Sóng Gầm Chương 7

Ông Dâng chống hai tay lên hai chiếc guốc, lê người đến cái cối xay bột. Cứ từng quãng ông lại lết mạnh bàn chân xuống đất để xem có bớt thêm được phần nào nhức buốt nữa không. Thấy đỡ đỡ, ông càng mừng:

- Cậu giáo mách cho ăn cái cám rang ấy hay thật. Nếu cái chanh không đắt quá, mình được ăn cả chanh nữa thì có khi đi được rồi cũng nên.

- Thầy ôi! Thầy nghỉ rồi ăn cơm chứ! - Dâng gọi.

Ông Dâng vừa lết đi vừa đáp:

- Cái Ngọt nó luộc đã được rau chưa? Chín rau dọn cơm, gọi em về rửa mặt mũi cho nó đã.

Thấy cha men được ra ngoài bờ rào chỗ để vại nước tiểu chứa tưới rau, và người lê đi có vẻ nhanh nhẹn hơn, Dâng cũng khấp khởi trong lòng. Dâng lại ân hận, chanh cốm đầu mùa chỉ nhỉnh hơn ngón tay cái mà những hào một chục, Dâng đã cố nhắm mắt mua cho cha được năm quả nhưng sau cha Dâng nhất định không cho mua thì Dâng lại thôi. Vừa phần cái Ngọt nó cũng kêu ca. Nó bảo Dâng chỉ nghe Thanh vẽ chuyện. Cứ để nó đi kiếm cái lá cái lẩn về uống cũng khỏi.

Ông Dâng về chỗ. Ông ngồi cái ghế tre, trước mặt là cái cối xay. Tay ông lại quay đều, cứ được hơn hai mươi vòng, ông lại múc một giuộc nước đổ vào gạo. Dòng bột chảy xuống chậu trắng mỡ như sữa, ri rỉ tưởng như không lưu thông gì cả, nhưng chậu bột thì cứ dần dần đầy lên lúc nào không biết. Mắt ông Dâng đục lờ, lim dim. Hai chân khuỳnh ra hai bên ghế không nhúc nhích. Từ sáng đến giờ, ông Dâng chỉ có nghỉ tay lần hút thuốc lào, lần đi tiểu tiện, còn cứ ngồi như thế cho đến trưa, đến chiều nếu không có bữa cơm phải nghỉ ăn.

Chợt ông Dâng nghếch mặt lên, hít hít rồi hỏi:

- Dâng này! Mấy nhà xóm trong gặt xong rồi đấy nhỉ?

- Có hơn mẫu chiêm làm gì mà chả xong. Mà thầy ạ, ruộng ngoài này thế mà cũng chỉ được sào sáu thúng, bằng ruộng trong quê ta thôi!

Ông Dâng lại hít hít cái mùi khói rơm của nhà ở xóm trong đun bếp. Ông cúi múc giuộc nước đổ vào cối gạo, đoạn quay cán giuộc xọc xọc vào mẻ gạo cho gạo xuống đều. Tay kia ông Dâng vẫn quay đều và ông cố không nghĩ vẩn vơ đến ruộng nương cày cấy gặt hái nữa.

- Thầy nhỉ, cái chân ruộng ở gần đê cũng được sào tám thúng ấy! Còn sống, bu vẫn kể chuyện bu đi gặt, bu cẵm con bỏ ngồi chơi ở đầu bờ. Cái Ngọt, cái Tý cũng thế. Chúng con ăn cả cua sống. Cứ có thóc bu lại nấu cháo cua, tối cả nhà ăn. Nhà cấy như thế đến mười vụ chân ruộng ấy thầy nhỉ?

- Gớm cái bà Dâng! Sao mà lắm chuyện thế? Có đi gọi thằng Cu về không?

Cái Ngọt bưng nồi rau muống luộc lên gắt, lườm Dâng. Ông Dâng lại lẳng lặng. Câu hỏi của Dâng cứ nhắc đi nhắc lại bên tai ông: "Nhà cấy như thế đến mười vụ ấy thầy nhỉ?". Ông lại cồn cào xa xót. "Nếu ông Nghị thương mình, ông cho chịu lại cái món nợ ngày mẹ nó đẻ thằng Cu, thì có phải người cũng còn sống và ruộng mình cũng mua được mấy sào không? Làm gì đến nỗi...".

Thằng Cu khóc nhê nha về đến cửa. Ông Dâng vét vét bột ở thớt cối xuống chậu, tráng thêm mấy giuộc nữa là vừa đầy chậu. Ông lấy cái mẹt đậy rồi đi rửa tay.

- Cái Tý kia! Mày cũng phải liệu đến bữa mà về chứ. Có mỗi việc chơi với em mà cũng không nên thân.

Ngọt cốc cho Tý một cái, giằng lấy thằng Cu, bảo Dâng:

- Cô Dâng vớt rau ra. Cái Tý thì quét nhà rồi dọn cơm.

Ngọt lôi xềnh xệch thằng Cu ra bờ hè. Ông Dâng vừa lê người đến bên. Ông nghếch nghếch nhìn thằng con lờ mờ ở trước mặt. Ông ngồi ghé xuống bờ hè, nói với Ngọt:

- Để thầy rửa cho em.

Ông chớp chớp mắt, tay cứ giơ giơ. Ngọt quát hẳn lên:

- Thầy vào nhà rồi ăn cơm. Còn cái thằng này, nghịch gì mà bẩn đến thế hở?

Vừa nói Ngọt vừa hất mặt thằng Cu lên, lấy khăn mặt miết một cái từ trán xuống cằm thằng bé. Thằng bé chỉ dám xuýt xoa và cố rụt cổ lại. Ông Dâng nghe tiếng thằng con xuýt xoa mà cũng xuýt xoa trong ruột.

- Sao con chị mày cứ mạnh chân mạnh tay với nó thế?

Ngoài này, Ngọt vẩy khăn mặt vắt lên dây xong liền quay vào gọi:

- Cái Tý, mày quét xong không cất chổi vào xó cửa à? Chỉ cái đánh chắt đánh chích là giỏi thôi!

Ngọt lôi thằng Cu vào nhà. Tý bưng chiếc mâm gỗ nứt làm đôi phải đóng ghép một miếng sắt tây to, đinh thì lòi lên, đặt mâm xuống đất, lối cửa ra vào. Một đĩa to rau muống, một bát nước rau, một đĩa nhỏ tép rang với khế và một bát mắm cua. Nồi cơm bắc ra để trên miếng sắt thùng nhựa rải đường. Thằng Cu được ngồi cái chổi lúa cạnh ông Dâng. Còn ai nấy đều ngồi củi và gạch. Ngọt ngồi đầu nồi. Đơm cơm cho cha, Ngọt gắp đầy đũa tép rang bỏ vào bát cha:

- Thầy ăn đi.

Ông Dâng len lén sẻ chỗ tép xuống bát thằng Cu:

- Cái chị mày gắp cho thầy nhiều thế này?!

Ngọt đưa mắt cho thằng Cu:

- Liệu mà ăn dỗ mồi! Nuông lắm rồi chỉ tổ hư...

Ngọt gắp tép lại vào bát cho cha. Ông Dâng nuốt ực ực những hơi thở dồn trong cổ họng vừa rởi rởi cơm, gắp một cuộng rau ăn trước. Cơm gạo chiêm mới ngọt và ngậy như rưới mỡ. Ông Dâng ăn miếng nào cũng thấy thỉm đi. Thằng Cu cứ vè vè nhìn Ngọt. Cái má nó xị xị, cái mũi nó đỏ ướt, cặp mắt híp híp. Ông Dâng luôn luôn nhìn xuống thằng Cu, nhìn cái má, cái mũi, cái mắt mà ông phải cố tưởng tượng cho rõ thêm. Cứ và thấy con tép nào to ông lại bỏ xuống bát cho thằng bé. Thằng bé sợ chị gắp lại, liền và đánh ngoém cái. Để tỏ ra ngoan ngoãn, nó và phùng cả mồm cơm và nhai chòm chọp chòm chọp. Dâng cũng ngồi ở đầu nồi. Thằng Cu và cái Tý ăn đến bát thứ hai mà Dâng chưa hết một bát. Cơm Dâng và thì ít, rau cuộn thì nhiều. Có chấm vào bát mắm cũng chỉ nhón có miếng khế. Còn đĩa tép, Dâng chưa đụng đũa. Ngọt cũng chưa hết một bát như Dâng.

