không! Ta cứ phải chờ xem nữa, chờ xem nữa! À mà không biết ta đã cắt bài vị của bố nó vào tay nải chưa, nếu không kịp chạy để cháy mất thì ân hận quá! À, đúng ta đã cất vào rồi, ta bọc vào vuông vải điều với cả khăn sô của ta và khăn của anh em thằng Nghẹ với hai mũ rơm mà! Thôi nào... Thôi nào... Bác Ngọ gái moi ở cạp quần hòn đá lấy dao đánh lửa cho bật bùi nhùi.

Toán quân Tây hiện rõ dần. Bác Ngọ gái căng hết thần mắt để trông, để nhận. Không có thằng chó dái ấy! Đúng! Không có thằng chó dái ấy mà. Một thằng Tây đi tay không và ba thằng lính Tây xách súng, đi liền có hai người ta và một người bác Ngọ gái không thể nào lầm được: trùm Xào. Còn lại hai tuần tráng và một người nữa. Phải, cái người ấy bị trói giật cánh khuỷu, một khúc tre xuyên dọc làm đầu người ấy càng gục xuống, tuy đầu người ấy càng gục xuống, tóc xõa rũ gần che kín mặt, nhưng bác Ngọ gái vẫn thấy rõ ràng chính là bác Tần!

- Giời ơi! Làm sao lại thế kia? Bác Tần bị đạn trong trận trước, không chịu về nhà chạy chữa, ở trong rừng bác với một nghĩa quân ở nhà trông nom kia mà. Vậy thì thằng trùm Xào hay thằng đội mũ trắng kia có chân tay gian manh đi báo nên Tây lên chuyến này biết chỗ tìm bắt được.

Bác Ngọ gái vội dúi bùi nhùi xuống một bãi cỏ ẩm và mừng vì thấy mình chỉ quá tay đốt sớm một tí thì hỏng hết! Có thể Tây cho giải bác Tần về nhà để bắt thêm vợ con bác và vợ con bố Trọng và mẹ con bác nữa. Cắp con dao phát bờ bên nách, bác Ngọ trườn trườn bỏ qua một bụi rậm vào sâu một bụi cỏ lưỡi rắn ở sườn đồi, đón bọn Tây đi tắt qua ruộng để vào vườn.

Đầu bác Tần bết máu. Mặt sưng tím, gồ má bên phải húp lên chẳng còn thấy mắt đâu. Suốt bả vai đến sườn hông, lằn các nốt roi, nốt gậy bê bết máu. Bác đi như lết từng bước một. Đầu gối bị đánh giập hay sao mà có lúc bác lại ngã chúi dúi và xích cò cò. Khi ấy, hai tuần tráng vác mã tấu lại tần ngần định bước chậm chậm thì tên Tây đội mũ nhiễu khoanh vàng lại như quát, như gắt, còn trùm Xào lại vội ẩy ẩy bác Tần và văng tục, chửi hai tên tráng. Trùm Xào dè chừng bước qua bãi sắn. Vào đến đầu ngõ nhà bác Tần, hắn liền giật giật cái dây thừng buộc cổ bác Tần.

- Nhà mày đây phải không? Phải không?

Cái đầu tóc xõa rũ xuống mặt tím bầm, sưng húp và cũng bệt máu, đã ngẩng lên khi thấy cái hơi hướng thân thiết của khu bãi, khu vườn, ngõ duối và cổng ngõ kia dồn đến. Một bên mắt he hé nhìn rồi một tiếng thở phào. Cả trùm Xào, thông ngôn, hai tuần tráng vào khỏi ngõ rồi, tên Tây đội mũ lưỡi trai nhiều khoanh vàng mới vào, nhưng chỉ cho một tên lính đi theo, còn hai tên, một đứng gác ngoài ngõ, một ở sân.

Tên thông ngôn vội trịnh trọng báo cáo với quan Tây đội:

- Nhà nó đây ạ.

Và vội truyền lại câu hỏi của quan:

- Đúng nhà mày đây! Đúng nhà mày đây!?

