Thời Kì Đen Tối Chương 11
Tất cả những chỗ còn tí bóng rợp đều có người trú. Không hiểu giời tích gió để sắp làm bão hay sao mà oi ả nồng ngột đến thế? Chỉ còn hai lò chạy, nhưng hơi, than, lửa, điện và bụi vẫn hầm hập. Các tường, bệ, cột, cầu thang, dưới gầm cũng như trên lò đều bỏng rẫy.
- Thím Coóng ơi, hãy vào đây mà chúi, uống bát nước đã nào!
Cái áo vải nhuộm xanh đặc, vá đụp dày cồm cộp, mồ hôi ướt có thể vắt ra được, và mặt mày đỏ chín như người xiên lình rồi, mà thím Coóng vẫn bám lấy xe bàn, chuyển gạch vào xây lò cùng một bà còn kém thím đến hàng chục tuổi nhưng gầy rớt, vàng vọt mà người ta bảo là bị bệnh hậu sản.
- Cám ơn! Cám ơn! Tôi đi hai xe lữa nổi nghỉ coõng tược! (1)
-----
[1] Tôi đi hai xe nữa rồi nghỉ cũng được.
Không cần phải trình bày thêm hay giải thích kỹ, bà con người làm đều hiểu rõ dụng ý của thím Coóng. Người bạn cu ly Hoa kiều này cố sức cho đủ chuyến giúp bà "hậu sản" mọi khi vẫn phải đi boóng xe của những trai gái khỏe mạnh, và mấy hôm nay bà càng mệt nhưng không dám nghỉ vì sợ mất việc. Nghĩa là bà chỉ bỏ một buổi cắm thẻ thôi thì người nhà cai vào ngay. Tên này tuy chỉ mới thậm thụt vài lần ở ngoài bãi, nhưng ai nấy đều biết rõ nó làm sú doóc của mật thám, đang tìm cách chui vào máy để nghe ngóng dò hỏi thêm sau khi Cam bị bắt.
Những bà con người làm đều rất cảm kích thấy thím Coóng nhất định không để thằng con lớn của mình bỏ việc khuân vác ngoài bến Sáu Kho vào thay chân chấm dầu của Cam, vừa được mẹ con làm cùng một nơi, đi về, ăn uống đều tiện, vừa được lương tiền ra tháng ra mức. Vì vậy anh cháu bà quét bàn giấy làm dưới máy gạch cũng chưa chịu nhận việc của Cam, mà bảo với xếp máy hãy chờ xem xử Cam thế nào đã. Tốt nhất là Cam sẽ chóng được tha, lại về đi làm.
Thím Coóng đã báo tin Cam bị bắt trước nhất cho bà con nhà máy biết. Thím ra Sáu Kho đưa cơm cho thằng con, lúc về tạt qua xóm Cam ở, định hỏi một bà mua mấy bao bột để nhuộm may quần áo, thì gặp đúng lúc Cam rút cái lắc lê ra quật vào tay tên mật thám ta đón đường giữ Cam lại.
Cam đã chạy được mấy bước, sắp thụt vào cái ngõ hẻm bên cạnh nhà để thoát sang một ngõ khác, thì Tây cậu huýt con chó lài chồm lên cắn lấy cổ áo Cam, và chạy theo đá trúng vào kheo chân Cam. Cam ngã dập mặt xuống đất, bị cả ba thằng mật thám và con chó lài đè lên mà cắn gáy, bóp cổ, đấm vào mặt và bẻ quặt tay ra. Nếu không có thằng Tây cậu gí súng lục vào đầu Cam và nếu Cam không nghĩ lại, thì Cam sẽ chồm lên chống cự, dù chỉ bằng tay không. Dù Cam không thoát được, cũng phải có thằng nhừ tử với Cam, một khi Cam và những tài liệu mang theo sa vào tay chúng.
Chúng đẩy Cam mặt ròng ròng máu lên ôtô. Tây cậu cùng con chó lài vào lục lọi trong nhà Cam hàng giờ. Ông Cam và mẹ Cam phải ngồi im một xó cửa mà chứng kiến mọi việc. Tới lúc cái cam nhông xám chuyên đi bắt người rồ máy, hồng hộc đưa Cam lên sở mật thám, mấy nhà hàng xóm mới dám đổ ra, ồn ồn ồn ồn. Nhưng cả ông Cam và mẹ Cam vẫn im lặng. Ông Cam lại còn sẽ sàng nói với bà con nên ai về nhà nấy, và bảo con dâu thu dọn ngay đồ đạc nhà cửa, gọi thằng Côn về cùng ăn cơm, không việc gì mà khiếp sợ hoang mang cả. Thím Coóng tức tốc về nhà. Tuy Vy nhớn hết sức giữ gìn trong việc liên lạc với Cam, nhưng thím Coóng vẫn thấy Vy nhớn là một trong những người cần biết tin Cam trước nhất. Cảm thấy thím Coóng có ý muốn mình nên lánh nhà đi, nhưng cương quyết tin ở Cam, cũng như tin ở mình, nên Vy nhớn làm ra vẻ không quan thiết lắm đến việc Cam bị bắt này, và vẫn ở nhà. Vừa phần Vy nhớn đề phòng mật thám đang giăng bẫy, lúc này Vy nhớn mà hốt hoảng, có hành động gì bất thường và sơ hở, nhất là để lộ mối liên lạc hay cơ sở nào của mình, thì đúng là "lạy ông tôi ở bụi này", ân hận vô cùng!
Nồi cháo ở góc tường đã nhừ tơi. Dạo này gạo lại lên giá, thím Coóng chỉ dám nấu có mấy lẻ, nên cháo cũng loãng. Thím múc hai bát đưa mời bà bạn đi cùng xe với mình và một ông già, nhưng ông nọ không ăn, bảo sáng nay nhà luộc khoai, ông ăn hãy còn no. Thím Coóng vừa húp cháo vừa chuyện với các bà con ngồi dưới đất, kẻ uống nước, kẻ hút thuốc, mặt mày ai nấy đều đỏ bừng, mồ hôi và than bụi, đất cát bê bết cả đầu tóc và quần áo.
Chợt đằng đầu đường người ta xớn xác lên. Tưởng đốc công hay xếp máy lại xuống lò, bà con nhổm cả dậy cầm xẻng cuốc chạy ra xe, quẩy quang cất gánh. Nhưng lạ quá, đó là Tây cậu cao lớn, vai lệch, vừa đi vừa huýt huýt sùy sùy con chó lài vằn vằn xám xám, lấc lơ lấc láo, trông còn dữ hơn con beo, mà ai nấy đều biết tiếng và biết mặt. Cùng đi với Tây cậu là hai tên mật thám ta, một thằng béo lùn mặt thâm máu đỉa, một thằng gầy sắt, chột mắt, và một người bị còng tay, trán, mắt, mũi, miệng sưng húp, mặc mỗi cái quần đùi rách sã, chân tay mình mẩy không một chỗ nào không lằn, không tím.
- Cam ở Lò nung!
- Cam ở Lò nung!
- Mật thám giải Cam vào Lò nung!
- Lại bắt người nữa à?
- Cam dẫn mật thám về bắt ai kia kìa?
- Cam đưa Tây cậu về Lò nung bắt người hay sao thế kia?
Cả mấy người thợ trên lò đều thon thót trống ngực và cố giữ vẻ tự nhiên, chăm chú vào chỗ máy của mình đứng. Thím Coóng cũng như nhiều người nhận ngay ra Cam, nhưng không thể ngờ được Cam lại khác lạ hẳn mà vẫn đi được thế kia. Phải, Cam vẫn đi được, không khập khễnh, không suýt xoa gì cả, mắt cứ đau đáu nhìn đi những chỗ nào ấy, nhưng vẫn rõ ràng là để chào, để nói, để báo tin với mọi người, với từng người. Hơn thế nữa, hình như Cam lại còn cười, cái cười thầm mà ai kia tinh ý sẽ thấy hàm cái ý này: "Các bà con anh em ơi! Chúng nó không thể làm gì được thằng Cam này đâu!".
- "Tây cậu ơi! Phệ ơi! Chột ơi! Chúng mày muốn giở trò gì thì giở, bố Cam mày đây cũng không chịu chúng mày đâu!".
Ông già cùng bạn đi xe gạch với thím Coóng bị Tây cậu túm ngực, xốc xốc giật giật và nhấc bổng hẳn người lên:
- Thằng Cam nó đã khai cả rồi! Giờ nó dẫn tao về nhận mặt chúng mày đây!... Hừ hừ... chúng mày liệu mà bảo nhau có gì thì phải nói, phải khai thật hết ra...