Ngọt cứ tiếc mãi. Nếu Dâng đong cả gạo máy có phải dôi ra hơn ống cân gạo không. Gạo mới với chả gạo mới. Lại còn gạo quét ngoài Sáu Kho nữa. Nếu đong gạo này còn lợi được ba, bốn ống cân. Nhạt gì mà nhạt! Hôm qua Dâng đội thúng gạo về, Ngọt đã dỗi:

- Tôi là tôi không ăn gạo mới đâu! Mà cô có thổi thì ở nhà mà ăn.

Ngọt cứ ra rả nói. Ngọt còn định ra hàng gạo đổi lấy nửa gạo máy, còn chỗ gạo chiêm chỉ để cho cha và thằng Cu. Ông Dâng cũng không dám nói năng gì cả. Sau không biết nghĩ sao Ngọt lại đổ chỗ gạo vào thúng, giao hẹn với Dâng:

- Thế thì chỉ thổi mỗi bữa ba bát nhà ăn thôi đấy!

Ngọt bớt hẳn một bát. Khi Dâng lấy gạo đi vo, Ngọt còn vốc lại hai lẻ. Ngọt, bụng bảo dạ:

- Ăn cho sướng cái lỗ miệng, cuối tháng lại nhịn!

Dâng càng không dám cho Ngọt biết tiền đong gạo Dâng lại phải vay trước của một bà cùng đội than ở lán, hẹn đến kỳ tiền phải giả lãi cho bà một đồng bạc là năm xu để bà giầu vỏ. Thấy Thanh mách cho cha ăn cám ăn chanh và cha đã đỡ, Dâng lại liều đong thêm gạo mới. Vừa phần Dâng ái ngại cho các em, nắng lên đã chẳng có cái gì ăn, được miếng cơm chín thì gạo máy cứ như cơm nguội. Tiếng rằng ở nhà quê cũng túng đói và nhiều lúc còn cùng kiệt hơn ở ngoài này, nhưng Dâng còn đi bắt được con cua con cáy, còn bòn mót được nắm rau dền, rau đay, hay rau láo nháo, nhất là được cái hột gạo nhà xay giã lấy, nên ăn đói đến thế nào cũng vẫn ngon.

Bữa nay, ông Dâng cũng chỉ ăn có ba lưng bát. Còn sức ăn được nữa nhưng ông phải để cơm nguội cho thằng Cu. Còn hơn bát nước rau trong nồi, cái Tý đã bưng nồi đi ông còn gọi lại. Ông uống hết rồi cứ chèm chẹp cái miệng khen mát ruột quá, phải ăn cố quá! Lúc chống tay vào đầu gối đứng dậy, ông lại suýt ngã vì cả hai bàn chân tê dại như không còn phải là của người ông nữa. Chân giẫm xuống đất thì người giật buốt lên đến óc. Ông không tài nào nhấc hẳn chân lên hay bỏ xuống, mà đành phải ngồi kềnh vào vách, hai tay bế đỡ lấy hai bắp chân mà rung rung cho máu chạy đều lại.

Ông Dâng cố lết đến giường còn để lấy chỗ cho Dâng dọn dẹp. Ông cười:

- Hôm nay ngồi lâu, ăn no quá đây!

Không! Ông Dâng cười vì dù sao ông cũng vẫn thấy ông đã đỡ. Hai tháng trước ông những tưởng đến bại liệt mất! Hai gan bàn chân chỉ đặt hờ xuống đất cũng không được. Lúc nào cũng như có dùi đâm điện giật. Đầu gối nặng hơn buộc đá. Giữa tháng ba, tháng tư mà đêm ngủ thấy chân tựa hồ ngâm nước ngày đại hàn chi cực phải đi bừa cấy. Thấy cha càng không nói, không xuýt xoa gì cả, Dâng càng lo càng sợ. Người ông Dâng đã cao lớn, bắp chân ống tay vừa to vừa dài, thế mà hễ ông cứ cố nhấc một bước lại khuỵu xuống, Dâng và Ngọt phải hết sức mới nâng ông ngồi lên giường được.

- Hai cái chị mày đi làm gì thì cứ đi... Ra ngoài này ăn chạ nước, lại phải cái tiết giời mưa nắng không như trong quê, nên cái "phong" nó lại làm khổ mất ít lâu, tao chỉ đi lên chợ Sắt lấy vài ấm thuốc lá uống là khỏi.

Nghe cha nói, Dâng lại biết cha giấu bệnh. Năm đẻ cái Tý ông cũng bị tê, giữa vụ ở cày cho người ta mà phải về nhà. Nhưng không nặng quá như lần này. Ông vẫn chống gậy đi được, còn ẵm được cái Tý cho mẹ Dâng đi chạy bữa. Tuần trước Thanh sang chơi, Thanh sực nhớ đến bác Sấm có lần kể cho Thanh về đời sống của những người tù chính trị phạm ở Hỏa Lò, Sơn La, Côn Lôn. Nhiều người bị tê, bị phù. Có người phù lên cả mặt, chân bấm chảy nước, nằm liệt, ỉa đái, anh em phải nâng giấc cho. Anh em đã đòi nhà lao cho ăn cám và bỏ tiền quỹ của mình ra mua thêm mật trộn ăn. Đấy là ở Hỏa Lò. Còn ở Côn Lôn, có người ở trong hầm xà lim chỉ được ăn có lá sấu, lá me, lá ổi của anh em đi làm khổ sai kiếm về giấu cho mà khỏi.

Thanh chỉ dám mách với ông Dâng thử ăn như thế. Còn các chuyện chính trị phạm, cộng sản, Hỏa Lò, Côn Lôn, cấm cố, khổ sai vân vân, Thanh không đả động đến. Nhất là Thanh cố tránh không nói đến chỉ vì ăn uống thiếu thốn quá, làm việc dầm mưa dãi nắng, nên mới sinh bệnh. Dâng ngồi xay bột ở hàng hiên lắng nghe từng nhời từng câu của Thanh chuyện với cha. Bởi vậy, không đợi ông Dâng bảo, Dâng đi chạy tiền mua mật, mua cám ngay và mua cả chanh nữa. Cái Ngọt càng làm mình làm mẩy với Dâng vì chuyện tiêu pha...

Ngọt đã phải nghỉ hàng hơn một tháng. Cái ngõ vào khu biệt thự Bờ Biển Xanh của Thy San không còn hàng nào được ngồi nữa. Thy San mua hẳn cả mấy bãi đất đằng trước đằng sau, đuổi hết những người có nhà đi để làm rộng đường, mở thêm vườn hoa và xây thêm nhà. Hai bên ngõ thì Sở lục lộ cũng mở rộng đường xây hè, lát đá, ô tô lớn hai cái ra vào cũng không phải chờ đợi. Chỗ vỉa đường các hàng tụ tập ngày trước bị vạt đi, giồng cây. Người hàng hoa đưa hoa hàng ngày cho Huệ Chi giờ đem vào tận cổng. Khu biệt thự mới xây hẳn một cổng lớn và làm nhà cho người gác ở. Hôm cuối cùng Ngọt nhận hoa cũng vào tuần thứ sáu đầu tháng. Ngọt xanh xám cả người khi thấy người gác mặt đỏ sần, sặc hơi rượu, lộp cộp đôi giày săng đá, lừng lững đến hàng. Y quẳng cho Ngọt đồng bạc:

- Cô Huệ Chi làm phúc cho nhà chúng mày tháng này là thôi đấy! Ông phải đi cả laghe cáttó đítduýt (1)mà lương gác chỉ tútxê có ba đồng một tháng, thế mà mày...