Bác Tần đưa mắt nhìn suốt một lượt từ nhà trên xuống bếp, xuống giếng nước, ra vườn, ra bãi như để nhận kỹ nữa, tìm thêm nữa rồi cúi đầu lẳng lặng.

- Kìa đúng là nhà mày đây chứ?

Bác Tần không phải giật mình vì tiếng quát của cả trùm Xào và thông ngôn, mà hất hất mớ tóc che bên mắt sáng hẳn lên.

Bác như mỉm cười, không cất tiếng nói mà chỉ gật nhẹ đầu.

- Cả nhà vợ chồng con cái thằng Thám và bố con thằng cai Cừ cũng ở đây. Vậy còn đứa nào ở chung xóm với mày không?

Bác Tần lại gật gật nhẹ đầu, rồi ngừng giây phút lại lắc đầu.

- Thế bố mẹ, vợ con, bà con anh em mày giờ đi đâu hết?

Cái đầu tóc bết máu của bác Tần lại cúi cúi lặng lặng rồi giây phút sau ngẩng lên hất hất về phía tiếng súng ran. Trùm Xào liền văng tục, chửi:

- Mày không phải câm mà không chịu nói, chịu khai một câu với chúng tao à?

Tên Tây đội mũ lưỡi trai nhiều khoanh vàng liền nghiến răng trào trạo bảo thông ngôn:

- Lại hỏi xem Yên Thế trong trận này có những thằng thống lĩnh nào, bao nhiêu quân, bao nhiêu súng, đánh xong chúng nó rút đi đâu, về những rừng nào, làng nào.

Tên thông ngôn càng thấy tâm trí như bị sôi, bị nghẹn. "Giời ơi! Từ sáng đến giờ, vẫn cứ câu hỏi này! Vẫn cứ câu tra tấn này". Tuy vậy, hắn vẫn cứ phải làm ra giọng vừa đe dọa, vừa ve vuốt, từng nhời một hỏi bác Tần. Bác Tần không lặng im, mà lặng thinh, làm thinh, mắt nhăm nhắm vừa thở hít như cho đỡ mệt. Tên Tây thẩm vấn gõ gõ cái ba toong xuống đất, chậc chậc lưỡi:

- Mày bảo nó, lệnh nhà binh đã quyết định cho nó được về nhà. Nếu nó khai thì nó được tha ngay tại chỗ, bằng không nó cũng bị xử bắn ngay tại chỗ, ngay trong trận này, tại chỗ này, ngay bây giờ.

Tên thông ngôn lại thong thả dằn từng nhời nói lại với bác Tần rồi nhắc lại câu hỏi:

- Trong trận này có những thằng thống lĩnh nào, có bao nhiêu quân bao nhiêu tay súng, đánh xong thì rút đi đâu, về những làng nào, rừng nào? Nói đi, nhà ngươi nói thì được tha ngay tại đây ăn ở với vợ con để vợ chạy chữa... Bằng không thì cũng xử bắn tại chỗ, ngay trong trận này, ngay bây giờ.

Bác Tần vẫn lim dim đôi mắt, thở hít rất nhẹ và rất sâu. Tên đội Tây càng dộng dộng mạnh cái gậy song:

- Nó cứ cứng đầu! Nó cứ không chịu nói! Đây là phút cuối cùng mày hỏi nó, khuyên bảo nó.

Trùm Xào định xen lời, tên thông ngôn giơ tay ngăn, rồi vỗ vỗ vào một bên vai bác Tần mà hỏi lại. Chợt bác Tần hất hất đầu về phía tiếng súng lại râm ran mà nấc lên trong tâm trí:

- Giời ơi! Ông cai Cừ ơi! Bác Thám ơi! Sao tôi lại không được phát súng, không được đi trận này?!! Không thì tôi cũng phải nã vào mõm thằng này một phát súng hay tọng vào họng nó một lưỡi dao bầu. Giời ơi, tôi mà chết, nhắm mắt sao được?