Ông già bị Tây cậu dằn xuống suýt dập đầu vào cột sắt. Nó buông ông, quay ra chụp lấy cổ một bác thợ lò đứng gần cầu thang, nháy mắt nhìn sát vào mặt bác ta, cười khìn khịt:
- Mày là thợ trên lò phải không? Thằng Cam nó đã đưa cho chúng mày những tài liệu gì, và tuyên truyền phổ biến những gì phải nói cho thật hết! Muốn ăn cơm, sống với vợ với con, với bố với mẹ, hay muốn ăn cứt mà chết với chúng nó?!
Con chó vằn xám rin rít bên cạnh Tây cậu cứ chồm chồm định nhẩy lên cắn cổ cắn gáy bác thợ lò cũng như tất cả những người mà Tây cậu hành hạ tra hỏi.
- Hở, hở? Chúng mày còn nhớ thằng Quất bố thằng Cam không? Chúng mày cũng còn nhớ cả vợ chồng thằng Sấm chớ?!
Nếu như đã có những luồng điện giật, những ngọn roi gân bò, những cạnh thước đồng hay đầu gậy sắt đã làm đau thót, choáng buốt, thì câu nói trên đây cũng làm Cam đau thót và choáng buốt như thế. Nhưng khác hẳn, là Cam không bị vật ngã, mà Cam còn như tỉnh hẳn người, tâm trí rạng rực lên. Cam lại đưa mắt nhìn loáng khu Lò nung và toàn khu nhà máy Xi măng với những ống khói, những tầng lò, những bể nước, những cột điện, những tầng máy, những bến bãi, những kho, những cần trục; những con đường, những vạt đá và cả vùng trời mây và sông nước mà Cam vừa được đi qua, được bất ngờ trở về, không thể nào cho phép mấy nét chữ này in trên mình nó được:
"Phản bội và đầu hàng"
Không! Không! Nếu trên mình nó, trên các tầng tầng lớp lớp đồ sộ và chói chang giữa thanh thiên bạch nhật của nó kia, có in thành chữ thì phải là những chữ này:
- Thằng cộng sản con này, thằng thanh niên cứu quốc này, thằng thợ xi măng này nhất định sẽ cùng Cách mạng thắng chúng mày!
Trong cái thế kẻ đứng người ngồi lặng căm chung quanh lò máy và các đống sắt, thép, gạch, gỗ, xi măng, than xỉ, Cam càng vững tâm thêm như được che chở. Từ lúc ra đi, Cam đã định nếu như Tây cậu hay một thằng mật thám khác lại đánh đập tra hỏi Cam hay bà con anh em ở nhà máy, thì Cam sẽ đả đảo và hô mấy khẩu hiệu. Nhưng giờ đây nghĩ lại, Cam thấy càng phải bình tĩnh. Lấy sự bình tĩnh để một mặt đối phó với tất cả những thủ đoạn của chúng nó, một mặt làm yên tâm bà con anh em, bằng tỏ rõ ý chí vững vàng của mình, vừa khích động thêm tinh thần và ý chí của bà con anh em. Trong khi Tây cậu với con chó vằn xám đi qua mấy chỗ cố làm cho mọi người thấy rằng bọn chúng biết hết các việc rồi, và trong khi thằng Chột cố sức nhận xét, theo dõi vẻ mặt và đôi mắt của Cam, thì Cam đã nhìn hết các người thân thuộc và cũng được các người thân thuộc nhìn lại mình bằng tất cả tình cảm và ý tứ.
Mặc dầu Cam đã chủ tâm không cho chúng nó thấy Cam nhìn ai lâu hay chú ý nhiều đến một chỗ nào, một vật gì ở hầm lò cũng như trên tầng máy, nhưng rồi Cam không thể sao ngăn được, cứ phải nhìn lại cái bệ Cam vẫn ngồi tụ tập chuyện trò với các bác thợ quen với cha Cam. Đây cũng là chỗ cha Cam ngồi ngày trước, gần chân tường đấy dựa cái điếu cày làm bằng một ống sắt chuyên đựng truyền đơn và tài liệu mà Cam gọi là cây thiết bổng. Tiếp đó là bệ máy của lò số 3 và số 4 mà Cam phải chăm nom dầu mỡ. Rồi đến tầng máy ngoài kia, xích vệ Xi măng đã kéo cờ đỏ búa liềm năm 1929 -1930, và Cam cũng nhằm treo cờ tới đây, hay nếu có nổ súng cách mạng thì Cam sẽ xin ở vị trí đó mà canh gác, chiến đấu.
Có một đôi mắt nhìn Cam tuy chẳng có vẻ chú ý lắm, nhưng lại đặc biệt làm Cam cảm động. Đôi mắt nâu, quầng thâm, dưới cái trán dô của thím Coóng mà Cam thấy khổ mặt xương xương dạo này má càng gồ càng sạm. Hôm nay là đúng mười hôm, vẫn không thêm ai bị bắt. Trong số những người mà Cam lo lắng nhất là Vy nhớn, thì tới đêm qua Cam vẫn không thấy mật thám đả động đến. Như thế là mối liên lạc giữa Cam và Vy nhớn vẫn hoàn toàn giữ được bí mật cũng như tất cả sự hoạt động của hai người được phân công. Phải! Tới giờ đây, nếu như Cam không khai thì Vy nhớn sẽ không bị lộ; hay là... một người nữa cũng giữ được bí mật cho Vy nhớn ở nhà máy: thím Coóng.
Thím Coóng không những chỉ ở cùng xóm, nhà giáp vách với nhà Vy nhớn, thường đi tầm về tầm, chuyện trò với Vy nhớn, đưa hộ cơm, nấu hộ cháo cho Vy nhớn ăn, mà còn nhận cả tài liệu chuyển cho Vy nhớn tuy bà không biết chữ nhưng lại biết rõ đây là những cái gì bí mật của cách mạng, nguy hiểm vô cùng. Sau chuyến cụ Coóng bị bắt bị giam ở đề lao với người cháu họ, không hiểu người cháu họ có còn đi về nhà cụ Coóng và tuyên truyền giác ngộ thím Coóng không, và có phải vì được Vy nhớn tích cực "công tác" mà Cam thấy thím Coóng càng có vẻ phấn chấn. Tuy gia đình thím càng túng bấn, bố chồng thì tê liệt, thím vẫn phải nuôi ba con bé, đỡ vực thím vẫn chỉ có một thằng lớn đi làm buổi đực buổi cái.
Thím Coóng ngồi ở trên xe bàn dưới gầm lò, vẫn bộ quần áo màu chàm đặc, ngắn ngủn và rách rưới, đội cái nón đan lấy bằng lá dứa quang... sơn tây, đang nhìn Cam mà chỉ có Cam biết là nhìn Cam thôi, cũng như đang nói nhiều điều với đôi mắt mở to mà chỉ Cam là hiểu thôi! Người bạn công nhân hoa kiều còn hơn tuổi cả chị Gái đen của Cam ấy, nhất định phải là quần chúng cảm tình của Vy nhớn rồi! Phải, người mẹ nghèo khổ, lam lũ và chịu thương chịu khó vô cùng kia phải là quần chúng cách mạng của Tổ chức rồi!
Nếu như người công nhân và người mẹ thân thiết với Cam ấy đang nhìn Cam và suy nghĩ, thì chắc cũng không thể nhìn thấy Tây cậu, nhìn những thằng mật thám kia mà không suy nghĩ! Thím Coóng ơi! lại vì thêm thím nữa, thằng Cam này lại càng phải một sống một chết với chúng nó thôi!
Chợt cả nhà máy choàng người lên. Tây cậu và con chó khìn khịt rên rít đi đến chỗ thím Coóng thì đứng lại. Tây cậu nghiêng đầu, hất ngón tay chỏ một cái và huýt sáo ra lệnh cho hai tên tùy tùng:
- Giải con mụ Tàu này đi... Và khóa tay cái thằng mặc sơ mi xanh đang vờ vịt xếp gạch ở gầm lò kia! Hà... hà... hãy tạm cho hai đồng chí lên khai hội sinh hoạt thành một tổ ở xà lim cùng với bí thư Cam..
⚝ ✽ ⚝
Hôm nay nhiều người hàng phố lại xôn xao vì giờ giấc đi lại và cách ăn mặc của ông ký Thái. Không phải là đúng hai giờ mười lăm thì từ nhà mình ông ký Thái đến đầu đường Cầu Đất, mà là hai giờ bốn mươi. Và từ đường Cầu Đất đến đầu đường Vườn hoa nhà kèn trước Nhà hát tây không phải là hai giờ hai mươi phút mà là hai giờ bốn mươi bảy phút. A! Hay là đồng hồ của nhà mình bị sai, bị chậm? Nhưng cả đồng hồ mấy hiệu thuốc tây và hàng vải, hàng tạp hóa to nhất phố đều trỏ như thế, thì cũng sai cũng chậm cả hay sao?
Người ta còn ngạc nhiên thấy ông ký Thái không đi thẳng đến đường Bônbe để đến sở. Ông bước vội qua đường (hình như hơn ba chục năm nay ông mới qua đường một cách vội vàng như thế và không phải lối chính đến sở của mình), và đi men bờ hè Vườn hoa sông Lấp mà lên phía sở mật thám.
Quần áo của ông ký Thái lại càng khác lạ. Ông đội khăn nhiễu, mặc áo chùng the, quần chúc bâu trắng, đi giày Gia Định. Bên tay mọi khi vẫn ôm cặp da, nay mắc chiếc ô trắng. Chỗ túi áo trên của áo cánh đựng một bao kính, trong bao kính gấp tờ trát đòi do phó cẩm chính trị Môê ký lệnh 149. Như vậy đúng là ông ký Thái lên sở mật thám chứ không phải đi ăn giỗ hay đưa đám ma với bộ nam phục và bộ mặt trang trọng thường lệ. Hẹn gọi ba giờ thì kém bảy phút ông đã trình giấy trước bàn người kiểm soát, và kém năm phút thì lên khỏi cầu thang ngồi chực ở ghế hành lang xế xế phòng phó cẩm chính trị Môê. Trân trọng hỏi lại một lần nữa người mật thám ngồi gần cửa buồng, túc trực và xem xét các giấy tờ, ông ký Thái bỏ bao kính vào túi, nâng khăn xếp lên, lấy mùi soa thấm thấm trán rồi đeo lại kính, hai tay khoanh trước ngực, mắt nheo nheo chờ đợi.
Sơn bị bắt giam đã hơn tuần lễ.
Vợ ông rồi ông làm đơn xin phép chánh cẩm cho gặp con nhưng không được. Bà ký Thái càng cuồng lên, cả ngay tới khuya bà không chực ở cổng xà lim; cổng sở, thì đi các nhà quen biết hay những nhà chỉ mới được mách mối để hỏi han, chạy chọt. Tới lá đơn thứ ba, lại chính tay ông ký Thái viết và tự tay bà ký Thái cầm lấy cánh tay ông chồng ẩy ra trình trước bàn người mật thám đặc trách các giấy tờ đơn từ của phòng cẩm chính trị nhưng không được chấp nhận, thì cả ngày hôm đó bà không khóc được nữa mà nằm liệt trên giường, chẳng cơm cháo gì hết. Đến chiều, bà bắt cả con dâu lớn và con gái bưng hai quả son đầy những đồ lễ quý nhất đến Vườn hoa chéo trước dinh Ông Sáu bên kia đường sở mật thám mà xin quẻ. Rồi trưa hôm sau bà lại đi mua đồ lễ. Chuyến này toàn sâm banh, bích quy và phấn sáp nước hoa thượng hảo hạng, giá đắt một gấp hai, của một mụ chuyên dắt khách cho các quan tòa, các cẩm mật thám, và nhờ mụ đó tối đưa đi lối sau đến nhà vợ viên chánh cẩm, viên phó cẩm và Tây cậu biếu. Bà khấn nếu tha cho Sơn, nhất là đừng tra đánh Sơn, thì năm trăm, một nghìn hay hai ba nghìn, vợ chồng bà cũng xin biện đủ để tạ ơn...
Bà ký Thái còn nhờ cả vợ Tú đưa đến nói với cha chính xứ Hải Phòng, xin cha ra ơn cho chỉ là mấy lời thôi, xin hộ Sơn với sở mật thám. Nguyên quà cho vợ Tú, bà ký Thái phải đưa một mặt nhẫn ngọc và ba thước nhung the cất kỹ từ mười năm nay để nếu Sơn cưới vợ sẽ cho vợ Sơn hay biếu bà mối nào đó lo chạy với bà. Còn để tạ ơn khi Sơn được tha thì... muốn áo lễ, bình cô mô nhong, mặt nhật bằng vàng thửa tự bên Tây, muốn cờ, muốn tòa, tượng hay xây hẳn đền thờ ông thánh bà thánh nào, bà ký Thái cũng xin ừ hết...
Khác hẳn mọi khi, từ hôm Sơn bị bắt và bà vợ chạy vạy ngày đêm, bỏ cả ăn cả ngủ, ông ký Thái lại hay nói hay chuyện, nhất là trong những bữa cơm, những buổi tối cả nhà đông đủ. Ông đã ăn thêm hẳn một miếng cháy tự tay cạy nồi lấy; còn canh riêu, thịt cá, món nào ông cũng sẻ cũng gắp cho bà vợ ăn với mình. Ông lại phập phèo hết nửa điếu thuốc lá Mêlia lấy ở bao thuốc của anh con cả, cùng lúc chọn một miếng trầu ướp hoa ngâu mời bà, mà nếu bà không ăn thì ông cứ để sẵn bên chén nước ông rót trước cho bà. Nhưng đến hôm được biết bà nhờ người mua các thứ để nói năng cậy cục với các chánh phó cẩm, thanh tra mật thám và cả cha xứ nữa mà Sơn vẫn bị giam, ông ký Thái khượt hẳn ra. Rồi một tối, chính bà ký Thái cuống quýt vào giường ông, vén màn lên hỏi:
- Thầy thằng cả lại làm sao thế? Thầy nó làm sao mà lại bỏ cả cơm thế?
Bà vừa ngồi mén xuống giường, định sờ trán ông, hai tay ông nóng hổi đã ấp lấy tay bà và ông khóc hu hu lên:
- Tôi van mẹ nó, tôi lạy mẹ nó, có thương con thì mặc tôi. Phải cứ để mặc tôi nghe ngóng, hỏi han và lo chạy cho thằng Sơn. Mẹ nó nên nhớ việc này là việc chính trị, việc trọng sự, chứ không như việc khác. Không thể lo lót cậy cục như kiểu thường được đâu! Người ta đã bắt, đã giam thằng Sơn thì việc phải đến thế nào, phải có là tình thế ra sao, nên mới có mơ duya (2)mơ duya.. như vậy... (ông ký Thái cà lắp cà lắp định tìm tiếng ta thay cho cái tiếng Pháp kia nhưng tìm không ra). Vả lại trong công việc này, chính phủ... sở mật thám... chà chà... chậc chậc!... Thôi... thôi...tôi lại chỉ xin mẹ nó một điều, mẹ nó cứ mặc tôi... để mặc tôi...
-----
[2] Biện pháp.
Bà ký Thái lặng đi hồi lâu rồi bỗng cúi xuống gần gối ông chồng, nói run cả người.
- Hay tôi lên sở mật thám xin với ông chánh cẩm, xin cả với các ông phó cẩm, các ông thanh tra cho tôi vào hẳn xà lim gặp thằng Sơn để tôi dỗ nó... Phải! Tôi mà dỗ nó... chắc nó sẽ phải nghe tôi, có gì nó cũng tránh khỏi trước tiên là bị đòn săng tan, sau may ra có gỡ lấy cho thân nó, gỡ lấy cho con...
Bà òa khóc trong khi ông ký Thái lắc đầu, đấm đấm ngực, thở phì phì:
- Ối giời ơi! Ối giời ơi!... lại thêm kiểu này nữa! Lại thêm kiểu này nữa!...
- Thì ông bảo ngay tôi kiểu nào, kiểu nào của ông, để tôi được trông thấy mặt nó, để nó về với tôi nào?!!
Ông ký Thái thấy cay xộc lên mũi và xuyên lên tận óc mùi dầu bạc hà và tiếng thút thít của bà vợ. Ông càng thêm váng vất.
Kiểu nào? Kiểu nào? Thứ nhất không phải là cái kiểu lễ lạt khấn khứa. Sâm banh bích qui. Còn thứ rượu quý hơn. Vàng ngọc, cũng thế. Năm trăm... bảy trăm... một nghìn... hai nghìn... Miệng quan, trôn trẻ, tiền vào quan như than vào lò... Biết thế nào cho đáng, cho vừa, cho đủ, cho phải! Nhỡ ra phải cầm phải bán cả nhà cả đất mới lo chạy được thì sao?! Không! Tiền nong của cải nhà ông là công sức làm ăn rất mực cần kiệm và lương thiện, không thể nào đem đổ đi như thế! Đâu phải là ông tiếc con? Nhưng nào có phải mình nó là con? Và tuy nó là đứa con thông minh giỏi giang nhất, mà vợ chồng ông thương quý ra mặt nhất nhà đấy, nhưng ông phải ăn ở sao cho phải nhẽ đối với tất cả các con trai cũng như gái, dâu cũng như rể chứ!
Thứ hai là.. biết nó phạm những tội gì, và tội phạm sẽ kết sẽ xử ra sao, mà để vợ ông cứ phải lao đầu đội khay đội quả đội lễ đội tiền đi các cửa? Trái lại, làm chính trị, làm cộng sản nếu có bị kết xử thì là quốc sự phạm... Nó đã thật làm chính trị, thật làm cộng sản, hồ sơ lập đủ chứng cớ, thì còn chạy còn xin sao được? Mà ai đời đã là quốc sự phạm lại để lo lót lễ lạy xin chuộc xin tha?! Như vậy có khác gì những kẻ buôn gian bán lận, đi lường đảo tranh cướp, cậy thế cậy thần, lúc phất thì không sao, lúc sa sẩy bại lộ thì lấy tiền mà rẫy và lấy cả đầu mà lạy! Như vậy còn mặt nào trông lên mọi người mà mình thuyết lý, thuyết phục, dẫn đường chỉ lối? Và còn mặt mũi nào trông lên các anh em đồng tâm đồng chí hành động với mình bị tan cửa nát nhà, cực nhục khổ sở, tù đày chết chóc?!
Thứ ba là... nước cuối cùng sẽ phải nói với ông Đờvanhxy bảo lĩnh. Cũng như một số trường hợp những thanh niên còn trẻ, đang độ học hành, bố mẹ và gia đình có căn bản, và người Tây kia là kẻ có lực có thế, muốn tỏ một đặc ân với người bản xứ thân cận của mình. Phải, dù thế nào, Đờvanhxy vẫn là người có lực có thế, cũng như chính phủ Pháp ở đây. Hiển nhiên ta vẫn là một tùy phái của ông ta, lĩnh lương của ông ta. Cũng như hiển nhiên bộ máy cai trị vẫn nắm trong tay người Pháp... Rõ ràng như ban ngày, là việc con ta bị bắt, bị sở mật thám giam giữ tra hỏi, rồi đây nó sẽ đưa ra tòa xử án, và tòa muốn kết nó bao nhiêu tháng tù, năm tù thì ta cũng phải chịu...
Hơn ba mươi năm, từ ngày làm cho Đờvanhxy bố đến nay, ta chưa hề cất một tiếng hay viết một chữ xin cậy nhờ vả gì với cả bố lẫn con Đờvanhxy! Chẳng những thế, Đờvanhxy con mấy lần nhắc ta muốn hàn lâm, muốn chức sắc, muốn lĩnh, muốn tậu đồn điền rừng bãi, hay muốn công việc gì cho các con... ông cũng sẽ cho thỏa ý, nhưng ta đều từ chối. Vậy dịp này, lẽ nào Đờvanhxy chẳng giúp ta?!
Không! Cũng không nên! Từ ơn mà đến phải chịu thành cái nghĩa thì thật là ta (ông ký Thái lại lắc đầu và tự nhủ bằng tiếng Pháp).
- Không thể được!... Không thể được!... Không nên như thế! Không nên như thế!...
Và ông đã nghĩ đến cái cơ sự nếu Đờvanhxy xin được cho Sơn về gia đình bảo lĩnh, nhưng biết đâu Sơn lại cứ làm theo chí hướng mình, rồi bỏ nhà trốn đi, lại hành động, lại bị bắt, như thế ông sẽ ăn nói với Đờvanhxy ra sao, một khi đã mang cái ơn và chịu cái nghĩa kia? Với lại, chắc đâu nó để ta làm việc này?! Đã mấy lần nó gật gù cười cũng có, mà lặng thinh rồi trang nghiêm cũng có, đã bảo ta:
"Rất có thể Đờvanhxy là một người đối xử tốt với thầy, nhưng đối với mọi người, cụ thể là những người lao động, những kẻ nghèo khổ cơ cực... thì là một con cá mập! Phải! Chỉ có thể gọi đúng tên Đờvanhxy trước tiên là con cá mập, dù chỉ là con cá mập hạng nhỏ không được như hạng Rốccơphenlơ bên Mỹ, Cờrúp bên Đức, hay một trong bọn Hai trăm gia đình ở Pháp. Sau cái tên đó là cái tên này: con cáo già mật thám. Tờ báo và các hoạt động xã hội của nó chỉ là công việc của một loại mật thám cao cấp đã thành cáo già..."
Mồ hôi toát ra, ông ký Thái ngồi dậy, lặng người bên cạnh bà vợ. Trán ông nhăn nhíu thêm, ông lẩm bẩm:
- Kiểu gì?! Kiểu nào?! Trăm điều chỉ quy lại ở như âm đức của nhà mình, ở như sự thủy chung nhân hậu của nhà mình. Nếu nhà mình dày âm đức, mình và con cái ăn ở thủy chung nhân hậu, thì không sợ gì hết. Và cũng chẳng có gì mà phải sợ, phải lo quá vậy!
Ông ký Thái lên sở mật thám, thỉnh thoảng ở dọc đường lại lắp nhắp những câu trên đây. Mồ hôi trán ông vẫn toát ra. Ông lấy mùi soa chấm chấm, mặt nheo nheo như để nhìn cho rõ hơn, cho kỹ hơn nữa những điều tâm niệm của mình.
⚝ ✽ ⚝
Cửa xà lim mở toang ra rồi, Sơn vẫn nằm im. Tưởng Sơn lại làm sao, thằng Chột đập đập vai Sơn:
- Mấy hôm nay được ngủ thế vẫn chưa chán mắt sao? Dậy, đi lên phòng quan phó Môê...
Sơn ngoái đầu lại, chưa chịu dậy. Chột chỉ hơi xẵng giọng:
- Quan phó Môê gọi cậu đấy!
Sơn lồm cồm đứng lên. Đúng, Sơn đang ê ẩm cả người, nửa mình và đầu gối bên trái càng đau nhức, khi bước xuống đất thì buốt thót lên tận óc, nhưng Sơn chỉ hơi khuỵu chân một tí rồi lại đứng thẳng, bước đi như không.
- Kìa! Sao cậu không mặc cái quần dài của nhà vừa
gửi vào?
- Ờ nhỉ! Sơn cười.
Một tay Sơn vịn tường, một tay Sơn cầm quần xỏ nhẹ chân vào. Cũng may, đủ cúc nên Sơn mặc vẫn khít bụng, tuy người Sơn gầy dộc, chân trái vốn đã bé nay càng tóp. Ra khỏi cửa, Sơn hơi choáng vì nắng. Sơn xốc lại kính, sắp sắp cổ áo, kéo thẳng thêm tay áo. Ngước trông vùng trời và các chòm cây bên ngoài song sắt và cúi nhìn cái quần tây còn thơm mùi xà phòng chanh quen thuộc, Sơn không thể không xao động tâm trí.
Hôm nay là ngày thứ năm chúng mới lại gọi Sơn lên. Nghĩa là sau sáu đêm ngày chúng tra tấn Sơn liên miên và quần nhau lại mà vặn hỏi, dỗ dành, bỗng thôi. Chúng để Sơn không những được nằm yên mà còn được ăn đủ hai bữa cơm, rồi nhận quà bánh của người nhà gởi cho. Hôm kia, thứ bẩy, Sơn còn được nhận cả một gói mứt dứa của mẹ Sơn làm và bộ sơ mi quần tây may dạo mùa thu năm ngoái Sơn chuẩn bị lên Hà Nội học.
Không cần phải để mấy thằng đao phủ nọ nói ra, Sơn cũng biết ngay một trận tiến công mới đang chuẩn bị mà trong đợt này, vừa theo như những kinh nghiệm các đồng chí bị tù đày trước kia truyền lại, vừa chính từ bản thân rút ra, Sơn thấy rõ ràng sẽ càng phải chiến đấu quyết liệt.
Sơn tủm tỉm:
- Chiều nay trời đẹp, mình lại được mặc đẹp để tiếp ông phó cẩm mật thám vào trận đấu loại vòng hai đây.