⚝ ✽ ⚝

[1] Ông phải đi cả chiến tranh năm mười bốn, mười tám mà lương gác chỉ lĩnh có ba đồng một tháng...

Tên gác đã ăn chặn của Ngọt một đồng. Người tài xế cho biết như thế. Ngọt định lôi nó ra đòi lúc Huệ Chi đi lễ, nhưng cả ông Dâng và Dâng đều nói như van như lạy Ngọt bảo đừng. Quân chào mào ấy đụng đến không được đâu! Tiền đòi được đâu không thấy mà lại ăn búa, ăn dao của nó. Hôm Ngọt đưa tiền về, cả nhà ông Dâng lạnh lẽo như ngày cụ Ước chết. Ngọt nghỉ hàng sang Xi măng sàng than xỉ. Mấy hôm nay, Ngọt lại nghỉ cả sàng than mà ra Sáu Kho quét gạo, kiếm củi. Có ngày chỉ được bát gạo, bó giấy và mấy thanh gỗ ván hòm.

- Còn nhiều cơm, thầy ăn bát nữa!

Thằng Cu vẫn ngồi ăn, Ngọt đưa tay qua đầu thằng Cu lấy bát của cha và gọi.

- Thầy ăn cố rồi. Lại uống thêm nước rau nữa. Nước rau mát ruột quá! - Ông Dâng giữ lấy bát, xua xua tay.

- Đã bảo nhiều cơm mà. Chúng nó mỗi đứa cũng ba

bát rồi.

Ông Dâng vẫn không chịu đưa bát. Ngọt quay lại xởi

xởi cơm:

- Có cháy non thầy ăn miếng vậy.

Ngọt lộn vầng cháy lên, xắn miếng to bỏ vào bát cha, Ngọt lại xúc một thìa tép:

- Thôi để thầy ăn còn thì cất đi.

Ngọt vun vun chỗ tép còn lại, lấy cái bát không đậy. Thằng Cu len lét nhìn chị. Ngọt chỉ vét tí cặn nước chấm vào bát thằng Cu, rồi giơ tay cốc lên đầu Tý:

- Cho em đi chơi gần đấy nhé. Ngoài nhà thờ người ta lại xe gỗ xe ván về đấy. Vừa chơi với em vừa xem xem chỗ xẻ gỗ làm nhà có mẩu gỗ, phoi bào nào vương vãi thì phải nhặt về.

Ngọt dứ dứ cái cốc xuống trán Tý:

- Cấm không được về lục cơm nguội đấy. Chỉ có việc cõng em đi chơi ăn thế là quá rồi!

Dâng bưng ấm nước vối lên. Ngọt rót cho bố một bát. Ngọt cũng uống một bát đoạn chít lại khăn, gập cái bao tải cắp nách ra đi. Ngọt còn quay lại bảo cái Tý khi nó xóc thằng Cu lên lưng:

- Cơm nguội tôi đánh dấu đấy! Mất dấu thì đừng có chết với tôi!

Dâng nhặt bát đũa đi rửa. Quét dọn trong bếp, ngoài sân xong, Dâng sang hàng phở lấy gạo về cho cha xay. Trước đây, ông Dâng xay cả ngày đến khuya thì được hào rưỡi. Dạo này nắng lên, hàng phở lấy bánh ít, ông Dâng chỉ còn kiếm được hôm tám xu, hôm một hào, có kỳ phải nghỉ hàng hai ba hôm. Dâng đem gạo về đổ vào cối, múc sẵn nước. Khi Dâng vừa bưng chậu nước đến thì ông Dâng cũng lết người đến ghế. Ông vẫn ngậm tăm, trong miệng vẫn thấy nhạt nhạt, còn trong người thì đỡ mỏi nhưng ống chân vẫn nhức. Nếu ông được hút điếu thuốc lào rồi nằm chợp mắt đi một lúc thì khoan khoái bao nhiêu! Lâu nay nhận có ít gạo, ông cố xay cho xong ban ngày. Ban đêm vừa tốn dầu vừa mệt bã cả người. Nhất là tốn dầu. Ngọt chỉ cho nhà nhoi đèn lên lúc chập tối rồi tắt phụt đi.

Dâng ngồi vá quần áo cho cha và các em ở trong bực cửa. Dạo này, Dâng càng gày càng đen. Cả tháng không được buổi làm nào cả, Dâng phải xuống mãi Cầu Rào, Cầu Niệm bắt cua. Cái nón mua hôm cụ Ước chết, Dâng giữ vẫn mới nguyên, thấy Ngọt lại mất nón, Dâng lại nhường nón của mình cho. Còn đôi guốc thì vẫn gác dưới chân giường, chưa đi lần nào cả. Trưa nắng gắt, xóm lại càng vắng lặng. Ao hồ cống rãnh cứ hầm hập. Tiếng trẻ quấy khóc và tiếng đánh võng rười rượi. Gà gáy ở xóm trong càng xa hút. Tiếng xay thóc ù ù. Ngoài nhà thờ, ở chỗ thợ rèn thợ xẻ chẳng thấy chuyện trò gì cả. Bễ lửa phập phì, tiếng quai búa và tiếng cưa gỗ vang hẳn một vùng. Mấy đám ăn mày ở trước cổng trại Đức Sinh và ở cửa nhà thờ nằm ngồi rù ra, không ai kêu van nữa.

Ông Dâng lại thấy rấm rứt trong tâm trong trí. Mấy lần ông toan gọi Dâng để bàn bạc thêm nhưng lại thôi. Ông Dâng lại muốn đưa con cái trở về nhà quê. Chính ra, ông nên bàn với Ngọt chuyện này. Dâng thì nhà tính sao là Dâng theo vậy. Tuy vậy ông vẫn cứ muốn bàn với Dâng, dù là trong câu chuyện ông nói, Dâng chỉ ngồi nghe. Khi ông còn ở nhà quê cũng vậy, ngoài Dâng ra, có bao giờ ông dám ngồi diện đối diện đôi hồi với ai, chuyện trò công việc đâu?! Còn ra đến ngoài này, cả những khi cụ Ước hỏi gọi ông, hay khi Thanh, mẹ La, Gái đen sang nhà ông lúc chỉ có mình ông với họ, ông cũng chỉ dám nói đôi câu và khi nói sao mà vẫn cứ thấy run, thấy sợ.

Một hôm, ông đã đánh bạo gọi cả Dâng và Ngọt mà nói:

- Hai cái chị này...

Mọi khi không để ông nói dứt, Ngọt thường đáp nhời ngay. Hôm ấy, Ngọt cứ ngồi lặng đi, mãi sau mới lên tiếng:

- Thầy với cô Dâng có về thì cứ đưa cái Tý và thằng Cu về. Tôi ở lại một mình cũng được. Ngoài Kho có việc thì tôi đi làm với cô Gái, với bà Nghĩa; dưới phố có việc thì tôi đi với bà La; bên Xi măng có than thì tôi đi sàng than... Khó khăn thì đâu cũng khó khăn. Kéo nhau về quê để tháng ba ngày tám lại lần không ra, sờ không thấy, lại đâm đầu đi các cửa lạy lục vay mượn, lĩnh công non, bán lúa sớm, rồi lại ăn rau má, củ chuối!

Ông Dâng ghê sợ nhất là lúc Ngọt nhẹ hẳn giọng xuống bảo Dâng:

- Phải đấy! Cô, thằng Cu và thầy về vậy. Để cái Tý ở lại với tôi. Tôi xem sao rồi cũng về thôi...