Tiếng cười như rú cất lên:

- Thôi nó muốn chết thì để nó được chết! Đáng lẽ tao ban ơn cho nó chỉ một phát đạn này vào giữa sọ, nhưng phí của tao vừa phần tao không thể làm trái lệnh trên. Thôi nào! Hãy làm phúc cho nó chấm dứt những ngày sống lay lắt hấp hối với các thương tật đau đớn thối tha này.

Khi đóng cọc trói bác Tần khuỵu gối xong, và tên thông ngôn lại dịch hỏi phút cuối cùng bác muốn nói, muốn xin, muốn trối điều gì không, nhưng bác vẫn lim dim mắt lặng thinh, thì cả tên Tây và tên thông ngôn đều làm dấu thánh giá và ra lệnh cho hai tên tráng hành quyết.

Cùng một lúc bác Tần vẫn lim dim mắt trước hai thanh mã tấu hoa lên, thì bác Ngọ gái bưng chầm lấy mặt. Cái nghẹn xộc lên mỏ ác bác, bác lại thấy như chính bác trai đã bị... Phải, bác Ngọ trai đã bị chém và đã bị bêu đầu, tiếc rằng ở chốn đầu đường đầu bãi, nên vợ con không được nhìn mặt lần cuối cùng, mà bọc, mà quấn, mà liệm cả người đem chôn cất.

Một ý nghĩ cũng vụt lên. Nếu bác Ngọ gái có được một khẩu súng và cũng đã được tập bắn thì có phải đổi mạng mình lấy ba, lấy hai mạng thằng Tây kia thì bác cũng vui lòng.

⚝ ⚝ ⚝

Quan năm Rậm râu cùng với quan năm Mũi khoằm chia quân đóng ở Tỉnh Đạo làm ba cánh. Một cánh thọc sâu lên làng Luộc Hạ, Dĩnh Thép. Một cánh vòng qua Yên Lễ, Dương Sơn, một cánh đâm thẳng qua làng Thượng để xông vào vùng Hố Chuối. Cánh nào cũng vừa tiến vừa bắn phá các làng mạc. Mũi khoằm đích thân chỉ huy bao vây mấy làng ở Dương Sơn, bắn phá dữ dội nhất làng Sặt để uy hiếp dân ở đây, vừa để trả mối hờn với Đề Sặt trong trận trước ở Hữu Thượng. Mặt ngựa để Cá He ở nhà giữ đằng mặt Nam và cũng để truy lùng các gia đình có người nhà theo Đề Nắm, còn hắn có nhiệm vụ dồn nghĩa quân vào gọng kìm của Rậm râu để Rậm râu tiêu diệt.

Tiếng súng mà lúc bác Ngọ gái cho là đang bắn nhau ở Yên Lễ chính là ở làng Sặt mà Mũi khoằm hạ lệnh cho lính phải phá bằng được các hàng rào, các lũy rồi xông vào làng mà triệt hạ. Còn tiếng súng râm ran tưởng chừng quân Tây đến gần Cao Thượng, Ngô Xá và nơi mình lắm rồi, là tiếng súng của cánh quân Rậm râu và Đề Nắm.

Rậm râu chợt nghe thấy những tiếng trái phá chuyển giật và những loạt đạn súng trường nổ vang của cánh quân của Mặt ngựa đang tiến mà không thấy có tiếng súng bắn lại thì đã nóng lòng.

- Không gặp bọn nào của chúng nó à? Hay thằng Đề Nắm lại dử cho quân thằng Mặt ngựa vào sâu nữa, đến gần nữa mới bắn?

Hồi lâu sau, các loạt súng to, súng nhỏ của Mặt ngựa lại dội lên và đã có những loạt đạn ngắn, rời rạc của nghĩa quân bắn lại, thì Rậm râu pập pập cái điếu tẩu nói với mình:

- Đụng độ rồi! Đụng độ rồi! Thằng Đề Nắm lại vừa cầm cự, vừa tính thế lợi hại đây.