Sơn đi chậm nữa vừa để được thở hít không khí và ánh nắng ngoài trời nắng nhiều hơn, và cũng để nhận xét và tìm ra một vài nét giúp Sơn biết được phần nào của tình hình bên ngoài đặc biệt là của phong trào. Nhưng qua cái lối đi lạo xạo sỏi, rồi bước khỏi ba bậc thềm xi măng tiến vào lối sau cầu thang lên gác, bất giác Sơn lại thấy nhói lạnh và run run bắp chân:
- Kìa! Việc gì mà phải chùng cả thần kinh như vậy? Vào đấu gì mà lại như thế?! Chú mình xoàng quá!...
Để thưởng thức đậm nữa sự tự giễu này, Sơn lảy thầm một điệu hề chèo quen thuộc và càng vui nét mặt hơn. Ông ký Thái giật nẩy người, nhấc hẳn kính ra để được nhìn rõ nữa, kỹ nữa. Thật thằng Sơn, thằng Sơn con ông, thằng Sơn út ít nhà ông đang đi đến chỗ ông, đã đi qua mặt ông và đã vào buồng giấy viên phó cẩm chính trị kia kìa. Thật thằng Sơn bé nhỏ của ông, không thể lẫn với ai, không thể lẫn đi đâu cái trán cao tóc bò liếm, đôi con mắt hơi xếch và gương mặt trái xoan cứ vằng vặc. Thật thằng Sơn vốn gầy yếu nay càng hốc hác, nhưng không hiểu bị tra hỏi, cùm kẹp thế nào, ăn uống ra sao, mà nó vẫn tỉnh táo, hơn nữa, cứ tươi như không, và vẫn được mặc quần áo sạch sẽ, đi đứng như thường thế kia?
Hay nó chỉ bị đòn nhẹ thôi? Hay nó không làm việc gì hệ trọng? Hay nó không có điều gì phạm lắm?... Hay... hay... hay đúng như ông tâm niệm và quyết định xử sự trong việc này? - Chiều hôm nay ông được gọi lên sở mật thám cho ông chánh phó cẩm chất vấn qua loa rồi lại nhận Sơn về!!!
Cặp kính lão suýt buột xuống nền gạch hoa, nếu ông ký Thái không mau tay chộp lấy. Ông càng phải nén sự run rảy và giữ cho trống ngực đập đều. Ông cũng phải cố không nhìn thẳng vào cửa buồng giấy phó cẩm Môê, và vẫn làm ra vẻ mặt tự nhiên, vừa trang trọng vừa đúng mực, của một người có học, ngay thẳng và lương thiện tuyệt đối trước pháp luật và chính phủ bảo hộ.
- Chà... chà... buổi hôm nay chúng nó lại gọi cả ông via mình lên! Năm hôm, bỏ mình không đánh, không hỏi gì nữa, lại cho ăn đủ hai bữa hai nắm cơm trấu với cá mắm thối, lại cho nhận cả quần áo quà bánh của nhà gửi gắp... dễ thường chúng nó còn cho cả mình gặp bố, chuyện với bố nữa. Chết! Các ngài mật thám ơi! Đến màn kịch này sao các ngài lại quá là nhân từ hậu hĩ vậy?!
Sơn lắng tâm trí lại. Sơn tiếp theo ý nghĩ trên đây bằng một câu tiếng Pháp:
- Với trận đấu này các ngài định dùng chiến thuật pơtipát (3)để làm bàn và hạ hẳn đối phương đây!
-----
[3] Petite passe: chuyền bóng ngắn.
Môê lại bĩu bĩu cái miệng nhìn Sơn như để cười đón Sơn vừa tỏ ý thương hại. Y ngồi khuỳnh tay sau cái bàn giấy to kê giữa gian buồng thoang thoảng khói thuốc lá Camen, quạt trần mở vu vu. Thằng Chột chỉ được đứng tít phía ngoài, khúm núm trình với Môê đã đưa Sơn lên, rồi sau khi Môê hất hàm ra hiệu. Chột liền cúi rạp đầu lùi lùi ra, khép rất nhẹ cánh cửa lại.
Lần trước, sau trận đòn cả buổi chiều, bọn Tây cậu để Sơn nằm chân xích, tay còng mê man bên cạnh những hòm điện, chày cao su, thước đồng và dây thừng, cho một thằng ngồi coi rồi đi về nhà ăn uống. Giữa lúc Sơn tỉnh dậy, thấy khát đến xé cổ và người cứ bập bềnh quay đảo, thì thằng gác tháo xích chân, lôi sang buồng Môê. Sơn được ngồi hẳn hoi ở ghế mây, dưới ngọn đèn điện sáng chói cả mắt để Môê lấy cung.
Môê không vặn cũng không hỏi điều gì, việc gì như kiểu vặn hỏi của bọn Tây cậu.
- Anh là con ông Trần Văn Thái thư ký đầu bàn giấy rất được tín nhiệm của hãng Đờvanhxy?
- Anh sắp lên Hà Nội học để thi tú tài?
- Anh thích toán, giỏi toán và thích cả nhạc, giỏi cả nhạc?
- Anh không thích giao du bạn bè nhiều lắm?
- Anh đã đọc cả Tư bản luận của Các Mác?
- Anh còn thích nghiên cứu cả triết học, và những nhà bạn mà anh thường lui tới thường là những nơi được coi là câu lạc bộ tranh luận về chính trị, xã hội?
- Anh mới hai mươi tuổi?
- Anh không nghiện thuốc lá, nhưng thích thức khuya đọc sách. Nghe nói ông Đờvanhxy rất chú ý đến anh, có ý muốn đỡ đầu cho anh, xin cho anh nhập quốc tịch Pháp và sang Pháp du học.
- Thôi... anh về xà lim mà suy nghĩ thêm, tối mai lên làm giấy khai.
Môê truyền rót cho Sơn một chén nước chè hột nóng có chế gừng của bọn thằng Phệ, thằng Chột.
Gần một giờ ở trước mặt tên phó cẩm chính trị của sở mật thám Hải Phòng, trong một phòng mát mẻ, thông thoáng, Sơn nhẹ bẫng hẳn người, và được trở lại sống với rất nhiều cảnh, nhiều việc, nhiều người, nhiều kỷ niệm mà Sơn không thể ngờ tới, không thể tưởng ra, nó lại hiển hiện và nổi lên trong óc, trong trí, trong lòng Sơn vào thời gian và không gian này. Đồng thời trong tâm trí Sơn đã nảy ra rất nhiều ý nghĩ về cái lò mổ nọ với những tay chân đao phủ nổi tiếng của nó.
Bẵng đi bảy hôm, nay Sơn lại bị dẫn vào bàn giấy của Môê. Nếu không gặp nó ở đây và không được nghe tả nghe nói về nó, thì thoạt trông nó, Sơn phải tưởng nó là một giáo sư, một kịch sĩ hay một nhà báo nào đó thường thấy trên màn ảnh. Cái tóc nó bồng bồng, đã điểm muối tiêu. Cái mặt nó trầm lặng. Cái mắt nó nhìn rất sâu rất tinh. Cái cười của nó từ tốn độ lượng. Không biết nó có từng tra tấn người như kiểu những thanh tra Tây cậu hay phó cẩm Mặt đỏ không, chứ với cái dáng cái vẻ ấy, thật khó ai nghĩ đến việc ấy.
Phải, Sơn lại được ngồi cái ghế mây xế xế bàn giấy Môê, và lần này cũng không bị còng tay, lại còn được mặc cả sơ mi quần dài và đeo kính nữa. Nếu có đôi dép da và cái cặp sách, thì là Sơn đang lên gặp ông đốc trường, nghe ông ban khen sự học hành xuất sắc, chăm chỉ, và nghe ông dặn dò cách ứng đối sắp tới với quan thanh tra học chính trong dịp ngài về đây mà lớp Sơn và Sơn được chọn để ngài xem xét.
- Cái thằng oắt này vẫn cứ muốn ăn cứt đây!
Tuy ra vẻ không xét nét gì Sơn, nhưng Môê không để sót một nét mặt, một dáng dấp nào của Sơn. Sơn không như một số đông những người bị bắt và đã bị Môê tra hỏi, lấy cung. Hoặc họ thật sợ hãi, hoặc họ thật vững vàng. Hoặc họ thật đau yếu ốm sút hay làm ra vẻ đau yếu ốm sút. Hoặc có kẻ quá ngây thơ, khờ khạo, hay trái lại, sắc sảo quá tinh anh quá. Đây Sơn tuy rộc rạc xanh rớt nhưng vẫn tươi tỉnh, vẫn hồn nhiên, hơn nữa, vẫn như không chịu biết gì là cái sự dữ dội, ghê gớm đã đến với mình, và nó sẽ còn khủng khiếp hơn nữa.
"Trong những vụ bắt thanh niên, nếu ăn được thì ăn rất ngon, nếu không thì thật là vất vả, không những thế lại còn bị uất bị nhục với chúng!"
Nhưng muốn thế nào thì thế, trong vụ này, Môê nhất định phải trúng, phải kiếm được một món to. Nếu không hơn vụ Tô, Sấm năm 1940 ở Xi măng, thì cũng phải bằng thế mới được.
Từ sau khi Tô bí thư thành ủy bị bắt, chống án lên Hà Nội bị tăng án rồi đày đi Sơn La, tiếp đó Khánh cũng là xứ ủy kiêm bí thư thành ủy bị bắt và xử tử, đem bắn ở Kiến An, thì sở mật thám Hải Phòng thanh thế càng nổi. Trong báo cáo đặc biệt lên phủ Toàn quyền, sở mật thám Đông Dương đã viết bằng chữ ngả để nhấn mạnh về phong trào Hải Phòng mà tổ chức thành ủy hiện nay hoàn toàn không còn nữa, và tất cả những đảng viên cộng sản cũ cũng như mới không bị tù thì cũng đi trại giam, hay nếu còn ai thì đều bỏ trốn không dám ở Hải Phòng nữa!...
Cam là đảng viên lớp còn lại cuối cùng. Liên lạc của Cam rất có thể là một ban cán sự đang cố thành lập, từ các tỉnh Bắc Giang Hải Dương hay Quảng Yên bắt mối về, theo báo cáo của một tên A.B (4)mang số hiệu 39. Cũng vừa theo báo cáo của 39 và của mấy chỉ điểm đặc biệt, Cam có thể là đầu mối của những cơ sở thanh niên công nhân xi măng và học sinh ở trường Bonnan. Thím Coóng và anh bạn thường đi về cùng đường chuyện trò với Cam rồi đến Sơn đều bị bắt theo "lập bô" của 39 và các chỉ điểm nọ. Thím Coóng và anh thợ cùng lò máy với Cam, kẻ bị hai trận đòn, người bị bốn trận đòn, tuy không nặng như Cam và Sơn, nhưng đều quyết tâm khai không biết gì, không làm gì cả, nên sở mật thám đã tạm giam xuống đề lao. Còn về Sơn, cả tên 39 và bọn chỉ điểm đều cam đoan là có ở tổ chức với Cam, vừa phần bọn trùm sở mật thám nhận định cũng rất quan trọng, nên Sơn càng bị tra tấn cho ra các mối liên lạc và tổ chức.
-----
[4] A.B: (viết tắt) chữ anti bolchévique: phản cách mạng.
- Hôm nay là mồng mười tháng sáu, chỉ còn hơn một tuần nữa đến kỳ thi của anh phải không?
Môê để Sơn ngồi một lúc lâu rồi mới nheo nheo mắt nhìn Sơn, hỏi câu đầu tiên nọ bằng tiếng ta. Sơn ngước đôi mắt kính trắng:
- Vâng hôm nay đã là mồng mười tháng sáu nếu đúng như thế thì sắp đến kỳ thi của tôi. (Môê ơi! Nghĩa là nếu tao khai với mày hôm nay mọi việc và nhận Cam thì tao sẽ được tha để lại đi học phải không? Và cái ngày này còn có ý nghĩa là ngày chúng mày báo cho tao nếu khai thì được sống phải không? Một kỳ thi tao sẽ đỗ với đầu bài của mày ra là: Phản bội và đầu hàng).
- Anh mà đỗ tú tài toán và triết thì đi làm gì?
- Tôi sẽ học lên cao đẳng sư phạm hoặc cao đẳng kiến trúc.
(Cố nhiên và nhất định không để làm mật thám cho chúng mày!)
- Anh đỗ kiến trúc rồi đi làm nhà cửa dinh thự cho chúng tôi, tốt đấy! Chiến tranh sẽ phải hết, xứ Đông Dương sẽ mở mang, rất cần nhiều công trình quy mô lớn, sử dụng thích hợp tài năng của anh, những người có trình độ trí thức như anh...
Sơn không đáp lời:
"- Thế ra sự thống trị của chúng mày là một chân lý tuyệt đối, bất di bất dịch? Quy luật tiến hóa xã hội thì không có hay chỉ là ảo tưởng, mà chỉ có quy luật của giấy bạc! Và tài năng trí thức của con người chân chính chỉ có thể phát triển trong việc làm bồi cho cái chế độ mà giấy bạc ngự trị, trả cho mọi giá trị... Cũng như chúng mày nhất định dưới những chày cao su, thước đồng và cùm sắt của chúng mày chỉ phải là sự khuất phục?!"
Môê đánh diêm châm điếu thuốc khác, thở khói rất nhẹ:
- Phải! Hải Phòng nơi anh sinh trưởng và được ăn học rồi đây cũng như Sài Gòn, như Đà Lạt sẽ đẹp đẽ, thịnh vượng mà chúng tôi có nhiệm vụ bảo vệ với các nhân tài của nó được chúng tôi chăm lo đào tạo thật đến nơi đến chốn. Một gia đình như gia đình của ông Trần Văn Thái nhà ta phải được hưởng những phần xứng đáng với sự làm ăn lương thiện và nền nếp gia giáo của mình.
Sơn muốn bật cười:
- "Đức chúa trời ơi! Thế ra ông phó cẩm mật thám này lại kiêm cả nhà thuyết pháp về hạnh phúc nữa. Đúng là hôm nay chúng nó cho tôi gặp bố tôi để bố con tôi đôi hồi bảo nhau làm cái công việc của thằng Giuđa và hưởng hạnh phúc kiểu Giuđa đây. Không! Không! Môê ơi! Nếu như cuộc chiến tranh này sẽ kết liễu, thì đó phải là sự kết liễu của chế độ phát xít Hítle, chế độ quân phiệt Nhật Bản, khi đó là trận chiến thắng của Liên Xô thành trì cách mạng thế giới cùng với các lực lượng dân chủ, tiến bộ và phong trào cách mạng giải phóng của các dân tộc bị áp bức. Cũng như nếu cuộc chiến tranh này sẽ kết liễu ở Đông Dương thì đó là thời kỳ cách mạng dâng cao, mở rộng tiến lên lật đổ tan tành ách thống trị và xây dựng chế độ mới. Chính trong chế độ này tao sẽ được làm việc phát triển khả năng trí tuệ. Còn như Hải Phòng, Sài Gòn, Đà Lạt sẽ đẹp đẽ thịnh vượng thì phải đẹp đẽ thịnh vượng trong tự do, độc lập, xây dựng bằng sức lực và trí não của các người lao động, họ sẽ được hưởng hạnh phúc đời sống do mình tạo nên.
Đấy mới là tương lai, mới là những viễn tưởng sau chiến tranh, hỡi con cáo già kia!..."
Cửa bỗng mở, chánh cẩm và phó cẩm Mặt đỏ vừa cười nói với nhau vừa vào buồng. Chánh cẩm người gầy, gương mặt ung ủng, mi mắt quym quýp, hút điếu tẩu, đưa cặp mắt rất lạnh nhìn lướt người Sơn. Y ngồi ghếch lên mép bàn, vắt chân, đung đưa, hất hàm cho Môê.
- Kìa, ông cho mời cả ông Trần Văn Thái lên gặp chúng ta đấy à? Chúng ta không nên để ông khách quý ấy phải chờ đợi thêm ở ngoài kia nữa.
Phó cẩm Mặt đỏ phào phào hơi rượu, làu nhàu như một con chó hay con lợn đang giữ chậu ăn:
- Thế còn ông khách trẻ đang được ông Môê của chúng ta tiếp đây không quý à? Chẳng phải khách quý mà năm hôm nay, ông ấy ngủ không phải trả tiền phòng gì cả, và chúng ta phải chờ đợi ông ấy thật khỏe khoắn tỉnh táo mới mời lên hầu chuyện!
Y chun chun mũi, khịt dài một tiếng qua mặt Sơn và cười sằng sặc nói với Môê:
- Ông cũng không nên ích kỷ tiếp lâu quá nhé! Khách quý không phải chỉ riêng của ông đâu!
Phệ và Chột càng khép nép khi đưa ông ký Thái vào, Chánh cẩm tụt xuống ghế, giơ tay bảo ông ký Thái ngồi bên cạnh Sơn đối diện y và Mặt đỏ.
- Ông Trần Văn Thái! Buổi nay ông Đờvanhxy của ông chắc phải nghĩ ngợi về sự vắng mặt của ông tại bàn giấy. À, ông Đờvanhxy lịch sự của ông vẫn khỏe đấy chứ? Kỳ sinh nhật năm bốn nhăm tuổi này, thế nào ông ấy chả lại tăng lương cho ông?
Môê cười cười bằng đôi mắt:
- Có nên nói rằng ông Trần Văn Thái là một viên chức tốt số nhất Hải Phòng này không, thưa ông chánh của tôi nhỉ? Bà Đờvanhxy mấy lần mời cả ông và bà Trần Văn Thái cùng đi Đà Lạt, nhưng cả ông và bà đều chối từ! Chao ôi! Ông và bà giữ kẽ quá! Biết bao nhiêu người phải ghen tỵ và mong ước được như ông và bà mà không được!
Mặt đỏ gườm gườm nhìn ông ký Thái, cố làm ra bộ
xuề xòa:
- Mồng một tết năm nay bà Đờvanhxy đã đưa bà Trần Văn Thái đi ôtô lễ đền Nghè lại còn lên Hà Nội lễ đền Ngọc Sơn nữa. Có phải vì thế mà bà Trần Văn Thái vừa trúng số công trái quốc gia, còn con dâu đẻ cháu trai phải không?
Đúng là ông ký Thái run người lên, luống cuống vì cả ngạc nhiên và lo lắng.
Còn thêm nhiều câu chào hỏi nữa của ba quan chánh phó cẩm mà một ai kia được nghe thì thấy như là những người quen thuộc rất thân của ông ký Thái vậy, và nơi ông vào đây không phải là một bàn giấy tra hỏi mà là một buồng tiếp khách. Chả thế mà cả con trai ông và ông đều được ngồi đàng hoàng, còn không khí bắt đầu thì hồ hởi tự nhiên, như dành riêng cho cha con ông...
Ông ký Thái còn run cả người và luống cuống vì Sơn. Ông đang được và thật được gần gụi cái hơi hướng của Sơn, trông thấy cái mặt mũi của Sơn. Đôi kính ông lại trễ xuống. Mũi ông hếch lên nhiều giây cứ nhấp nháy nhấp nháy như của một con vật mẹ hít phải da thịt vật con, hay như một người già lão háu đói đang chờ dọn bữa bỗng thấy khói cơm canh sốt dẻo. Mắt ông chưa bao giờ lại tinh lại sáng như thế, và cũng chưa bao giờ ông thấy cần phải tinh phải sáng đến như thế!
Này cái trán cao của Sơn khoáy rẽ bên trái, tóc vừa cuộn vừa xã như uốn điện. Này cái sống mũi hơi gồ dưới đôi mắt xếch vừa hiền vừa dịu vừa rất thông minh... cũng lại của Sơn... Này cái gương mặt trái xoan cũng của Sơn mà cả ông ký Thái và bà ký Thái đều thấy những cái gì trẻ nhất đẹp nhất của mình ba mươi năm trước đây.
Nếu như Sơn chưa được tha về và nếu như có đặc ân đặc phép thì ông xin hãy được ở cùng xà lim với Sơn hay ngồi ngoài cửa để chỉ nghe Sơn ngủ ngáy và thỉnh thoảng nhìn ngắm Sơn thôi! Chao ôi! Cái thằng con cấn cơm cấn sữa! Cái thằng con gầy yếu bao phen chết đi sống lại! Cái thằng con vợ chồng ông phải thay phiên nhau bế ẵm! Cái thằng con chính ông vỡ lòng a, b, c, và cầm tay bút cho! Cái thằng con học cứ như có trạng trong người và học cứ như chơi vậy!
- Cha ơi! Cha mà như thế thì chúng bảo gì cha chẳng nhận, chẳng ký?!!
Tuy Sơn chỉ nhìn thoáng ông ký Thái, còn bao nhiêu tinh thần của Sơn đều dồn cả vào để nhận xét bọn mật thám và tính toán các cách đối phó, nhưng Sơn vẫn thú nhận được đầy đủ những nét mặt, vẻ người của cha Sơn. Khi còn ở nhà, Sơn chỉ gần cha trong hai bữa ăn với một chỗ ngồi cố định bên tay trái cha và bên tay phải mẹ. Rồi thỉnh thoảng, những đêm mùa đông rét buốt hay những trưa hè oi nồng, mấy anh chị em Sơn thường quây quần chuyện trò với cha mẹ. Nhưng Sơn rất ít để ý đến cha, nhất là nhìn kỹ một đôi nét đặc biệt của gương mặt hay vẻ người cha. Tuy vậy, bao giờ ông ký Thái cũng như bà ký Thái đều thấy trong những câu nói rất ngắn và khẽ của Sơn, hay trong những cử chỉ rất nhẹ nhàng của Sơn, đều có một tình thương yêu mình mà quái lạ, sao các con khác lại không được như thế, không có như thế!
Nay cũng vẫn cái đầu tóc húi ngắn hoa râm, cũng vẫn cái trán ngắn nhăn nhăn, cũng vẫn cặp mắt hé hé nheo nheo cũng vẫn cái miệng đã móm, cũng vẫn cái yết hầu gồ xương và lằn gân, cũng vẫn cái hình người hơi khom khom lật đật... cũng vẫn tất cả những cái rất quen thuộc của cha Sơn ấy, Sơn bỗng thấy như khác hẳn. Khác hẳn trong sự thấm thía của tâm trí Sơn, khác hẳn trong sự gợi nhớ của trí tưởng Sơn, khác hẳn trong ý thức trách nhiệm của Sơn.
Năm 1939, Sơn học xong năm thứ nhất trường Thành chung, Sơn được lên Hà Nội chơi có vào thăm trụ sở của Đoàn thanh niên dân chủ và nhà báo Thế giới, tuần báo Sơn được phân công nhận của đại lý Hải Phòng đem bán cho một số bạn thân bạn tốt và một số gia đình tin cậy khác. Sơn đã gặp và rất có cảm tình ngay với một anh có vẻ đang hoạt động tích cực của phong trào mà Sơn được biết là sinh viên trường Luật. Người anh cao lớn gần như quá khổ. Ai đứng bên anh cũng thấp, kể cả một anh trong ban lãnh đạo công khai của Đoàn, nổi tiếng là lực lưỡng và khỏe, thường thường trong những cuộc mét tinh hay biểu tình tuần hành thị oai, anh này đều ở trong đội xung kích để bảo vệ những đồng chí nam nữ diễn thuyết, và anh thường xô xát với bọn mật thám để đánh tháo và gỡ đường cho đồng chí mình chạy trốn. Cũng như anh thường phải chịt họng, thộp ngực dúi cổ những tên trốtkít chuyên môn hô những khẩu hiệu quá trớn một cách quái quỷ và gây sự lộn xộn ẩu đả trong hàng ngũ quần chúng đấu tranh.
Tóc anh sinh viên đã húi kiểu móng lừa, mắt lại sáng, miệng lại hay cười, nên gương mặt anh càng vằng vặc sự tươi trẻ và thông minh. Trước khi rời Hà Nội, Sơn còn gặp anh ở hiệu sách của Mặt trận trước chợ Đồng Xuân mà anh và vợ anh làm đại lý. Sơn mua cuốn Lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô (B) và cuốn Văn hóa và Quần chúng, được anh giới thiệu rất kỹ và rất say những chương về triết học và chủ nghĩa tả chân xã hội. Năm ngoái, Sơn lại lên Hà Nội và lại đi qua trụ sở của Đoàn và hiệu sách của Mặt trận. Sơn đi qua để suy nghĩ và cũng để khêu gợi một cách sâu sắc hơn về hình ảnh và sự hy sinh của những chiến sĩ, những người anh, những đồng chí hơn tuổi đã thoát ly, nhiều kẻ đã bị tù đày và đã bị chết. Người sinh viên cao lớn, tóc húi kiểu móng lừa, mắt sáng, miệng cười, toàn thân toát lên một tinh thần cởi mở tươi rói và tin yêu tuyệt vời ấy, vừa mới có tin bị bắt và chết ở sở mật thám Hải Dương.
Chúng nó biết anh là cán bộ mới và ở một cấp quan trọng nên hết sức tra tấn anh. Qua không biết bao nhiêu trận, chúng nó chỉ được nghe một tiếng "không", chỉ được nhận lại một bản giấy trắng y nguyên, và cuối cùng, khi anh tuyệt thực để phản đối, chúng phải bơm sữa vào đít anh, rồi gọi cha anh, vợ anh trên quê nhà xuống, cho vào thăm anh hẳn trong xà lim để dỗ anh, nhưng mỗi khi chúng hỏi anh câu gì, anh chỉ lắc đầu.
Những đồng chí và anh em cùng bị bắt giam có tả lại Hồng Giang về sau chỉ còn là một bộ xương dài nghêu, chân bị cùm, nằm duỗi thẳng rất đàng hoàng, mặt vẫn tươi với đôi con mắt là sống, không nói một câu gì suốt hơn hai mươi ngày nhịn ăn nhịn uống rồi cắn lưỡi chết. Hồng Giang, anh sinh viên trường Luật ấy là một cán sự trong đám cán sự trẻ tuổi nhất của Xứ ủy Bắc Kỳ hồi đó...
- Hôm nay chúng nó cũng cho cha gặp ta. Nhưng ta không phải là một bộ xương gầy đói và chân không bị cùm nằm liệt trong xà lim. Như thế là ta may mắn và sung sướng quá. Phải không cha ơi! Như thế là con may mắn và sung sướng quá cha nhỉ?
Bởi vậy, ông ký Thái càng ngắm, càng nghĩ, lại càng ngạc nhiên vì thấy thằng con ở trước mặt ông và trước mặt bọn mật thám đang vây lấy nó kia, vẫn rất hồn nhiên tỉnh táo, và vững vàng một cách lạ.
Trong phòng giấy Môê, tiếng cười nói càng như cởi mở đậm đà mà trang nhã hơn. Tuy đôi lúc phó cẩm Mặt đỏ đã lấy tay che miệng để ngáp và cặp mắt hắn càng đỏ vằn, hết nhìn ông ký Thái lại nhìn Sơn và nhìn cả Môê. Còn chánh cẩm vẫn ra vẻ không bận bịu gì cả vì đây là phần việc ở trong quyền hạn không phải của mình. Nhưng cái bộ mặt bì bì của y, với cặp mắt sắc lạnh thì cứ một phút một tinh ác thêm, còn hơn cả Môê mà sự thâm hiểm cũng đã ghê gớm trong cái cười, và trong giọng nói rất điềm đạm, kẻ cả.
Những câu hỏi và gợi chuyện bắt chuyện càng làm ông ký Thái không thể tưởng tượng được.
Nào bao giờ ông sẽ về hưu và sẽ xây lại nhà ở quê? Nào ông rất có thể ra làm nghị viên Bắc Kỳ, Hội đồng thành phố, Hội trưởng Học giới bảo trợ hay Hội các công nhân viên chức Việt Nam ở Hải Phòng, và sẽ được hàm ngang tuần phủ, án sát nếu ông muốn, mà điều đó thật rất xứng đáng với một người đã làm việc lâu năm cho nền thương mại kỹ nghệ, có đức độ và được dân phố quý mến tín nhiệm như ông. Nào sự sống, cách ăn ở và cả lý tưởng của ông nữa không còn thể thích hợp với một thời đại nào hơn là thời đại này đang phục hưng dưới ba khẩu hiệu Cần lao, Gia đình, Tổ quốc, với một vị quốc trưởng được muôn người như một thương yêu, vâng lời, kính phục là thống chế Pêtanh cứu tinh của cả nước Đại Pháp và các xứ bảo hộ (!)... Hay ông về già sẽ làm cố vấn cho phòng thương mại, rồi cùng các con trông coi trường dạy những thư ký kế toán cao cấp cho Hải Phòng... Nghe nói bà ký Thái nấu cỗ rất khéo và thêu thùa cũng rất giỏi, hội nữ công Hải Phòng không được bà làm ủy viên thật là thiệt thòi. Rồi đây quán cơm thanh niên lao động cũng như Hội bảo trợ các trẻ mồ côi hay các cuộc cứu tế của Hải Phòng đều phải mời bà ký Thái, nếu bà không hoạt động trong ban tài chính thì cũng phải là hội viên danh dự v.v...
- Thưa ông Trần Văn Thái, người công dân và viên tư chức của thành phố Hải Phòng, đấy ông xem những kẻ cai trị dân bản xứ là chúng tôi đây, như thế có phải không biết người biết của nói chung, và nói riêng, là không chú ý đến ông và gia đình ông. Và có sự chú ý đó không phải vì đã xẩy ra... việc hiện hành đáng tiếc của Trần Vũ Sơn nhà ông!
Môê lập bập điếu thuốc ở góc miệng nói bằng tiếng Pháp, trong khi chánh cẩm mắt nhoi nhói nhìn Sơn, mỉm cười:
- Ông bạn Môê! Sự chu đáo của một người làm công việc trị an như ông thật là phải nói khó mà tôi theo được!
Ông ký Thái chớp chớp mắt, cặp mắt nhăn nhíu của ông thoáng như mờ đi dưới cái trán ngắn mồ hôi vã ra lấm tấm.
Môê hất vai nhún nhẹ một cái:
- Ông chánh của tôi hơi quá lời ban khen đấy!
- Thôi! Đéo mẹ các anh, chỉ được cái bẻm mép với nhau! Không có cha các anh đây mướt mồ hôi mồ kê quần nhau với chúng nó thì các anh cứt cũng chẳng có mà ăn chứ đừng nói hết tăng ngạch lương này sang ngạch lương khác, hết hưởng món quỹ đen này lại đến món quỹ đen khác.
Phó cẩm Mặt đỏ không cười, khịt khịt mũi mà chửi thầm.
Chợt Môê kéo ngăn bàn, lấy một gói những cuốn sách triết học, chính trị, sổ nhật ký và cả chiếc sáo Sơn làm lấy vẫn thổi.
- Thưa ông chánh của tôi, tôi xin được phép giới thiệu với ông thêm một nét riêng nữa của người học sinh trẻ tuổi đang ngồi trước mặt chúng ta này. Anh không những đang mê say làm công việc gọi là chính trị, mà còn là một nhà nghệ sĩ trẻ rất có tài. Đồng thời là tông đồ của Các Mác, anh còn là khách tình si trẻ tuổi của Thần âm nhạc nữa. Âu cũng là một biểu hiện của mâu thuẫn thống nhất và biện chứng!
Chánh cẩm lim dim mắt nhìn chiếc sáo nhỏ nhắn bóng như quang dầu của Sơn buộc trên mặt chồng sách báo chữ Pháp mà nhiều kẻ rất tự hào và kính phục dù chỉ được nhắc đến một số bài và tên tác phẩm và tác giả.
- Ông phó cẩm của tôi, ông đã được nghe nhà tài tử Sơn dạo nhạc?
Môê sững tâm trí lại:
- Tôi chỉ nghe tiếng đồn. Nhưng chắc đã thành tiếng đồn thì phải hay. Không có lửa sao lại có khói?!
- Vậy nhân dịp này, tôi muốn tài tử Sơn nổi tiếng cho chúng ta nghe một vài khúc sáo sở trường.
Tất cả những câu hỏi, giọng cười nói của ba tên chánh phó cẩm mật thám và tất cả tình ý đầu mày cuối mắt của chúng cứ mỗi phút thêm một sức đè nén ngột ngạt trong người Sơn. Luôn luôn tâm trí Sơn hét lên và Sơn đã lo mình sẽ mất bình tĩnh vì phải chịu đựng căng quá, mệt quá! Thế nào màn kịch cuối cùng cũng khai diễn mà Sơn sẽ phải có một tinh thần tỉnh táo để bảo vệ cả cho cha mình, và đó là điều quan trọng.
Nhưng tới lúc Môê đưa những tài liệu và chiếc sáo ra thì Sơn như phút được gội qua một làn gió mát. Đầu óc Sơn không những nhẹ và tươi lên mà còn thấy có thêm sức mạnh, tựa hồ mỗi tập sách một trang báo là một con người, là rất nhiều người, hơn nữa, là tất cả giai cấp vô sản và quần chúng cách mạng bao bọc lấy Sơn, và đồng thời là chân lý đã thành lịch sử đến đây cổ vũ cho Sơn chiến đấu để cùng chiến thắng.
Tiếp theo, một nguồn vui man mác chưa bao giờ từng thấy, từ chiếc sáo bé nhỏ thân yêu rung lên thổi vào lòng Sơn.
- Chú Trương Chi ơi! Chào chú! Chào chú! Cả chú cũng phải vào sở mật thám và bây giờ lại gặp tôi đây!
Bởi vậy, Sơn gần như bị choáng và không thể tưởng rằng lại được nghe một câu nói như câu nói trên đây của chánh cẩm. Sự mừng rỡ làm Sơn run run cả tay nhưng ngay giây đó tâm trí Sơn xóc lên như khi Sơn sắp phải có một đáp số cho một bài toán rất lạ. "Đượ