Nhưng mấy hôm nay thấy chân đỡ đau và dưới làng, trong xóm đã có chỗ gặt sớm, ông Dâng lại muốn bàn chuyện với Dâng. Vừa dịp lúc này lại chỉ có hai cha con ở nhà. Tiếng gà nhảy ổ vang lảnh hơn ở sân sau. Lặng gió, không khí thêm oi ả. Mồ hôi ông Dâng chảy đẫm hết cả tấm áo vá chằng vá chịt. Vừa quay cối, ông Dâng vừa nghếch nghếch mặt lên. Tiếng thở rền rền thỉnh thoảng lại xen lẫn tiếng rên rẩm của mẹ La ở gian bên, cùng với tiếng ho, tiếng xoa xuýt của mấy ông già bà lão và mấy người ốm ở nhà đằng trước, đằng sau. Dạo này, người sốt, người đau bụng, đau xương không nhà nào không có. Buổi trưa, người đi làm ế việc về ngủ thêm la liệt, như cảnh nhà thương làm phúc hay dưới bà sờ Phọng Bớp vậy.

Ông Dâng vội hướng về phía nhà thờ đầy tiếng rèn sắt, cưa xẻ và đục chạm rậm rịch hẳn lên. Ông Dâng cố nghe cho rõ nữa những tiếng làm việc của những hiệp thợ mộc, thợ xẻ, vừa nghĩ đến những cảnh làm đình làm chùa ngày xưa ở làng. Tháng trước có người làng ra chơi, báo tin làng sắp mở chợ. Dãy lều hàng vải, hàng xén, hàng mã sẽ xây quán ngói. Gỗ đã chở về. Gạch ngói cũng ra lò, xong hết. Chỉ chờ được ngày thì khởi công.

Cha con ông Dâng có giở về sẽ ở nhờ một người họ nhà gần đường vào chợ. Mắt mũi ông kém, chân yếu, thì ông ở nhà đổ bún, tráng bánh đa, nấu bánh đúc riêu bán. Ông sẽ xin lại ông Nghị cho cấy chân ruộng cũ. Cái Tý đi ở trâu cho nhà ông Nghị. Dâng, Ngọt đến vụ cấy gặt cũng đến làm cho nhà ông Nghị. Được nhà ông Nghị cho mượn trâu thì tốt nhất, không có ông nói với bà con cho Dâng, Ngọt làm đổi. Trở về nhà quê lại túng đói nhưng được cái chị em Dâng, Ngọt quen việc, chịu khó; cái Tý đi ở trâu đỡ được miệng ăn, đỡ phải may mặc; một năm nhà lại được thêm mấy thùng thóc nữa. Chỉ còn lo miệng thằng Cu. Ba bố con quấn túm với nhau, chịu thương chịu khó, chả nhẽ lại không nuôi nổi nhau. Rồi đây lại còn Dâng và Ngọt, con gái lớn thì phải gả chồng. Trâu ta ăn cỏ đồng ta. Con gái mà lấy chồng gần, có bát canh cần... Phận nghèo lại kết với phận nghèo. Ví như cụ Ước còn sống, cái hàng nước còn giữ được, hay Dâng, Ngọt có công ăn việc làm thì ông cũng cố mà ở. Còn tình cảnh ngày nay, tuy không đói quá như dạo ở nhà quê, nhưng ông vẫn thấy bơ vơ bấp bênh quá đối với cha con ông... Ghê khiếp nhất là phải tiêu tiền cứ như ăn gỏi, tiền cứ như người bị cướp giật tận tay ấy! Đồng củi đồng rau sao mà đắt? Đi ỉa một tháng, nhà ba người lớn hai trẻ con đã mất ba, bốn gánh phân, lại còn phải mất thêm tiền! Đi đái ra rãnh đã hôi thối, mình không quét thì không ai chịu quét. Tiếc thật! Thật là tiếc! Nguyên cái gio bếp, cái phân, nước tiểu, hàng tháng mất đi đã bao nhiêu tiền rồi! Ấy là chưa quy ra thành thóc, và chưa kể ngần ấy thứ đem vãi ruộng và mùa lại được nữa!...

Ông Dâng lại phải nghĩ đến sự nghèo đói của mình. Phải! Nếu không bị nghèo đói thì làm gì ông phải lâm đến bước này?! Vợ chồng ông đều là người có sức ăn sức làm, đều là người hiền lành chịu thương chịu khó. Nhất là vợ ông, cái con mẹ Dâng của ông! Ba con rồi mà nó đi gặt đi cấy đến những con gái có tiếng trong làng cũng không theo kịp. Đi đội thuê cho người ta thì cứ hàng hai thúng ngô, hai thúng nâu trên đầu đi vã hàng mười cây số giời nắng. Nhà làm gạo, một mình một cối thóc xay ù một hơi là xong. Giã gạo cũng một mình. Chồng có đứng chung thì đuổi quầy quậy. Bụng chửa vượt mặt vẫn gồng gánh xay giã quần quật. Hai lần bị sẩy mới chịu để cho chồng đỡ vực. Nhưng khi đứng cối thì giành chỗ đứng đằng sau và cứ được năm sáu trăm chày lại bảo chồng xuống kẻo ngốt quá!

Nhiều đêm gà gáy canh một rồi hai vợ chồng vẫn còn giã gạo. "Chỉ tại tôi phận hèn nên chồng con mới khổ!". Người vợ thường chép miệng nói với ông. Tiếng ngực thở của vợ hổn hển sau lưng ông. Hơi thở của vợ phào phào nóng ở gáy ông. Ở nhà trên, con bé khóc mê nhê nha mấy tiếng rồi im. Sáng giăng suông. Gió khuya lạnh lạnh. Hoa cau ở vườn bên thoang thoảng. Chao ôi! Nếu vợ chồng ông có được lấy một mẫu ruộng và một chân trâu thôi thì nhà phải là mát mặt! Ruộng làm không phải gạt thóc thuế cho chủ; nhà nuôi con lợn đẫy niên; cái Dâng đi trâu kiếm ngày đôi giành phân; cái Ngọt đi quét lá tre khô về thổi để lấy thêm gio đái; phân gio nước nôi đủ, làm cỏ lượt ba trong nhà vẫn đủ lương ăn... Như thế làm sao mà lại không được trăm mốt trăm hai thóc. Trăm mốt trăm hai thóc trong nhà... lại làm thêm gạo xáo, nuôi thêm con lợn nái nữa!... Chao ôi! Nếu vợ chồng ông có được lấy chỉ một mẫu ruộng và một chân trâu, và người vợ chịu thương chịu khó của ông, cái con mẹ Dâng người như con gà mái ri kia không bị xấu số thiệt phận?!

Ông Dâng lại thấy như xát muối trong ruột. Trở về quê chuyến này, ruộng ông vẫn phải đi cấy rẽ, mà người đứng mũi chịu sào lo toan mọi việc trong nhà mọi khi là mẹ cái Dâng lại mất rồi!... Vẫn chông chênh, khốn khó! Ông Dâng giật mình, luống cuống. Ngẫm kỹ thì cái Ngọt nó cũng có lý. Bây giờ ở đâu cũng khó khăn, mà ở đâu cũng phải làm. Nghèo hèn thì ở đâu cũng khổ. Đã liều đưa nhau ra đến đây, lại gồng gánh kéo về, nếu không nghĩ chín, không khéo đến ăn mày mất! Một lần dọn nhà bằng ba lần mất cướp, ông lại sẽ dành dụm thế nào, chạy vạy thế nào cho nhà được tiền ăn tiền tàu về quê? Ông sẽ nói năng nhờ cậy bà con thế nào để lần hồi đến lúc có hột thóc? Lại còn cái bệnh nữa! Tuy ông đỡ nhưng chỉ mới lết người đi được. Liệu về quê ông có khá hơn để mà xoay giở xốc vác làm ăn không?