Từ lúc tiếng súng nghĩa quân nổ dồn đoạn im bặt, và rồi tiếng súng trường bắn rát và còn tiếng trái phá của quân Mặt ngựa nổ gần giáp phía mình. Rậm râu sin sít tiếng bảo tên quan hai tùy tùng:

- Sẵn sàng! Sẵn sàng! Chúng nó sắp rút chạy vào lưới lửa của ta đấy!

- Thưa ngài quan năm chỉ huy của tôi, bao giờ cũng sẵn sàng!

- Thế có được tin thêm gì của Tỉnh Đạo phi báo nữa không?

- Thưa ngài quan năm chỉ huy của tôi, cánh quân của ngài quan năm chỉ huy phó đang vây bắn phá cái làng Sặt, bản doanh của Đề Sặt.

- Ồ! Ta không cần biết thêm nữa! Ta chỉ muốn biết rõ cái thằng quân của Đề Nắm, ta đưa nó về nhà nó tra vấn nó chịu nói gì không?

- Thưa ngài quan năm chỉ huy... tới bây giờ mà vẫn chưa thấy ngài quan một phi báo thì đúng là thằng kia muốn chết.

Tiếng súng của cánh quân Mặt ngựa càng nổ gần thêm. Tiếng súng của nghĩa quân thì lẻ tẻ "quá là yếu ớt". Rậm râu rít sâu điếu thuốc:

- Nào "giội lửa"! Bắn sâu vào phía Tây Bắc. Vừa bắn vừa tiến... Tiêu diệt cho gọn, tiêu diệt bằng hết!

Trên đồi xê xế phía quân của Rậm râu, Bá Phức, Thống Lịnh và các quan, các thầy thân cận đều chờ lệnh của Đề Nắm. Vẫn chống tay vào bên cạnh sườn đeo một thanh phạng và vẫn lăm lăm khẩu "pạc hoọc", của một chủ thuyền Trà Cổ gửi về biếu, Đề Nắm chỉ chờ toán quân của Đề Sử và Đề Hậu kéo cho cả Mặt ngựa và Rậm râu dồn đến gần nữa và không thể nào ngờ được ở một bên sườn mới là cánh chính của nghĩa quân sẽ quạt cho chúng những loạt đạn chí mạng mà chúng không thể nào ngờ được.

- Nào bắn chứ!

- Vâng! Vâng! Xin cho khai hỏa.

Những tiếng dạ tới tấp. Đề Nắm chợt quay trông phía trái, tưởng ai hóa ra Thám. Thám dựng súng chắp tay:

- Em muốn có lời thưa với quan Đề.

- Gì, điều gì, nói đi, cho biết ngay.

- Em xin với quan Đề và các vị thống lĩnh cho chúng em được đón đánh.

"Sao vậy? Sao vậy?", Bá Phức cau mày nhìn Thám. Thám vẫn quăng quắc đôi mắt:

- Em xin được dẫn quân đón đánh, chỉ mười tay súng thôi.

- Nghĩa là quân chú Thám nổ súng trước - Thống Lịnh rè rè giọng, hỏi:

- Bẩm quan Đề và quan Thống, quân em nổ súng sau. Quân em nổ súng sau khi thấy đồn trên đồi này nổ súng.

- Thế chú dẫn quân đi đón ở đâu? - Đề Nắm càng nghiêm sắc mặt.

- Bẩm quan Đề Hả, quân em sang đón ở đồi Gai và em...

Đề Nắm như có ai cắt hộ cho một vật rất nặng đang đè, đang cặp lên thái dương mình, liền à lên một tiếng khoan khoái, giơ giơ tay, cười:

- Giỏi! Giỏi! Thế chú có xin ai đi cùng không?

- Bẩm xin cho cai Tề đi ạ...

Các cỡ đạn của cả hai cánh Mặt ngựa và Rậm râu đang đuổi theo, bắn chặn, bắn hàng rào, bắn đón đầu toán quân của Đề Sử và Đề Hậu, và Rậm râu đang pập pập rít thuốc ở cái điếu tẩu, bỗng hắn giật mình vì một loạt đạn ở quả đồi Đề Nắm trấn đón không xa lắm phía trước mặt nổ vang.

