Cơn Bão Đã Đến Chương 6

Trong đám anh em thợ về tầm ấy có một người cũng mặc quần áo xanh tuy không két cáu dầu mỡ, mồ hôi nhưng cũng rách vá, lấm láp. Còn gương mặt cùng dáng người anh tuy không lam lũ quá nhưng cũng gày hốc và có vẻ yếu mệt hơn mấy người cùng trạc đi bên mình. Cái mũ của anh lõi bằng bấc không lợp vải mà sơn xám, đội chụp xuống gần nửa trán để tránh nắng cho cặp mắt đã bị lông quặm kinh niên, tuy vậy mỗi khi liếc nhìn thì vẫn quăng quắc, tinh sáng một cách lạ. Anh cặp ở nách tờ báo hàng ngày Đông Pháp và một miếng vải xanh bọc một kìm điện và một lắc lê nhỏ. Cả mấy bọn thợ về quãng đường ấy đều không quen anh, nhưng cứ cái nét mặt và dáng đi của anh, thì người ta tưởng như anh làm cùng sở với những anh em nọ và đương cùng họ bàn tán chuyện trò ở dọc đường một cách khá là sốt sắng, hồ hởi.

- Thôi! Chỉ chịu khó hơn tháng nữa là ta cũng có thể khá hơn cả về điện về máy nổ để vào làm việc nếu không được ở nhà máy Xi măng thì cũng ở Máy điện, Máy chỉ. Như thế chính giờ này là giờ ta sẽ cùng những anh em thợ đây về tầm, chuyện nhà máy, chuyện gia đình, chuyện làm, chuyện ăn phải biết là rôm rả!

Tô, cái người gày hốc có vẻ yếu mệt cũng mặc quần áo xanh đi trong đám anh em thợ ấy, tự nhủ. Những ý nghĩ trên đây vừa thoáng qua thì Tô loáng mắt lên nhìn hai thanh niên ở phía đầu cầu nhà máy Xi măng đi lại.

- "Thế nào, cả ông tướng Vy nhớn, ông tướng Cam cũng đến nhà Sấm? Báo cáo hay có việc gì gấp mà sầm sầm đi thế kia? Căn dặn mãi vẫn chẳng chịu giữ gìn, xem xét, ý tứ gì cả!"

Tô giả vờ quên chưa mua mấy điếu thuốc lá để hút sau bữa cơm trưa, rẽ vào một hàng nước bên đường. Tô ngồi nép vào một bọn đương xúm xít lật bát cho bà hàng rót nước chè tươi, không cho Vy nhớn và Cam trông thấy mình. Trong khi ấy Tô vẫn không bỏ sót một vẻ mặt, một tiếng nói, một cử chỉ gì của hai cậu nọ. Chờ cả hai đi khuất vào trong ngõ, Tô mới ngồi hẳn xuống ghế, cũng lật bát gọi mua bát nước và một xu kẹo bột.

- "Hoàn thành nhiệm vụ rồi, làm gì mà chả phởn, chả khoái! Nhất là lại được thử thách đấu tranh trong lúc này!"

Gương mặt trẻ trung lồng lộng tinh thần chiến đấu hy sinh dũng cảm của Vy nhớn và Cam lại roi rói trong trí nghĩ của Tô. Tô lại càng thấy trách nhiệm của Tô nặng nề và nghiêm khắc vô cùng. Tô đã uống hết hai bát nước và ăn cả xu kẹo bột. Nhưng Tô cố ngồi nán chút nữa rồi mới đứng dậy. Tô mua thêm hai xu vừa kẹo vừng vừa kẹo bột để làm quà cho các con Sấm. Tô sắp sửa vào ngõ nhà Sấm vừa lúc Vy nhớn và Cam đi ra, về lối đằng kia. Tô trông trước trông sau để xem xét cả cho Tô và Vy nhớn, Cam. Mặc dầu đã có Vy nhớn và Cam vào nhà Sấm trước rồi, Tô vẫn để ý đến cái ám hiệu ở tấm mành mành trước cửa nhà Sấm. Thấy vẫn y nguyên, Tô mới vào thẳng nhà.

Nghe tiếng con chó xích ở giậu nứa cắn rồ lên và bên trái cái mành có người vén, Sấm vắt vội mũi cho thằng bé đương bíu lấy mình, chạy ra đón:

- Anh Ba gày!

Cả vợ Sấm đương nằm võng với thằng bé út cũng reo lên:

- Anh Ba giờ mới đến!

Tô lại nhìn đồng hồ nhà Sấm: một giờ kém mười lăm. Giờ hẹn như thế chậm mất mười lăm phút. Tô đón tay thằng bé thứ năm của vợ chồng Sấm, cho nó một cái kẹo vừng. Tô đến võng vợ Sấm, đưa cả kẹo cho Sấm và thằng bé đương ru bú. Sấm cười, nụ cười của một vẻ mặt chất phác gần như là dại nguếch. Sấm cũng chìa bàn tay ra:

- Thế phần quà tôi đâu? Tổ trưởng bảo vệ phụ nữ và nhi đồng mà không được gì cả!

- Có đây! Có đây! Mà lại là quà đặc biệt!

Vợ Sấm vội quài cánh tay ra:

- Ấy ấy anh Ba phải đưa tôi giữ, đưa tôi giữ! Có gì tôi chỉ phát cho ông ấy năm điếu; một sáng sớm dậy đi tầm, một lúc bữa cơm trưa, một dậy đi tầm chiều, một lúc ăn cơm tối và một lúc sắp đi ngủ.

Tô suýt phát sặc lên vì cười:

- Thế thì ông ấy thành ông ăn xin của bà Sấm mất!

Vợ Sấm cũng bặm miệng lại để nhịn cười:

- Khốn nhưng dạo này ông ấy cứ ho quàng quạc. Tôi giấu điếu đi thì lại mò sang hàng xóm hút. Nắng bức về nhà cơm cháo đã chẳng ăn được lại còn cứ hút thuốc cho phát ho phát suyễn lên!

- Thế bà đã ăn trầu vỏ lại còn hãm cả thuốc lào cứ từng nạm từng nút thì sao? Thôi nhé, anh Ba cứ chia cho tôi nửa non còn bà ấy nửa già, cho bà ấy bằng lòng. Và cấm chỉ không ai được xin ai.

Cả vợ chồng Sấm đều túm lấy nửa bánh thuốc lào chính cống Tiên Lãng của Tô cho, cứ giằng giữ nhau như trẻ con cướp phần. Cuối cùng, Sấm đưa cả cho vợ cất vào một hộp sắt tây rồi cùng Tô vào gian nhà trong ngồi xuống cái giường kê áp với bàn trông ra cửa sổ. Trong cái phút im lặng vào công việc, gương mặt bầu bầu của Sấm vẫn giữ cái vẻ chất phác đôn hậu và như lúc nào cũng cười với bà con anh em ở chung quanh. Sấm chậm rãi nói trước. Sấm báo cáo về cuộc rải truyền đơn treo cờ của Vy nhớn, của Cam... Sấm báo cáo về cuộc phát truyền đơn treo cờ của Sấm. Sấm báo cáo giờ giấc diễn biến công việc của từng cuộc từng người. Sấm báo cáo tình hình và tinh thần quần chúng, đặc biệt là của anh em công nhân khi thấy cờ kéo lên và truyền đơn rải ra. Sấm báo cáo tình hình thái độ bọn mật thám đội xếp và bọn chủ, bọn đốc công nhà máy khi ta nổ đấu tranh, theo báo cáo của Vy nhớn, của Cam, của các cơ sở gần đấy, và lời bàn tán của quần chúng.

Tô hồi hộp ghi nhớ từng sự việc, từng giây phút, từng chi tiết, từng câu nói của quần chúng, của anh em công nhân, của các cơ sở, và từng phản ứng của bọn thống trị. Có nhiều việc, nhiều chi tiết, Tô sợ mình sau đây báo cáo lại trước thành ủy và báo cáo tổng kết lên xứ ủy sẽ không lột hết được tinh thần và cụ thể từng con số, từng địa danh địa điểm, Tô đều hỏi lại Sấm, nhắc lại nguyên văn câu Sấm nói và còn hỏi thêm Sấm: "Như thế mình ghi nhớ có thật đúng không?...". Sắp xếp thật rõ ràng, đầy đủ lại bản báo cáo của Sấm ở trong trí xong, Tô báo cáo lại với Sấm những cuộc đấu tranh ở khu vực Tô trực tiếp lãnh đạo. Giờ đến lượt nét mặt Sấm đăm đắm và hồi hộp. Nhiều lúc Sấm phải cắn lấy môi và mở ra nắm lại bàn tay, vừa thở rít lên khe khẽ.

- Cũng đúng bốn giờ rưỡi sáng?! Cũng treo hết được các cờ, rải hết được truyền đơn?! Lại còn dán thêm hai áp phích và căng thêm một biểu ngữ nữa?

Sấm hỏi, Sấm nói thầm trong tâm trí, vừa phải cố sức nén xuống một sự căng thẳng gần như có thể làm đứt mất mạch óc của Sấm.

Những hình ảnh, những ý nghĩ cứ phùn phụt rực lên, bay đi, rồi lại rực lên, rồi bay đi ở trước mắt Sấm.

Ngoài trời càng nắng. Khói lò nung và bụi than nhà điện của khu Xi măng càng mờ mịt, đen ngòm, rừng rực. Cát bụi ở con đường số Năm bốc lên, trộn theo. Bãi than xỉ ở cạnh đường phố và cạnh đầm nước nóng nhà điện phía sau ngõ nhà Sấm, vừa chang chang nắng vừa ngun ngút khói bụi, càng đông thêm những người sàng than, nắm than. Toàn là đàn bà trẻ con. Hai đứa con gái lớn và thằng con thứ ba nhà Sấm cũng chen chúc ở đây. Chẳng đứa nào có cái nón cái mũ ra hồn cả. Đứa đội cái mê nón cũ của mẹ. Đứa cắm một cành cây buộc mảnh giấy bao xi măng để che đầu. Đứa bện mấy cành dâm bụt kết trên đầu và phủ thêm một tàu lá chuối khô. Cũng như những trẻ con các gia đình làm nhà máy, ba đứa nọ đãi than như thế để cố kiếm lấy ngày hơn hào, đỡ nhà đong gạo và may lấy cái quần đùi, cái áo may ô, chứ cũng chẳng dám ăn lấy xu bánh đúc hay xu chuối. Trong đám nhặt than này, ba mẹ con nhà bác Gái mù ở cạnh nhà Sấm đem cả cơm đi ăn, riêng người mẹ đã chẳng nghỉ trưa lại còn bắt đứa con gái lớn dắt bà gánh một gánh than lên tận bến đò Xi măng để bán cho nhà hàng phở họ đã cho vay tiền trước để mẹ con ăn gạo.

Sấm chợt nhìn bốn ống khói lò thân thuộc của Sấm. Cả bốn lò khói đều trắng lóa, nghi ngút trong nắng chói. Sấm nghe những tiếng ầm ì rung chuyển của khu nhà máy về chiều đương như rên, như xé và cũng như gầm lên vì phải dốc sức ra cho chiến tranh. Phải! Nhà máy Xi măng của Sấm không chỉ như rên như xé vì phải dốc sức ra cho cuộc chiến tranh kiếm lời của đế quốc mà nó còn gầm lên để đón mừng ngọn cờ đỏ búa liềm từ năm 1930 đã xuất hiện và đúng mười năm sau, giữa lúc gọng kìm của thống trị lại bắt đầu siết chặt, thì ngọn cờ lại vừa kéo lên. Không như năm 1930, Sấm chỉ được trông thấy ngọn cờ chói rọi bay phần phật giữa khu Lò nung và khu Máy điện. Cũng không như năm 1930 cùng lúc với những truyền đơn những áp phích hô hào đấu tranh, Sấm chỉ được nhận, được đọc cái tờ báo bằng khổ giấy học trò, chữ in thạch mờ nhòe cũng vẽ hình búa liềm lấy ngay tiếng Ximoong làm tên báo. Ngày nay, chính tay Sấm đã kéo cờ lên, và chính tay Sấm còn trao cờ cho những tổ viên của Sấm treo nữa. Truyền đơn và áp phích bây giờ cũng làm thế. Nghĩa là Sấm không những được hoàn toàn chủ động vận mệnh của mình, mà trước bão lốc đen tối của khủng bố, Sấm còn được tham dự vào một tổ chức chiến đấu, đứng trong một đội ngũ xung kích và được tham gia trực tiếp vào một bộ phận lãnh đạo chiến đấu.

Sấm nheo nheo mắt trông ba đứa con rách rưới đen nhẻm ngồi đầy ngoài nắng bên cạnh ba mẹ con nhà bác Gái mù cùng làm trước đây dưới gầm lò với vợ Sấm, và đám đàn bà trẻ con vợ con các bạn thợ của Sấm. Rồi Sấm trông hút vào cái khối chói chang, mù mịt, ầm ầm chuyển động của khu nhà máy. Tòa nhà như lâu đài vua chúa của thằng chủ nhất và cái biệt thự đẹp nhất Hải Phòng của thằng chủ nhì sở Xi măng bán lại cho thằng chủ thầu kiêm chủ báo Đờvanhxy, và cả khu khách sạn Ba Lê, Thương Mại, Thiên Tân tầng tầng lớp lớp bỗng rùng rùng nổi lên. Tất cả những tường, những thềm, những bệ, những buồng nọ phòng kia rõ ràng là những khối giấy bạc đúc lại bằng da thịt xương tủy của công nhân bị hàng mấy chục năm nay bóc lột, đã phơi đã ép trong lửa, trong than, trong máy, trong bụi...

- "Toàn Hải Phòng đấu tranh kỷ niệm ngày Một tháng Năm rồi thì Xi măng phải làm gì chứ?"

Câu hỏi đó không phải chỉ thì thầm trong tâm trí Sấm mà như cất lên thành chữ lấp lánh trong mắt và trên gương mặt Sấm, rồi như truyền sang cả mặt Tô và tâm trí Tô. Chợt con chó xích ngoài bờ rào lại cắn, cái mành bị giằng giằng. Tôi vội đập chát quân xe xuống bàn cờ, cười:

- Chiếu tướng!... Chiếu tướng này!

Sấm ra cái giọng bực tức:

- Hãy gượm... Hãy gượm!... Xem khách nào vào chơi

kia kìa.

- Khách nợ đây y y y... khách nợ đây y y y... Ông Sấm ông Sét ơi! Ông có hộ tôi, không tôi đến chết mất vì cửa với giả bây giờ!

Một bà lễ mễ bê một tấm gỗ lim trên mặt lỉnh kỉnh nào bản lề, nào đinh và cả búa cả kìm nữa.

Vợ Sấm quay ra cười hô hố:

- Lại bà Khổ thân khổ đời! Bà Khổ thân khổ đời ơi, bà làm gì mà lại khổ thân khổ đời thế kia?!...

Bà nọ lại càng rền rĩ:

- Ông Sấm, ông Sét ơi! Ông có rỗi, ông lắp hộ tôi bản lề cái cửa này bây giờ hay đến chiều thì ông hộ. Nhưng chỉ nội nhật tối nay thôi, để tôi còn đi làm ca đêm. Thôi tôi đành chịu khổ cái thân cái đời ngủ như ở xà lim, ở hầm lò cũng được. Chứ không lắp cái cửa... thì cha tiên nhân những quân chó má khốn nạn, chúng nó cũng hai chân hai tay như người ta, chúng nó có đói thì phải làm mà ăn, chứ đừng ăn cắp của người ta. Hay chúng nó có thèm ăn thèm uống, thì phải vắt cái dãi đi chứ đừng có cờ bạc để cướp lấy tiền của người ta không được, thì về nhà về xóm mà xoay giở, làm cho người ta khổ cái thân cái đời, hai ông ạ!...

Bà nọ vừa dứt nhời, một bà hàng xóm nữa vào nhà, chẳng chào hỏi gì ai, cứ nói sa sả như cả Tô và Sấm đương chăm chú nghe chuyện mình vậy:

- Bác Sấm xem, tháng trước nó đã ăn đứt mất hai đồng đầu thẻ của cái gái nhà tôi, tháng này nó tính toán thế nào lại ăn mất của con bé hẳn hai công nữa. Nó mà cứ ăn uống bẩn thỉu như thế thì cha con đẻ mẹ nó, nó là cai, nó là chú mật thám, chứ nó là... giời thì tôi cũng cho nó ăn một xe đá... rồi muốn ra sao thì ra!

Đã hai giờ ba mươi nhăm. Tô xóa bàn cờ đi, chào hai bà cùng làm chỗ với vợ Sấm nọ, chào vợ chồng Sấm, xoa đầu hai thằng bé con Sấm rồi đi. Vợ Sấm còn cố chọn thêm mấy quả vải vừa to vừa đỏ mọng, chạy theo dúi vào túi áo Tô. Còn Sấm sau khi bắt tay Tô và lại thấy Tô cấu cấu vào tay mình mà đưa mắt vào trong buồng chỗ Sấm giấu tài liệu và là cơ quan in dự bị thứ hai của thành ủy, thì Sấm nhìn theo Tô, cái gương mặt bầu bầu cười cười của Sấm như muốn nói:

- Anh Ba gày đừng lo quá cho chúng tôi. Chúng tôi không bao giờ chủ quan lộ liễu đâu! Nếu như cơ sở của anh đương ở mà không tiện, anh cứ đến nhà tôi hay một nhà quần chúng trong xóm tôi. Chính con gái bà khách thứ hai này đã đọc truyền đơn nhặt được trong nhà máy rồi còn đem về nhà giấu đọc cả cho mẹ nghe đấy!

Tô ra đến đầu đường lại quay lại nhìn cái xóm Đình Hạ của Sấm. Xóm Đình Hạ của Sấm cũng như xóm Chiên Thương cũ của ông cụ Vy ở bên kia đường số Năm dưới chân nhà máy Xi măng, hầu hết người trong xóm là người đi làm cho nhà máy. Họ làm từ đời cha đến đời con. Lắm nhà có cả đời ông. Từ lúc bến sông Cửa Cấm còn là mấy xóm vạn chài heo hút, và sông Xi Măng còn là con ngòi bùn lầy, các cụ đã làm phu khơi sông, quật đất chuyên đá, xây kè, đóng móng rồi xây nhà máy. Sau đó các cụ làm cu li đội đất, đội đá ở lò đứng, làm cu li đóng thùng, khuân vác xi măng để nuôi con, nuôi cháu thành các thợ máy ngày nay. Sấm quê ở Thái Bình, còn vợ Sấm là người Đình Hạ. Ông bố vợ Sấm cũng là cu li lò nung. Còn ông bố Sấm làm khuân vác ngoài bến Sáu Kho. Mến cái tính cái nết của Sấm và của cả ông bố Sấm, cùng cảnh lầm than với nhau, ông bố vợ Sấm cho không Sấm vợ, và cho cả hai gian nhà ở này nữa... Chiều đã ngả bóng râm nhưng xóm Đình Hạ vẫn cứ nắng ngột nắng ngạt. Nhiều nhà dọn cơm ở bờ đầu hè, bờ ao, gốc cây, bờ giậu ăn để đi tầm. Họ làm tầm đêm và làm khoán từ sáu giờ chiều hôm nay đến sáu giờ sáng mai. Không những Tô chỉ để ý đến bọn mật thám, chỉ điểm mà khi qua từng ngõ, từng xóm Tô còn đặc biệt chú ý đến những bữa cơm, những câu chuyện, những tiếng nậng nịu dỗ dành hay chửi mắng gắt gỏng con cái, và những nét mặt, cách ăn nói của những anh chị em làm nhà máy.

Tô không đi ngõ chính ra đường cái - Tô đi quặt quẹo, vòng vèo xiên qua mấy ngõ nhỏ rồi qua lối bến đá để đi đò sang phố chứ không qua cầu Xi măng. Vừa kịp chuyến đò. Chuyến này toàn anh chị em công nhân. Người chở là một bà Hoa kiều. Cả hai người bán quà ở bến là hai bà già. Bọn trẻ bế em chơi chắt chuyền ở những đống đá đống gỗ quanh đấy cũng toàn là con cái mấy nhà quen trong ngõ. Đò vừa chống sào ra khỏi bờ, sóng nước đã ì oạp đập vào mạn, Tô bất giác nhìn ngay lại khu nhà máy Xi măng và cái cầu trên sông. Cái cầu làm toàn bằng xi măng cốt sắt, có bốn trụ cột chót vót trông như hai cái thang khổng lồ để kéo nhịp cầu ở giữa lên cho tàu bè qua lại hàng ngày đến những giờ nhất định. Trên bốn cái trụ cao chóng mặt, chằng chịt những dây điện ấy, có lẽ chưa ai trèo lên, đặc biệt là trèo lên gỡ những cái vướng víu vào các mớ dây điện chỉ trong nháy mắt là làm cháy đen người lại kia.

Tô nhíu nhíu cặp mắt lông quặm lâu nay lại còn có cả nhử nữa để nhìn, để thấy lại trong trí tưởng lá cờ búa liềm bay đỏ rói treo hôm kia ở giữa những lớp dây điện trên thượng tầng cột cầu mà người ta không cứ phải đứng giữa sông và trông thẳng lên nhịp cầu giữa mới thấy rõ. Từ mãi tít đầu đường Bônbe, từ cổng sau chợ Sắt, từ dốc cầu xe lửa, trên ngã ba sông Tam Bạc, và ở cả ngoài các cầu tàu to đỗ bến Sáu Kho, cũng thấy lá cờ đỏ búa liềm phấp phới. Cờ này Sấm treo. Sấm còn rải truyền đơn, dán áp phích, làm xong mọi việc vào quãng hai giờ sáng, lúc ba cái xe "vệ sinh" đi lấy phân ình ình về qua cầu.

Tô lại nhìn lên nóc bể chứa bùn và hai cột đèn trước cổng Nhà máy Xi măng. Trên nóc bể bùn cũng treo cờ, ở hai cột đèn và cổng nhà máy thì dán áp phích. Vy nhớn và Cam được Sấm phân công việc này. Hai thằng con lớn của hai đồng chí của Tô - một người đương công tác thoát ly, một người cùng tù đày với Tô nhưng đã hy sinh - còn treo cờ, dán áp phích ở cả Nhà hát Tây, trước trại lính khố xanh, và giữa bãi ô tô hàng Mỹ ngoài Sáu Kho nữa. Thế là cuộc kỷ niệm Quốc tế lao động của toàn Hải Phòng năm 1940 đã nổ. Từ ba giờ sáng, thợ thuyền và dân chúng Hải Phòng đã thấy cờ đỏ, áp phích và truyền đơn của Đảng cộng sản Đông Dương lại xuất hiện chiến đấu với bọn đế quốc thống trị ngay giữa thành phố.

Phải! Năm 1930, khi Đảng cộng sản Đông Dương thành lập, Tô còn là một thanh niên cũng vào trạc Vy nhớn và Cam bấy giờ. Tô cau cau trán:

- Hai cậu này qua mấy đợt thử thách tiến bộ hẳn lên. Nhưng vẫn còn tếu, chỉ thích mạo hiểm. Cả hai đều chưa được dự lớp huấn luyện dài nào về lý luận và công tác cách mạng. Mình cũng phải sắp xếp sao cho hai cậu ấy được học sơm sớm rồi giao thêm công tác, qua mấy cuộc đấu tranh nữa thì giới thiệu vào tổ chức để chính thức sinh hoạt với Sấm.

Con đò bỗng tròng trành vì hai cô nhà than không hiểu thích thú cái gì mà cứ vừa cười vừa đấm nhau thùm thụp. Tô cũng cười, ngồi nhích lại chỗ một bác thợ già cho đò thăng bằng. Tô nghĩ tiếp:

- Có thì phải chuẩn bị cho cậu Cam trước. Bọn thanh niên Máy đá và cả các bà, các bác thợ già đều tín nhiệm Cam. Nhưng Cam làm sao phải vẫn hăng hái, tích cực mà lại chín chắn, khéo léo trong công việc tuyên truyền vận động... Vẫn chỉ phải dự lớp huấn luyện thôi! Còn ta thì phải hợp lý hóa công việc hơn nữa để sớm mở được lớp này!

Đò cập bến trước cổng nhà máy Cốt phát. Tô lại để ý xem xét tình hình ở bến đò suốt dọc đường xuống gần ngõ nhà cụ Vy. Tô trông theo hai chị làm nhà than, một chị cũng bé nhỏ như Xim nhưng nhanh nhẹn và sắc sảo một cách lạ. Không biết người con gái bà cụ hàng xóm của Sấm đã nhặt truyền đơn giấu đem về đọc cho mẹ nghe kia có giống chị nhà than này không? Làm sao vợ Sấm liên lạc chặt chẽ hơn nữa với mấy phụ nữ có cảm tình ở nhà máy để Tô sẽ giới thiệu cho Xim. Còn Xim, Tô phải trao đổi thêm với Xứ ủy nên để Xim vẫn ở công vận hay đi binh vận hơn. Rồi cả công tác của Chấn nữa...

Chỉ vừa rẽ ra đầu đường cái, Tô đã thấy các mùi thức ăn của khách sạn Thiên Tân ngào ngạt trong gió. Tô ngước mắt lên thấy trên tầng sân thượng của khách sạn treo đèn kết hoa căng vải căng lụa rực rỡ tưng bừng còn hơn cả những sân đình sân chùa to và sân nhà thờ lớn những buổi vào đám hay rước lễ trọng thể. "Không hiểu ông cụ nhà Vy xây xong mấy bức tường, lắp cửa, sửa sang lại lối đi và sân sướng, sẽ còn làm thêm những gì nữa ở trong cái ngõ đằng sau khách sạn Thiên Tân kia? Nếu mấy gian nhà của cụ Vy ở xóm Chiên Thương năm xưa mà không bị cháy thì thành ủy bố trí cho ta đến ở nhà Vy đấy! Những công nhân già như cụ Vy và những gia đình như nhà Sấm sao mà quý! Đúng là ruột thịt của cách mạng, của tổ chức!"

Tô mím môi, trong tâm trí càng thấy da diết. "Bác Vy vẫn gửi đều báo cáo lên xứ ủy. Tình hình ngoài mỏ than Vàng Danh sau vụ hai đồng chí làm nhà sàng ở Uông Bí bị bắt tuy bị thiệt hại nặng nhưng cả mấy cơ sở ở trong mỏ cũng như ở nhà máy vẫn vững. Những cán sự như Sấm, như bác Vy càng ngày càng có nhiều triển vọng. Nhưng cảnh nhà ông cụ Vy thì thật là... Mấy hôm nay nắng bức ông cụ càng bần thần, càng như mất trí. Ông cụ phải nghỉ hai hôm rồi! Mình còn sáu đồng! Phải! Đúng sáu đồng! Tiền ăn cả tháng sáu! Thôi, cả tháng ăn này, mình đưa giúp gia đình ông cụ!"

- Thế thì lấy món nào để đập vào hở Ba gày?

Trước câu hỏi thầm này, Tô phải làm ngay những con tính toán. Mình còn ba đồng của nhà gửi cho mua thuốc! Thôi, giời bức này mà ăn cốm can xi om và tiêm păng xi lông không khéo lại háo người thêm. Ba đồng để mua thuốc ấy với hai đồng tiền công mình đóng sách trên phố chúng nó nhận về cho là năm đồng. Như thế thì bốn đồng mình đóng tiền cơm cho xê quy (1). Còn tiền quà mỗi ngày nhất định chỉ được tiêu ba xu mua xôi hay chuối buổi sáng, mua nước chè tươi uống trưa và mua thuốc lá, để dành đến khuya thết anh em khi đọc, khi dịch và in các tài liệu. Tháng tiêu như vậy mất chín hào. Còn một hào thì năm xu cắt tóc và năm xu xà phòng. Cắt tóc ở chợ Vườn hoa đưa người hay ở dốc Đầu cầu xe lửa càng dễ bắt chuyện và nghe các thứ chuyện trên đời. Còn sáu hào đảng phí, mình sẽ nói với chúng nó nhận về thêm cho ba quyển sách nữa để làm lấy tiền mà đóng. Thế là năm đồng của tổ chức cho ta hàng tháng để ta ăn uống vẫn còn nguyên, hoàn toàn gửi trả lại quỹ của xứ ủy.

⚝ ✽ ⚝

[1] Cơ quan (CQ).

Tô thấy vui vui trong lòng.

Tháng này phải nhắc chúng nó mua đầu gà, đầu vịt, cánh gà, cánh vịt của nhà Thiên Tân mới được. Mua một hào những thức kia về mà nấu với hành tây khoai tây của các bà đi mót ở ngoài Sáu Kho, và thêm xu cà rốt, xu tỏi mua ở bến đò chiều chợ Sắt thì cũng được ít ra một nồi bọng xúp. Xúp này vừa ngon vừa bổ còn hơn cả yến tần, long tu các món tiệc ở các nhà Thiên Tân, Đông Hưng Viên!...

Tô mỉm cười, có cảm giác như đương cùng anh em bưng cái nồi xúp tuyệt vời, sao nhấp nhánh, hơi nóng nghi ngút từ dưới bếp lên, và loáng cái đã đánh vèo nồi cơm mà bữa này phải thổi thêm hàng hai bát gạo, đồng chí đóng vai làm thằng quýt nhà bếp phải hỏi đến lần thứ hai ý kiến anh em, còn đồng chí giám sát tài chính cơ quan phải suy tính mãi mới dám để lấy thêm gạo.

Chợt Tô vội ngắt những hình ảnh trên đây lại. Tô đã đi khỏi khu sửa chữa tàu của hãng Sacờrích. Một bãi bỏ hoang có một hồ rộng mở ra ở bên đường phía tay trái Tô. Con sông đào và khu nhà máy Xi măng lại nổi lên ở trước mặt Tô, khói bụi mờ mịt. Tất cả những ống khói, tầng máy, cần trục, cột điện, hầm lò, cửa kho, quầy tàu, đường sắt, xe goòng... đều như đang cuồng lên, gầm rít, rền rĩ, nghiến ngáu, tắc nghẹn vì cuốn hút hơi sức của con người.

Tô trông ra phía bến tàu Sáu Kho. Cái hải cảng trên con sông Cửa Cấm nắng chói chang cũng đen rầm và rùng rùng như thế. Mặt sông nước sa đổ về đỏ nhờn những váng dầu của các tàu chở hàng, tàu chiến, sà lúp, sà lan, ca nô, boọc. Từng mảng trời ngụt hẳn lên như đám cháy đã vạc lửa, mờ mịt những khói tàu, khói xe, bụi than, bụi thóc gạo ngô đỗ và hơi người. Tiếng chuyển động ở đây còn thêm tiếng súc vật kêu hét, rống rít lùa xuống các hầm tàu.

Xa xa, biển Đông như có hàng ngàn hàng vạn cỗ máy đương chạy đua với tiếng sóng, tiếng gió.

Những ý nghĩ về chiến tranh lại xoáy lấy tâm trí Tô. Quân của phát xít Hítle đã tràn qua cả Hà Lan, Bỉ rồi. Mặc dầu các báo, đặc biệt là hãng Aríp của Pháp, đưa tin một cách hết sức quái quỷ và trắng trợn, nhưng sự thật vẫn cứ không thể bưng bít được. Đó là sức mạnh tàn bạo của quân Đức trên những đất nước chúng tới. Nước Pháp đương từng ngày từng ngày làm cái đích của cơn bão đen phát xít đổ xuống. Trong khi đó quân Anh, bạn đồng minh hùng hậu ghê gớm của Pháp, vẫn cứ như ma trơi. Cái hạm đội vô địch của Hoàng gia đế quốc Anh Cát Lợi mà từ phía chân trời lúc rạng đông đến phía chân trời lúc vầng ô lặn đều có bóng cờ kia, vẫn cứ rập rình diễu lượn ở không biết phía nào ngoài biển Măngxơ, và không phải để sửa soạn giáp chiến với quân Hítle mà chính vẫn là nhằm gạt cái mũi nhọn phát xít vào... Liên bang Xô Viết, thành trì của cách mạng thế giới, đất nước đầu tiên của xã hội chủ nghĩa.

Chiến tranh bùng nổ đã hơn sáu tháng rồi! Sau ngày quân Quốc xã tràn vào Ba Lan, Hítle đứng ở ngoại vi kinh đô Vácxôvi giữa các đại tướng của y đã giơ ngang cánh tay mà nói:

- "Con đường đông tiến qua trên những đống than tro và hoang tàn của lâu đài vua chúa, của tất cả nền văn minh và văn hóa Ba Lan..." Lịch sử nhân loại phải ghi sâu thêm một tội ác của cuộc chiến tranh xâm lăng. Trước bầy thú vật vị chủng Đức quốc xã, thật là một mảng da thịt của nhân loại đã bị những móng vuốt của một sức mạnh dã man nhất, hung hãn nhất, phản tiến hóa nhất quắp giữ và xâu xé.

Tô rảo bước. Trán Tô nhíu lại. Tô càng tự hào và cũng càng thấm thía vì những nhận định của Đảng, và càng thấy trách nhiệm nặng nề của mình. Đúng! Cái nguy cơ và thảm họa khốc liệt do bọn phát xít chính danh là sen đầm của đế quốc ấy gây nên, đã được Quốc tế cộng sản gióng chuông báo hiệu với toàn thể nhân loại. Bọn chúng đã bị vạch mặt ngay từ ngày Hítle được lên nắm chính quyền, phát xít hóa nước Đức,.... từ cuộc tấn công của bọn Fờrăngcô mà bè lũ đế quốc ngang nhiên và tích cực giúp đỡ với cái chính sách tối phản động của chúng gọi là bất can thiệp nhưng thật là trâng tráo can thiệp, hùa nhau vào mà can thiệp. Rồi tháng tám năm 1938, diễn ra cuộc ký kết hiệp ước Muyních mà hai tên lái buôn xương thịt là Đalađiê và Sămbéclanh, đã bán một phần thân thể của đất nước Tiệp Khắc, vùng Xuy Đét, cho tên tướng cướp Hítle để làm lễ thiêu cho Hítle đánh Liên Xô, thì tất cả những người chính trực đều thấy tiếng nói duy nhất của chính nghĩa là tiếng nói của Quốc tế vô sản.

Bước chân của Tô như gấp lên. Trong tâm trí Tô lại rành rẽ những câu nói vừa là của những ai kia nói với Tô, vừa là của chính Tô nói với Tô, hay của chính Tô nói với chung quanh vậy:

- Nhưng thấy cái thảm họa của chiến tranh phát xít mà các dân tộc bị xâm lược và quần chúng lao động đương phải chịu đựng và còn phải chịu đựng đau khổ không biết chừng nào nữa ấy, thấy như thế không phải để thành con đà điểu trước những cơn nguy biến thì rúc đầu vào cánh! Thấy như thế, những ai là những người suy nghĩ và đã được giác ngộ về vận mệnh cùng sự sống của mình, càng phải tin tưởng hơn ở cách mạng, càng phải chuyển hết sức mình ra mà chiến đấu cho Chân lý, cho Cách mạng. Thấy như thế những đảng viên cộng sản, những chiến sĩ cách mạng càng phải hết sức làm việc, làm việc ngày đêm, làm việc không được thấy mình mệt, yếu, để lay động mạnh hơn nữa tâm hồn ý thức và tinh thần đấu tranh của quần chúng... Thấy như thế để những đảng viên cộng sản và những chiến sĩ cách mạng nhận thức được một cách triệt để và tích cực hơn về vai trò lãnh đạo của mình, về vị trí của hàng ngũ chiến đấu của mình trước bước ngoặt nghiêm trọng của lịch sử, và cũng để tự hào hơn nữa, hy sinh hơn nữa trong cuộc chiến đấu một sống một chết với quân thù của giai cấp vô sản, của quần chúng lao động, của các dân tộc bị áp bức, của cả nhân loại, là bọn phát xít đương hoành hành, ngạo nghễ, điên cuồng và nhất thời chiến thắng kia!...

Chợt Tô quay lại nhìn phía trời đằng tây với cái ráng đỏ bầm bầm, oi ả rừng rực. Tô cũng nhìn lại khu Nhà máy Xi măng và khu hải cảng Sáu Kho giờ này càng khói, càng bụi, càng ầm ầm. Tâm trí Tô càng xoắn lại vì nghĩ đến các công việc... Kỷ niệm ngày Một tháng Năm đã thực hiện đúng nghị quyết của thành ủy. Một cuộc đấu tranh khác, lớn mạnh và có phần gay go hơn, chỉ ba hôm nữa sẽ nổ. Nhà Máy tơ của Hải Phòng với hơn bốn ngàn công nhân sẽ đình công. Sau cuộc đình công này, những lớp huấn luyện đặc biệt sẽ mở gấp cho những anh chị em vừa được qua hai cuộc thử thách mà thành ủy nhằm sẽ tổ chức và chuẩn bị cho một số đi công tác thoát ly... Tô nao nức hẳn lên cả vui sướng và lo âu, và tâm trí Tô lại nhức nhói. Sự nhức nhói những khi Tô nghĩ đến, Tô thấy mình vẫn làm việc như chậm quá, ít cố gắng quá. Tô chưa phát huy được nhiều những kinh nghiệm xương máu, những bài học xương máu của bao nhiêu đồng chí đã hy sinh, của bao nhiêu phong trào quần chúng đã tiến bước. Nghĩa là nhiệm vụ của xứ ủy, của Trung ương giao cho Tô, Tô vẫn chưa làm được theo kịp yêu cầu của cách mạng trước giai đoạn nghiêm trọng khẩn cấp giờ đây.

... Khách sạn Thiên Tân chất ngất, choáng lộng đã dập dìu ngay trước mặt Tô. Tô vào một ngõ phía trên ngõ Vinh Phát Tường nhà cụ Vy. Đây là nhà một đồng chí cơ sở cũng ở Nhà máy Xi măng. Đồng chí này làm thợ điện, bác Vy giới thiệu lại cho Tô. Tô vào, cũng lấy báo cáo về tinh thần chung của nhà máy và riêng của nhà điện sau ngày đấu tranh kỷ niệm ngày Một tháng Năm, và tin tức hoạt động của bọn mật thám, bọn chỉ điểm cài ở nhà máy, ở trong các xóm thợ chung quanh nhà máy. Đồng chí cơ sở báo cáo xong công việc với Tô, Tô dặn dò thêm mấy việc, Tô đương nghĩ về việc phát triển tổ chức cả đồng chí nọ và hai người thợ bạn làm cùng chỗ, thì đồng chí nọ quay ra loay hoay định gửi con cho bà mẹ để ra ngoài đường mua nước đá về pha với chanh đường. Tô vội bảo không nên, đoạn nghển người ghé mắt vào bên khung cửa trông ra ngoài. Nhà cụ Vy ở cách một cái bãi xếp gỗ đóng tàu, đóng thuyền và một lán thợ xẻ. Vy nhớn đi làm, bác Vy gái đi sàng than, bà cụ Vy nhặt rau dưới bếp, nhà chỉ còn ông cụ ngồi chuyện với một người khách trẻ tuổi rất sắc sảo, tinh quyệt mà cũng rất đạo mạo: Kiều.

- Sao thằng Kiều lại đến nhà ông cụ Vy thế này? Kiều có quen gì với Vy nhớn đâu? Thời kỳ còn công khai, bác Vy cũng không liên lạc với Kiều cơ mà! Ngày thằng Kiều đi phát hành sách báo, đến nhà bác Vy hai lần, bác Vy đã báo cáo với tổ chức rồi cơ mà! Hay bác Vy gái gặp Kiều, mời Kiều đến chơi nhà? Hay Kiều có người quen với Vy nhớn và Vy nhớn có đi lại chơi với Kiều mà Tô không biết?

Tô bứt rứt quá. Ngay cả Tô cũng không đến nhà cụ Vy và không để Vy nhớn biết Tô có một chút gì liên lạc ở gần đây. Bác Vy đương thoát ly đi hoạt động bí mật. Vy nhớn cũng đương có công tác bí mật và là một trong những thanh niên tích cực mà tổ chức nhằm phát triển ở Nhà máy Xi măng. Địa điểm nhà cụ Vy chỉ độc một lối ngõ ra vào như cái túi, cái rọ, và là cái túi cái rọ khai thối ghê người kia ở đây cụ Vy như càng ngày càng quẫn trí, thì còn cái gì thích thú cần thiết để Kiều phải mò đến?!

Tô giả vờ khịt khịt mũi, quay vào bức vách nhổ để nhìn sát hơn nữa, nhận xét thêm vẻ mặt Kiều và tình hình bên nhà cụ Vy. Tô chỉ nhận uống nước chanh đường không thôi. Tô đọc lại hai giấy báo cáo của cơ sở gửi lên thành ủy rồi xé vụn, vo viên búng vào cái bếp lò đương cháy. Tô nhắc lại hẹn kỳ tới và ám hiệu ở trước nhà, chào bà mẹ đồng chí rồi đi. Qua khỏi một máy nước, sắp đến ngõ nhà cụ Vy, Tô lại phải một lần nữa trông trước trông sau, rồi khi đến chiếc cọc xi măng ở chân tường bên trái ngõ, Tô vờ vấp ngã. Tô cúi nhìn chiếc cọc nọ, xoay lại cái nắp cống cập kênh cạnh chiếc cọc để làm ám hiệu hẹn Vy nhớn đến nhà Sấm có việc cần. Khóa lại săng đan, Tô còn phủi phủi gấu quần rồi mới đi. Qua khách sạn Thiên Tân, Tô nhìn vào cái đồng hồ to bằng cái tủ đứng bên bàn giấy của người gác cầu thang, thấy kim chỉ năm giờ rưỡi. Bảy giờ Tô sẽ phải có mặt ở cuộc họp. Tô sẽ về cơ quan tắm rồi ăn cơm là vừa. Nhưng Tô phải đến nhà dây thép gửi một bức thư cần, nhân thể xem những tin cuối cùng của hãng Aríp để tối nay, như thường lệ, Tô sẽ ghi thêm vào cuốn sổ tay tình hình thời sự, chuẩn bị cho buổi báo cáo hàng tuần sinh hoạt của cơ quan.

Trừ người thư ký già túc trực ở chỗ đánh dây thép, cả tòa nhà thênh thang lúc đó không còn ai làm việc. Bỏ thư vào thùng xong, Tô đến một góc tường gần đấy. Giữa tấm bảng đen, lay lắt một tờ giấy màu vàng xỉn, lúc gió lùa

vào lại lất phất chỉ rình bong đi. Ở tờ giấy, báo những tin cuối cùng của những sự kiện trong ngày xảy ra trên thế giới, đặc biệt là của chiến tranh, vỏn vẹn có mấy dòng chữ như sau viết tay loằng ngoằng bằng thứ mực tím vừa nhờ vừa cặn:

Binh đoàn 2 - Quãng bị thọc phá ở mặt trận Xê đăng đã được lấp lại ngay ở tuyến ngăn chặn. Người ta đương tổ chức chiến đấu ở phía sâu, quãng sông đào trận địa 2. Phản công có nhiều phương tiện mạnh đã mở sáng nay hồi bốn giờ ba mươi.

Tô đọc đi đọc lại câu "Phản công có nhiều phương tiện mạnh đã mở sáng nay hồi bốn giờ ba mươi". Trán Tô lại cau cau:

- Nghĩa là cuộc tấn công của quân Đức vẫn ở tít tịt đâu đâu ấy và chẳng ra cái cứt gì cả! Quân Pháp, trận địa của Pháp vẫn vững chắc. Nước Pháp chiến tranh không có gì đáng lo ngại hết! Đông Dương lại càng không có gì đáng sợ cả! Cứ vững như Thái Sơn, âu ca như thiên đường vậy!...

*

- Mẹ mày lại bỏ chậu nước bồ kếp đấy à?!

Bà cụ Xim vừa hỏi vừa thu dọn mâm bát. Xim lại vội vàng uống nước; không kịp cả rửa mặt, Xim chỉ kéo cái khăn ướt vắt ở dây thép đầu bờ hè lau qua mặt:

- Chốc nữa con về con gội, không có sáng mai con dậy sớm con gội đi làm càng mát!

Cái bé của Xim và cái gái nhà mẹ La vẫn ngồi ở một đầu chõng, chia nhau ăn chùm vải bà cụ để phần cho Xim. Xim bóc trước cho gái Lê ăn một quả rồi bóc cho cái bé Xim. Xim lấy khăn lau mặt lau tay cho con, đưa quả vải dặn:

- Con ăn quả này nữa thôi nhé! Còn quả chưa bóc kia con cho thêm chị.

- Không! Con để dành cho u cơ. U khâu đêm u ăn cho mán cái ruộn (mát cái ruột).

Xim cúi thơm vào má vào tay con. Tâm trí Xim càng

nao nao.

- Chuyến này còn nhiều việc làm mẹ mát cái ruột hơn nữa con ạ!

Bà mẹ già lại lom khom ngồi xuống chõng với cháu bé. Xim ra ngõ còn trông lại, cố ý nói cho mấy người ở nhà bên nghe thấy:

- Bà nhớ lúc cháu sắp đi ngủ thì bà pha cái thuốc ở chai cho cháu súc miệng. Con phải đi lấy cho cháu mấy hào thuốc cam răng nữa.

Bà mẹ nghe câu dặn dò nọ lại nghĩ đến công việc của Xim:

- Giá lúc này mình được gánh vác một vài công tác cho nó? Hay trước kia mình cũng được Đoàn thể giao công giao việc như nó bây giờ.

Cái đồng hồ to của một hiệu chữa đồng hồ ở đầu đường mới chỉ có sáu giờ mười lăm. Xim tính từ nhà đến địa điểm họp đi chậm lắm cũng chỉ hai mươi phút. Như thế Xim đến sớm mất hơn hai mươi phút, trái với kỷ luật hội nghị, với nguyên tắc bí mật. Xim toan quay lại nhà để chơi với con hay thu dọn nhà cửa đỡ mẹ, nhưng lại thôi. Xim rẽ vào đường Dư Hàng hỏi tào lao mấy hiệu khách bán thuốc để nghe tin tức mấy nhà có người bị bắt. Xim nhẩm đi nhẩm lại mấy câu nói quan hệ của mấy người trong xóm chuyện với nhau để rồi báo cáo thêm lên thành ủy. Xim còn ghi thầm cả số nhà và những đặc điểm ăn ở của mấy nhà nọ, phòng khi thành ủy cần điều tra thì Xim có thể chỉ dẫn được rõ ràng, không cần phải đưa người đi cùng với mình, và người đi điều tra ấy tìm đến nhà được nhanh chóng, cẩn thận.

Xim còn đương uất ức xót xa cho mấy gia đình anh chị em công nhân có người bị bắt, và Xim đương phải đi men vào bờ hè vừa để tránh các xe, vừa để ý xem mình có bị ai theo dõi không, chợt thấy có tiếng còi lanh lảnh âm âm như tiếng còi tầm của một nhà máy. Nhưng không, đó chỉ là tiếng còi tàu ở bến tàu Hòn Gai, Nam Định dội đến. Trống ngực Xim càng đập mạnh. Chỉ chốc nữa, ngày giờ nổ cuộc đình công toàn thể tới đây của nhà Máy tơ sẽ do hội nghị quyết định. Rồi khi bản yêu sách đưa xong thì hồi còi tầm nhất của nhà máy sẽ là hồi còi của thợ thuyền tuyên bố chính thức trận đấu tranh mở màn vậy. Giữa một tình hình như tình hình hiện nay, vừa kỷ niệm ngày Một tháng Năm xong, Hải Phòng lại nổ ngay một cuộc đình công lớn. Vừa qua, Xim được thành ủy phân công đi rải truyền đơn, dán áp phích ở trại lính khố xanh, ở khu Lạc Viên ở chợ Sắt. Còn trong cuộc đấu tranh tới đây của những anh chị em thợ hơn mười năm chung vai sát cánh với Xim ở nhà Máy tơ kia, Xim sẽ được phân công gì vậy?

Xim lại nhớ đến hai cuộc đấu tranh trước của nhà máy. Cuộc đầu năm 1937 Chấn lãnh đạo. Ngày ấy Xim vừa đoạn tang chồng, cái bé vừa mới cai sữa. Cũng ngày ấy Xim chỉ là một nữ công nhân rất chịu khó trong bất kỳ công việc chung nào nên được mọi người tín nhiệm. Chính trong hội nghị của ban đại biểu đấu tranh của nhà máy mà Chấn chủ tọa, Xim đã được bác thợ ở máy điện, bạn già của mẹ Xim, giới thiệu. Sau cuộc đấu tranh này, Xim được đi học hai lớp huấn huyện và được giao các công việc điều tra tuyên truyền, vận động và tổ chức ở ba cơ sở anh chị em nhà máy.

Bác bạn già của mẹ Xim và cùng làm đại biểu trong cuộc đấu tranh ấy với Xim đã chết. Sắp sửa đến giỗ ông cụ. Hôm kia Xim gặp người con gái ông cụ làm ở Máy chỉ đi chợ nhà quê mua gạo, đỗ, gà, nhưng Xim không dám gọi... Còn Chấn... người tù cộng sản đi đày về giác ngộ Xim và giới thiệu Xim vào tổ chức kia, nay là người yêu của Xim, Xim thấy nhiều lúc như lại ngồi ở trước mặt Xim, trong hội nghị ngay bên Tô và Tô thì nhiều nét, nhiều vẻ sao giống Chấn thế?!

Đến cuộc đình công năm ngoái của nhà máy Xim lại ở trong ban lãnh đạo bí mật. Không kể Tô, người của phong trào nhà máy còn lại, trong cuộc đấu tranh sắp tới, nay chỉ còn Xim và Cao thợ máy nguội. Thằng chủ nhà máy cũng định đuổi Cao từ năm kia. Nhưng Cao bị máy kẹp giập mất nửa bàn tay trái, Cao phải xuống làm ở nhà kho chỉ được ăn có nửa lương, Cao đã mấy lần đòi sở Thanh tra lao động can thiệp, đặc biệt là anh chị em nhà máy nhất định không để chủ thải Cao, nên Cao vẫn đi làm. Cao được tổ chức trước Xim, giờ là bí thư chi bộ nhà máy, mới được bổ sung vào thành ủy.

... Kẻ bị bắt, bị tù, kẻ bị thải phải đi làm nhà máy khác, tỉnh khác... phong trào tuy càng ngày càng bị khủng bố nhưng hàng ngũ cách mạng vẫn cứ được thêm các chiến sĩ. Chị thợ trong ban vận động, tổ chức đình công sắp họp với Xim kia chính là người bạn đứng máy cũ của Xim, Xim đã tuyên truyền và giới thiệu tổ chức. Còn bác thợ đã có tuổi cũng sẽ vào ban lãnh đạo đấu tranh là cậu họ Vy nhớn, cơ sở của Công hội đỏ từ năm 1930... Tiếng máy chạy lại sầm sập rầm rầm trong tâm trí Xim. Cả hai cuộc đấu tranh trước, địa điểm họp của ban lãnh đạo bí mật và của các đại biểu nhà máy ở ngay xóm thợ, cạnh nhà máy. Người đến họp còn mang cả các báo công khai của Đảng và các sách mác xít đi đọc. Mấy người vừa mua được ảnh của đồng chí Các Mác và Lênin, các lãnh tụ Đảng cộng sản Pháp và tổ chức công đoàn thế giới, đều mỏi miệng vì phải nói năng với các người đòi xem ảnh, đòi mua lại ảnh, và định giấu cả ảnh đi để rồi trả bao nhiêu tiền cũng được! Trong khi ấy các đường trong xóm trong ngõ, bọn xú doóc, bọn tay chân chỉ điểm và xe đạp của bọn adăng mật thám lượn như diều hâu, vè vè như bọ chó. Mặc dầu các gia đình công nhân đấu tranh nghỉ việc đã sang ngày thứ hai, thứ ba, vẫn cứ như không thấy có chúng nó, biết có chúng nó. Nhiều nhà cứ oang oang tiếng đọc sách, đọc báo...

Phải! Cuộc đình công của nhà Máy tơ của Xim nhất định sẽ nổ. Nghĩa là lại một lần nữa trận đấu tranh mặt đối mặt, một bên là quân thù, một bên là anh chị em thợ, nhất định phần thắng lợi sẽ phải giành về phía những người bị bóc lột, áp bức... Thế là tâm trí Xim lại phải xoáy vào những công việc sắp tới, đặc biệt vẫn là bản yêu sách. Trong buổi họp tuần trước các đồng chí ở ban vận động tổ chức cũng đều nêu lên mục quan hệ là mục những yêu sách chính của cuộc đình công. Nhiều lúc buổi họp đã phải ngừng lại, lặng đi. Tô lại càng ít nói, Tô càng gợi ý thêm cho anh chị em bàn bạc. Tô càng chú ý đến Xim. Từ Cao đến bác thợ cậu họ Vy nhớn đều nhẩm: "Tăng lương lên ba mươi phần trăm. Tuyệt đối không được đuổi thợ sau cuộc đình công. Không được cúp lương, không được phạt tiền thợ. Phải tôn trọng và thi hành đúng luật bảo hiểm trong nhà máy."

- Thế còn yêu sách "ngày vẫn làm việc tám giờ" sao không thấy nêu lên?

- "Ý kiến anh Tô thế nào, anh cho biết ngay đi!" - Xim đã phải băn khoăn trước sự chậm nói của Tô về cái yêu sách này mà Xim thấy cũng sinh tử như tăng lương vậy.

Vì chính thật là chúng nó cướp lại một phần ba cơm áo của thợ từ ngày chúng nó vin vào sắc lệnh mới về tình thế chiến tranh mà bắt thợ ở nhiều nơi đương ngày làm tám tiếng lên làm mười tiếng, mười hai tiếng, và rút thợ đương ngày làm ba kíp xuống làm hai kíp!...

Xim lại còn phải nghĩ hay Tô thấy tinh thần thợ Máy tơ không được cao, đưa yêu sách ra đấu tranh với chủ sẽ bị khó khăn, cuộc đình công sẽ kéo dài, anh chị em sẽ không theo được trong tình thế này chăng?

Đặc biệt là khi Xim nghe bác thợ có tuổi người đồng chí đã tham gia phong trào từ lâu nọ, đặn đà nhắc Tô cái yêu sách đòi ngày vẫn làm tám tiếng, rồi hỏi Tô cái câu trúng ngay với ý định của Xim, thì Xim càng náo nức cả người.

Đúng! Đề ra một khẩu hiệu đấu tranh phải xem xét tính toán rất khoa học tình hình khách quan và lực lượng chủ quan. Nhưng nếu như điều kiện khách quan hạn chế, thì chủ quan mình càng phải cố gắng, càng phải tích cực. Điều gì còn phải nghi ngại chứ tinh thần thợ Máy tơ của Xim thì thật tin cậy chắc chắn. Không kể những trận đấu tranh trước kia, trong phong trào Hải Phòng suốt từ cuối 1936 đến nay, bao giờ thợ Máy tơ cũng là trong số anh chị em thợ đi tiên phong, cũng là đội xung kích. Bốn nghìn sáu trăm thợ làm ba kíp, có kíp nào phải một người bỏ dở đấu tranh đâu? Từ ngày bị khủng bố mạnh, tất cả những đại biểu và những đồng chí trong tổ chức của Máy tơ bị bắt vào Sở mật thám vào đề lao, có ai suy sụt đâu? Báo cáo của các đồng chí bị giam ở Sở mật thám ở đề lao gửi ra thành ủy về thợ Máy tơ, chính đồng chí Tô đã kể cho Xim nghe đấy. Còn có cả Cao nữa... tinh thần các đồng chí các cơ sở và quần chúng Máy tơ thế nào Cao cũng nắm rõ hết. Cao vốn là người rất sát với anh chị em lúc này, Cao càng phải sát nữa với anh chị em mà cân nhắc những yêu sách quyền lợi sống còn của anh chị em!

Về chiều càng gió. Đường phố lắm lúc mù mịt và như có những đợt sóng ập đến. Bên tai Xim càng vang âm những tiếng quen thuộc của thành phố và sông bến. Bước chân Xim như dồn lên và Xim nói hẳn lên thành những tiếng thì thầm nhưng rất rành rẽ, vang mạnh trong

tâm trí:

- Anh Tô ơi! Anh tù ở Côn Lôn chắc cũng đã nghe chuyện nhà máy dệt Ba quả núi ở Mạc Tư Khoa mà những đồng chí đi học bên ấy về kể. Tôi nhớ như thế này có thật đúng không, đồng chí? Nhà máy dệt Ba quả núi mở đã hơn trăm năm nay, có những đồng chí tuổi đảng bằng tuổi đảng của đồng chí Lênin mà vẫn còn sống, vẫn còn hoạt động trong nhà máy. Lúc cách mạng Tháng Mười Nga bùng nổ, nhà máy thành lập ngay chính quyền Xô viết đầu tiên và chuyển xưởng sửa chữa máy móc của mình thành xưởng khí giới, đúc súng đúc đạn cho công nhân. Khi cách mạng bị tấn công, nhà máy thành ngay pháo đài, dựng ngay chiến lũy. Hàng mười đồng chí công nhân của nhà máy đã bị quân thù bắn và bắt giết ngay ở cổng? Hiện nay nhà máy Ba quả núi thành như một nhà Bảo tàng cách mạng, những đồng chí hoạt động cách mạng sang học ở Nga hay những người khách đến thăm Mạc Tư Khoa, thường được dẫn đi đến nhà máy dệt Ba quả núi. Lịch sử và truyền thống của một nhà máy dệt của Nga Xô viết là như thế đấy! Nhà Máy tơ của Hải Phòng sẽ lấy đó làm gương. Chi bộ nhà Máy tơ Hải Phòng cùng với anh chị em công nhân trong nhà máy nhất định cố gắng xây dựng nhà máy của mình thành một cơ sở cũng có nhiều thành tích, nhiều truyền thống. Trong cuộc đấu tranh đình công mai đây sẽ nổ, nhất định lại sẽ là một dịp để nhà Máy tơ Hải Phòng thử thách chiến đấu thắng lợi và lại nêu cao tinh thần. Phong trào còn nhiều cuộc đấu tranh quyết liệt, rồi lại nổi cách mạng còn bạo động đổ máu. Vậy nay có khó khăn bao nhiêu chăng nữa thì công nhân cũng phải tập dượt, kiên quyết hy sinh mà vượt lên. Anh Tô ơi!... Anh Cao ơi!... Các đồng chí ơi!.. Tôi nghĩ như thế đấy! Tôi muốn nói với anh Tô, anh Cao và các đồng chí như thế đấy, có được không?!

*

Đèn phố đã bật. Ráng chiều và ánh đèn làm ngùn ngụt thêm cảnh vật tất bật, nhộn nhịp. Phía trời đằng khu Nhà máy Xi măng và khu Sáu Kho, khói bụi tỏa lên như một tòa thành đương có hỏa trận. Còn khu Máy tơ của Xim, tiếng máy rùng rùng dội đến càng rõ. Người đi tầm, đi chợ về đông nghịt cả mấy ngã tư. Chợt Xim chờn chợn rồi lạnh toát cả người. Cái ô tô xám có cả thằng Tây cậu cao lớn và con chó lài móm, lông vằn vằn mầu khói át xít, cùng với mấy thằng mật thám Tây lai và mật thám ta vẫn đi bắt người, bỗng nhô lên từ trong cái ngõ ở trước mắt Xim, nổ máy rin rít đi ra. Mắt Xim như hoa lên nhưng Xim vẫn nhận ra người đàn ông gày còm mặc áo xanh đương bị chúng nó đấm bôm bốp vào thái dương, vào miệng, vào gáy là anh thợ quen bên Máy chỉ. Còn anh mặc sơ mi trắng dệt cụt tay, quần soóc, bị xích tay là anh học trò lừng tiếng học giỏi ở trường Sông Lấp con nhà ông ký đầu bàn giấy sở Đờvanhxy, hình như Xim thấy một lần anh đi bán báo Dân chúng và một lần đi theo cuộc tuần hành thị oai của các anh chị em thợ, sở Máy dệt len Hàng Kênh, sở chè Buynle, Côtêxích và nhà Máy tơ kéo lên tận sở Thanh tra lao động đấu tranh năm xưa. Anh thanh niên học sinh này cũng bị đấm đá nhưng không được ngồi trên ghế mà bị chúng nó ấn khòm lưng xuống dưới ghế để một thằng mật thám Tây lai ngồi đè lên, và một thằng mật thám Tây lai nữa cứ dận gót giày xuống đầu, xuống gáy anh. Cả anh thợ Máy chỉ và anh thanh niên học sinh đều đỏ ngòm máu ở mặt mũi, quần áo...

Giữa phút đó lại có một người ở trong xóm nhà lá cạnh ngõ đi ra, và hình như tất cả bọn mật thám đều nghển lên và phân vân dồn mắt nhìn vào người nọ.

- Anh Ba gày ơi!

Xim kêu thầm lên. Xim kêu thầm lên và cuống quýt tự hỏi sao Tô ở đâu ra mà lại đi vào đường này thế này? Và sao Tô lại cứ thủng thẳng đi đến trước ô tô chúng nó, để chúng nó nhìn vào mặt mình như vậy?

Trong khi những tiếng nói và những ý nghĩ kia như xé ra trong tâm trí Xim, thì có một thằng mật thám ta nhô hẳn ra ngoài cửa xe và như muốn nhảy xuống để chặn Tô lại. Bánh ô tô cũng đã chuyển hết một vòng rồ rồ sắp ra đường. Vừa lúc đó có một bà cụ già đi vào ngõ. Thấy ô tô đâm ra, bà cụ cuống quýt buột cả cái nón cắp ở tay đổ vương hết rau dưa mắm muối ra đường. Không để lỡ dịp, Xim liền chạy sầm đến trước mũi ô tô, kêu lên:

- Bà cụ ơi! Bà cụ ơi! Chết bây giờ!... Chết bây giờ!... Để cháu nhặt cho.

Xim vừa kêu, vừa kéo giật bà cụ lại, rồi cứ lúi húi ở trước ô tô mà nhặt nhạnh các thứ ăn của bà cụ không quen biết nọ, bỏ vào nón đưa cho bà cụ. Cái xe vừa suýt đâm phải bà cụ lại bị Xim liều lĩnh chặn hẳn lấy đường phải hãm phanh lùi giật bắn lại, người trong xe xô vào nhau lảo đảo tưởng chừng đến đổ xe. Tên mật thám Tây lai ngồi cạnh chỗ người lái xe, hét lên, chửi cả Xim và bà cụ già.

Nó mở cửa xe nhoài tay bợp hai người mấy cái, vừa hạ lệnh cho tài xế cứ phóng xe. Cái xe xám đi bắt người ấy, không rẽ ra đường cái mà quặt sang con đường vào chợ. Chắc chúng nó còn đi bắt thêm người nữa.

Trong lúc túi bụi ầm ĩ, người kêu kẻ gọi, đứa chửi bà cụ già lọ mọ và người đàn bà dại dột nọ, thì Tô đã tạt vào cái ngõ hẻm ở cạnh đường: cái ngõ rất quen thuộc của Tô có cả lối đi lên phố nữa.

Mười phút sau, Xim đến địa điểm hội nghị. Đúng bảy giờ. Còn Tô chậm mười lăm phút. Tất cả ban đại biểu đấu tranh, trước khi Xim đến, đã bàn nhau chỉ chờ Tô thêm mười lăm phút nữa. Nếu Tô không đến thì hội nghị đình lại, anh chị em phải giải tán ngay, trở về cơ quan chuẩn bị báo động. Tô không bao giờ để cuộc hẹn, cuộc họp nào bị chậm dù chỉ năm mười phút. Cũng chưa bao giờ Tô lộ tung tích và để chúng nó bắt chợp nhận mặt cả! Không những hội nghị đình lại và anh chị em giải tán, mà ám hiệu đặt trước nhà sẽ thay ngay. Tức là cái mành rách treo ở cửa ra vào sẽ tụt xuống chấm đất, báo tin địa điểm hội nghị đã chuyển đến chỗ dự bị...

*

Quên bẵng cả giữ gìn ý tứ, cả hội nghị xúm lại chung quanh Tô, kẻ nắm tay, người lay vai, hỏi chuyện Tô và nói sự lo lắng của mình. Tô bảo các đồng chí đừng làm ồn quá và hỏi lại đồng chí được phân công bố trí địa điểm hội nghị về việc canh gác, bảo vệ. Tô dặn thêm anh chị em mấy việc phải làm khi động hay có xảy ra điều gì không hay. Đoạn Tô bảo rót nước ra đủ các chén, còn những đĩa xôi, những bát chè, những đĩa trầu cau thuốc lá phải bày san làm ra vẻ đương ăn uống vậy. Đèn trên bàn thờ cũng vặn to thêm, hương thắp nữa. Chị vợ đồng chí nhà có cơ quan đóng cứ phải ở dưới bếp vờ đun nước để nghe ngóng đằng phía sau vườn. Còn đồng chí giữ vai người em chị vợ ngồi gẫu chuyện ở hàng nước ngoài ngõ, thì phải chú ý nhận xét kỹ, từ các kẻ ra vào trong ngõ, các kẻ đi ngoài đường, đến các xe cộ ở xa tới, hễ thấy có gì nghi ngại thì phải rất bình tĩnh báo hiệu cho hội nghị.

Như thế là cuộc đình công của nhà Máy tơ Hải Phòng nhất định nổ! Ngày kia là ngày mười bảy cuộc đình công sẽ nổ!

Cuộc đình công của nhà Máy tơ được quyết định nổ. Ban lãnh đạo trực tiếp anh chị em thợ là chi bộ nhà máy. Cao và Xim cùng chị thợ trẻ bạn Xim và bác thợ điện có tuổi chịu trách nhiệm chính trước thành ủy. Bản yêu sách điểm căn bản là tăng lương lên ba mươi phần trăm và ngày làm việc vẫn phải tám tiếng. Đó cũng là hai khẩu hiệu đấu tranh sẽ in thành truyền đơn, viết thành áp phích, truyền đi khắp anh chị em công nhân và gia đình, phát ở cả nhà máy. Lương tăng lên ba mươi phần trăm để bù cho công nhân cái mức chênh lệch của giá sinh hoạt đắt đỏ một cách quái quỷ hiện nay. Còn ngày vẫn làm tám tiếng, vì chưa nổ cách mạng được, đời sống chưa thay đổi được, thì bốn tiếng bóc lột lao động mà bọn chủ đã phải nhả ra cho thợ thuyền, không thể nào thợ thuyền để chúng cướp lại. Không giữ vững ngày làm tám tiếng với số lương tăng lên ba mươi phần trăm, thợ thuyền sẽ là tù tội nô lệ, và nhà máy sẽ là địa ngục cướp thêm máu, ánh sáng, tự do, cơm áo của thợ thuyền mất!

Gương mặt Xim tươi hẳn lên, Xim chỉ chực ứa nước mắt:

- Đồng chí Ba gày ơi! Đồng chí Cao đen ơi! Các đồng chí ơi!... Xong cuộc đấu tranh này chúng ta lại kiểm điểm rút kinh nghiệm ngay rồi phải chuẩn bị để nổ cuộc đấu tranh khác chứ! Trong bất cứ tình thế nào thợ nhà Máy tơ cùng toàn thể thợ thuyền Hải Phòng cùng toàn thể giai cấp vô sản ở Đông Dương cũng kiên quyết đi hàng đầu đấu tranh với quân thù cho đến ngày cách mạng bùng dậy.

Không phải chỉ mình Xim tự nhủ như thế. Mọi người cũng đều nói với mình như thế.

⚝ ✽ ⚝

Ngày mười tháng năm 1940 toàn thành phố Hải Phòng mở đấu tranh để kỷ niệm Quốc tế lao động.

Một tuần lễ sau thợ Máy tơ Hải Phòng đình công. Còi Máy tơ rúc lên như thét, như xé, như gầm rú, như rên xiết, hết tầm nhất đến tầm hai, nhưng cả ba kíp bốn ngàn sáu trăm thợ vẫn không vào làm. Tất cả các máy đều tớp lại.