- Cái chị Dâng nó này! Bên sở Xi măng người ta lại sắp gọi sàng than đấy à? Hôm nay cái Ngọt nó ra Sáu Kho hay sang bên ấy hỏi việc thế?

Nghe cha gọi, Dâng vẫn lẳng lặng. Dâng cũng không rõ Ngọt ra Sáu Kho hay sang chỗ sàng than. Mấy hôm nay, Ngọt đi cả Chợ Con, cả bến tàu Quảng Đông, bến đò Chợ Sắt. Dâng có hỏi thì Ngọt bảo: "Đi mà hỏi công hỏi việc mà làm chứ còn đi đâu!". Nghe phong thanh thì đâu Ngọt sẽ theo người cháu gái bà La ra Vàng Danh xin làm ở nhà sàng, không thì ra Cẩm Phả. Bà La cũng không chuyện gì với Dâng hết. Trong xóm có hai con bạn với Ngọt thì tuần trước chúng nó đã trốn nhà đi rồi.

- Nó ra Kho hay sao đấy...

Dâng ngập ngừng nói với cha. Dâng tự nhủ: "Nếu cái Ngọt nó đi Vàng Danh, Cẩm Phả thật, hay mình cùng đi với nó xem sao, chứ về quê bây giờ thì thật khó nghĩ quá!".

- Cái chị Dâng nó thử bàn với em Ngọt xem sao, nhà giở về quê có nên không? - Ông Dâng cũng ngập ngừng.

- Thầy để rồi con hỏi nó.

- Thế ý con thế nào?

Dâng lại cúi đầu xuống, lẳng lặng. Mối lo nghĩ lại rối bời. Không thì thôi chứ hễ động đến chuyện này, Dâng càng thấy tâm trí quẩn lại. Dâng trở lại cái ý định vừa rồi. Một là Dâng thử đi nơi khác mà tìm công kiếm việc, hai là Dâng ở đây, như thế Dâng cứ nói thật với cha xem sao. Điều gì Dâng cũng giấu giếm không cho cha biết, khổ đến thế nào Dâng cũng chịu, nhưng đến cơ sự này Dâng phải có ý của Dâng. Các con mà bàn tính đúng, chắc cha Dâng cũng theo các con thôi. Chợt Ba lé lại nhoen nhoẻn hiện ra. Cái thằng cháu nhà đội Nhị này nó cười cứ như những thằng đứng nhún nhín ở cổng trại lính cátdem vậy. Cái mặt nó xanh bợt. Đầu bôi bidăngtin. Hai cánh tóc sã xuống như hai cánh gà rù giắt ở hai mang tai. Răng nó nham nhở, chiếc bịt bạc, chiếc bịt vàng.

- Em Dâng có muốn anh xin việc ở Máy tơ không? Vào được lương phụ máy ngay, không oongđơ gì cả! Tháng đầu được ngay bảy tờ rưỡi. - Ba lé giơ năm ngón tay bên trái mà cổ tay đeo trễ một cái lập lắc bạc và hai ngón tay bên phải mà ngón tay trỏ cùng cục chiếc nhẫn không hiểu bằng vàng thật hay giả. - Rồi anh xin việc cho cả dì Ngọt nữa. Còn ông "bô" và các em bé anh xin "chu" hết!...

Mấy lần săn đón Dâng ở dưới phố, ở Ngã Sáu, Ba lé cứ lái xe đạp đi sát Dâng mà cười nói:

- Hàng trăm hàng nghìn cái đơn, hàng trăm hàng nghìn người lễ lót với đốc công sếp máy đều không được, nhưng em Dâng thì anh nói miệng không hôm trước hôm sau là đi làm thôi... Kìa Dâng!...

Dâng choàng người, quay ra gọi khẽ cha:

- Thầy ạ...

Ông Dâng ngước mắt lên chờ đợi. Dâng run run:

- Chỉ rằm tháng này là trong quê ta gặt rộ thầy nhỉ?

Ông Dâng ngừng hẳn tay, thớt cối vẫn ri rỉ dòng bột

trắng đặc:

- Ừ... thầy thấy về quê vẫn hơn. Về rồi còn bốc hót cho bu... Rồi còn đường dài của hai cái chị mày...

Dâng lại gằm mặt xuống, trống ngực đập thình thình.

Ông Dâng cũng thở dồn:

- Hai cái chị mày lớn rồi. Bu thì giời bắt tội mất sớm. Thầy mắt mũi đã kém, giờ lại phải cái chân tê liệt, chẳng còn làm gì được cho con cái.

- Thầy chỉ hay nghĩ vơ nghĩ vẩn, thảo nào cái Ngọt...

Dâng lại phải nói gạt đi. Ông Dâng càng nao nao:

- Chuyến này thầy nói với cụ khán làm cho cái cối, nhà tráng bánh đa, đổ bún. Đến vụ mùa, thầy nói với cụ để cho mấy sào rạ nếp và mấy cây tre, thầy làm hẳn gian quán ở gốc duối lối rẽ vào hàng gà hàng lợn. Vụ nữa thì cố mua hai chục tre ngâm làm lấy một gian hai chái... Thế nào nhà cũng nói xin lại cái chân ruộng ngoài đê ấy làm, có phải đóng sào ba thúng thóc thuế hay cấy chia đôi thì cũng cứ xin...

Nghe cha nói mà Dâng ngùi ngùi cả lòng. Dâng lại thấy như Dâng đương cấy, đương gặt. Dâng lại thấy Dâng gánh những chành lúa cật sức cùng chị em con cõn chạy như chạy thi, chẳng biết gì là nặng, là nắng bức. Dâng lại đập lúa. Tiếng đập lúa rậm rịch khắp xóm. Các bà già táo tợn, các mẹ, các ả đi gặt thuê chuyện cứ nổ như gạo vàng. Hôm qua, lúc ra cánh đồng sau xóm tìm cái Tý nó cõng em theo trẻ đi mót lúa để đổi bún, Dâng đến bờ ruộng chỗ thợ gặt làm, Dâng thấy trong người Dâng cứ rậm rật thế nào ấy. Dâng nói với một bà cho Dâng gặt một lúc. Mấy bà và người con gái thấy Dâng gặt vừa nhanh, lượm vừa to vừa gọn, cứ veo véo gọi Dâng nhập bọn. Ngọt đi ra đầm giặt chiếu về cứ mắng mãi Dâng hóng hớt.

Ừ, về quê Dâng lại được đi cấy, đi gặt với người quen kẻ thuộc, cha con Dâng lại được gần cận họ hàng thôn xóm. Làm ăn chân lấm tay bùn vất vả còn gấp mười ở ngoài tỉnh mà vẫn chịu đói, chịu rét, nhưng cứ chịu thế một bề hóa lại yên thân. Đói khổ mà được yên thân ở quê ở quán, có bà con anh em là được rồi! Nghèo hèn thì làm sao mà hết đói khổ được, hết lo toan được?... Thân phận những kẻ nghèo hèn thì không còn đi đâu mà gặp may hay sung sướng đâu!

Nhưng lại dọn nhà, lại gồng gánh, tàu bè đò giang,

lại tốn kém, mà lần này nhỡ lại vấp sự gì khốn khó thì sẽ ra sao?

Cái cảnh ghê khiếp trên chuyến tàu hôm ra Hải Phòng lại sập xuống tâm trí Dâng. Dâng thấy có cái gì quắp lấy Dâng như quắp con gà, con chim nhỏ, v.v... Trước đôi mắt bàng hoàng của Dâng, gương mặt, đôi mắt và những cử chỉ của Thanh lại hiện vụt lên. Hôm ấy, Thanh cũng cái áo lương chùng, cũng đôi guốc mộc như bây giờ. Tóc Thanh cũng không rẽ không chải gì cả, húi cao như trẻ con. Đường gân xanh ở thái dương Thanh cũng nổi lên khiến khi Thanh chau mày nhìn thì thấy Thanh thật là đau khổ. Nhất là lúc Thanh cầm cuốn sách tự vị đến trước mặt người mại bản khách thì mặt Thanh tái hẳn đi, đôi mắt xếch và sáng trông không dữ mà lại có vẻ vừa hiền vừa dại.

Đôi mắt xếch và sáng, và hai đường gân xanh ở thái dương ấy, sau lần Dâng để ý nhìn trên chuyến tàu cho đến nay, chưa lần nào Dâng dám nhìn lại và dám nhìn thẳng vào cả! Cả cái đêm mưa rét Dâng đưa đĩa bánh cho Thanh! Hình như Thanh nhìn Dâng lâu lắm, Dâng biết thế nhưng mà cũng chỉ ngước mắt nhìn thoáng giây thôi. Và không phải Thanh chỉ nhìn lâu Dâng mà tay Thanh còn như đã nắm lấy bàn tay Dâng, cầm tay Dâng cũng lâu nữa... Không!... Không! Không phải thế đâu! Kìa, Dâng đương nghĩ chuyện về quê, về sự sinh sống làm ăn cơ mà! Phải rồi! Người ta mà... ở hiền thì gặp lành. Có chữ có nghĩa bao giờ cũng vẫn hơn. Từ ngày cô Gái đen xếp chỗ cho cậu ấy bảo học, thế mà anh em cậu ấy lại hóa ra tươm. Bảo sáu, bảy đứa, đứa nào cũng giỏi, cũng ngoan, không những chỉ học trò mến cậu giáo mà cả trẻ con trong xóm cũng mến. Thanh tra thuốc đau mắt và rửa cả mặt cả tay cho trẻ con. Hôm kia Thanh lại gọi cho cái Tý, thằng Cu một cặp bánh dày kẹo lạc. Cái Ngơ đi chợ còn mua cả thịt, cả chuối, trứng cho anh. Nhà không phải ăn chịu gạo lứa nữa! Nghe đâu bà giáo lại sắp xin cho cậu ấy đi dạy cho trường Nhà chung ở trong quê.

"Giá khi nhà ta về quê thì cậu giáo lại bảo học ở trường làng nhỉ?"

Dâng mím mím môi, lắc đầu:

"Thanh đã có chỗ yên trí bảo học ở đây rồi thì về quê làm gì?! Mà đời nào Thanh lại về cái xó quê như quê nhà mình?!"

Như có một màn sương mù ùa vào tâm trí Dâng. Chao ôi! Nhà quê của Dâng, sao lại có nơi khó khăn đến như thế. Và sao lại có những người cứ khốn khổ mãi thế? Đời người mà quanh năm thèm cả từ củ khoai, thèm cả từ bát cơm tấm, tí muối vừng rang nhạt. Đời người mà quanh năm, ngày nắng thì như chịu đổ lửa xuống đầu, xuống mặt, ngày rét thì tím chân rụng tay, quần áo rách rưới không đủ che thân?! Đời người chỉ có mấy gian nhà để chui rúc và lúc mưa gió tối khuya ngọn đèn vặn nhỏ cũng không có?!

Dâng ngẩn người ra nhìn trước mặt. Ông Dâng lại đều tay quay cối bột. Tiếng cối rì rì. Mồ hôi từng giọt chảy suốt từ thái dương xuống má, xuống cổ. Nắng đã chiếu vào chân ghế. Đôi mắt đục lờ của ông nhìn chênh chếch quay vào vách. Cái lưng to, u lên của ông còng thêm xuống. Hai bắp đùi ông gày tóp và da nhăn nheo không nhúc nhích gì cả. Tấm áo cụt tay của ông, Dâng đụp đi đụp lại, giờ lại xoạc một mảng ở bả vai, sã xuống lay lứt ở khuỷu tay. Dâng thấy cả người cha Dâng chỉ còn những xương là xương. Mặt mày lờ ngờ hốc hác quá rồi!

"Về quê làm sao được thầy ơi! Mà ở đây hay đi đâu bây giờ?"

Dâng lại cúi đầu xuống đống quần áo vá.

***

Ông Dâng vội nghển lên nghe. Tiếng Gái đen lanh lảnh:

- Còn ba miếng này thì chỉ hai hào tư thôi. Có thì tôi lấy cả. Vải bao bột Con chim này đến ngay dưới phố cũng chỉ có tám xu một chiếc!

Ông Dâng vội cất cái cuộn quần áo cũ xuống dưới chiếu rồi lết người ra cửa. Đứng trấn ở ngõ, Gái đen thấy ông Dâng lập cà lập cập có ý gọi mình, Gái đen liền giật lấy ba miếng vải đương giằng co trong tay người bán và mấy mụ buôn.

- Thôi hai hào tư là đắt rồi. Tôi lấy cả.

Ông Dâng đến đầu thềm, Gái đen quay vào nói:

- Để con mua cho ông, ông không phải ra.

Gái đen bảo người bán:

- Đấy! Có thì tôi lấy cho ông Dâng đây chứ chẳng phải mua rẻ cho tôi đâu!

Người bán thấy không thể không để cho Gái đen bèn

nói dỗi:

- Ngoài kho rẻ sao không ra ngoài ấy mà đón? Thứ vải của anhtăngđăng cátdem (2)này bằng sao được những vải ở kho sợi, kho vải các hiệu Tây đen, hiệu Khách!

⚝ ✽ ⚝

[2] Quân nhu trại lính Cátdem.

Gái đen ứng tiền cho ông Dâng. Giũ giũ rồi gấp lại cho vuông vắn, Gái đen đưa vải cho ông Dâng và chờ mọi người đi khỏi, đến bảo với ông:

- Chỗ vải này rẻ được hẳn hào hai đấy! Bao bột Con chim, sợi vừa nhỏ mặt vừa dai, nhuộm nâu, có vừa mặc vừa xé mới sợ rách!

Ông Dâng một tay run run tì lên chiếc guốc, một tay cắp cuộn vải vào nách:

- Cô Gái vào chơi nhà, cháu đưa lại tiền cô. Cô phúc đức quá mà cháu cũng gặp duyên...

- Được! Chốc nữa hay bao giờ ông đưa tiền cũng được mà.

- Cô Gái vào chơi nhà. Thôi tiện bây giờ cô cho cháu gửi lại tiền cô.

Gái đen theo ông Dâng vào nhà. Ông lên giường mở hòm lấy ra một cuộn vải mụn trong gói một cọc xu đồng và tiền kền năm xu. Xu cũng mới, tiền kền năm xu cũng mới, cả hai đều bọc vải tây điều, chằng sợi len. Đã kiểm đi kiểm lại bốn đồng kền năm xu, đến lúc đưa tay cho Gái đen ông còn xỉa từng đồng một và nói:

- Thưa cô đây bốn đồng xanh căng hai hào ạ. Các cháu nó gặp may quá! Quần áo đương rách.

Ông Dâng xuýt xoa cám ơn đi cám ơn lại. Khi Gái đen về nhà, ông giở từng miếng vải ra giường vuốt vuốt, đo đo bằng gang tay, rồi giơ lên cố soi ở trước mặt. Làn vải trắng tinh và còn mát mùi bột, đưa đi đưa lại mãi trước đôi mắt ông Dâng cố hết sức nhìn cho rõ. Vừa lúc cái Tý cõng thằng Cu về. Nó sà ngay vào chỗ vải:

- À vải mới! Vải thầy mới mua đấy à? Thầy nhuộm may áo cho con nhé! À! Nhuộm may cho cả thằng Cu nữa. Thằng Cu may hẳn một bộ thật là diện để chị cõng đi chơi phố Bônbe...

- Không! Của tao cả cơ!... Của tao cả cơ!... Không may cho cái chị Tý đâu!