Thám, Tề và mười tay súng nữa vừa kịp đến đồi Gai, bên mé sườn trái quân Rậm râu. Rậm râu đã ngừng hút, nhưng vẫn ngậm như cắn lấy cái điếu tẩu ở góc miệng, khua khua gậy cho quân vừa bắn vừa tiến.

- Bác Thám ơi! Cho em xin trước thằng này nhé! - Tề giương súng, nói:

Thám không chút biến sắc mặt:

- Trước hay sau, chú hay ta cũng vậy. Ta thì muốn cho nó một viên đạn vào bên ngực có cái mề đay kia kìa!

- Vậy thì em xin nhường cho bác. Còn em cho nó một viên vào mồm để nó... hô lính...

Đoàng... Đoàng...

Tất cả bọn tùy tùng Rậm râu rú lên nháo nhào, đứa nhảy choàng vào bụi cỏ, vào hốc đá, xuống hố rãnh hay nằm dán mặt bên gốc cây, chúi đầu bên mô đất.

Cả Thám và Tề bồi thêm mỗi người mỗi phát nữa vào cái bia thịt liêu xiêu, khuỵu dần, mặt và ngực tóa máu, nằm giãy giãy quờ quạng thở rống mấy tiếng rồi duỗi vật chân tay mà một bàn tay thì đẫm máu và bê bết cả tẩu thuốc và thuốc đang cháy dở.

⚝ ⚝ ⚝

Ba hôm sau thành Tỉnh Đạo còn ngổn ngang tan hoang hơn cả lần trước. Quân Pháp lại bỏ thành, kéo về Bắc Ninh. Trận này, nghĩa quân không suy suyển một người. Các làng ở Yên Thế lại càng tấp nập không phải chỉ có người đây ra nhập nghĩa quân, mà có cả rất nhiều người nơi khác đổ đến chỉ để "mục thực sở thị" những nơi quân ông Đề Nắm đã đánh nhau với quân Tây, mà Tây đã thua to, nào cả quan năm, quan ba, quan hai đã bị chết, với các ông Đề, ông Thống, ông cai tài ba gan dạ, mưu trí và bắn giỏi ghê gớm!

⚝ ⚝ ⚝

Lại những người đi đường truyền các tin các chuyện kia đi. Ngay chiều hôm ấy cả vùng lên Bắc, hôm sau là đến các vùng trên, vùng dưới. Binh lính của Đội Vinh càng thêm phấn chấn, càng nôn nóng kéo lên Yên Thế. Nếu không mau mau có lệnh của ông Đội Vinh khởi xướng thì họ bảo nhau đốt hết nhà hết cửa trong trại và các thứ đồ đạc mà họ cho là lôi thôi, lếch thếch, làm họ bận bịu. Nhưng nghe ra, rằng ta thứ gì cũng thiếu thốn, trên Yên Thế lại là vùng rừng núi, đi lại khó khăn, nhất nhất vật dụng đều phải mua sắm từ dưới xuôi lên, mà Tây thì đóng đồn đón chặn ở các ngả, các nơi, vậy phải thu nhặt cho bằng hết ai mang ai vác được đồ vật gì phải cố mà mang mà vác, không thì khiêng, thì gánh, thì chở bằng xe cút kít, bằng xe trâu, xe bò. Nhất là các sắt, thép, vải thô, bao tải, thùng châu, nồi xoong, giày da, mũ cũ.

Trông hơn ba trăm lính của ngài Đội thu dọn, đóng gói, đóng bao, đóng hòm, đóng gánh, súng đạn nai nịt gọn gàng, cười, nói, hỏi, gọi bàn tán râm ran, dân làng chung quanh bất chấp cả những trận càn quét, vây bắt, truy lùng sắp tới, cứ đổ xô đến xem, và cũng chuyện trò, bàn tán râm ran. Nhiều trai tráng có bạn, có người quen là lính của ngài Đội thấy quang cảnh này đã nhất định bỏ nhà xin đi theo. Việc đó cũng làm nhiều trai tráng khác nhấp nhổm, nhưng chưa thể nào lên Yên Thế ngay, thì chỉ mai kia là cùng thôi!

Đúng hôm được tin nghĩa quân Đề Nắm hạ được cả quan năm sao của Tây, thì Đội Vinh truyền cho các cơ, ngũ của mình khởi sự. Rồi chính ngày quân Tây phải rút bỏ thành Tỉnh Đạo, thì gà gáy canh ba hôm ấy ở Đông Triều phát lệnh cho các cơ ngũ chuẩn bị lên đường. Và hôm nay, mặt trời vừa vượt khỏi ngọn tre, thì các trưởng cơ, trưởng đội đã gọn gàng cùng binh lính nếu phải đánh quân Tây bất kỳ truy đuổi hay đón chặn thì cũng đánh liền, và thế nào cũng lên sớm trên Yên Thế.

Kiểm điểm xong cơ ngũ với hơn ba trăm tay súng với đạn dược, quần áo, vật dụng đầy đủ, Đội Vinh càng nóng lòng, nóng ruột.

- Vẫn chưa được gặp cai Cừ! Vẫn chưa thấy cai Cừ hay người của cai Cừ đi gặp mình. Không! Không! Với ai chứ với cai Cừ đã bàn việc gì, đã hẹn việc nào đều như đinh đóng cột. Huống chi lại là việc này!!! Hơn ba trăm binh lính, toàn bộ cơ ngũ đồng lòng bỏ Tây, đồng lòng lên Yên Thế, đồng lòng cùng nghĩa quân trên ấy đánh Tây để trả nợ nước, thù nhà, rửa hận, rửa nhục cho nhà, cho nước. Hay người của Đông Triều lên phi báo với cai Cừ gặp phải sự gì bất trắc. Hay cai Cừ và đáng ngại nhất là Thám bị thương? Chà chà... Cai Cừ hay Thám có mệnh hệ nào mà ta không được gặp chuyến này thì ân hận xiết bao!!! Hữu duyên thiên lý năng tương ngộ... Còn cái duyên nào quý, nào hợp hơn cái duyên này?!!

Binh lính của Đội Vinh đến Chí Linh thì nghỉ để chờ đò qua bến Vạn, đi đường Yên Dũng.

Vẫn chưa bị sự cản trở gì cả!

Có mấy gia đình binh lính nghe tin con em mình đã theo cả ngài Đội bảo nhau thịt vội gà, làm vội mấy mâm hầu cơm để ngài đội cùng các quan ăn trưa. Nhưng Đội Vinh nhất định không nghe, truyền mọi người giở cơm nắm ra ăn trong khi chờ đò, và không được một ai về nhà hay rẽ ngang rẽ tắt vào đâu ăn uống!

Trên một mỏm đồi có những mô đá phẳng nhẵn, Đội Vinh ngồi cùng mấy ông thống lãnh, người thì cùng cơ ngũ, người thì ở các vùng cùng mình trước đây nổi dậy đánh Tây nay được tin mình chỉ là trá hàng và dụ được toàn bộ binh lính đi theo thì tìm đến hội tụ.

Đội Vinh bảo hãm một bình tích đại chè vườn của nhà một ông cụ người quen để các bạn thống lĩnh uống với mình và ăn bánh khoai, kẹo bột làm bữa đồ nước trưa. Trông ngài đội chít khăn chữ bát, mặc bộ quần thì kiểu Tây, áo vẫn cúc tết, bằng dạ màu nước dưa, mặt to, tai nhớn, sức vóc cao lớn, cử chỉ đĩnh đạc, nổi bật hẳn lên trong bọn bạn hữu, có vẻ rất phục, rất quý, mọi người chờ dưới bến càng thêm vững tâm và cũng càng nóng lòng, lại bàn tán về thời giờ và độ đường lên với nghĩa quân trên kia...

Đội Vinh chợt ngước trông hai ngọn núi Nam Tào và Bắc Đẩu chầu hai bên đền thờ đức Hưng Đạo đại vương, bình thiên chống địa đánh tan giặc Nguyên, giữ vững non sông lập những chiến công hiển hách, sau đây là những ngọn núi Côn Sơn trập trùng xanh ngút, nơi Nhị Khê hầu ở ẩn sau khi cùng Bình Định vương quét sạch giặc Ngô ra khỏi bờ cõi, và xa tắp là rừng núi Mai Siu, Hố Sến có đường thông lên Bắc Giang và Lạng Sơn... Đội Vinh thở ra phào phào một đám khói thuốc rồi uống cạn bát nước chè xanh ha hả nói:

- Các quan bác, các thầy cai, ngài đội à, cha ông ta như thế kia, mà quân Tây cũng từ xa đến đánh cướp nước ta, muốn ta hàng phục làm thân trâu ngựa, ăn bát cơm thừa sao được?!!

Thế đất Yên Thế hiểm thật! Hiểm thật! Rồi ra từ Bắc Giang, ta về đóng đồn mở trại ở cả các làng vùng đây mà đánh Tây nữa chứ!...

⚝ ⚝ ⚝

...Sau khi nghe lệnh của tên đội truyền cho hai nghĩa quân của mình phải nộp súng, rồi cả ba thầy tớ mới được qua cổng đồn, đi giữa hai hàng lính của quan năm Phả Lại, thì Đội Vinh thấy lạnh buốt cả tủy xương.

- Thế này thì ta gọi là trá hàng sao được?!!

Rồi lúc vào phòng đợi, vừa bước chân lên bực thềm, không thấy quan năm trước bàn giấy, chỉ có viên thông ngôn trán hói, ria mép sâu róm, đứng lên không phải đón tiếp mình mà chính là trông coi, nhận xét, khinh khỉnh, hất hàm nói, giọng miền Nam khản khản sặc mùi thuốc phiện:

- Thầy đội ngồi đợi, quan năm mắc bận tới trưa. Có chuyện gì thì nói trước với ngài tri huyện đây.

Lại một cảm xúc dữ dội xộc lên trong người Đội Vinh:

- Nho Quán! Thằng Nho Quán! Tri huyện Đông Triều! Nho Quán làm tri huyện Đông Triều! Nghe nói nó theo quan lãnh Bắc Ninh lên Tỉnh Đạo Bắc Giang, Tây lên đánh thành đây, quân triều đình lại phải bỏ chạy, thì nó biến mất đi đâu ấy. Vậy sao nó nhờ quyền giới phép thành gì mà nay đã làm tri huyện Đông Triều?!! Giời đất, Nho Quán mà cũng trá hàng thì còn giời đất nào nữa?!! Và nó lên đây làm gì? Quan năm Phả Lại cho gọi nó lên cùng với ta lúc này là để làm gì?!! Có ý gì?!! Có việc gì?!!

Tuy áo đoạn, khăn lượt, quần ống sớ mặt mày mỡ màng trông Nho Quán khác hẳn trước, nhưng cái vẻ nhíu nhíu gian quái vẫn không thể nào lẫn đi đâu được! Nho Quán như rút hẳn cổ lại, cười xun xoe nói với thông ngôn:

- Bẩm quan thông... thầy Đội Vinh là người cùng tổng với tôi đấy ạ!

Đội Vinh muốn thét lên và văng một câu rất tục vào mặt Nho Quán. Nhưng Đội Vinh vẫn phải mỉm cười:

- Rồi đây thằng Quán sẽ theo dõi chặt ta cùng nó làm chim mồi đây! Hơn nữa! Hơn nữa! Chính nó cũng lại làm cả chó săn để canh giữ ta!

Nho Quán lại xoe xoe cười, mắt lim lim nhìn vào mắt Đội Vinh:

- Quan thông có cho tôi biết quan năm đây rất tinh đời, chỉ nghe con ruồi bay qua là biết ngay con đực, con cái. Quan rất trực tính, được làm tôi tớ quan mà chạy công chạy việc... thì...

Nho Quán bỏ dở câu nói, cố ý để người nghe thấm cái ý sâu xa của mình. Y lại xoa xoa hai bàn tay, khúm rúm nói với viên thông ngôn:

- Bẩm quan thông, càng nghĩ càng thấy trứng không thể nào chọi được với đá. Nhất định nước ta phải quy thuận... mà quy thuận là đại sách để dân an cư lạc nghiệp, buôn bán mở mang, học hỏi các điều mới, điều hay, rọi cho dân trí, thì đây là thuận với ý trời, hợp với lòng người. Bẩm quan thông, tôi mạo muội xin thưa điều tâm đắc này, có gì thất thố xin quan chỉ bảo cho kẻ ngu hạ.

...

Không rõ Nho Quán có một thứ tai gì, mắt gì mà viên quan năm còn ở tít đằng xa, mà y đã luýnh quýnh đứng dậy đi hẳn đến cột hàng hiên, nép vào đá, khom người, chắp tay để lạy đón...

⚝ ⚝ ⚝

Trong đám thuyền, đám đò ở bến bên kia sang, bỗng có một thuyền là lạ. Vừa chở nhẹ, chở nhanh như là quân lính mà lại như là dân thường mặc đồ tang. Không chờ thuyền ghé bến, Đội Vinh xin phép các bạn hữu xuống đón.

Tiếng khóc òa lên:

- Hờ anh Tần ơi! Ơi chú Vinh ơi! Ơi chú Vinh ơi!

Nếu không có người đỡ níu lại và mấy người nhảy xuống để giữ thuyền thì bác Tần và đứa con ngã nhào xuống nước và thuyền ụp mất. Cả cai Cừ và năm nghĩa quân đều chít khăn tang. Đội Vinh chắp tay cúi mình vái cai Cừ trước, bác Tần sau:

- Thưa với bác... Thưa với chị...

Đội Vinh nghẹn lời giây phút.

- Em thật có lỗi nặng! Em thật có lỗi nặng!

"Giời ơi! Lại thêm mối thù này thì tôi trả đến bao giờ cho xong!".

Những thống lĩnh bạn của Đội Vinh và nhiều người các đội khác trong cơ ngũ đã đến, sắp hàng dài, chắp tay vái từ cai Cừ, bác Tần và ba người nghĩa quân có tuổi, rồi khoanh tay, cúi đầu thổn thức.

- Cho ta mấy vuông vải sô nào! - Đội Vinh quay bảo một người cai.

- Thưa với chị, cha chết, anh nuôi dạy em thì anh cũng như cha, vậy xin cho phép em được giữ lễ.

Đội Vinh chếp chếp miệng vải sô chít lên đầu rồi bảo đưa mình một đoạn thừng làm dây thắt liền với bao đạn lại chắp tay vái cai Cừ, bác Tần và mấy nghĩa quân:

- Thưa với các bác, thưa với chị, em xin phép các bác và chị cho em còn được giữ nghĩa, giữ đạo với dân với nước.

Tất cả đều như bừng người. Đội Vinh đĩnh đạc bước lên mô đá cao vượt lên bãi, quai hàm bạnh thêm, cất tiếng:

- Truyền cho các cơ ngũ sang sông hết chuyến này. Nội đêm nay phải lên tới Yên Thế. Gặp quân Tây đón đường thì đánh, gặp đồn Tây chặn đường thì phá. Nội đêm nay phải lên tới Yên Thế.

"Dạ... dạ... Xin tuân lệnh... tuân lệnh...".

Cùng với tiếng hô, những tiếng nhắc lại càng làm sông bến từ xa cũng như gần cứ rùng rùng, rùng rùng.

- Gặp quân Tây, gặp đồn Tây... thì đánh, thì phá...

Lên Yên Thế... Lên Yên Thế...