Cơn Bão Đã Đến Chương 5

Cả bến ô tô chỉ còn có sáu cái xe chạy hàng mười con đường, còn người chầu chực lấy vé lại có đến hàng nghìn. Giá vé đương sáu hào lên một đồng, một đồng lên hai đồng, đồng rưỡi lên bốn đồng. Đường nào xa, đò giang cách trở và không có xe lửa, chủ ô tô càng tha hồ bóp cổ hành khách.

Từ ngày tuyên bố tình trạng chiến tranh, trong khi nhà ga tăng thêm những chuyến xe lửa và cũng tăng cả giá, thì cái khu vườn hoa sông Lấp mở ngay thành bến ô tô với một vòng nhà cửa, làm nhiều người lại tấm tắc khen Hải Phòng chịu tốn tiền mở mang, cảnh Hải Phòng cứ mỗi ngày một đẹp một sầm uất. Cái vòng những nhà cửa kia, tòa Đốc lý cho các chủ đấu thầu thuê để mở các hàng. Đông nhất, to nhất, vẫn là hàng ăn uống. Nguyên số tiền các chủ tranh nhau bỏ thầu trả trước cả năm thuê nhà cũng xấp xỉ với tiền làm nhà.

Bến xe Xim chầu chực lấy vé ở trước một hàng giải khát, khách ăn uống chen chúc nhau suốt từ tảng sáng đến khuya. Và trước hàng nọ, phía bên kia đường, là một tiệm nhảy cũng vơ tiền như vơ lá tre từ ngày bên Tây nổ ra đại chiến. Ba mẹ con bà cháu nhà Xim phải đi xe kéo ra đây từ tầm nhất các nhà máy, nhưng Xim vẫn không kịp lấy vé. Vì vé hết không biết từ bao giờ và người đến trước mẹ con bà cháu Xim cứ la liệt ở các hàng ăn các hàng nước hàng quà... May đến chuyến xe thứ ba Xim gặp người lái quen nên được xếp đi. Tuy vậy Xim vẫn phải trả gấp đôi giá vé vì đấy là bổng ngoại của phụ tài xế và học việc.

Hầu hết ô tô chạy khách lại bị các trại khố đỏ, khố xanh, lê dương và Sở mật thám sung công để chở lính, chở đồ và chở tù.

Xe Xim ghi ba mươi sáu chỗ ngồi nhưng phụ tài xế xếp bốn mươi sáu khách. Ngồi ở ghế đệm da trên cùng là một bà có vẻ là bạn với bà chủ xe, kiểu người thần thế, ho ra bạc, khạc ra tiền như bà Lê Thị Thảo Minh và vân vân thời bấy giờ. Nhưng được ngồi cạnh ông tài lại là một cô, cô chủ hàng gà đi khua các lái đưa gà, vịt, ngỗng, chim ở các chợ quê về bán cho mấy khách sạn. Cô chủ thầu này béo trắng, vòng xuyến, nhẫn, lập lắc, hoa tai, dây chuyền, hột chuỗi, cúc áo... ngọc vàng cứ đầy tay, đầy cổ, đầy người. Bên cạnh người tài xế béo đen và mắt xếch nọ, luôn luôn phì phèo ở góc miệng điếu thuốc lá thơm Ănglê, cô hàng gà không để bác xốp phơ trẻ, ra vẻ ăn chơi ấy cọ đùi sát cánh vào cô, mà chính cô làm việc đó trước. Cũng như đến những quãng rẽ ngoặt, quãng đường xóc, cô lại còn chịn cả ngực, cả má vào tay vào mặt bác xốp phơ, vừa cười nói chao chát. Nhiều hành khách cứ phải làm như không trông thấy, không nghe thấy gì cả.

Bà cụ Xim và Xim ngồi ghế đằng sau phải chịu khổ như thế. Thoạt trông ả ta ôm một bọc vải hoa kềnh kềnh những đệp giấy bạc trên xe kéo bước xuống, quẳng tờ giấy năm hào lên đệm xe chứ không thèm đưa vào tay người kéo, rồi ả liên liến gọi tên bác xốp phơ và bảo anh học việc bưng thúng, xách làn mây lên cho mình, thì Xim đã nghĩ ngay đến Gái đen. Chao ôi! Gái đen cứ mượn cớ làm ở kho thuốc bắc, kho hàng Hồng Kông mãi để buôn hàng lậu! Gái đen cứ ngày càng đàn đúm sắm sửa, may mặc, cầm cái họ, cầm đồ vàng mãi với các mẹ buôn cứ như khướu ở chung quanh Gái đen. Gái đen lại còn tằng tịu cả với Kiều vừa là bạn của Chấn, vừa là người liên lạc công tác với Gái đen, mà Gái đen dạo mới gặp đã gọi bằng "bác", coi như là đồng chí, là bạn của cha mình. Gái đen lại còn phải cho ăn cho uống và cho cả tiền bọn mật thám, xú doóc, đội xếp ngoài Sáu Kho, trên phố. Gái đen cứ như thế thì... Xim chép miệng, lắc đầu, vừa thấy buồn, thấy xót xa và cũng thấy ngại ngại. Xim lại nghĩ đến cha Gái đen, người đồng chí đi bước trước đã hy sinh cho phong trào, cho cách mạng và Cam, em trai Gái. Cam vừa hăng hái, gan dạ lại chắc chắn, từ học tập nghiên cứu, đến đấu tranh đều rất chịu khó, rất tích cực. Như thế Cam nhận nhiệm vụ theo dõi chị, "công tác" chị, thì Cam sẽ nghĩ gì về Gái đen, ăn nói thế nào với Gái đen, báo cáo với tổ chức ra sao về Gái đen?!

Xe chạy chỉ khỏi thành phố, đến con sông Kiến An đã thấy gió đồng lồng lộng. Dần dần Xim đỡ choáng váng vì mùi ét xăng và sự chật chội. Nhưng chỉ qua khỏi bóp đội xếp của tỉnh Kiến An, phụ tài xế và "cậu" học việc lại ra lệnh mới. Khách phải ngồi thu lại nữa. Lại chất thêm người và hàng hóa. Giờ không còn ai được ôm bọc, ôm gói gì ở trong lòng, đùi gối phải khít lại như bó giò, chân đè lên như cùm với hành lý của mình. Tuy vậy vừa chạy đến địa phận Thái Bình, xe lại đỗ đón thêm mười hai khách và mấy kiện hàng. Tám người mới này ngồi trên mui xe, còn bốn người ngồi bó gối dưới sàn và ôm lấy cả đùi những khách ngồi trên ghế. Đáng nhẽ đầu gối Xim có một ông cụ ghé ngồi ghếch lên, nhưng Xim đã ôm con nên chỉ phải co một chân gối vào lòng bà mẹ, để ông cụ ngồi thụt vào quãng đó với cái ô chống như làm cột tựa. Mặc dầu, bao nhiêu gân guốc cánh tay, bàn tay của ông cụ đã căng cả lên để nắm lấy cái ô, mỗi lúc ô tô xóc, ông cụ vẫn cứ nhao đi, lại ôm lấy cả chân cẳng Xim và con bé của Xim.

Từ năm đi dự mét tinh ngày Một tháng Năm ở Hà Nội tới giờ, Xim mới lại được đi xa, đi khỏi thành phố. Và từ năm Xim ăn ở với bố cái gái, giờ là lần thứ hai Xim về quê chồng. Lần trước Xim về để đưa hài cốt chồng, vì ông chú chồng đánh giấy và nhắn tin khẩn khoản quá. Rồi ông chú chồng chết. Ngày kia là ngày giỗ đầu. Xim đã không về đưa ma ông cụ được, thì đến ngày này không thể nào lại không về nữa!

Sáng sớm đã nắng to. Sau khi lấy khách không còn nhồi nhét thêm được, xe mới phóng nhanh. Nhờ có gió đồng nên người ngồi trong xe cũng đỡ bức, đỡ ngột. Xim đã có thể nghiêng người mà nhìn cảnh vật dọc đường qua khung cửa ở mé xe bên kia, và qua đầu khách nhấp nhô như đảo đồng. Khi những đồi núi của vùng Kiến An lùi xa rồi mất hút, các cánh đồng mở ra lại càng bát ngát. Những làng, những xóm bao tre ở tít tắp phía chân trời dần dần thu liền thành một dải xanh nghi ngút hơi sương và ánh nắng. Những cây đa, cây gạo, cây xoan tây, cây hòe ở hai bên đường chốc chốc lại như đâm sầm vào mũi xe cùng với những cổng đình cổng chùa, hàng quán. Luôn luôn những đường chợ, đường phố làng, phố huyện nhốn nháo hẳn lên vì tiếng còi ô tô. Các mái gà mẹ con chạy tung tóe, xao xác. Mấy đàn ngỗng kêu quàng quạc, lạch bạch chạy vừa vươn cổ như hét như mắng, đuổi theo cái thằng ô tô hung hãn kỳ quái nọ.

