Thời Kì Đen Tối Chương 12

Chấn giật mình, giơ ngón tay sát nữa vào khe liếp nắng để nhìn rõ hơn. Đúng vết răng cắn, thây lẩy miếng vẩy và một lỗ sâu còn mâng mâng máu. Chấn toát mồ hôi trán, cố nhớ lại cái cảm giác rờn rợn trong cơn sốt hôm trước.

Chấn nóng quá, không biết có rứt xé quần áo không. Nhưng để làm dịu sự nung nấu trong người, Chấn đã có ý nghĩ phải sao hạ được cái nóng, và muốn hạ được cái nóng thì phải, một là có cảm giác thật mạnh át lên, hai là rút cái "khí uất". Chấn đã đưa ngón tay trỏ cắn và cắn đến đứt thịt, máu mặn tứa đầy miệng. Sau đấy Chấn không còn hay biết gì nữa. Rồi không phải một giờ hai giờ, mà hình như hai ngày ba ngày, đến sáng hôm qua, Chấn mới lại thấy mình tỉnh dậy. