Sóng Gầm Chương 12

... Đêm qua, Cam vào trong xóm vận động thêm mấy gia đình làm máy đá xong lại còn la cà chuyện mãi với mấy thằng bạn ở bờ sông. Cam ngủ lại bên kho nhà tháo. Thức dậy, thấy giời đã sáng quá, tiếng máy ù hết cả bên tai, Cam bổ choàng về máy đá - "Bỏ mẹ rồi! Không biết anh em đã đến đông chưa và có sự gì thay đổi không?".

Cam đến ngay chỗ anh em thuyền đất. Mặt trời đỏ rực ngoài sông. Nước lên. Sóng dồn vào bờ, bọt trắng tung cả lên những mạn thuyền tròng trành. Chỉ có tiếng gió rít ở những dây buồm và tiếng thừng, tiếng xích nghiến rứt ở những mũi thuyền nhấp nhô như vật với sóng. Những chồng thúng lỏng chỏng đầy cả bờ. Ván cầu, xẻng cuốc chất đống lên nhau. Những đống đất ùn ùn chắn hết các lối xuống sông. Có thể chỉ mấy hôm nữa là đất sẽ ngập các bãi. Chỉ còn mấy chiếc goòng dễu dợt trên đường sắt với mấy người có tuổi, ốm yếu sậm sịch thủng thẳng bốc đất, chở đất. Từng đám từng đám anh em cứ ngồi không ở lối lên xuống các thuyền, ở chân các đống đất, cạnh những xe goòng.

Nắng to nhưng vẫn gió lạnh. Trừ mấy người mặc cả quần áo lành lặn như ở nhà, còn vẫn chỉ đánh chiếc quần đùi hay chiếc quần ống xé cụt ngủn, và những áo cộc tay mướp, những áo bao tải vỉ buồm. Có mấy ông già đội khăn vuông tùm hụp. Anh em ngồi quây với nhau hút thuốc lào cầm chừng để nghe ngóng. Bên máy đá cũng thế. Các "máy búa máy hập" đá vẫn chạy ùng ục, ình ình, loảng xoảng, rầm rào nhưng cũng chỉ có mấy chiếc xe goòng cũng làm cầm chìa như bên thuyền đất. Còn ở những đống đá hơi nắng đã bốc lên, mấy bọn trai gộc và con gái ngồi chuyện với nhau cứ như ở những đám hội bên núi Dẹo, núi Voi.

Cam sướng quá. Thấy ông Vy ngồi với một bọn giai gộc, Cam chạy đến bíu lấy vai ông:

- Thế là bên thuyền đất cũng bảo nhau được hết. Bố ơi! Con gửi mua được mấy gói thuốc lào Mỹ Hương đây, con tìm điếu bố hút nhé.

Ông Vy quay lại:

- Thằng Cam đấy à! Mày rúc vào con nào ngủ mà bây giờ mới đến thế?

Cam giơ quả đấm ra trước bụng ông Vy:

- Bố thì mặc bố. Quả này vào rốn thì cứ là đi chơi ngay với ông sáu tấm.

Ông Vy ngoái tay ôm lấy Cam:

- Thằng con nhà Quất giỏi! Để tao xem cái con bé bà Gắt quét nhà giấy ở lò nung, tao vê cho. Phải con này nó mới trị nổi mày. Lôi thôi nó chỉ cho một cái là mất đứt cái làm giống...

Tất cả cười ré lên. Sự phấp phỏng lạnh lẽo nhẹ hẳn xuống. Mấy đám quanh đấy nhôm nhổm lên gọi:

- Cười gì thế? Chuyện gì thế?

Lại thêm mấy bọn giai gộc và con gái kéo sang đám ông Vy. Như thế là hôm qua cả Máy đá và Thuyền đất đều thỏa thuận nhất định cùng nhau đình công để đòi cho được tăng tiền làm đá làm đất lên. Hôm nay tất cả những kíp làm chính đều bỏ việc, còn lại mấy kíp phụ thì làm cầm chìa và cũng sẵn sàng bỏ việc nốt, nếu chủ thầu không chịu giải quyết những yêu sách của toàn thể anh chị em cu li hai sở.

Cái chuyện cai bao khoán bảo nhà thầu định hạ tiền làm đất làm đá xuống như thế không thể nào nghe được. Sáu tháng nay, lò nung chạy đều cả năm lò, nhà tháo ra thêm mỗi tháng hàng vạn, hàng hai vạn tấn xi măng, ngoài Sáu Kho, tàu Anh, tàu Nhật đến ăn xi măng hết chuyến ấy tiếp chuyến khác, như vậy thì sở thua lỗ cái gì mà hạ công cu li?! Chỗ làm đất làm đá lại càng thấy rõ, thuyền dỡ cứ không kịp. Chủ thì thuê thêm mười chiếc thuyền. Chủ thì đóng hẳn bốn năm thuyền mới. Có người nói thật mắt mình thấy chủ thầu lĩnh hàng bao tải bạc ở nhà băng ra, tậu nhà tậu cửa cứ rầm rầm. Ấy thế mà như cái năm kinh tế khó khăn, gạo xô ba đồng một tạ, thì cu li đàn ông còn kiếm được hơn ba hào, cu li đàn bà hai hào sáu, hai hào tám một ngày. Giờ gạo lên bốn đồng, bốn đồng rưỡi một tạ, thì cu li làm giỏi lắm như ông cụ Vy chả hạn mới được bốn hào một ngày. Còn như những đàn bà hay người làm yếu làm chậm thì chỉ được ba hào.

Lúc ông cụ Vy và mấy người nữa đến nói chuyện bảo nhau nghỉ việc để đòi tăng tiền làm đá làm đất thì tất cả các bà nọ đều nói:

- Lỗ cái mả cha nhà chúng nó ấy à?! Người ta làm lụng, nắng thì uống nước hơn ăn, rét thì vừa ăn xong đã đói, đổi mồ hôi lấy bát cơm; chúng nó phải nghĩ mà tăng lên cho người ta ngày dăm bảy xu một hào để người ta còn sống mà làm cho chúng nó chứ. Không tăng thì chuyến này chủ sở, chủ thầu cứ ra mà đội đất, bốc đá lấy.

Một bà đương sốt cũng vừa rên vừa nói:

- Không thì thôi, chứ nghĩ đến cái nông nỗi phải bám lấy cái goòng giời rét cũng như lúc nắng, làm ở ngoài bờ sông cũng như trong gầm lò, chỉ chực rụng chân rụng tay ra, chóng cả mặt, chói cả ngực, thân người mà vất vả quá thân trâu thân ngựa, thì lại rớt nước mắt được! Tăng ngày được mấy đồng xu không thấm đâu!

Mọi người ồn ồn:

- Phải! Không buốt ruột lắm đâu! Lãi tiền ức, tiền triệu thế này.

Cam nín lặng nghe. Cam đã nghĩ: "Chủ sở chủ thầu không nghe, thì cu li thợ máy cứ túm lấy cổ chúng nó mà bắt ký, không thì kéo đến nhà điện, tớp mẹ nó điện lại rồi về nhà mà nghỉ hết!". Cam đã về báo cáo lại y nguyên các chuyện cho chú Sấm.

Gói thuốc lào của Cam loáng cái đã gần hết. Bọn giai cứ bíu lấy cổ ông Vy mà chuyện. Thấy trong nhà giấy máy đá, đốc công "sà lù" "meẹc" cứ ầm lên rồi lập cập lên bàn giấy chủ, còn mấy cai bao khoán quýnh cả lại bảo nhau đi tìm nhà thầu, ông cụ Vy bầm bập rít thêm điếu thuốc, lào phào vừa thở khói vừa nói:

- Lên bô chủ nhì sở rồi đấy. Nhà thầu đến ngay bây giờ thôi!

Trong người ông già nọ bồn chồn hẳn lên. Sắp đến lúc gay đây. Nếu nhà thầu ra mà không nhận tăng tiền hay lại giở mưu nọ chước kia thì ngày mai lại nghỉ. Một ngày không được thì hai thì ba. Đấu tranh mà sang đến ngày thứ ba vẫn còn phải giằng co với nhà thầu, đại biểu và bà con anh em phải vững lắm. Nét mặt ông cụ bỗng đăm đăm, ông cụ nhìn như hút lấy tất cả mọi động tĩnh ở trong bàn giấy nhà máy.

Những cuộc đình công năm xưa cũng đã nổ ra ở đây, và ông cụ Vy đều tham gia hết! Ngày ấy ông Vy và Quất đội đá cho lò nung, làm ăn đâu được đối xử như bây giờ! Cai cứ đứng từng chặng, roi song mật lăm lăm, quất vặt thịt cu li ra. Chân ông Vy chịu nước là thế mà vẫn bị xi măng ăn thủng hết các kẽ ngón, phải quấn bao tải, chạy tập tà tập tễnh. Sở làm có cả đàn bà trẻ con, cũng đội đá, cũng quấn chân. Tất cả cứ luồn qua các ngọn roi vừa đội vừa chạy từ chỗ bốc đá đến cửa lò. Ngày cũng làm mười hai tiếng, ăn công nhật. Đến tầm nghỉ, cai lại rờ đầu từng cu li, từ người già đến trẻ con. Chúng nó thấy trán khô, gáy mát thì lại lấy roi cốc mấy cái vào đầu, quất thêm cho mấy cái vào đít, đuổi đi không tính công buổi ấy.

- Anh em bà con ơi! Thế này thì chúng mình khổ quá. Bỏ quê hương làng nước ra đi bán hơi bán sức vậy mà cơm không có đủ ăn, áo không có đủ mặc, chịu roi chịu vọt thế này, vậy cánh ta phải bảo đòi thêm lấy đồng lương. Vậy ngày mai cánh ta không đi làm nữa, nhưng cánh ta không ở nhà, ta ra cả ngoài bãi, họp nhau lại gọi cai bao khoán, gọi chủ thầu ra nói chuyện!

Mấy ông cụ và mấy giai gộc dắt nhau ra ngồi trước. Dần dần mọi người ra ngồi quây hết ở đằng sau. Cai ra, những anh em ngồi trước nói:

- Các ông gọi người nhà các ông ra mà làm. Ai cũng một lần da đến thịt. Con trâu con bò nó làm cũng còn có giờ giấc, ăn cũng còn được gánh cỏ no. Chúng tôi có túng đói mới phải đem cái thân đi làm thuê một nắng hai sương, vậy mà các ông cứ đánh đập cúp phạt chúng tôi, nhà thầu thì giả công không đủ ăn! Người làng người họ chúng tôi cũng đi tha phương cầu thực. Họ ở Vàng Danh, Cẩm Phả về họ bảo ngoài ấy làm ăn lương trả cao, gạo lĩnh đủ, không ai đánh đập. Ở đây thì đối xử tàn tệ quá, chúng tôi không làm nữa...

Mấy thằng cai trước còn giơ roi lên dọa, sau đấu dịu. Nhưng anh em cứ ngồi ngoài bãi. Người nhà chủ thầu thấy trên bãi dưới thuyền vắng lặng hẳn đi, biết là có chuyện, vội sang phố phi báo. Chủ thầu cho thư ký đến hỏi chuyện, bảo anh em hãy đi làm, muốn gì sau sẽ xét. Anh em cứ đòi chủ phải tiếp. Chủ thầu được tin cuống lên. Nhưng nó cho con vợ ba nó sang. Con vợ ba Hàn Lân vừa trẻ vừa đẹp nhất tỉnh thời bấy giờ, đi xe nhà vào tận bãi. Khăn xa tanh, áo xa tanh, vòng xuyến vàng trĩu cổ tay, con vợ Hàn Lân xuống xe cắp cái tráp trầu, lẹp xẹp đôi dép Nhật Bản, véo von gọi anh em từ cổng:

- Này anh em! Anh em này! Sao anh em đương làm ăn vui vẻ với ông chủ bà chủ mà bỗng đi nghe ai sinh chuyện như thế? Các anh em nên biết rằng các sở mỏ chỉ "ới" một tiếng là có hàng nghìn cu li ngay. Tháng ba ngày tám, nhà quê đương kéo nhau đi ăn xin nhan nhản ngoài tỉnh kia kìa... Anh em cứ đi làm đi...

Rõ ràng bên tai ông Vy, tiếng Quất và một người nữa hét lên:

- Không! Anh em không đi làm! Nhà thầu phải một là đổi ngay các cai này, hai là tăng lương cho anh em.

Ông chủ phải sang đây ký kết ở bàn giấy nhà máy với anh em...

Cái bãi ông Vy, Quất ngồi với anh em giờ là xưởng mộc, máy cưa đương chạy rít lên kia, và là lối đi cổng sau mà cam nhông đương sầm sầm chở xi măng ra bốc lên những toa đen. Cuộc đình công ấy chỉ có bà con anh em đội đá ở lò nung. Bà con anh em ở lò nung vừa thắng lợi thì đến anh em bà con làm đất, làm đá. Ở các đống đất đống đá, ở các lối xuống thuyền, từng đám hai ba chục người cứ ngồi dằng dặc như sắp lên đài vật. Mấy cuộc đình công nữa đều được, nhưng sau đó thì phải mấy anh em bị bắt. Mật thám đêm đi xe đến tận nhà bắt. Người nào cũng bị tra tấn rồi bị đưa sang đề lao rồi xử tù. Chẳng phải đại biểu, chẳng đứng ra ăn nói gì cả mà cũng vẫn lo như cá nằm chốc thớt. Đêm ngủ mấy con chó nhà hàng xóm cắn cũng bổ choàng bổ choáng dậy, thấy bước chân lạ ở ngoài ngõ, trống ngực cũng thon thót.

... Nay thì không phải lo sợ quá như thế nữa! Nhưng dù vẫn có khó khăn mà đã tham gia đấu tranh thì cứ đấu tranh. Có bị bắt vào mật thám rồi ra tòa cũng chẳng sợ. Ông cụ Vy lại đơm thuốc hút. Ông cụ nghĩ chốc nữa đây sẽ không phải như năm trước là con vợ ba chủ thầu đi xe nhà đến mà chính lão chủ thầu sẽ đi ô tô đến. Và có khi nó đến với cả ô tô mật thám nữa. Là An Nam nhưng nó chơi toàn với Tây. Nó vừa làm nghị viên thành phố vừa có cổ phần vào báo Tây, báo ta. Mặc! Chuyến này ông đã được anh em bà con cử làm đại biểu cùng với ba anh thanh niên và một bà nữa cũng làm lâu nhất ở đây, thì ông sẽ mặt đối mặt với nó. Cái thằng cu li già này chỉ lấy cái thân của mình mà đối chọi, bó kết lấy bà con anh em mà đối chọi. Chủ Tây, chủ ta, cân tuốt...

Ngồi bên ông cụ Vy, Cam luôn luôn nhìn ra chung quanh.

Cam chú ý từng nét từng vẻ mặt của các anh em thuyền đất, nhất là sắc mặt và ý tứ của các bà làm đá. Tiếng cười nói đã lắng đi. Ai nấy đều chăm chắm nhìn vào bàn giấy và ngoài cổng. Cam cũng nhìn theo. Những anh em bên nhà tháo vừa "cày" xe chở xi măng, vừa xếp hàng, vừa trông sang bên đây. Những anh em bên lò nung đẩy goòng, đánh búa dưới gầm lò cũng gằm gằm trông thằng đốc công và bọn cai.

Nắng to. Trời quang dần. Nền mây xanh ùn ùn từng đám khói của ba ống khói lò nung nhả ra, gió thổi mãi cũng không tản hết. Tiếng máy chạy nhiều lúc dội hẳn lên như sóng vỗ. Bàn tay Cam cứ bóp siết lấy bàn tay thằng cháu ông cụ Vy rồi lại mở ra rồi lại bóp siết. Trong bàn tay dày và nóng của thằng nọ, bàn tay Cam cũng bị như thế. Nhưng không hiểu nó có lo nghĩ nhiều như Cam không. Riêng Cam càng thấy chung quanh im lặng, Cam càng như lửa đốt trong người. Cam càng thấy những ý nghĩ táo bạo và rất lạ lần đầu tiên nảy ra trong đầu óc Cam, những ý nghĩ ấy cứ như những luồng khói của ba ống khói lò nung ở trên cao kia cuồn cuộn trong tâm trí Cam. Và trong tâm trí Cam cứ luôn luôn rực lên, còn ngực Cam thì nặng nề bứt rứt cũng chưa bao giờ Cam thấy như thế cả.

***

Cam bước không kịp thở. Mặc kệ cả những người quen gọi để hỏi chuyện, Cam chẳng đáp nhời một ai. Nhưng không! Cam chẳng bực bội gì cả, chính Cam cũng muốn gọi họ lại để hỏi tin tức. Hay nếu Cam có bực là vì Cam chỉ muốn có cánh bay vù về nhà.

Cuộc đình công ở chỗ Cam thắng lợi rồi. Chín giờ hôm qua nhà thầu đến khất đến chiều giả nhời. Chiều hôm qua lại khất đến trưa nay và nói với anh em cứ làm việc đi. Anh em nhất định không nghe. Thì mười một giờ trưa nay nhà thầu xin ký với đại biểu nhận tăng cả tiền làm đá làm đất như trong bản yêu sách của anh em. Anh em lại nhấn mạnh đến điều khoản là chủ không được đụng chạm đến đại biểu khi đã ký kết xong và cũng không được đuổi bất kỳ cu li nào. Nhà thầu cũng ký nhận. Thế là còi đi làm tầm chiều vừa nổi, trên bờ sông và cả khu máy đá thuyền đất liền nhộn nhịp hẳn lên. Cu li, thợ, mặt mày tươi bưởi như đi hội. Tin tức vừa ở bàn giấy chủ đưa ra, từ nhà điện, nhà tháo đến ngoài bãi chỗ sàng than xỉ đều bàn tán rào rào.

Ngay lúc đó ở bên phố lại đưa tin sang Máy tơ đã đình công từ năm giờ sáng nay. Cả hơn bốn nghìn cu li con gái đứng máy và hơn hai trăm thợ đều nghỉ. Ở Máy tơ anh chị em không những đòi tăng lương, đòi cấm cúp phạt lại còn đòi phải thi hành luật ngày làm tám giờ cho mọi bộ phận. Thoạt nghe các tài xế lái cam nhông và người dưới thuyền lên kể, Cam và nhiều người đều hỏi "Thế thì ở máy guồng hay máy ống hay nhà điện nghỉ việc?". Nhưng khi thấy nói cả nhà máy đấu tranh thì ai nấy đều sững sờ nhắc lại:

- Cả nhà máy đình công?! Cả nhà máy đình công?!

Người kể còn trỏ tay sang bên đó:

- Nghỉ hết! Nghỉ hết! Trong nhà máy chỉ có bật đèn còn thì lặng như tờ. Cổng to mở thông thống chỉ có lão Tây đen già khăn quấn thừng cặp cái gậy song ở nách đứng một xó. Ngoài cổng, đội xếp Tây bóp Ngã sáu đeo cả súng lục gác với bốn cút lít ta. Ở Lạc Viên, ở Cấm, mật thám, sú doóc đổ xuống, lượn xe cứ như đèn cù.

Cam càng rạo rực. Qua khỏi trại lính Cátdem, qua khỏi nhà băng Năm sao, sắp đến Ngã sáu, Cam như một người đá bóng đã chăn bóng vượt được nhiều chặng gay go sắp đến cửa thành đối phương thì thấy bàng hoàng cả người. Lần này thì Cam chạy thật, Cam chạy quặt ra lối đường Lạc Viên để xem quang cảnh nhà Máy tơ và dưới xóm thợ ra sao.

Chiều nay quang giời và đèn phố đã bật. Nhưng chung quanh khu Máy tơ, từ dãy phố ngoài xóm Lạc Viên, đường ra chùa Đỏ, Máy chai, đến đường ra trại Anhtăngđăng và Sáu Kho, đều tối lạnh thế nào ấy. Nhìn vào máy tơ, trong đấy còn mờ mờ lặng heo lặng hút hơn. Một bên cổng đã đóng. Người Tây đen già khăn quấn thừng vẫn cắp cái gậy song ở nách đứng nhìn quăm quắm. Không hiểu lão chờ đón người ra vào, nghe ngóng tình hình cho chủ sở, hay nhìn bóng chiều, nhìn cát bụi xào xạo bay với lá khô ở rệ đường? Không còn đội xếp Tây. Lão cút lít râu ghi đông cũng được đeo súng lục nhưng là cái bao da độn giẻ đi đi lại lại ở bờ hè với hai cút lít trẻ mọi ngày vẫn chực ở cổng sau Sáu Kho chõm hàng lậu.

Cam vừa như là con dê non vừa như là con báo đen ở trước một cảnh vật mới lạ bỗng dựng lên ở trước mặt.

Cam thấy chợn chợn mà vẫn cứ bước. Cam đi hẳn sang bên bờ đường bãi cỏ trước nhà máy. Cam cố hết sức nhìn sâu vào trong đó. Cam chỉ càng thấy ánh đèn như chết sau những khung cửa im lìm, còn những tiếng u u vẳng ra không phải là tiếng máy mà là tiếng âm của gió hút ra. Cam nghĩ: "Cuộc đấu tranh lớn này, không những chủ sở mà phải cả đốc lý, có khi cả những Tây gỉ Tây gì ở trên Hà Nội, ở bên Tây mới giải quyết xong. Còn phía ta thì phải là những đại biểu cứng lắm! Hơn bốn nghìn vừa cu li vừa thợ, toàn thể nhà máy đình công, thì phải bao nhiêu đại biểu đây? Và những ai làm đại biểu cuộc đình công này? Còn các báo của ta trên Hà Nội, anh em ta ở sở mỏ các nơi, chuyến này ủng hộ đấu tranh cũng phải giỏi lắm, mạnh lắm!"

Cam đi qua cả mặt tên cút lít râu ghi đông xe đạp. Tuy Cam lạnh nét mặt đi như chú trẻ con đi làm trên phố về muộn tầm nhưng Cam vẫn liếc nhìn sắc mặt lão nọ và cái bao súng của lão.

"Này! Này!... Ông "hè" mất cái bao súng độn giẻ của mày này!... Này! Này! Ông hét lên hô anh em không vào làm này! Hô đả đảo chúng mày này!..."

Cam vòng về gần đến đền Tiên Nga và Máy nước hai vòi thì cười rộ lên. Cam còn reo nữa. Những tiếng cười, tiếng reo chỉ thấy sang sảng mà không thành hẳn những tiếng gì. Mấy thằng bạn Cam ở nhà bên đường thấy thế, thằng thì tròn mắt nhìn Cam, thằng thì gọi Cam, có thằng chạy hẳn ra bá lấy vai, lấy cổ Cam mà hỏi chuyện. Cam về tới nhà thì vừa tối sẩm.

Bà Gái đã dọn sẵn cơm. Nhà lại thắp đèn ba dây. Trên phản gỗ, giải chiếc chiếu hoa, giành tích, cơi trầu, đĩa chén bày như nhà có việc.

- Thằng Cam cũng về rồi u ơi! Không phải để phần

nó nữa!

Gái đen gọi mẹ. Thằng Côn chạy ra hè ôm choàng lấy chân anh. Ông cụ Cam vẫn tay cái gậy, tay khệ nệ thùng nước gạo, hấm húi ở ngoài chuồng lợn.

- Ông ơi! Ông rửa chân tay vào ăn cơm.

Cam gỡ em ra xách thùng cho ông. Ông cụ Cam "e hèm" một tiếng:

- Cam! Tối nay ngủ nhà chứ?

- Bên con đấu tranh cũng thắng lợi rồi ông ạ. Con ngủ nhà nhưng chốc nữa con phải xuống phố.

Quay ra, Cam gọi Gái đen:

- Chị Gái à! Chú Sấm có xuống nhà báo với bác Chấn đấy không?

Gái đen xẵng giọng:

- Tao không biết! Chú ấy xuống nhà báo hay đi đâu mày hỏi làm gì? Mày đi việc của mày thì mày cứ đi! Mà bác Chấn tối nay cũng không ở nhà báo đâu!

- Thôi tôi cũng đếch cần hỏi cái mặt nhà chị nữa.

Miệng nói, Cam vừa tự nhủ:

"Chốc nữa cô ả mà đi đây tõi (1)theo thì có còn bí mật khối ra đấy!"

⚝ ✽ ⚝

(1)Tõi: rình.

Cam đến lật lồng bàn ra:

- U ơi! Cơm có gì ăn đấy?

- Tao mua được chục ếch nấu với chuối xanh được lưng nồi kia kìa. Lại còn cá rán nữa.

Cam gọi ông:

- Ông ơi nhà nấu ếch, ông uống rượu nhé. Chị Gái đi mua rượu cho ông chưa?

Nhìn sang nhà bà cụ Xim chỉ thấy có bà cụ dọn cơm ăn với con bé cháu, Cam lại phải hỏi Gái đen:

- Máy tơ đình công, bác Xim sao không ở nhà ăn cơm?

Gái đen có vẻ suy nghĩ:

- Tao thấy bác ấy đi từ sáng sớm xuống Lạc Viên. Chắc lại vui bạn hay có việc gì ở lại thôi!

Thằng Côn đã dắt tay ông vào nhà:

- Ông ơi! Ông lại cho cháu cái đùi rồi cháu lại để phần ông cái da ông nhắm rượu. Cháu ra vườn lấy ớt cho ông nhé.

Bà Gái bưng nồi ếch lên, khói thơm nghi ngút mùi tỏi, nghệ và tía tô. Dưới ánh đèn sáng trưng cả gian nhà, bà mẹ vừa múc thức ăn vừa nhìn Cam. Cam thay quần áo. Trời về chiều lạnh mà Cam vẫn chỉ mặc có cái áo dệt cổ chun của Gái đen mua ở ngoài Kho và cái quần đùi xanh. Ngực Cam thây lẩy, bắp đùi thịt lẳn lên, nần nẫn như đến nứt mất ống quần. Đến mâm so đũa, tuy chưa có ai ngồi vào nhưng Cam đã gắp liền mấy miếng chuối phù phù vừa thổi vừa xoa xuýt nhai. Chợt thấy mẹ nhìn mình, vờ như không biết, Cam quay ra gắp một miếng đậu phụ con cho thằng Côn, trợn trừng bảo em:

- Cả đùi ếch mày cũng phải để cho ông nhắm rượu đấy!

Thằng Côn cũng xuýt xoa nhai. Cam đặt đũa ngồi thụp xuống với mẹ:

- U để con đơm cho, u đi lau tay rồi vào ăn cơm.

- Đây để cậu đơm!

Cam cười tỏn hoẻn. Bà mẹ tủm tỉm đưa cái môi dừa cho con. Bà đứng dậy, đi còn nhìn lại:

- Anh nhớn gì mà lại xấu ăn hơn cả em bé thế? Đi đấu tranh về mà chẳng chuyện gì với nhà cả!

Cam múc mấy môi vào bát to. Cam lại nhón thêm mấy miếng chuối và miếng thịt bì dính nồi nữa. Ngồi vào ăn, Cam cứ đánh hết bát này đến bát khác, có nói chuyện thì bắn cả cơm ra. Còn Gái đen ăn đến lưng bát thứ ba thì phải ăn cố.

Mấy hôm nay, trong người Gái chẳng lúc nào thấy đói cả. Quà bánh như bún ốc, bún riêu cua, bánh giầy, giò chả của mấy hàng quen mà Gái đen vẫn thường ăn chịu và có khi ăn trừ bữa được, giờ Gái đen có ngồi vào hàng thấy chị em ăn đông ăn tây cũng mặc. Công việc và tin tức cứ dồn dồn đến làm Gái đen chẳng thiết gì ăn uống mà cũng không thấy mệt nhọc gì cả, tuy phải chạy nhiều nơi, có đêm tới khuya vẫn chưa cơm chiều. Nhất là từ hôm ở cầu than Bíp phô Gái đen vận động được tất cả bà con cũng đấu tranh, vừa đòi được hạ tiền thuê thúng lại còn đòi tăng tiền đội than lên, thì Gái đen càng tham công tiếc việc. Như thế là bà con làm than có ngày được bốn hào rưỡi, năm hào, gần gấp đôi công ngày trước. Ai ai cũng nức lòng nức dạ. Ai ai cũng thấy sự sống cũng như con người của mình rạng rỡ hẳn lên.

Hôm đấu tranh, cả mấy bà và mấy người con gái ở dưới Lạc Viên và ở chợ Con - trừ Ngọt và mẹ Nghĩa là người nhà của mình rồi - đều ăn nói đối đáp với các cai bao khoán trôi chảy cả. Chấn hay Lương căn dặn Gái đen việc gì, Gái đen cũng đều làm trọn. Gái đen không nói chuyện và cũng không gặp các bà con gì cả, mà chỉ để Ngọt, mẹ Nghĩa hay con bạn của Gái nói. Những điều Lương và Chấn cắt nghĩa cho Gái đen: nào sự bóc lột của nhà thầu, nào cảnh thiếu thốn khổ cực của bà con do đâu mà ra, nào phải làm thế nào cho đỡ áp bức, bóc lột, và từng việc một, như việc đòi hạ tiền thuê thúng, đòi tăng tiền công nhật, tiền làm khoán thế nào, tình hình các nhà ga, sở lục lộ đương cần than như thế nào, chủ Bípphô và các cai bao khoán tính toán với nhau thế nào... nhất nhất Gái đen đem nói lại với Ngọt, với mẹ Nghĩa, với con bạn đều chu đáo, rồi cả Ngọt, mẹ Nghĩa và con bạn Gái nói lại, bàn lại với bà con cũng như thế.

Nếu không phải về ăn cơm thì dễ thường Gái đen cũng chẳng về nhà. Ở lại Sáu Kho vừa không phải đi về vừa thấy vui, vừa lại ăn được. Quại những bao thuốc bắc lên vai, hay đẩy xe bàn chất ba bốn kiện sợi, vẫn cứ chuyện như ngô rang. Chung quanh ai cũng thế. Những người làm ở dưới tàu lên cứ túm lấy bà con mà hỏi han. Chẳng bù mọi khi, lên đến bờ là chân trước chân sau, nhảy lên xe, thấy người quen chào gọi cũng cứ như điếc. Hàng cơm gánh của bà cụ Ly, bà lão còng thổi thêm nồi mười cơm mà vẫn thiếu. Các người có cơm nắm cứ phải dúi tiền vào tay hai bà mới mua được mấy con cá kho to hơn ngón tay và một sêu dưa chua. Còn nước dưa thì leo ôi! Cứ phải như van như lạy, chầu chực bằng chầu chực thuốc cam bà lang Kính Xanh. Vừa ăn, vừa nghe đọc báo tin tức đấu tranh ở các nơi, lúc thì im phăng phắc, lúc ồn ĩ bàn tán thì cứ như vào đám. Thắng cuộc này, rồi đây còn bảo nhau xin lập được hội, có trụ sở hẳn hoi để hội họp; trưa tối lại mở lớp học bảo cho những bà con anh em mù chữ, mua sách mua báo về xem... thì còn vui nữa, còn phấn chấn nữa...

Hôm nay tàu ăn hàng ngoài Kho chỉ có một chiếc, Gái đen không phải làm đêm. Rửa bát xong, Gái sang ngay nhà mẹ Nghĩa, rủ mẹ ra ngoài ngõ để đón những người dưới Lạc Viên về xem tin tức cuối cùng ở Máy tơ ra sao. Cam cũng tót ra phố ngay. Cam đi tìm chú Sấm để cùng chú lên trên nhà báo. Không gặp Chấn cũng được, cốt nhất là Cam được nghe chuyện các nơi do những anh em thợ ở các sở đến lấy báo và do anh thường trực ở nhà báo cho biết. Vừa phần Cam vừa mới đánh bạn được với mấy thằng cũng bằng trạc Cam làm ở nhà máy Carông, nhà máy Comben, nhà máy điện, nghe nói đâu chúng nó đã được dự những buổi nói chuyện gì ấy nên thằng nào ăn nói chính trị cũng có vẻ cứng và rất hăng...

Gái đen vừa bước lên thềm, mẹ Nghĩa đã ríu rít:

- Mày chờ tao với! Tao sang bà cụ Xim xin miếng giầu ăn đã.

- Thôi ra ngõ xem hàng nào có cau ngon mua cả quả ăn một thể.

Mẹ Nghĩa mặc vội mặc vàng cái áo bông cộc, đi chiếc guốc nọ guốc kia của thằng Nghĩa, ra đường. Mẹ khoác lấy cánh tay Gái, rên lên, xuýt xoa:

- Cái con này! Để tao đi kiếm miếng giầu ăn thì không cho đi kiếm, để rét thế này! Quái! Ăn cơm xong lại càng rét!

- Hay lại rét nghén đấy! Bụng được mấy tháng rồi mà như sắp ở cữ thế kia? - Gái đen thích tay vào mé bụng báng của mẹ Nghĩa.

Mẹ Nghĩa véo mông Gái đen một cái:

- Con này là mấp máy lắm rồi đây! Quanh quẩn lại chỉ giở đến cái chuyện ấy!

Chợt Gái đen kêu lên:

- Con mẹ Đức Sinh nó lại xây cửa xây nhà gì mà lại chuyên về nhiều đá thế kia?

Mấy hôm nay, Gái đen không để ý trông vào khu trại Đức Sinh đã lại thấy khác lạ hẳn đi. Cái khoảng đất trong mé đầm và giáp cánh đồng đã quây kín nứa và rào dây thép gai tưởng như là bãi nhà ga hay nhà máy Xi măng sắp mở mang vậy. Những đá tảng bằng mặt bàn, bằng cánh phản, thứ vân xanh, thứ trắng phau, chất thành đống la liệt không biết là bao nhiêu. Một hố vôi rộng bằng cái ao to đã tôi rồi, trắng phốp ở mé đầm. Còn ở các góc bãi, những đống gạch cũng không biết cơ man nào là gạch, gần che hết các cây cối. Sắt gỗ thì cũng nhiều như các đống hàng dỡ ngoài Sáu Kho. Đèn điện ở mé đầm, đèn điện ở góc đầm, đèn điện ở cổng hậu, đèn điện trên tường bên trại, và đèn điện trong bãi cứ sáng quắc lên.

- Mẹ Nghĩa này! Hay lại làm thêm nhà thờ nữa đấy? - Gái đen đứng hẳn lại trông.

- Đã ở giữa xóm một cái nhà thờ thì còn xây gì nữa? Thờ gì mà lắm thế?

- Nhà thờ riêng của bầu đoàn nhà Đức Sinh chúng nó đi lễ với nhau chứ sao!

Gái đen vẫn thắc mắc. Mẹ Nghĩa gắt:

- Thôi chúng nó muốn xây mồ ông mả cha gì chúng nó cũng mặc. Đến là sốt ruột với cái con này!

- Nhà Đức Sinh không xây nhà thờ riêng thì cũng xây lăng, xây trại gì thêm đây. - Gái đen nhủ thầm - Nghe đâu nó đã mua thêm mấy mẫu ruộng ở mé bên kia đầm của làng Lạc Viên. Ở Lạc Viên có mấy bếp đi đạo làm bên Xi măng và làm ở Máy tơ sẽ dọn đến ở cái xóm mới nọ. Con mẹ Đức Sinh sẽ làm nhà cho thuê rẻ, hay ai muốn thuê đất làm nhà nó cũng cho thuê. Hình như cả bà giáo Thanh cũng rục rịch vào thuê đất rồi vay tiền làm nhà ở; còn Thanh thì nhà Đức Sinh nó mở trường cho dạy trẻ con ở xóm mới. Vợ chồng đội Nhị còn bảo cả mấy người làng vợ chồng nhà nó ở trên phố dọn xuống đấy, rồi đi đạo, để vợ chồng nhà nó xin việc cho mà đi làm...

Gái đen lại nghĩ đến ngày cha bị bắt, mẹ con cậy người đem đồ lễ đến với mẹ Đức Sinh để nó nói với cha cố trên nhà thờ chính xứ lo chạy cho. Gái đen lại nhớ lại nét mặt rầu rĩ khốn khó của mẹ trong phòng khách lão cha Tây mà Gái đen thấy từ cái nhìn đến giọng nói của lão cứ ghê ghê chợn chợn... Rồi Gái lại nghĩ đến mới có mấy tháng nay mà bao nhiêu công việc không thể nào tưởng tượng được đã xảy ra. Sự sống của bao nhiêu kẻ lầm than cực khổ như từ dưới bùn sâu, ngục tối đã rạng sáng, cất đầu mở mặt lên...

"Ai tha tội ai rồi đây chúng mày sẽ biết..."

Gái rít thầm lên câu nói trên đây, vừa bĩu miệng cười một mình.

Gái đen sắp đến cổng trại Đức Sinh. Nhìn vào trong trại, tòa ngang dãy dọc đèn thắp sáng choang, Gái đen thấy tâm trí nhoi nhói:

"Ừ sau đây lên cái đời xã hội thì các đồn điền sở mỏ nhà máy là về tay anh em dân cày và vô sản, nhưng còn những nhà cửa vin la, trại nhớn, trại bé của chúng nó thì cũng phải là của mình chứ. Một mẹ con nhà Đức Sinh, Thy San đã cái trại ở giữa xóm Cấm, lại cái vin la từ đường sông Lấp thông sang đường Cát Dài, lại cái trại dưới Hạ Lũng chuyên để giồng hoa, lại vin la ở Đồ Sơn, ở Đà Lạt cho con vợ kế thằng Thy San và chị em con Huệ Chi nghỉ mát. Thật là những ông hoàng bà chúa. Sau này các bác các chú ấy và các anh em đồng chí đi tù về, hay cả những người như mẹ La nữa, phải chia nhau ở những tòa gác, những vin la mà ở, mà tắm táp, mà đi ỉa chứ!"

Có tiếng chuông xe nhà kính coong và tiếng ếp ếp ngậu lên. Nhà Tú ôm đứa con bé ngồi bên trong. Bên ngoài nhà đội Nhị ngồi ghé, chân gác lên một hòm rượu tây. Ở sàn xe lại còn lổm ngổm đến hai chục con cua bể. Thấy Gái đen và mẹ Nghĩa cứ díu vào nhau mà đi, mẹ Nghĩa lại lôốc côốc đi guốc cười cười nói nói, nhà đội Nhị đưa mắt cho nhà Tú:

- Voi đú, chó đú, lợn sề cũng hộc.

Tú cười:

- Thời buổi bình dân vô sản bây giờ đấy!

Nhà đội Nhị cũng cười nhưng vẻ mặt càng bầm bầm:

- Bình dân nào chứ cái ngữ con Gái đen kia thì chỉ đấu tranh với hội họp ít lâu nữa là "ễnh" bụng ra đấy thôi! Thằng Ba Lé nhà tôi nó bắt được đi khuya mấy lần ở cầu Niệm, ở Ao Than, Lạc Viên với các công tử nhà máy Xi măng, Carông, với cả bác... Chấn đấy!

Gái đen vừa đi đến. Cặp mắt sắc và bừng bừng của Gái đen đưa nhìn Tú, khiến y sạm ngay nét mặt. Chiều nay nhà Tú lại búi tóc, mặc áo nhung the, đeo kiềng vàng, đánh phấn hồng, tô môi, trông người càng phây phây.

- Như thế thì ai dám bảo rằng nhà nó đã bốn con. Quái! Cũng là hột cơm hột gạo, sao hột cơm hột gạo vào nhà chúng nó thì chúng nó càng béo tốt, trẻ đẹp ra, mà vào nhà mình...

Mẹ Nghĩa hỏi Gái đen. Gái đen lại gắt:

- Cũng là cũng thế nào? Thôi không vớ vẩn nữa...

Gió đường thổi tung cả vạt áo. Mẹ Nghĩa càng khít lấy cánh tay Gái đen. Người mẹ Nghĩa đã lùn, bụng lại bị báng, bước của mẹ càng lệch thệch.

"Mai thế nào mình cũng phải đón bác Chấn hỏi xem báo trên ấy phân phối cho Sáu Kho như thế nào. Hay không thì phải hỏi thẳng ngay anh thường trực, có gì cứ đến kỳ báo ở Hà Nội, mình lên thẳng trên anh ấy mà lấy về phát cho các người mua cho sớm".

Gái đen cố bắt sang những ý nghĩ về công việc để khỏi nghĩ đến cái sự sung sướng nhất là nghĩ đến cái trẻ đẹp măng măng, con cái như hương như hoa của nhà con dâu mụ Đức Sinh nọ.

Năm nay nhà Tú cũng hai mươi bốn, cùng tuổi Mùi với Gái đen.

***

Trời lại giở gió. Mưa phùn. Tiếng còi tầm rúc lên không thể đi xa, chỉ rền rền dưới vùng trời tối. Một bên cổng nhà Máy tơ vẫn khép. Người Tây đen già, khăn quấn thừng, khoác cái áo mưa màu cứt ngựa, đứng nép vào hẳn chân tường, nách vẫn cắp cái gậy song to. Ngọn đèn ở giữa cổng chiếu xuống người y, bóng lù lù xám xỉn. Cả bãi cỏ rộng bên kia đường và suốt dọc đường trước nhà máy vẫn lặng ngắt. Ngoài những bóng cây thỉnh thoảng rùng lên, mưa rơi lộp bộp, và những đống sắt đống gỗ gạch gần lút trong cỏ, còn không có hình khối gì khác. Tiếng dế ri rỉ.

Ở một nhà giữa xóm, họp với Chấn và bốn anh chị em đại biểu xong, lúc Xim đi ra Xim còn đảo mắt xem có thằng doóc hay thằng bé con nào mật thám thuê đi theo mình không? Chắc chắn không, Xim liền rảo bước. Tuy vậy Xim vẫn cứ luôn luôn nhìn lại đằng sau và Xim càng xét nét khi đi qua mấy nhà của bọn cút lít, mật thám, cai xếp, cho vay nợ ở rải từ ngõ trong ra đến ngoài phố. Xim càng hởi dạ, thấy tất cả bà con anh em từ nhà Xim quen đến nhà mấy hôm nay Xim mới được biết vẫn không ai đi đâu cả. Có thì chỉ người nọ sang nhà người kia túm tụm đọc báo, uống nước, hát cải lương và diễn cả tuồng nữa với nhau. Nhà mấy tay đàn giỏi và nhà mấy cô có giọng đều không còn chỗ mà ngồi. Trẻ con bâu kín cả ngoài cửa. Mấy nhà bà con mọn, và nhà mấy ông già bà già mọi khi vắng vẻ, nay đều có người đến chơi. Riêng nhà mấy ông già bà già lại hóa ra xôm xả vì có những tay đàn nhị kéo đến tụ tập.

Đi đến đầu đường sắp rẽ về nhà rồi, Xim nghĩ đi nghĩ lại, lại quặt lên gần cổng sở. Trống ngực Xim đập mạnh thêm khi Xim thoáng thấy một tên mật thám phóng xe vào xóm, còn một tên thì phóng xe về sở. Xim vội nhìn hút vào nhà máy. Vẫn hoàn toàn vắng lặng. Vẫn chỉ có một bên cổng mở, ánh đèn chiếu xuống cái hình thù của người Tây đen gác cổng cù rù trong bụi mưa nửa tối nửa sáng. Trông ra các ngả đường đổ về nhà máy, còn thấy heo hút hơn vì trùm bóng cây, đèn tối và đường phố thì vắng lạnh không có tiếng rao ngô rang hạt dẻ, không có cả tiếng chó cắn nữa. Xim quay trở lại, yên tâm về nhà.

Cuộc đình công thế là đã kéo sang hết ngày thứ hai. Chủ sở đã phải tiếp đại biểu. Y mới chỉ nhận hai điều khoản là sẽ thi hành đúng luật làm tám tiếng, và cam đoan không đuổi, không trù ai sau khi đình công, không cho cai cúp phạt thợ, cu li. Nhưng tăng lương thì y còn phải hỏi về bên Tây. Quyền là quyền ở công ty, ở chủ nhất bên Tây, chứ y không có quyền quyết định những việc như thế. Vậy thợ cu li đã được "thỏa mãn" rồi thì nên đi làm, sau đây thế nào cũng được tăng lương, mà y sẽ hết sức xin với công ty ở bên Tây tăng lương cho tất cả nhà máy. Đại biểu không nghe, về báo cáo lại với anh chị em. Mọi người bàn tính thấy cứ tiếp tục đình công nghĩa là đấu tranh cho đến hoàn toàn thắng lợi: lương phải tăng lên từ 25 đến 35 phần trăm.

Xim đi khỏi rặng cây um tùm trước đền Tiên Nga, đến đầu đường ngõ ngoài rồi vào nhà lúc nào không biết. Con chó xồ ra, suýt đớp vào cẳng Xim. Bà cụ Xim ở trong nhà chạy ra vội kéo giật lấy cái xích, vừa giật vừa quát:

- Con này mù à? Nuôi hàng tháng rồi mà vẫn chưa quen. Mù thật! Mù thật!

Con chó mực choai choai mẹ Xim mua về nuôi để dọn cho cháu bé, còn ăng ẳng vừa kêu vừa cắn. Tới lúc Xim vào bên giường chìa tay ra đón con, cặp mắt trắng ướt của con chó còn ngoái lại nhìn Xim. Mãi sau nó mới cum cúp nằm xuống cái ổ, mõm ghếch lên bực cửa, vè vè nhìn vào nhà, nhìn Xim.

- Kìa mẹ nó thay áo đi chứ. Ướt lạnh thế kia mà cứ vội bế con bé.

Có mẹ nhắc, Xim mới sực biết bị mưa ướt hết, thấm cả vào áo cánh trong. Vai Xim giá ngăn ngắt. Chân tay như đồng ngâm. Thấy mẹ lọm khọm bưng nồi canh xuống bếp để đun lại, Xim vội gọi:

- U ngồi với cháu. Để con xuống đun vừa hong cái khăn vuông một thể.

- Lấy khăn của u mà đội. Mai u giặt cái khăn của mày cho. Đội khăn lưu cữu mưa ướt rồi hong khói thì rức đầu mất. Mày dạo này lại kêu rức đầu rồi đấy!

Mặc dầu bà cụ cứ giữ lấy cái nồi, Xim vẫn đưa con cho mẹ. Mở vung ra xem, Xim kêu lên:

- Ninh gì thế này, u?

- Tao mua được miếng sườn ninh với khoai sọ đấy.

- Bao nhiêu? U lại mua chịu?

- Bao nhiêu thì bao, con này đến hay lục vấn!

Xuống bếp thấy trên kiềng vẫn còn nồi đun, những mẩu củi vẫn lom nhom lửa, Xim soi đèn mở vung nồi ra xem:

- Lại cá kho nữa này!

Những con cá diếc bằng hai ngón tay đã khô cong, bốc mùi đậm đậm bùi bùi với mùi riềng vừa ngọt vừa cay. Xim toan gọi mẹ lại thôi. Trên nhà, bà cụ Xim lẩm bẩm:

- Đã đi về vất vả lại còn giằng lấy xuống bếp. Có cái áo len bảo mãi cũng không chịu tháo ra thuê người ta đan lại cho. Có gì tháng sau phải làm cho nó tễ thuốc mới được. Kinh cứ thấy không đều, nhiều kỳ lại chuẩn hàng tháng, mùa rét này làm kíp đêm không khéo lại ốm mất!

Con cháu vẫn khò khè trên cánh tay bà. Cái chân cái tay nó mềm mại ấm áp. Chẳng khác gì con mẹ nó ngày còn bé. Nhưng ngày con mẹ nó cũng lên ba ấy thì làm gì có được người bế ẵm cho ăn cho uống như bây giờ. Mẹ nó phải gửi đi ở con nuôi mãi dưới Đông Khê. Hàng tháng, đến kỳ tiền lương mẹ con mới lại được gặp nhau. Người u nuôi con mẹ nó cũng có một đứa con lên ba nhưng bỏ mất. Nhà chồng đi lưới, vợ đan. Người u nuôi đóng một cái cũi tre thả con bé vào trong cũi với manh vỉ buồm, mấy củ khoai, mấy nắm bỏng bộp. Tuy u nuôi cũng thương cũng quý con nuôi nhưng nhà chồng nhiều việc quá, bác ta ngơi tay đan lát thì phải chợ búa thổi nấu, cám bã cho lợn, nên cũng không chăm con nuôi được cẩn thận. Nhiều khi con bé ngủ ngay bên bãi ị ở trong cũi. U nuôi đi chợ về chỉ lấy cái quần rách lau láy qua rồi lại đặt con bé ngủ một mình ở ổ rơm. Con bé được ăn một năm đã phải thôi bú. Không phải chỉ khi ở với u nuôi mà ngay cả khi ở với mẹ đẻ, con bé cũng gần như là nuôi bộ vậy. Ngày ngày mẹ đi làm từ tinh mơ đến tối mịt. Đã thế mẹ lại ít sữa. Rồi ở với u nuôi thì ăn cơm nhá nhót. Lên bốn con bé mới chập chững đi. Ngày Tết, ngày giỗ mẹ đẻ xuống đón, dỗ cho bao nhiêu là quà mà cũng không theo...

Cảnh làm ăn đi về đầu hôm sớm mai, con thì lạ hơi bố, chó chẳng nhớ mặt chủ nhà, hết mẹ chịu khổ hàng hai, ba chục năm giờ lại đến con... Nếu không đấu tranh được cái luật lao động thì dễ thường đến đời cháu đời chắt cũng vẫn đầu tắt mặt tối như thế. Ngày làm tám tiếng... không bị cúp phạt... tăng lương... lập hội lập phường... từ đây tuy phải bán mồ hôi lấy miếng cơm manh áo nhưng mà còn có giờ giấc, còn được ngày nghỉ mà gội cái đầu, mà tắm giặt, khâu vá, còn được học, được cầm tờ báo quyển sách đánh vần mà đọc, còn được chơi với con với cái... còn được...

- Phải làm cho con mẹ nó tễ thuốc nó uống.

Ý nghĩ đó lại nhắc lại. Bà cụ Xim tính nếu Xim được tăng lương thì mỗi tháng sẽ thêm đồng rưỡi, đồng sáu bạc. Chén thuốc có cắt toàn vị bổ đắt tiền thì cũng hai đồng là cùng. Bà cụ sẽ vay thêm năm đồng mà cân cho Xim lấy bốn chén. Đến phiên chợ dưới làng, bà cụ sẽ mua vài chục trứng gà, mua ít ngó sen, bắt Xim ăn mỗi sáng hai quả luộc lòng đào, còn ngó sen thì nấu với sườn cho Xim đi làm khuya về ăn. Còn phải đan lại cái áo len và nhuộm lại nữa. Cần nhất cái ấm. Nhưng kể ra thì cái gì cũng cần cả... Lại còn con bé con nữa. Con bé mà được lấy trăm viên thuốc bổ tỳ của cụ lang Kính Xanh thì chắc sẽ bớt gầy, bớt quấy...

Nằm lâu lắm, con cháu đã ngọ nguậy, cái đầu húc húc vào ngực bà, cái chân duỗi duỗi đạp vào lòng bà. Bà đã ê ẩm cả bên tay và bên đùi nhưng không dám trở bên cháu mà chỉ lựa lựa kéo kéo cái chăn để kê đầu gối cho cao. Bà thì đỡ mỏi, cháu vẫn nằm yên. Nhưng cái cháu không chịu. Nó đạp đánh thịch một cái rồi bật khóc. Xim tay nồi cá, tay nồi ninh bưng lên nhà. Xim đặt xuống dưới chân giường, không kịp lau tay ướt:

- U để con bế cháu. Nao ôi! Cái xấu xí khòm khầy của tôi này!

Người mẹ già hắt ngay tay Xim:

- Cơm ủ kia, ăn cơm đi. Chín mười giờ rồi đấy!

Con bé mở to mắt, nhoài tay ra. Lần này bà mới chịu buông. Bà cụ lấy liễn cơm ủ trong chăn, xới ra bát. Bà cụ đơm cơm chỉ dưới lưng bát còn múc đầy khoai và sườn đưa cho Xim:

- Vừa ẵm vừa cho con ăn với!

- Sao u để phần nhiều thế này? U ăn thêm với con.

Ngọt ở Sáu Kho đã về. Dâng theo Bích Nga và Hùng xuống trại cũng về qua nhà. Ngọt ngồi xuống giường Xim:

- Bác lại về khuya thế? Chủ đã nhận hết các điều khoản phải không? Trông bác gái tươi thế kia chắc hẳn đấu tranh thắng lợi rồi bà ạ...!

Ngọt vừa nói vừa nhích lại gần Xim, đôi mắt lá răm lúng liếng nhìn Xim:

- Đại biểu Máy tơ chuyến này thế nào mà chả được lên báo!

- Đại biểu nào? Đại biểu nào?

Xim hỏi, đo đắn nhìn lại Ngọt. Ngọt cười:

- Còn đại biểu nào! Bác gái Xim và anh Cao chứ còn ai. Người dưới Lạc Viên về nói chuyện với cô Gái đen và bà Nghĩa ở ngoài ngõ kia kìa. Cả Sáu Kho cũng biết hết.

Dâng đưa mắt cho em. Dâng ngồi lặng lẽ bên cụ Xim. Dâng nhìn Xim. Dâng nhìn cái khổ người bé nhỏ gày yếu của Xim, ai khỏe chỉ một tay nhấc bổng. Dâng nhìn cái lưng Xim cũng thấy khom khom. Gương mặt của Xim vừa hiền hiền vừa buồn buồn. Đôi mắt, cái miệng chịu thương chịu khó thùy mị. Nhưng mà, ai bảo đã con thơ tã quấn thì không làm gì được? Ai bảo hiền lành chậm chạp thì cứ chịu khổ chịu nhục? Ai bảo chữ nghĩa kém thì không thể cáng đáng được công kia việc nọ? Càng nhìn, càng nghĩ, Dâng càng thấy lạ, thấy quý, thấy mến Xim.

Chính Xim cũng đã nghĩ như Dâng. Khi thấy nói bà con anh em cử mình đứng ra làm đại biểu thì Xim cuống lên. Những việc nào nặng nhọc hay phải chịu đói chịu khổ đến đâu Xim cũng không quản ngại. Ngay cả đến bị bắt bị tù đày cũng thế. Nhưng đây thay mặt ăn nói đối đáp cho cả nhà máy, cho hơn bốn nghìn bà con anh em thì Xim không bao giờ dám nghĩ tới, cũng không bao giờ dám thấy mình làm được. Nhưng bà con anh em cứ một mực cử Xim. Ông cụ bạn với ông cậu Xim và quen cả mẹ Xim giờ làm ở nhà điện, trong buổi họp đã để đến cuối cùng mới vẫy cái tay lên nói:

- Tôi là tôi tín nhiệm cô Xim đấy. Cả mấy ông ở chỗ tôi cũng tín nhiệm hết. Chúng khẩu đồng từ thì nhà sư cũng chết! Đây chúng khẩu đồng từ không có sư mô nào chết cả... mà là cử người trung hậu tin cậy để đi đấu tranh... Nếu có chết thì là chết cái két bạc nhà máy gửi ở nhà băng, nó chết nghẹn chết tức vì phải nhả bớt tiền ra cho cu li, cho thợ...

Trông ông thợ điện già, trông bà con anh em chăm chắm vào mình, Xim càng lặng người đi nhưng trong tâm trí lại càng bừng bột... Xim và Cao đã đưa bản yêu sách lên bàn giấy của chủ. Ba giờ chiều hôm qua chủ mới cho người ra mời đại biểu. Người thư ký của chủ bảo:

- Ông chủ đồng ý gặp đại biểu của anh em. Nhưng ông chỉ muốn gặp ít người thôi. Nhà máy nhiều cu li con gái thì nên cử bốn năm người, còn thợ và cu li đàn ông ít thì nên cử một hai người thế mới... dân chủ!

Các đại biểu bàn với nhau. Cao đứng ra nói:

- Bà con anh em đã cử mười đại biểu chúng tôi thì phải cả mười chúng tôi vào.

Thư ký lại vào nhà giấy nói ra:

- Ông chủ bảo mười người thì nhiều quá. Ông chủ mời ba đại biểu đàn bà, hai đại biểu đàn ông và cho xin danh sách đại biểu.

Có mấy đại biểu bảo nhau:

- Thôi năm người vào cũng được. Có gì thì cô Xim, anh Cao và ba bà làm lâu năm nhất vào gặp chủ.

Một ông thợ máy:

- Phải đấy, nhà máy cu li đàn bà con gái nhiều thì số đại biểu phải nhiều. Có gì tôi cũng ở ngoài để đại biểu các bà con, chị em vào...

Mấy người còn đương dùng dằng, lộn xộn, Xim tiến ngay ra bảo người thư ký:

- Không được! Nhất định cứ phải đủ cả mười người. - Anh em bà con nhà máy đã cử mười đại biểu thì cứ phải đủ mười đại biểu vào gặp ông chủ. Nếu ông chủ muốn có ý nọ ý kia về việc đại biểu thì mời ông chủ ra cổng mà nói với tất cả anh em bà con, xem anh em bà con có thuận không? Vậy thầy ký vào nói với ông chủ mười người chúng tôi vào gặp ông chủ, còn danh sách tên tuổi là mười đại biểu của cả nhà máy, mang yêu sách của cả nhà máy đến để ông chủ ký nhận. Thầy ký cứ vào thông ngôn đúng cho như thế.

Những câu Xim nói đã truyền lại cho hơn hai trăm bà con anh chị em đi theo đám đại biểu ngồi rải ra ở đầu đường lối đến nhà máy. Tất cả đều rộ lên: "Đồng ý với ý kiến của cô Xim... đồng ý..."

Đến ba giờ chiều hôm ấy chủ mới thỏa thuận mời cả mười đại biểu vào nhà giấy. Nhà giấy chủ rộng như cái đình và chỗ y ngồi như chỗ của tiên chỉ. Chiếc bàn to mặt lót kính và phủ nhung. Đã từng chùm từng chùm đèn ở giữa nhà và góc tường, lại còn một chùm đèn trên đầu y ngồi to hơn cái ngai, chỉ khác không sơn son thếp vàng mà là bằng gỗ lúp nệm và tựa bọc da. Trước bàn giấy cũng có đôi ghế bành cùng thứ gỗ cùng kiểu nhưng nhỏ hơn. Một bộ bàn ghế thấp ở cách bàn giấy độ hai thước.

Chủ nhà máy đợi bọn Xim, Cao vào mới đứng dậy. Y vẫn đứng nguyên ở sau bàn giấy, tay trái móc một ngón vào túi áo gilê, giơ tay phải ra trỏ, góc miệng lắp bắp điếu thuốc lá. Thư ký xo ro ở phía ngoài bộ ghế:

- Ông chủ mời các đại biểu an tọa.

Có lẽ là lần đầu tiên cả mười người bước chân vào cái chốn uy nghi sang trọng như cái chốn này. Ai nấy đều bàng hoàng, không biết sẽ ngồi ở đâu, sẽ ăn nói thế nào. Mấy bà cũng xo ro như người thư ký, cứ đặn đà đứng ở phía ngoài với thư ký. Xim vào sau nhưng khi chủ nhà máy vừa đứng dậy thì Xim đi sấn lên cùng với Cao. Trong khi mọi người còn run run, luống cuống trước cái nhìn như dao như lửa của chủ thì Xim đã đến trước bàn:

- Ông chủ cứ ngồi xuống mà tiếp đại biểu.

Xim đưa mắt cho Cao. Cao quay lại đón một ông thợ máy già và một bà đứng máy đã gần hai mươi năm cùng đến hai cái ghế bành ở trước bàn giấy. Xim bảo hai bạn đại biểu của mình:

- Bà và ông ngồi xuống ghế để chuyện với ông chủ, còn chúng tôi đứng cũng được.

Thế là cả tám người vừa thanh niên vừa phụ nữ không ngồi xuống bộ ghế thấp ở phía ngoài mà cũng sấn đến trước bàn giấy chủ, đứng quây lấy hai người đồng chí nhiều tuổi của mình. Cao đã to lớn, lại lừng lững đứng sát bàn giấy. Người Cao như cái cột điện, mắt Cao chằm chằm như hai ngọn đèn "pha" trấn lấy cặp mắt tinh quái ngạo mạn vô cùng của chủ nhà máy.

- Anh chị em đại biểu chúng tôi cũng như tất cả hơn bốn nghìn anh chị em bà con công nhân nhà máy không thể thay đổi một khoản yêu sách nào hết. Chỉ khi nào ông chủ ký nhận cả khoản tăng lương từ 25 đến 35 phần trăm cho toàn thể bà con anh em công nhân thì bà con anh em công nhân mới đi làm, và lần sau ông chủ có muốn thương lượng với đại biểu thì ông chủ lên sở đốc lý, bà con anh em công nhân nhà máy cũng lên đấy để đón ông chủ, nghe xem ông chủ thương lượng một thể.

Xim là người nói cuối cùng với chủ nhà máy. Y nhìn Xim, cái trán hơi cau lại. Tinh mắt thì thấy mồ hôi trán lấm tấm. Một cảm giác như mũi dùi đã xóc tận đỉnh óc y. Lần đầu tiên một uy quyền như y bị lay động, bàng hoàng như vậy.

- Thế nào đại biểu Máy tơ chuyến đình công này chả lên báo.

Xim vừa ăn vừa chuyện với Ngọt, Dâng, vẫn cứ vấn vương với câu nói trên đây của Ngọt. Lên báo đăng tên tuổi mình, Xim không những thấy không cần mà còn sợ, còn ngượng nữa. Và trước sự nhắc nhở của Ngọt, Xim chỉ càng thấy lo, lo cho công việc làm đại biểu của mình. Xim lo nhất và thấy công việc tuy nặng nề đấy nhưng rất vinh dự cho Xim. Xim còn sung sướng, phấn khởi nữa vì chưa bao giờ được như thế nên Xim lại càng lo sao cho được cho tròn, xứng đáng với lòng quý mến tin cậy của bà con anh em. Xứng đáng với cả bao nhiêu công sức hy sinh của những người đã mở lối cho phong trào tiến đến ngày hôm nay. Xứng đáng với cả cái cuộc đời đau tủi của mẹ con Xim giờ đã được cất đầu mở mặt lên nữa.

... Chúng ta không phải là những con vật sinh ra để chịu sự bóc lột đè nén như chúng nó cố tình nhồi sọ chúng ta. Chúng ta là những người chủ, thật là những người chủ tất cả ruộng đồng, xưởng mỏ, nhà máy, lâu đài, thành phố văn minh văn hóa ở trên mặt đất này, vì tất cả những cái đó là do mồ hôi, do bàn tay lao động và trí óc chúng ta làm ra... Chúng ta đấu tranh, làm cách mạng không phải là để phá hoại. Chúng ta đấu tranh làm cách mạng để dần dần cải thiện đời sống của chúng ta, để cuối cùng đập tan những xiềng xích và những ngục tù mà chúng ta là nô lệ, để đứng lên làm chủ nhân mặt đất này, xây dựng một chế độ mới, một xã hội mới...

Những ý tình, những hình ảnh và những lý lẽ của những bài báo, những đoạn sách, những câu chuyện mà Chấn, Lương nói cho Xim nghe trong buổi chủ nhật Xim đến nhà Sấm, có thêm mấy chị em nữa đến nghe, lại cuộn lên trong tâm trí Xim, Xim lại càng thấy thấm thía sôi cháy.

Chợt tiếng cười nói của Gái đen và mẹ Nghĩa cứ như ngô rang từ ngoài ngõ đi vào. Bà cụ Xim vội thu dọn những nồi niêu ở dưới chân giường. Xim và nốt miếng cơm, phải nuốt nuốt cố vì nghẹn. Tâm trí Xim cũng nghẹn lại vì mấy ý nghĩ cuối cùng dồn đến khi mẹ Xim lọm khọm bưng giành nước và ấm chén đến trong khi Xim vẫn còn ăn. "Mẹ con Xim không phải là những con vật để chịu khổ sở, tủi cực. Chính do mồ hôi và bàn tay lao động của mẹ con Xim mà có những của cải nhà máy, lâu đài, thành phố. Chính mẹ con Xim mới thật là chủ cái mặt đất này. Mẹ con Xim phải đấu tranh, và chỉ có đấu tranh mới thoát khỏi cái kiếp nô lệ...".

Xim bế con bé lên, một tay ôm chặt lấy nó, một tay kéo kéo cái chiếu ở đầu giường, bảo Ngọt và mẹ:

- Cô Ngọt giải hộ chị chiếc chiếu này. Nước uống đã nguội, u bế cháu cho con, con đi đun pha ấm chè mới.

Xim chưa dứt câu, Dâng đã cúi xuống gầm giường, xách cái ấm đồng xuống bếp. Đã gần mười giờ, Dâng quên bẵng cả hẹn đón Huệ Chi, Bích Nga và Hùng về nhà.