Xim thấy vui vui và càng hồi hộp.

Xim vui vì tất cả những cảnh vật tuy thoang thoáng qua và nhiều nơi Xim không thể nhận ra được, nhưng đối với Xim vẫn như quen như thân một cách lạ. Xim hồi hộp vì rất có thể mai kia Xim nhận được nghị quyết điều động đi công tác thoát ly, Xim sẽ về vùng quê đây cũng như mấy con bạn Xim, đứa thì phải thôi việc nhà máy, đứa thì nghỉ chợ bỏ hẳn nhà đi, có đứa phải chịu cả cái tiếng "theo... giai" hay là bị bố mẹ ép buộc lấy chồng, không chịu trốn đi. Biết đâu dọc đường này, lại chả có một cơ sở hay một cơ quan có bạn gái, có người quen của Xim. Biết đâu Xim về đây sẽ không những chỉ gặp lại những bạn, những đồng chí Máy tơ, Máy chỉ thông thuộc của Xim, mà còn gặp cả những anh chị em, những đồng chí bên nhà máy Xi măng, Máy điện, thợ xẻ, thợ may trước kia Xim thường đưa tài liệu, sách báo truyền đơn, tin tức, và giao mối liên lạc công tác đi các nơi.

Từ những ý nghĩ, những tưởng tượng gần gụi và thắm thiết ấy, Xim lại phải nghĩ đến người chồng đã khuất: bố đứa con gái cũng bé nhỏ gày yếu như mẹ như bà, nó đương thiu thiu ấp đầu vào ngực Xim đây! Đặc biệt, Xim lại phải nghĩ đến những ngày mới cưới của hai vợ chồng và những ngày đau xót mà một người đã bị bệnh tật và nghèo khó cướp đi. Làm sao Xim lại tưởng ra được sự làm bạn với cái anh thợ nguội trẻ tuổi, ngày ngày đi làm trên phố rồi về ăn cơm trọ nhà Xim mà Xim rất ít chú ý, mãi sau mới để ý, thì là lúc sắp lấy Xim kia! Năm ấy Xim đúng mười tám tuổi. Anh phải lấy bát họ non để dẫn cưới. Xim cũng phải lấy bát họ non để may mặc sắm sửa. Mọi việc lo toan đều ở như mẹ Xim. Ông chú anh, người nuôi cháu từ lúc cháu còn cởi truồng, bồ côi cả cha mẹ, hôm làm lễ cúng gia tiên ông chỉ có việc thắp mấy nén nhang khấn trước bàn thờ rồi ngồi uống rượu với các cụ ở xóm Xim và các cụ trong nhà quê anh ra. Cái giường mọi khi Xim nằm với mẹ là giường cưới của Xim. Cưới gần mùa bức nên chỉ sắm có đôi chiếu đậu và cái màn. Giường mẹ con Xim nằm vốn ngắn, người chồng Xim tuy mảnh khảnh nhưng vẫn cao hơn Xim hẳn một cái đầu, nên anh phải nằm chéo giường. Nhiều đêm anh ngủ mệt, quên đi cứ duỗi thẳng, thế là thò cả nửa đùi ra ngoài, muỗi cắn sưng tịt như lên sởi. Một trong những câu nói vui và là ao ước nhất của chồng Xim là được ngủ nhà một giấc thật đẫy với hai chân được duỗi đàng hoàng. Nhưng hơn hai năm trời vợ chồng cùng đi làm mà không sao bỏ tiền ra để đóng một cái giường dài rộng. Vả lại nhà cũng đã chật. Kê được cái giường và có chỗ ra vào thoải mái thì mất chỗ kê hòm, kê bàn nước, mất chỗ xếp thúng, xếp làn và thạp gạo chạn bát!

Câu nói vui và cũng là ao ước nữa của chồng Xim là vợ chồng được một buổi đi chơi, đi sắm, đi xem và đi ăn với nhau ở trên phố thật thuê thỏa. Cũng hơn hai năm trời, vợ chồng Xim được đi đôi với nhau có ba lần. Lần cưới nhau xong được ba tháng, vợ chồng Xim đi ăn cỗ cưới ở nhà một người bạn gái của Xim, họ cố mời vợ chồng Xim để giả nợ miệng. Lần thứ hai, lĩnh lương giả được gần xong các món nợ, nhân Xim có mang được bốn tháng và nhân ngày chủ nhật, vợ chồng cùng được nghỉ, hai người đi xem phim Mặt trận phương Tây không có gì lạ. Về khuya, vợ chồng toan lên ngõ Hàng Cháo ăn cao lâu, nhưng tính đi tính lại chỉ dám ăn phở xào và uống bia ở một hàng gần phố nhà thôi. Lần thứ ba và đó là lần cuối cùng, Xim đưa chồng đi khám bệnh. Vợ chồng ngồi chung xe. Khám xong, Xim lại ngồi xe với chồng đi cân thuốc. Nửa năm ròng Xim chạy vạy thuốc thang chăm lo cho chồng, nhưng anh vẫn chết, để lại cho Xim đứa con gái mới biết bò. Quê chồng ở đâu, nếu không có ông chú chồng thì Xim cũng không biết, vì hầu như chồng Xim không hề nhắc nhở chuyện trò với Xim về nhà cửa họ hàng của mình. Cũng như quê Xim, cả quê nội quê ngoại, mẹ Xim đều giấu. Đôi khi Xim gợi nhời, mẹ Xim lại có vẻ ngậm ngùi, nên Xim không dám gặng. Nhưng qua ý tình trong đôi lúc mẹ Xim chuyện với hàng xóm, hay ru hát, kể lể với cháu bé, Xim thấy có vẻ quê cha Xim và quê mẹ Xim một là ở đất Thái Bình, như thế giáp tỉnh với quê chồng Xim và ở trên đường Xim đương đi qua đây, hai là ở ngay Kiến An sát với Hải Phòng thôi...

Hôm đưa hài cốt chồng về quê, Xim lại gần như điên như dại. Xim bọc bộ xương cải táng bằng một vuông vải tây điều, bỏ vào thúng sơn rất đẹp; ngoài lại có lần lưới sợi ngũ sắc do Xim đan lấy. Đúng vào dạo tháng ba. Trông Xim ai cũng tưởng người đi Nam Định trẩy hội Phủ Giầy. Cũng tình cờ, bộ áo the quần lĩnh Xim may từ ngày cưới chỉ xỏ tay xỏ chân có mấy ngày Tết, hôm ấy Xim cũng đem theo về quê, gói với cái khăn vuông ba ga và mấy quần áo mới của con để bên thúng hài cốt của chồng.

- "Vợ chồng tôi lấy nhau được mụn con giờ mới đưa nhau về quê chào nhận họ hàng đây!". Ngồi trên xe đông. Xim phải hết sức giữ nước mắt và vẻ mặt, trong khi ấy, tâm trí Xim càng như bị xé ra. Xim chỉ lo tài xế, hành khách hay lính đoan, đội xếp lục lọi các thúng gói của Xim.

Bảy năm rồi!... Cái thúng con trước Xim đựng quần áo cưới và đồ mừng nay đã róc sơn và bị hai chỗ chuột cắn phải vá bằng hai miếng vải nâu to bằng hai đồng bạc, chuyên đựng các khăn nhận ở xưởng về nhà thêu, giờ Xim cũng lại đựng vàng hương quà bánh như chuyến đi Nam Định trước. Còn bộ quần áo cưới, cái quần lĩnh đã phải cầm ngay khi Xim đẻ cái gái được một năm, cái áo the thì bục mất vai vá đổi bằng vải nâu, Xim đương mặc đây. Còn đứa con mà vợ chồng tâm tâm niệm niệm sẽ chuyên tay nhau bế ẵm khi đưa nhau về quê nội, đã biết mình bồ côi cha, thỉnh thoảng lại hỏi: "Con giống bố cái mặt này, cái trán này, cái mũi này phải không", và giờ nó đương bâng khuâng lạ lùng trước những cảnh núi non, ruộng đồng, cây cối, chợ búa, làng mạc dọc đường.

- Biết vậy ta không về lại hóa hơn!

Nhưng Xim cắn nhẹ nhẹ môi tự nhủ:

- Không được!... Không được!...

Xim xốc xốc con lên, ôm chặt hẳn vào lòng.

Bà mẹ Xim vẫn đăm đăm nét mặt. Hình như người mẹ già nọ lại nhìn thấy tất cả tâm trạng đứa con gái cũng góa bụa sớm của mình, nên khi ô tô vừa xuống khỏi cái dốc và quãng đường sống trâu, bà bèn gọi Xim:

- Mẹ mày ngồi ôm con phải cẩn thận, không nó mải nghênh nó lại vập mặt vào cửa xe đấy!

Bà mẹ, mắt nheo nheo, càng nhìn sâu vào đôi mắt tê tái của Xim. Bà nói trong tâm trí:

- Con ơi! Cảnh đau khổ xót xa của con, mẹ phải trải hơn hai mươi năm, ngót ba mươi năm rồi. Nhưng càng nhớ, càng thương thì lại phải càng nghĩ đến người sống, lo cho người sống, con ạ!

*

Nhà bà thím chồng Xim như thế là đã phải ngả con lợn ngót tạ, sau lại phải đụng thêm một đùi lợn gần hai mươi cân thịt nữa. Ấy là không kể hai chục vừa gà sống thiến, ngan cồ làm cơm cúng hôm tiên thường. Mặc dầu trong họ có một người em trai làm Máy sợi và một ông bác trước đi dạy học chữ nho tính nết rất ngay thẳng. Mặc dầu Xim đã vận động cả hai người nọ và Xim đã tìm hết lời hết lẽ can ngăn, bàn đi tính lại với bà thím chồng và các cụ. Nhưng mấy lão chức dịch người nhà chồng bảo lo liệu việc "thay áo" cho ông cụ như thế cũng là "cải lương" là ngọ ngằn lắm rồi!

- Nể nhời bá, chứ không thì nhà còn phải đụng thêm một cẳng bò với đám cụ Hương làng trên đấy!...

Thế là tất cả vốn liếng đắp cho con lợn bột nuôi đẫy niên và hơn mười thúng thóc đều dốc vào cái giỗ.

Nhưng thế nào đã xong. Lại còn thuốc phiện. Giường này khách rượu đã say khướt, phản kia khách hút vẫn cứ tì tì. Tiếng nạo lọ, đánh xái, kéo thuốc cả đêm cả ngày không lúc nào dứt. Rồi đánh bạc. Cả những trẻ con chỉ mười một mười hai và những con gái hơ hớ, những đàn bà kéo dài vú ra cho con bú cũng quấn lấy chiếu bạc. Các cụ ông đánh tổ tôm, các khách đàn bà ngoài phố đánh chắn, bọn này đánh xóc đĩa. Đĩa lắc ngay giữa sân trước nhà quây rạp. Lộn ruột nhất vẫn là mấy mâm rượu của bọn kỳ lý. Nhiều kẻ từ cái mặt cái mũi đến cái nhìn cái cười vào kiểu dở nho lại dở mật thám, đã giở cả những báo Đông Pháp, báo Trung Bắc ra mà đọc các bài thơ thách họa ngâm vịnh mua công trái, đi lính mộ, giúp lạc quyên. Và tán các chuyện về chiến tranh về thời thế, với nào sấm các cụ Trạng, nào tính sao Thái Ất, nào thuật chiêm tinh và cả sự chiêm nghiệm rút trong các truyện Tam quốc, Đông chu liệt quốc vân vân...

Một làng sát ngay thành phố, gần nửa làng đi làm thợ nhà Máy sợi và có hàng chục con trai đỗ Sơ học yếu lược, Sơ học Pháp Việt mà vẫn còn như thế. Xim lại nghĩ đến nguyên nhân chồng Xim bỏ làng ra Hải Phòng và sự lặng lẽ ít nói của anh. Nếu anh còn sống và được giác ngộ rồi cũng hoạt động trong phong trào được đến giai đoạn này!

Ngồi mâm với mấy bà đi làm Máy sợi và có người nhà làm ở Máy rượu, Sở lục lộ, Xim cố ý ăn uống nhẩn nha để hỏi kỹ tình hình nhà máy, tình hình công nhân cho đến lúc các bà ra bàn ăn trầu uống nước.

Hơn hai giờ chiều rồi. Xim xin phép bà thím đi viếng mộ chồng và đi chơi mấy nhà quen. Sợ Xim dềnh dàng rồi lại phải tiếp chuyện những bọn khách mới sẽ nhỡ buổi đi thăm Chấn, bà cụ Xim phải sắp xếp các thứ cho Xim, giục ý Xim, rồi đi gọi xe cho Xim.

Chấn cũng ở trong làng nhưng đằng phía đầu tỉnh gần một ga xe lửa. Khi bà cụ Xim mặc cả tiền xe cũng như khi xe chạy, Xim đều xem xét người kéo xe có gì đáng nghi ngại và có ai theo dõi không. Người kéo xe đã đứng tuổi, cao lớn nhưng gầy khẳng, mặc quần dài, áo cánh cụt tay. Quần áo bác ta vá không biết bao nhiêu mụn mà vẫn rách. Cái mê nón che đúng được chỏm đầu. Ba mẹ con bà cháu nhà Xim ngồi một xe với nào thúng nào nón nào bọc vẫn thấy rộng. Tuy vậy bác kéo xe chạy vẫn cứ thở dốc lên. Xim lại ân hận. Chọn được người có vẻ thật thà thì như là ốm hen thế này. Chả nhẽ lại đi xe khác. Thôi để khi về, Xim sẽ giả thêm tiền cho bác ta.

Xe qua đường nhà Máy sợi, nhà Dây thép, Tòa xứ, trường học, chợ, bến ô tô và các phố các xóm ngoại ô. Những tiếng máy của khu Máy sợi cũng vang cũng âm ra mãi xa. Tuy vậy thành phố này vẫn thưa vắng, khác hẳn với Hải Phòng của Xim. Đường sá, vườn hoa, dinh thự, nhà cửa, cửa hàng cửa hiệu và người buôn bán, Xim càng để ý càng thấy có vẻ vào khuôn vào phép, giữ gìn, kín đáo, rất mực thuần thục. Trong cái tình thế gọi là chiến tranh đã mở rộng, Hải Phòng càng ra mặt thịnh vượng đông vui, ăn tiêu mải miết bốc giời bao nhiêu, thì ở thành phố này lại càng giữ cái vẻ thái bình, giàu có, yên lặng như là bất di bất dịch. Nào là những phố buôn bán vào nền vào nếp từ bao nhiêu đời nay có những tấm biển tên cửa hiệu mà nhà chủ quý báu và tự hào như là bài vị cha ông, như là sắc phong của nhà vua vậy... Những khu nhà thờ chính mà nhiều kẻ khác đạo hay không phải là con dòng cháu giống có muốn bỏ tiền nghìn hay len lách thế nào cũng không vào lọt được. Những trường học nổi tiếng từ thầy giáo đến học trò là nghiệt ngã, học gạo, đỗ cao, đỗ nhiều, còn học ở đây phải là những con ông cháu cha và nhà có của cậy cục mới được cắp sách đến. Những bàn giấy, những sở, những tòa nơi đây ai được vào làm việc thì không những chỉ đời mình mà cả cha mẹ con cháu cũng sung sướng và họ hàng nội ngoại kẻ quen người biết cũng được nhờ cậy, thơm lây...

Xim đã được nghe mẹ chuyện nhiều về cái tỉnh Nam Định này, mẹ Xim đã mấy năm ở đây cũng làm cu li cho nhà Máy sợi. Nhìn cái gác chuông nhà thờ nặng nề kiên cố vượt lên trên tất cả mọi nóc nhà, xam xám lạnh lẽo như một bệ súng, như một nhà mồ... nhìn những đường phố, nhà cửa, trường học, sở nọ, tòa kia kín đáo, uy nghiêm, Xim lại liên tưởng đến tình hình khủng bố, đàn áp đương siết chặt lấy đời sống công nhân, nhất là tình trạng trong nhà Máy sợi, Máy rượu, qua những câu chuyện của bà con đến ăn giỗ ông chú Xim.

- Nếu tổ chức điều ta về đây công tác liệu ta có đảm nhiệm được không?

Xim tự nhủ. Xim lại càng lo cho Chấn. Sao Chấn vẫn còn ở nhà ở làng trong khi một số đồng chí chính trị phạm cũ mà Xim được biết đều phải người rút vào bí mật, người trốn đi tỉnh khác rồi. Về Nam Định, Chấn vừa ốm vừa phải trở lại một nơi trước đây Chấn đã bị bắt, bị tù. Một nơi theo như Chấn và nhiều đồng chí khác cũng đi đày về cho biết thì cũng vào loại ác nhất, đáng ngại nhất với những mật thám Tây, những "chó ta" đã phá không biết bao nhiêu cơ sở bao nhiêu phong trào suốt từ 1929 đến nay, như thế Chấn hoạt động thế nào?