Thằng Cu quờ lấy chỗ vải, ôm cả lên đầu lên vai, quấn cả vào người, đè cả đít lên, giữ riệt ở trong lòng, mũi dãi nhem nhuốc ra cả. Ông Dâng phải kéo nó vào lòng:

- Thầy bảo thằng em Cu của thầy ngoan này, của thằng em cả đấy! Thầy không may cho đứa nào đâu! Để thầy cất đi, thầy còn giặt xà phòng cho sạch, rồi thầy nhuộm nâu thật đẹp cho, rồi thầy đưa ra hiệu may ngoài ngõ đo may cho thằng em Cu.

Mãi mãi, thằng bé mới đưa cho cha một miếng. Rồi mãi sau lại một miếng nữa. Đến miếng thứ ba thì nó òa lên khóc. Ông Dâng phải dỗ mãi. Ông đưa cho Tý một xu bảo cõng em ra ngõ mua bánh tai voi cho em. Rồi ông gấp vải lại lẩm nhẩm tính toán:

- May cho thằng Cu cái quần cái áo. Cái áo thì cứ để trắng, tuy tốn xà phòng đấy nhưng cho nó thích. Còn cái Tý thì chữa lại cái áo cũ của Ngọt cho nó mặc lấy vụ nữa. Vụ gặt sau sẽ may. Cần nhất là quần cho cái Tý. Vải nhuộm nâu đem nhấn bùn thật kỹ rồi may cho nó cái quần. Thế nào chuyến này cũng phải lo cho nó cái quần.

Ông Dâng lại vuốt từng miếng vải, sắp cho mép thật in với nhau, gói vào tờ giấy dầu. Ông quanh quẩn hết cất vào bị lại gài lên kèo nhà, lại cuốn vào chiếc chăn cũ. Cuối cùng, ông để ở đầu giường, lót dưới cái chiếu lành, chặn cái gối gỗ lên. Ông gọi cái Tý dặn:

- Thầy cấm mày không được phô cái chị Ngọt đấy! Nó về có hỏi thì bảo không biết. Và cấm không được lục lọi ở đây. Phải cho em quanh quẩn ở nhà mà chơi. Rồi thầy may cho chị em quần áo mới mặc đẹp về quê...

Cái Tý bậm miệng lại gật đầu. Thằng Cu nhảy nhảy trên lưng chị cười khanh khách. Hai chị em lại đưa nhau ra cổng nhà thờ. Trưa nay bên hàng bánh lại nghỉ một lò tráng nên ông Dâng không xay bột nữa. Dâng, Ngọt ở lại dưới phố đợi cố lấy buổi làm than. Ông Dâng chỉ thổi một bát gạo vào cái niêu cho hai đứa bé ăn. Ông nhấm nháp chỗ cháy vụn và ăn vã rau muống luộc. Quét dọn nhà cửa xong, ông hút điếu thuốc lào, lên giường ngủ.

Ngoài giời vẫn nắng. Ông Dâng nằm vẫn phải gác chân lên chiếc chăn bao tải. Ông thiu thiu mơ màng các thứ chuyện, thỉnh thoảng lại đấm đấm bóp bóp từ đùi xuống bắp chân, vừa lẩm nhẩm tính các khoản. Nào mấy hào tiền tàu suất của cái Tý, suất của thằng Cu... nào nắm cơm ăn sao cho đến hôm về đến làng... nào mua mắm tôm đặc, cá mặn để ăn gặt, nào đi mua những thùng những hộp cũ bằng sắt tây rồi gò lấy mấy cái nồi, cái ấm, gáo múc nước. À! Lại còn cái nằm, cái đắp mùa rét nữa! Ông phải bảo Ngọt ra Sáu Kho kiếm cho ít bao tải, ít bì cói đường, giặt giũ, phơi phóng rồi can lại làm chăn, làm chiếu. Chị em thằng Cu thì có cái đắp, còn ông, ông may áo mặc rét. Tiếng ngáy của người cha thỉnh thoảng lại bị giật lên vì hai chân bị cắn buốt nhức.

Nắng chiếu vào tận chân giường. Một dải quạt ánh nắng vạch ra giữa nhà. Bụi và khí ẩm xông lên như muỗi mắt. Ông Dâng giũ hẳn chiếc tải ra đắp hai chân.

Cái Tý dỗ em chơi được một lúc dưới gốc bàng rồi lừa em ngủ, bế về đặt ở giường ngoài. Đầu nó ngứa không sao chịu được nữa. Nó xù tóc ra, ngồi ngoài thềm nắng, lấy trộm cái lược mau tốt của Ngọt mà chải. Chấy cứ rụng lổm ngổm dưới đất. Tý lấy đầu móng tay giết kêu côm cốp. Nó càng thấy đỡ ngứa, nó càng bậm lược mà cào tưởng đến vãi máu ra. Chải xong nó thấy nhẹ cả đầu và tưởng như vừa được gội bằng nước lá thơm, vì cái lược nọ chỉ để chải lúc Ngọt gội với nước rễ hương bài và bồ kếp. Tý chằm chặp nhìn cha ngáp. Tý nhìn một lúc thì lần lần vào mé bức vách, rón rén đến giường cha, lật chiếc chiếu, rút bọc vải ra. Tay ôm vải vào ngực, tay vịn thành giường, Tý lấm lét ra sau nhà. Nó đứng cạnh cái cột ở đầu thềm, giở vải ra, lấy từng miếng ướm từ cổ xuống bụng, lại từ ngang hông xuống gót chân. Màu vải trắng còn mịn bột bỗng thành màu nâu. Một mặt sẫm láng như mỡ, một mặt đỏ tươi như son. Ba miếng: miếng thì thành cái áo cúc bột đen nhánh, túi nhỏ rất xinh; miếng thì thành cái quần cạp vải hoa, nếp sóng xuống gót, rột roạt rột roạt theo mỗi bước chân đi. Ướm mặc xong áo xong quần, Tý chít đến khăn. Nó cũng lấy trộm cái gương của Ngọt soi. Khăn cũng nâu mỡ nhanh nhánh, gương mặt nó mới xinh mới tươi làm sao! À mà thầy nó, cả các chị nó, và chị em nó sẽ về quê thật rồi!... Chuyến này nhà nó về quê thì trẻ con trong làng thấy chị em nó ăn vận đẹp như thế thì không còn dám bảo chị em nó cõng nhau ra tỉnh mà ăn mày nữa nhé! Đi tàu, đi đường, nó và thằng Cu cứ tong tong chạy đi trước tha hồ mà ngắm... Ngắm phố, ngắm bến, ngắm hàng, ngắm người, rồi mình lại ngắm mình nữa!

Tý nhoẻn cười, nghiêng đầu đi nghiêng đầu lại, chao cái gương ở hai bên mái tóc như trên sân khấu công chúa hay tiên nga trang điểm xong, sắp sửa trẩy hội.

Ông Dâng vẫn ngáy, tiếng ngáy vẫn bị giật lên vì hai chân tê buốt.

Chợt cả ngõ ngoài, ngõ trong, cả xóm đằng nghĩa địa đến xóm ngoài bờ đầm, đến lối xuống các làng, người lớn trẻ con đều nháo lên. Chiếc ô tô xám của Sở mật thám với Tây cậu và con chó lài móm đương rẽ vào xóm, đỗ chắn lấy ngã tư đường ra nghĩa địa, lối vào xóm trong và lối xuống các làng. Ai nấy đều len lét nhìn theo những bước giày sầm sập và con chó rống rít đi vào ngõ nhà bà Gái. Họ lại tưởng nhà cụ Cam lại có việc gì đây. Có người nghĩ đến Thanh, đến lớp học của Thanh. Mẹ La choáng choàng lên gọi: "Cậu giáo ơi! Cậu giáo ơi! Tây cậu đến khám nhà, đến bắt đấy! Cậu giáo ơi!". Nhưng Tây cậu không vào nhà Gái và cũng không vào nhà Thanh. Cái người cao lớn như hộ pháp, vai lệch lệch, đầu nghiêng nghiêng nghé nghé, bộ mặt mà từ mũi, môi, mép cứ nháy nháy giật giật, cái người có chùm chìa khóa không phải để mở cửa mà để nắm lại thành một quả đấm tra tấn người ta với con chó lài cao như con bê một chân không hiểu bị đánh què hay bị thọt, đi nhảy nhảy khập khiễng, cái người gọi là Tây cậu ấy đã xộc đến thềm nhà ông Dâng chứ không phải vào nhà ông cụ Cam hay nhà Thanh. Khi con chó nọ nhảy thót cái vào trong cửa và Tây cậu cười òa lên như mọi lần y đi khám trúng và tóm đúng những trộm cắp, yêu tạ đương bị truy nã, thì mọi người bàng hoàng thêm, không hiểu ra sao cả.