Chấn có còn phụ trách những cơ sở và gánh vác những công tác quan trọng không?

Trong khi tâm trí Xim lại rộn lên những mối lo ngại về đời sống, về điều kiện hoạt động, về công tác của Chấn, Xim lại dần dần nóng cả gò má vì những câu hỏi cứ thì thầm ngay bên tai Xim.

Những cảm xúc trên đây còn đương bừng bừng lại tiếp ngay đến những cảm xúc khác. Xim lại nghĩ đến trường hợp Chấn bị bắt ngày trước.

Bất giác Xim nhô hẳn đầu ra lại nhìn cho thấy rõ mặt người kéo xe và nhìn cả đằng sau mình nữa:

- "Có thể ta đến thăm Chấn lại ngay vào lúc Chấn bị bắt hay ta đương chuyện với Chấn, mật thám ập đến khám nhà bắt đi không? Hay khi ta đi thăm Chấn về, hoặc vì Chấn bị lộ, hoặc vì ta bị lộ, nên cả hai người đều bị bắt. Ta tìm gặp Chấn lúc này cũng mạo hiểm đây! Nhưng cả anh Ba gầy không những đã đồng ý để ta đi Nam Định mà lại còn bảo ta đến với Chấn cơ mà!"

Mồ hôi Xim vã ra.

*

Xe đã đến đầu làng Chấn ở. Xim bảo người kéo xe chờ ngoài đường cái. Theo như Xim mặc cả, xe chỉ phải đợi khách một lúc, nhưng người kéo xe lại bảo bác cứ chờ, Xim muốn về lúc nào cũng được. Phải chăng vì Xim hứa trả thêm cho bác một hào, hay vì bác mệt quá phải nghỉ lâu để lấy lại sức? Xuống xe, Xim vừa buông nhời hỏi thăm bọn trẻ con chơi ở cổng đầu làng, có đứa ton ton cõng ngay em sấn đến phô với Xim rằng nhà nó ở cạnh nhà Chấn, để nó dẫn bà con Xim đi. Xim hỏi chúng nó Chấn có nhà không, cả mấy đứa đều gật:

- Ông hói trán đi tiêm thuốc có nhà đấy! Bác đưa con, đưa bà cụ đến nhờ ông hói trán tiêm thuốc phải không?

Chúng nó còn mách thêm chỉ có bà cụ Chấn đi vắng thôi. Bà cụ vừa đi xuống phố mua thuốc cho ông hói trán. Nhìn bà cụ Xim lom khom đi theo Xim và Xim cắp một bọc toàn những gói to, chúng nó lại kháo nhau ran ran cả đường. Ông hói trán lại có người dưới phố lên nhờ tiêm đem biếu nhiều quà lắm!

- "Ông hói trán tiêm thuốc có nhà đấy!"

Xim nhắc lại câu nói trên đây cười thầm.

- "Vừa chữa bệnh cho mình vừa thành ông ký nhà thương của cả làng... Hiện nay Chấn không phải là đồng chí Chấn, đồng chí Đấu, mà là ông ký Chấn, ông lang Đấu!"

Xim còn vui vui thêm vì thấy Chấn không những có nhà mà tình hình nơi Chấn ở không có vẻ gì đáng nghi ngại. Chấn thật được cảm tình của chung quanh, nên bọn trẻ mới sốt sắng tươi bưởi với khách của Chấn như thế. Đứa bé cõng em đưa mẹ con bà cháu Xim qua lại hai quãng đường nhỏ lát gạch xây cạnh một ao rộng thả bèo tấm rau muống và một hồ thả sen, đoạn vào một cái ngõ hai bên là bờ duối. Nhà Chấn cũng ở sau một hàng dậu vừa duối vừa ô rô. Cạnh nhà cũng có một ao thả rau muống bèo tấm, lác đác mấy đám sen nhỏ. Bờ ao lòa xòa một cây vối già có nhiều khúc cong queo như mình con trăn, con cá sấu lờ lờ dưới nước. Nghe tiếng trẻ con lại lao xao ở ngõ nhà và thấy có vẻ khác lạ, Chấn đặt vội cuốn sách xuống giường, ngồi nhỏm dậy nhìn:

-... Ối giời! Kìa bà... với cả cô Xim nữa!

Chấn luýnh quýnh xỏ guốc, chạy ra cửa, giật giật mãi cái xích xích con chó con, mắng nó không được cắn nữa. Xim cũng hoa cả mắt, phải nuốt những hơi thở dồn, Chấn ra đỡ bà cụ Xim bước lên thềm vào nhà.

- Bà! Bà về bao giờ thế? Bà và cô Xim đi tàu thủy hay đi ô tô?

Cặp mắt cười cười cùng cái giọng nói dẽ dàng của Chấn cúi xuống cái bé Xim:

- Đã hơn một năm rồi đấy, cháu lớn lắm cô Xim ạ. Bác thơm cháu gái ngoan bác nào.

Chấn cầm lấy cái bàn tay bé nhỏ, nắm nắm vuốt vuốt rồi thơm lên mái tóc vừa mới sửa sang của bé Xim. Chấn lại lật đật nào đi trải chiếu mới, tìm quạt, nào bưng giành tích bưng khay chén đến giường bà cụ Xim ngồi. Xim cúi cúi mặt nhìn ra cái bàn nhỏ để sách báo, các thứ chai lọ hộp thuốc tiêm, và nhìn cánh phản một người nằm kề bên cửa sổ treo một bức tranh phong cảnh núi rừng. Chiếu trải ở phản là chiếu đậu, gối mây. Dưới gối vẫn là cái áo chăn nhuộm vải xanh chàm Chấn may từ ngày ở Côn Lôn về Chấn chỉ dùng đắp bụng chứ lồng lõi bông đắp thì ngắn cũn ngắn cỡn. Dạo Chấn còn ở Hải Phòng với Kiều làm thường trực nhà báo, Chấn toàn đắp chăn bông của Kiều, còn Kiều hình như không bao giờ dám đụng đến cái vỏ chăn tù kia.

Chỉ thoáng phút giây Xim cũng đã nhận lại được đủ những nét những vẻ của một con người đã bao lần hiện ra trong trí tưởng Xim, đã làm Xim hồi hộp vô cùng. Dạo này mắt Chấn đỡ hẳn kèm nhèm. Nước da tuy mai mái, nhưng không xanh xao quá như trước. Gò má bớt rám. Nhưng hình như Chấn gầy đi. Có phải vì Chấn mặc bộ quần áo ta may rộng không? Tóc ở chỗ hói của Chấn hình như rụng mất nhiều, làm cái trán bóng thêm, dô thêm và gương mặt càng đăm chiêu, càng già trước tuổi.

Chấn cũng thế. Chấn cũng nhận lại đầy đủ cái dáng người và nét mặt của Xim mà Chấn thấy thay đổi khá nhiều. Cái vẻ lặng lẽ sợ sệt của Xim không còn nữa. Cũng vẫn lặng lẽ, nhưng Xim vừa cương quyết, khác hẳn, vừa càng thêm hiền hậu ý tứ. Cũng vẫn nhẹ nhàng, nhưng không phải là sự chậm chạp, yếu đuối như trước. Những cử chỉ của Xim đã lanh lẹn lại còn dứt khoát, tuy có hơi bối rối ngượng ngùng. Như khi Xim đón lấy bình tích tự rót nước mời lại Chấn, hay như khi Xim thoạt tiên bước vào nhà đỡ Chấn cuốn cái mành lên, tự kéo ghế ngồi, để Chấn ngồi cùng giường với mẹ Xim.

Riêng đôi mắt, đôi mắt buồn buồn xa xót của Xim, vẫn buồn và xa xót, tuy giờ luôn luôn loáng hiện những ánh sáng của những sức tìm hiểu, nhận xét và quyết định. Đôi mắt kiểu ấy thường ở những người đã qua nhiều cuộc thử thách, và ở những người phụ nữ hoạt động cách mạng, công tác bí mật lại càng nổi rõ.

Chấn vừa thấy vui, sung sướng mà cũng tự hào nữa. Chấn đã không lầm đưa Xim vào cách mạng, vào hàng ngũ của Đảng, cách mạng và Đảng đương cần những con người như thế để rèn luyện qua những cuộc đấu tranh sẽ giao cho những vị trí quan trọng, có thể tự động tổ chức, lãnh đạo quần chúng chiến đấu trong hoàn cảnh phong trào bị khủng bố tàn bạo và tổn thất nặng nề. Chấn lại thấy tâm hồn dào dạt bao nhiêu hình ảnh của những buổi ban đầu hai người gặp nhau ở cái thành phố kỹ nghệ và hải cảng vô cùng yêu dấu là Hải Phòng kia.

- "Những quà gì mà nhiều thế?! Trong những gói quà ấy không hiểu có những thứ đặc biệt không? Tình hình và tin tức phong trào Hải Phòng, Thành ủy, những cơ sở, những quần chúng và những đồng chí quen biết thân thiết... đấy mới là những quà quý báu mà ta thèm khát!"

Chấn rót thêm mấy tuần nước nữa cho bà cụ Xim, cho cả Xim. Ba bà con đã nói với nhau cũng được nhiều chuyện.

Tất cả những chuyện, những tin tức của Xim kể cũng như những chuyện, những tin tức và tình hình mà Chấn đưa ra phân tích, nhận định, đều hết sức cân nhắc, ý tứ. Gọt xong cho cái bé Xim quả lê Vân Nam, Chấn lại giở đến gói táo tàu của Xim cho, lấy hơn chục quả chia cả cho bé Xim và cái cháu gọi Chấn bằng bác.

- Anh lại cho cháu nhiều quá? À ngoài kia người ta họp chợ ngay gần đường cái, tôi thấy bán nhiều nhộng tằm và tôm trứng, nếu dễ mua tôi phải mua lấy mấy đồng đem rang mặn để ăn dần kẻo ngoài Hải Phòng dạo bức này lại càng khan thức ăn lắm!

Bà cụ Xim nói đoạn, đặt chén xuống khay, đứng dậy. Chấn giữ áo bà cụ lại:

- Bà cứ ngồi chuyện với chúng con. Để con nhờ bà bá ở nhà bên cạnh mua quen mua cho bà.

Nhưng rồi cả cái bé Xim cũng đi. Còn cái gái cháu Chấn thì sang hàng xóm chơi.

Nắng đã xế. Gió chiều thổi lất phất những chùm hoa lý rủ xuống giọt mái tranh. Thoang thoảng hương hoa cau, hoa huệ và cả hoa mộc hoa nhài nữa ở ngoài vườn ngoài ngõ. Tiếng chim chích chòe ở những ngọn cây xoan như nhạc rung. Chấn lại bổ lê đưa mời Xim cùng ăn. Hai người nói thêm nhiều chuyện, hỏi kỹ nhau nhiều việc. Chấn hỏi thêm tại sao Lương bị bắt? Còn có tin tức gì gửi ra nữa không? Xim bảo Xim cũng đương muốn biết rõ việc này, và Xim nhắc lại ý của Tô nói về một số anh em chính trị phạm cũ và một số anh em hoạt động thời kỳ công khai vừa qua bị bắt là vì bừa bãi, vì chủ quan, không đánh giá đúng mức sự tấn công lại của đế quốc, nhất là không nhận thức kịp những chuyển biến mới của giai đoạn cách mạng, vì...

Chấn mỉm cười:

- Vì cả tinh thần bạc nhược nữa! Vì sợ những gay go, những sự gian khổ của đấu tranh cách mạng chứ gì?!

Xim gật đầu, lại đăm đăm nhìn Chấn:

- Nhưng sao lại như thế?

Chấn không đáp, Chấn vẫn giữ vẻ rất tự nhiên, rất bình thường hỏi tin tức hai đồng chí trong Thành ủy. Xim cho biết một đồng chí đã bị bắt, còn một đồng chí mấy tháng nay Xim không được gặp. Về đồng chí trên Hà Nội điều xuống thay Chấn làm thường trực ở tòa báo khi Chấn về quản thúc ở Nam Định và khi Kiều mất tín nhiệm, Xim cũng chỉ biết đại khái:

- Anh gì người rất nghiêm, cả ngày chỉ ngồi nghiên cứu sách ấy à? Từ ngày trụ sở chi nhánh báo Đời nay bị khám, bị tịch thu các sách báo, rồi đến anh ở đoàn thanh niên dân chủ trên Hà Nội xuống thay Kiều đi giao sách báo các nơi cũng bị bắt, thì tôi không thấy anh ấy ở Hải Phòng nữa.

Chợt Xim ngập ngừng:

- À có một lần gặp tôi vào khoảng đầu năm nay ở bên Xi măng, anh ấy có nhắc đến anh. Anh ấy bảo: "Thằng Chấn nó cứ ốm như thế thì khó khăn thật!". Lần ấy có cả anh Ba gày.

- Thế Ba gày nó có ý kiến gì không?

- Anh Ba bao giờ chả thế. Ai có ý kiến gì, anh ấy chả cân nhắc. Nhưng mỗi khi chuyện về anh, anh Ba gày cũng đều lo lắng không những chỉ về sức khỏe mà cả mọi việc của anh. Chính anh ấy căn dặn tôi thế nào về Nam Định cũng phải gặp anh Chấn đấy!

Xim ngừng lại, thở dài:

- Anh biết thêm chuyện về Kiều chưa?

- Sao?

- Kiều như thế coi là bỏ chạy hẳn rồi!

Chấn lại cau cau vầng trán. "Nó bỏ chạy hay nó quay?". Xim nhìn mặt Chấn, nghĩ đến chính Chấn đã giác ngộ Kiều, đưa Kiều vào giúp việc thường trực ở tòa báo. Xim vẫn dẽ dàng:

- Cái miệng luôn luôn kêu đồng chí này là tạch tạch sè, đồng chí kia là tạch tạch sè (1), tinh thần này là không vô sản, không bônsêvích, tinh thần kia mới là chân chính vô sản, chân chính bônsêvích,... đi vào con đường đấu tranh thì phải tuyệt đối hy sinh... Toàn nói toàn giảng những gì những gì ấy, thế mà cái miệng ấy giờ đương đi hút cả thuốc phiện!

⚝ ✽ ⚝

(1): Tiểu tư sản.

- Thằng Kiều nó nghiện thuốc phiện rồi cơ à?

- Không nghiện thuốc phiện nhưng chỉ đi nhảy đầm, đi nằm tiệm thôi!

- Nó vẫn đi dạy mấy thằng con Tây đoan hay làm gì?

- Nó thôi đám ấy rồi. Giờ làm cho Đờvanhxy. Nghe đâu cũng dạy cho vợ con nhà Đờvanhxy vừa ở bên Tây sang học tiếng ta ấy. Gần đây Kiều lại tằng tịu với cái Gái đen nhà bà Cam. Nhưng cả chuyện dạy vợ con Đờvanhxy, chuyện đi nhảy đầm, đi nằm tiệm và nhăng nhện với cái Gái đen, thằng Kiều đều giấu như mèo giấu cứt. Thỉnh thoảng nó vẫn đến nhà của những cơ sở có người bị bắt mà hỏi thăm. Nó còn cho quà và tuyên truyền thế nào Pháp cũng lại thắng Đức, như vậy chỉ xong chiến tranh là người nhà được tha, phong trào lại được công khai, lại như hồi kỳ Mặt trận bình dân. Chính những cơ sở nọ báo cáo các công việc của nó với tổ chức.

Chấn không cau cau vầng trán nữa. Nhưng tâm trí Chấn càng bị thắt lại. Kiều hiếu danh... Kiều thích ăn thích mặc... Kiều chê vợ... Qua những cuộc thử thách, lúc phong trào bị khủng bố, Kiều trốn tránh, Kiều rất dễ dàng đâm ra trụy lạc, đi hát, nhảy đầm, nằm tiệm hút thuốc phiện. Hay Kiều tằng tịu với người con gái của một đồng chí vào tuổi chú, tuổi anh cả mình đã hy sinh... Kiều lợi dụng tính nhẹ dạ, hoang toàng của người con gái kia lúc buôn bán gặp dịp kiếm được nhiều tiền để ăn chơi thêm... Kiều phạm những cái hư hỏng tồi tệ xấu xa ấy, nếu quyết tâm Kiều vẫn còn có thể tẩy gột, trừ bỏ được, và, Kiều còn có thể được quần chúng tha thứ cho một khi dốc lòng hối cải. Nhưng sa đọa đến mức đi làm cho một tên tư bản thực dân cáo già kiêm chủ thầu, chủ báo và mật thám chính trị kia, thì rất có thể Kiều đã bán mình hay sắp bán mình mất rồi!... Và đối với phong trào với quần chúng thì chính là một thằng...

Chấn lại nghe Xim nói tiếp, trong giọng nói càng lộ vẻ ghê tởm:

- Ông ấy bất mãn lắm với tổ chức, với thành ủy, với cả những anh chị em cơ sở! Chuyến cơ quan Đời nay bị khám, bị tịch thu ông ấy chạy về làng ra thì bị mật thám bắt và cũng tống giam đề lao. Sang đề lao ông ấy thấy người này có anh chị em vào phép thăm, người kia có anh chị em gửi thuốc men quà bánh, còn mấy đồng chí quan trọng bị tra tấn ốm yếu thì được anh em trong tù chăm sóc hết lòng, quý mến thương yêu tận tình, ông ấy thấy thế nên đã nhắn bảo với người nhà ông ấy như thế này...

Xim ngừng lời, nhăn mặt, lắc đầu:

-... "Quần chúng sáng suốt và tốt cái cứt gì!... Chúa là mù, là bạc bẽo. Chỉ toàn theo voi ăn bã mía! Chỉ làm con bài cho mấy thằng khôn khéo nào ấy thôi! Mình mà hoạt động không có vây cánh, tích cực lắm chỉ tù oan!...". Ở tù có hơn nửa tháng, ông ấy chẳng bị mật thám đánh và cũng chẳng phải giải ra tòa xử án, vừa được tha thì đi làm cho thằng chủ thầu Đờvanhxy ngay.

Giờ chính Xim rót nước và bổ lê đưa Chấn, Xim ăn hết một quả to với Chấn. Xim kể rõ thêm từng vụ bắt và tinh thần từng anh chị em, từng gia đình anh chị em, và tinh thần mấy nhà máy có cơ sở vững. Nhưng chủ trương lùi kỷ niệm ngày Một tháng Năm để nổ một cuộc đấu tranh lớn và nhà Máy tơ sẽ lại đình công thì Xim vẫn giữ kín. Chấn có nhắc hỏi đến tình hình Hải Phòng trong ngày đấu tranh quốc tế ấy, Xim chỉ đáp:

- Nhiều anh chị em vẫn nhắc đến ngày Một tháng Năm năm kia trên Hà Nội và cao trào tháng Bảy năm ngoái. Đế quốc không thể nào đàn áp được tinh thần của công nhân Hải Phòng đâu!

Tuy vẫn vướng víu nghĩ đến Kiều, nhưng từ lúc Xim bắt sang những chuyện của phong trào đấu tranh với tinh thần quần chúng cách mạng, Chấn thấy tâm trí cứ bừng bừng theo từng sự việc từng con người mà Xim kể, Xim tả. Đến khi Xim hỏi và Chấn phải suy nghĩ để trả lời Xim từng điểm về tình hình chiến tranh, về giai đoạn cách mạng chuyển biến và những kinh nghiệm hoạt động, công tác của Chấn, thì Chấn tưởng như Chấn sống lại những năm mới gặp Xim giữa lúc phong trào đương lên, trong người Chấn dào dạt vô cùng.

Càng về chiều gió đồng càng lộng. Nhà Chấn chỉ có một gian hai chái. Gian lại hẹp, vừa đủ kê một giường nhỏ, một cái chõng và một cái bàn. Từ cột kèo đến rui mè đều bằng tre ngâm nhưng đã mọt nhiều, có cái đã giập, đã gãy. Mái lợp không biết đã được bao lâu mà để trông thấy cả trời, rạ thì mốc mác, cùn cụt như phủ rêu. Tuy nhà hẹp lòng nhưng cả bức vách sau đều trổ cửa sổ, cửa nào cũng to. Gian giữa chẳng có cửa mà cũng không có mành, thông thống trông thẳng ra cánh đồng chỉ cách bờ ao nhà Chấn một hàng tre bao gầy guộc lưa thưa. Gió đồng và ánh nắng luôn luôn thổi qua giàn lý vào nhà.

Chưa bao giờ Xim được ngồi ăn uống ở một cảnh thênh thoáng như cảnh đây. Đã thế Xim lại được nghe Chấn nói các chuyện. Cái tiếng nói dẽ dàng ấm áp, cái giọng nói trầm trầm thấy rõ sự suy nghĩ, lòng tin yêu và nguồn khích động của một con người chiến đấu cho một lý tưởng cao quý, những tình ý say sưa, quyết liệt một sống một chết với quân thù và nhất định sẽ giành thắng lợi về mình, về cách mạng... tất cả những cái đó lâu nay Xim tưởng như sẽ chỉ còn là của những kỷ niệm xa xôi, của những ngày gần gụi nhau quá ngắn, thì nay đương nhẹ nhẹ rung ngân bên tai Xim, trong tâm hồn Xim. Xim thật được ngồi ở trước mặt Chấn. Xim thật được thấy mắt Chấn nhìn mình. Và Xim được thật nhìn những đôi mắt và gương mặt Chấn không phải chỉ với đôi mắt của người thiếu phụ ngỡ ngàng mến phục một người đàn ông khi xưa, mà còn là với đôi mắt của một đồng chí, của một người yêu. Phải, Xim thấy mình nhìn Chấn với thật là đôi mắt của một người yêu, nhưng mà sao Xim vẫn chưa dám nói thẳng ra, nói trước khi Chấn phải nói, rằng Xim biết Chấn đã yêu Xim và Xim cũng đã yêu Chấn từ lâu.

- "Có thể Chấn khỏe Chấn lại được điều động nếu không về Hải Phòng thì cũng gần Hải Phòng như Kiến An, Uông Bí? Và có thể Xim công tác thoát ly lại được ở gần cơ sở, gần cơ quan Chấn? Có thể như thế được không?"

Xim tự nhủ, gò má càng hừng hừng, mắt càng long lanh. Nhìn Xim, nghe Xim nói, mắt Chấn cũng càng lấp lánh, gò má càng nóng. Chấn càng thấy Xim khác hẳn ngày trước. Đối diện Chấn, không còn là một thiếu phụ nghèo khổ, góa bụa, lặng lẽ, buồn thảm, coi Chấn gần như là một người khác thường bỗng đến cứu giúp đời mình. Chị thợ dệt ấy giờ thành một nữ đồng chí của Chấn, đương hoạt động tích cực, ý chí chiến đấu và tinh thần hy sinh rạng rỡ hẳn lên. Người nữ đồng chí ấy lại còn là người yêu của Chấn!

- Anh Chấn có viết gì cho anh Ba thì viết đi! Hay có dặn gì anh Ba thì dặn.

Bà cụ Xim đã về. Bóng mái tranh đã ngả đến mấp mé chân cái bể nước chỉ to hơn bể non bộ, kê trên bốn cối đá thủng ở trước giàn lý. Chấn trông ra bóng mái nhà, tâm trí lạnh hẳn đi. Tuy Xim chỉ hỏi một lần, nhưng Chấn thấy thôi thúc vô cùng. "Anh Chấn có viết... Hay có dặn...". Những điều day dứt bấy lâu lại được dịp dội lên trong người Chấn. Những điều day dứt Chấn thấy còn ngày nào chưa giải quyết được thì ngày ấy sự sống chết của Chấn còn từng phút từng giờ không do tự tay Chấn quyết định...

Làm sao đến bây giờ Chấn vẫn chưa được mối mới để thoát ly đi công tác. Ở Nam Định những cuộc bắt bớ cũng ngày đêm diễn ra hết xóm này đến phố khác. "Nhà cụ Vân ở trong ngõ... Trước nhà có bụi chuối, đầu ngõ có hàng thợ cạo...". Cái địa điểm và cũng là cơ sở mà Tô dặn Chấn khi về Nam Định đến để chắp liên lạc và lấy tin tức của Xứ ủy, thế là cũng bị động, vợ chồng đồng chí ở nhà đây làm thợ nhà Máy sợi bị bắt đã hơn ba tháng rồi! Một đồng chí cũng ở Côn Lôn và ở Sơn La với Chấn tham gia tỉnh ủy, tuy không bị lộ nhưng cũng bị bắt trong đợt khủng bố vừa qua. Vậy mà Chấn vừa đề nghị với tỉnh ủy, vừa gửi báo cáo lên xứ ủy xin đi nhưng không hiểu sao chưa thấy trả lời?

Sức khỏe! Sức khỏe cần để dồn vào cuộc chiến đấu với bọn thống trị, với đế quốc trong lúc này còn khẩn cấp hơn là để chống bệnh. Năm tháng nay Chấn không còn ho ra máu nữa. Tuy Chấn ngủ vẫn còn mơ hoảng, ngực vẫn đau, thở vẫn thấy trong người nhiều lúc mệt bã, nhưng so với những ngày Chấn ở Hải Phòng, nay Chấn đã khá hơn nhiều. Nếu như lại so với cái thằng Tô ho lao, phổi bị những hai cavéc, cái thằng Ba gày mà Xim thường nhắc đến một cách lo lắng cho sức khỏe và công việc của nó kia, thì Chấn lại thuộc vào hạng có sức và sung sướng hơn nhiều lắm! Vậy mà Tô vẫn liên miên công tác. Tô lại phải dặn cả Xim đi tìm Chấn, chú ý xem xét đến sức khỏe của Chấn. Rồi cả cái đồng chí mà Chấn chỉ gặp đâu có hai lần trên Hà Nội được điều về Hải Phòng thay Chấn, Chấn nghe đâu anh mới tham gia phong trào từ 1933 hay 1935, có bị tù đày Côn Lôn hay Sơn La gì đâu, kém Chấn hàng bốn năm tuổi, vậy mà cũng nói ra miệng lo ngại cho bệnh tình và tinh thần của Chấn!

Nhưng thôi Chấn không được dựa vào cảm tính mà quyết đoán về những người có ý kiến nhận xét mình, hay suy luận về công việc! Chấn chỉ nên biết, chỉ nên tin, chỉ nên hoàn toàn phục tùng tổ chức. Cụ thể là Chấn tin tưởng ở sự nhận xét của Tô, của mấy đồng chí trong tổ chức đã từng kề vai sát cánh chiến đấu và qua những ngày tù đày với Chấn. Nhưng chính vì hoàn toàn tin và phục tùng tổ chức nên Chấn vẫn còn ở Nam Định và đương chịu một tình thế như lửa đốt đầu này đây!

Những ý nghĩ quanh quẩn lại dằn vặt Chấn.

Chấn có một thằng em rể cùng hoạt động với Chấn những năm 1929-1930 chính là bố con bé đương ở với Chấn. Thằng này bị bắt trước Chấn, ở một tỉnh khác. Mấy thằng phản bội khác còn cố chịu vài ba trận, chứ thằng này vừa bị lôi vào buồng tra của Sở mật thám, dúi đầu xuống cái hòm quay điện và cái thước đồng ba cạnh, liền xin khai ngay. Nó khai không những chỉ có tỉnh ủy nó tham gia mà cả mấy tỉnh ủy khác, cả xứ ủy, và thậm chí cả những nhà quần chúng nó chỉ đến khai hội hay đến lấy liên lạc, tin tức. Nó đã dẫn mật thám đi từng cơ quan, từng trạm liên lạc, từng cơ sở để bắt người. Chính hôm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh trong số những đồng chí xứ ủy bị bắt lớp trước, bị dong từ Sở mật thám về xà lim án chém ở đề lao, đã thấy cái thằng Ngô Thượng Dũng ấy đương nhồm nhoàm ăn bánh tây với bơ, xúc xích, uống sữa sôcôla ngay dưới chân bàn thằng cẩm chính trị. Gần đấy hai đồng chí tỉnh ủy và một đồng chí cơ sở bị xích cả chân lẫn tay, quần áo rách như bị xé, nằm hoi hóp ở góc tường để chờ đối chất với thằng Dũng. Cái mắt, cái mặt thằng Dũng đã quýp lại, gằm hẳn xuống, khi hai thằng mật thám xốc nách đồng chí Cảnh đầu quấn băng, mặt bết máu, chỉ còn da bọc xương, lết người đi qua.

- Hay tổ chức lại đặt vấn đề về ta vì thằng Ngô Thượng Dũng đây? A! Cái thằng giống chó, nó đã cuốn gói đưa vợ nó vào Sài Gòn làm cho hãng cao su Misơlanh ngay từ ngày sắp nổ chiến tranh, bỏ lại con nó cho mẹ ta và ta, không hề có một chữ, một lời thăm nom nào cả từ bấy đến giờ!

Chấn dộng dộng gáy cuốn sách Bệnh sốt rét và những hậu quả của nó xuống cả mu bàn tay mình. Tai Chấn nóng lên. Trong đầu và trong ngực Chấn lại như có một lưỡi dao, một mũi dùi nung nhói vào. Thấy mắt Chấn quăng quắc, lặng hẳn đi, Xim chớp chớp mắt, quay trông ra sân. Chợt Chấn mỉm cười. Chấn vuốt vuốt những sợi tóc trên cái trán hói, nhìn hẳn vào mắt Xim nói:

- Tôi không viết gì cho thằng Ba cả. Cô Xim chỉ bảo với nó đừng tưởng tượng và lo ngại quá về sức khỏe của tôi. Trong banh khổ sai, trong Hầm xay lúa ngoài Côn Lôn mà nó, anh Quất bố Gái đen và tôi còn sống được, cứ tiếp tục đấu tranh, thì bây giờ...

Cùng với những câu trên đây có những câu nói thầm trong lòng Chấn:

- "Tô ơi! Hay cả mày cũng còn đặt vấn đề về tao? Cùng quá tao sẽ trốn đi gặp xứ ủy hay lại ra Hải Phòng gặp mày thôi! Biết đâu chính mày cho cái Xim về điều tra tao mà nó không biết đấy...

Bà cụ Xim đưa cái bé Xim ra bể múc nước bằng cái gáo dừa chỉ to hơn cái chén tống, giội ra tay mình để rửa mặt mũi cho cháu. Dứt câu nói với Xim, trông ra sân thấy thế, Chấn vội chạy ra thềm lấy cái chậu thau đã rách miệng, phải vá hai miếng ở đít nhưng vẫn đánh rất sáng, múc đầy nước, rồi đưa cái khăn mặt con dành cho con bé cháu để bà cụ Xim rửa. Chấn vào, chưa ngồi hẳn xuống giường, Xim đã nói, giọng không còn thể giữ được tự nhiên nữa:

- Tôi về Hải Phòng, anh Chấn chỉ dặn có thế thôi?

Chấn vẫn giữ nụ cười. Vừa cười, Chấn vừa nắm lấy tay Xim, trầm ngâm nhìn Xim như cái lần từ biệt Xim ở Hải Phòng về Nam Định, cách đây đã hơn một năm rồi. Nhưng lần này có một cái gì đặc biệt mà mỗi người, phải, chỉ riêng mỗi người mới thấy hết được. Xim phải cố giữ giọng nói cho được tự nhiên. Tuy vậy mắt Xim vẫn cứ phải chớp chớp khi Xim chào Chấn, khẽ hẹn bảy giờ tối Xim sẽ lại lên với Chấn.

*

Xim chỉ vừa đi khỏi, Chấn liền thấy hẫng cả người, như bỗng bị cuốn đi mất một cái gì quyết định tất cả nguồn sinh lực và lẽ sống của đời mình. Trước kia, Chấn đã bàng hoàng cả người những lần được ra khỏi xà lim, khỏi ca xô hay Hầm xay lúa, được trông thấy trời cao, được nghe thấy tiếng gió tiếng lá, tiếng đường phố thoang thoáng, và Chấn cố nhận cố tìm ra hơi hướng của các đồng chí bên ngoài, của tổ chức và của các kẻ thân thiết. Nhưng sau đó, Chấn lại bị dẫn về chỗ cũ, sầm một cái cửa sắt đóng lại, Chấn nằm dụi xuống bệ xi măng lạnh toát, hay ngập vào cái bóng mờ ngột ngạt của hầm giam. Giờ đây, cái cảm giác choáng váng chụp xuống người Chấn lại còn mạnh, còn sâu hơn nhiều.

Suốt hơn hai tiếng đồng hồ vừa qua, trong khi Chấn ngồi chuyện với Xim, thì có một Chấn thứ hai lại trở về đất Hải Phòng, sống lại từng ngày từng tháng với tất cả những cảnh vật và những con người thấm thía nhất đối với Chấn. Trước khi bị bắt và đi đày, thời gian dài nhất Chấn đã ở Hải Phòng hoạt động. Rồi từ Côn Lôn về, Chấn không phải điều động công tác ở Nam Định vừa là quê hương của Chấn, vừa là nơi Chấn đã bị bắt, mà lại về Hải Phòng với tư cách là phóng viên và người làm đại lý phát hành của một tờ báo. Chấn ra đi, cầm trong tay tấm thẻ nhà báo và vẻn vẹn chín đồng bạc của xứ ủy giao cho: món tiền đúng để ăn một tháng cơm ba đồng, trả tiền thuê nhà mở trụ sở ba đồng, còn ba đồng thì sắm sửa tất cả những gì là đồ đạc và trang hoàng cho tòa báo!

Chao ôi! Cái gác nhà báo đường Cát Dài cơ quan

của Chấn.

Cái gác chỉ đủ kê một giường tây cà khổ, một bàn giấy và bộ ghế xalông đánh vécni nhếnh nhoáng, mọt ăn gẫy gần mất mấy chân và dựa ghế. Ai muốn lên gác phải đi nhờ ngõ nhà dưới, qua một cái sân nước lúc nào cũng vũng như ao của hai gia đình mở hàng thợ giặt, thợ cạo mà nguyên người nhà, người làm, ăn ở đã hơn chục người, lại còn thêm mấy người họ trong quê ra đi làm thợ mộc, thợ xẻ. Cái gác đã làm cả con đường toàn những nhà công chức và tiểu chủ, tiểu thương thuê ở kia phát hoảng lên. Vì thấy một tấm biển gỗ sơn đỏ vừa to như biển của nhà băng Đông Dương, lại đề những chữ dữ tợn lạ lùng: Thời thế - Thời báo, với hình một anh thợ đội mũ cát két giơ một nắm đấm lên ngang thái dương đón chào mọi người lao động và bị áp bức cùng mình chiến đấu!... Không những chỉ có thế, cái gác còn làm nhiều nhà hàng phố giật mình thon hót, vì thấy đủ các hạng mật thám từ adăng quen mặt trên sở, đến những tên giả làm cu li xe, chữa khóa, chữa kính, đến những đứa trẻ con xú doóc chỉ điểm vờ bán lạc rang hạt dẻ, cứ ngày đêm thay phiên nhau canh gác, rồi thỉnh thoảng đội mật thám ta, thanh tra và cẩm mật thám Tây kéo lên đầy cả gác không hiểu để tra hỏi khám xét gì. Cái gác lúc nào cũng có thợ những nhà máy những sở to như Xi măng, Máy tơ, Máy chỉ, Sáu Kho hay những thợ xẻ, thợ cạo, thợ may, thợ thông phong, người đi ở, kẻ buôn thúng bán bưng hay những dân cày ở các huyện xa đến. Tất cả những bà con anh chị em này cứ nườm nượp tìm các anh nhà báo không phải chỉ mua báo mà còn hỏi các luật lệ cách thức lập nghiệp đoàn, đình công, bãi công, đòi ruộng, đòi giảm thuế. Chưa đủ! Anh chị em lại còn hỏi mua các sách về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản, về các cuộc cách mạng trên thế giới, về Nga Xô viết...

Chính sống và làm việc ở cái gác nhà báo đường Cát Dài ấy, Chấn đã gặp Xim. Đúng năm Chấn hai mươi tám tuổi. Mười tám tuổi Chấn tham gia phong trào. Hai mươi tuổi Chấn được tổ chức Đảng. Tình yêu tươi thắm, nồng nhiệt và trọn vẹn của tuổi xuân của Chấn đã gắn vào cách mạng, để rồi trong cách mạng Chấn được biết thế nào là tình yêu trước một con người mà Chấn không thể nào ngờ được sẽ đến với mình: Xim.

Sao lại như thế? Sao không là một người con gái đã làm Chấn mê say, trằn trọc từ cái năm Chấn mười tám đôi mươi? Sao không là một cô thợ Máy chỉ hay Máy thảm Đờvanhxy? Hay một cô hàng tấm, hàng hoa quả, hàng xén ở chợ Sắt chợ Con? Hay một nữ sinh em gái một đồng chí của Chấn, một nữ sinh rất phục Chấn khi nghe Chấn nói về cách mạng 1789 và công xã Ba Lê, đánh giá những vai trò lịch sử của những chiến sĩ như Mara, Xanhgiuýt, Rôbétpie và những nhà tư tưởng như của Vonte, Điđơrô, Giănggiắc Rútsô mà cả sách vở nhà trường và thầy giáo cô giáo của cô không thể nào giảng giải phân tích một cách sinh động, phong phú và đúng thật như thế. Hay là một cô giáo ở một tỉnh nhỏ, một cô bán hàng của nhà tơ lụa Giarôđôn, cửa hàng đặc phẩm Pônxabô. Hay là một người con gái nhà quê sắc sảo, đảm đang, hiền lành, chịu thương chịu khó và làm rất khỏe như mấy người con gái cùng tổng, cùng thôn, gia đình họ rất thân rất quý gia đình mẹ Chấn?...

Sao không là một người như thế mà lại là một người đã là mẹ, một người mẹ góa, một người đàn bà bé nhỏ, yếu đuối, buồn rầu, ngậm ngùi? Người mẹ ấy, người đàn bà ấy cho tới lúc Chấn thấy thành một thứ không khí, một nguồn sống và hạnh phúc, một thứ máu thịt của đời mình, thì chính là lúc phải xa nhau mà không bao giờ dám viết cho nhau chỉ một bức thư thăm hỏi, kể cho nhau vài ba chuyện thường thôi, chứ không phải cái bức thư thứ nhất nói rằng mình yêu. Một tấm tình yêu mà Chấn không thể nào tưởng tượng ra được, không thể nào nghĩ đến được! Cả những lúc nằm xà lim, hầm phạt hay ở trại to, những buổi tối mùa rét dài vô cùng, thăm thẳm ngoài Côn Đảo, trí tưởng của Chấn cũng không thể nào hình dung ra một bóng dáng con người với một tấm tình như thế.

Nhưng hình ảnh, bóng dáng và tâm hồn ấy đã khép sâu vào tâm hồn, vào cuộc đời Chấn rồi. Hôm nay đây, sau hơn một năm không thấy mặt nhau, người yêu kia bỗng đến với Chấn ở giữa một gian nhà đã bao nhiêu phút giờ Chấn thấy sao mà vắng lặng, trống trải! Giữa gian nhà của Chấn ấy, hoàn toàn của Chấn ấy, người yêu kia đã ngồi trước mặt Chấn, hai người vừa chuyện với nhau vừa nghe rõ từng hơi thở, nhìn rõ từng ánh mắt của nhau, và nhiều lúc kẻ thì cúi cúi đầu miết miết tay xuống chiếu, người thì trông ra ngoài trời, thấy trong ngực mình tim đập như sắp vỡ, sắp đứt...

*

Thấy con ăn có ba lưng bát cơm chỉ chan canh và lùa đi, bà cụ Xim đã phân vân. Tới khi Xim dắt cái cháu đến cho bà cụ, bà cụ liền hỏi:

- Mẹ mày lại còn phải đi đâu nữa thế?

Giọng Xim nghe thấy run run:

- Con lên anh Chấn có tí việc u ạ. Nhà có hỏi, u bảo con đi lấy thuốc cho cháu để mai về sớm Hải Phòng.

- "Mẹ nó còn quên gì thế?". Bà cụ lo lắng nhìn con tự nhủ. "Không bỏ quên tài liệu thì còn việc gì nữa đây?!". Mắt bà cụ chăm chắm giây phút, rồi bà cụ đặn đà:

- Ừ thì mẹ mày đi. Tìm cái xe nào cẩn thận hãy mặc cả. Đừng có đi xe đáp.

Cặp mắt của người mẹ như muốn dặn thêm:

- "Liệu mà về sơm sớm con ạ!"

Thế là tất cả sự suy tính của Xim đã đến phút quyết định rồi. Xim cố giữ cho khỏi luống cuống.

- "Tội nghiệp! Nó mới hai mươi sáu, hai mươi bảy tuổi đầu! Nó phải lập lại hạnh phúc của đời nó chứ không nên sống như đời mẹ nó trước. Nhưng chẳng biết công việc có thật, có đúng... như thế không? Con ơi! Đó là việc của cả cuộc đời con. Con toàn quyền tự lo liệu lấy. Nhưng làm sao con phải thật là chín chắn. Nhất là lúc con đương hoạt động này. Đoàn thể đương tín nhiệm con, phong trào đương cần những người như con, mà con lại là người của tổ chức..."

Ra cửa nhìn theo Xim bước vội bước vàng, bà cụ Xim cứ quanh quẩn mãi sau mới dắt cái cháu vào nhà.

Đi khỏi đầu làng, ra đến ngã ba đường cái, Xim mới gọi xe và xem xét kỹ rồi Xim mới lên ngồi. Xe chạy được quãng xa, Xim thấy tâm trí nhẹ được đôi phần. Phải! Xim yêu hay không yêu Chấn cũng cứ lại phải lên với Chấn. Huống hồ Xim vừa thấy Xim yêu Chấn đến mức không thể cầm giữ được lòng mình, lại thấy sẽ còn bao nhiêu công việc, bao nhiêu trách nhiệm cùng nhau gánh vác trên con đường đấu tranh cách mạng. Lần này chuyện với Chấn bằng cách này hay cách khác, Xim sẽ hỏi để biết sao Chấn vẫn còn ở nhà trong lúc này. Không! Không! Việc làm này của Xim sẽ không phạm vào nguyên tắc bí mật của tổ chức. Cũng như Xim không nên có sự e ngại phạm đến tự ái của Chấn. Về đến Nam Định, gặp Chấn, biết được một phần nào tình hình phong trào và sự sống của Chấn, Xim mới thấy rõ dụng ý của Tô. Thế nào lúc Xim về, Tô chả hỏi Xim chỉ đôi câu thôi về Chấn,