Ông Dâng chưa kịp ngồi dậy, hai bàn tay của Tây cậu nung núc những thịt và cứng như hai cụm móc sắt đã quặp lấy xương quai xanh ông Dâng, dựng người ông lên với những tiếng cười như ngựa hí:

- Ngủ à? Còn ngủ cơ à! Đêm qua mỗi thằng chia nhau những hàng mười bao bột mì, hàng súc vải thì làm gì mà chả chén chả phiện, ngủ cho béo mắt? Nào đâu? Những đồ anhtăngđăng lấy về chia nhau đâu?

Cặp mắt lờ lờ của ông Dâng như có ai vốc cát xúc lửa ném vào. Sống lưng ông lạnh toát. Bất giác ông đứng thẳng lên. Bàn chân ông vừa để mạnh xuống đất, ông liền lăn kềnh ra. Hai cụm tay móc sắt của Tây cậu lại xốc ông dậy. Lại những tiếng cười như ngựa hí và từ giọng nói đến câu nói không có tí gì là khác An Nam, Tây cậu vừa day day ông Dâng vừa hỏi:

- Lại còn ngái ngủ à? Được! Muốn ngủ thì về xà lim

tha hồ ngủ. Đâu? Những đồ của anhtăngđăng lấy về chia nhau đâu?

Tai ông Dâng như bị sấm sét hay tiếng ma tiếng quỷ thét vào. Giời ơi! Ông Tây cậu đây rồi! Người hỏi ông lại là ông Tây cậu mà ông thường nghe nói chuyên đi bắt hàng lậu trộm cắp và yêu tạ, chuyên tra tấn, và không bao giờ để lọt một vụ nào... Đúng ông Tây cậu đây rồi! Tuy cổ họng chưa bị bóp nhưng ông Dâng cứ ư ứ không ra tiếng. Không phải ông nói mà là ông thở và kêu lên như trong cơn mê. Ba thằng mật thám ta, thằng đứng lên giường, thằng lôi tuột chăn chiếu thúng bị ra ngoài thềm, thằng chạy ra sau nhà. Thấy có bóng người, cái Tý giật nảy mình. Nó vừa ngước mặt lên thì một bàn tay cũng như cụm móc sắt thít lấy cái cổ bé ngẳng của nó với tiếng reo lên:

- Vải bao bột Con chim đây rồi! A ha... vải bao bột Con chim đây rồi! Con lỏi tỳ này định chuỗn (3)hàng đi đâu thế này? Khám kỹ vào!

⚝ ✽ ⚝

[3] Con bé con này định chuồn.

Trong cổ họng ông Dâng càng ư ứ những tiếng kêu, tiếng thở. Tim ông, óc ông như có dùi đâm liên tiếp khi người ông bị giật lên dằn xuống và hai bàn chân bị dộng thình thịch xuống đất. Đến lần dộng thứ ba thì ông rũ hẳn ra. Ông phải quỳ xuống mà chịu.

- Xưng đi! Xưng đi!... Chúng nó xưng cả rồi. Con ơi!...

Tây cậu vừa hỏi, vừa cười hô hố, vừa lắc vừa giật cổ họng, quai hàm và xương quai xanh ông Dâng. Thằng Cu đã bò đến bên cha. Nó quờ quờ tay để níu lấy áo bố. Cánh tay bé nhỏ nọ vừa giơ lên cùng với đôi mắt ngây thơ ngước nhìn, và trong khi người cha đương chới với đón con thì con chó lài xồ đến. Con chó ngoạm liền ngay lấy cổ thằng nhỏ, hất vật ra đất. Thằng nhỏ "chóe" một tiếng. Ông Dâng thét lên: "Ối giời ơi!". Ông với với quờ quờ ra chỗ nắng xói, nắm nắm những dải nắng lấp loáng trên người đứa con.

- Giời đất ơi! Thế này thì con tôi chết mất! Các quan nhớn ơi! Con cắn rơm cắn rác lạy các quan nhớn... Các quan nhớn là đèn giời, xin các quan nhớn soi xét cho, cả đời con có bao giờ con dám tơ hào của ai cái gì đâu!

Tây cậu liền cười sằng sặc:

- Cả đời con có bao giờ con dám tơ hào của ai cái gì đâu. Được! Được! Tao sẽ làm cho mày nói thật... Mày không thể nào không nói thật với tao... con ơi!...

Tây cậu búng hai ngón tay đánh rắc, huýt một tiếng sáo. Con chó lài nhả thằng Cu ra, chạy đến ngoạm liền vào gáy ông Dâng.

- Con Lu này nó sẽ làm cho mày nói thật... con ạ...

Tây cậu dứt nhời, một tên mật thám ta nắm tóc kéo xềnh xệch ông Dâng ra ngoài. Tây cậu bước ra khỏi cửa, cái vai lại lệch lệch, cái miệng, cái môi, cái mũi lại nháy nháy giật giật. Chùm chìa khóa trong tay lại tung tung quay quay xóc xách. Y hất hàm với mấy người ở trong nhà lấp ló nhìn ra. Y nháy mắt gật gật cười.

***

Trời hôm nay vẫn nắng. Cánh đồng ngoài đầm đã gặt hết, nhiều thửa mưa ngập hẳn đi. Mây trời xanh dịu. Gió mát đưa thoảng hương sen. Giàn mướp ở đầu ngõ nhà bà Gái buông xuống những quả là quả. Gái đen lấy đưa cho Ngơ hai quả rồi quay ra gọi:

- Cô Dâng, cô Ngọt đi thôi chứ!

Dâng còn cố chùi thêm cái mũi cho thằng Cu. Ngọt thì nắn nắn dải khăn sô cho sóng với vành khăn trắng ở trong. Chiếc áo cánh xổ gấu cũng được xốc lại cho bằng với chiếc áo nâu cũ mặc trong. Gái đen, Dâng, Ngọt ra ngõ. Dâng còn quay lại dặn cái Tý dạo này cả nước phải coi em kẻo nó ngã xuống ao xuống chuôm. Thằng Cu ngồi đu đưa chân, gặm gặm quả ổi trên cái ghế mọi khi ông Dâng ngồi xay bột. Nó nhìn theo Dâng ra cổng. Gái đen, Ngọt và mấy người con gái trong xóm cùng làm ở Sáu Kho đi cứ ríu lại với nhau mà chuyện mà cười.

Dâng đi sau. Ra ngõ, Dâng gửi tiền bà La nhờ mua rau và dặn bảo cho cái Tý thổi cơm xong, Dâng nhập vào bọn các mẹ và các bà già. Nét mặt Dâng đăm chiêu, người vừa gày vừa xanh lại đội khăn vuông tùm hụp, bên trong cồm cồm chiếc khăn trắng vải sô, dải buông sau lưng, trông Dâng lại càng buồn, càng già. Không ai tưởng được Dâng mới mười tám.

Ông Dâng chết như thế sắp đến tuần cúng một trăm ngày. Hôm trước, ông bị bắt, hôm sau trên Sở mật thám cho người về bảo ông cắn lưỡi tự tử...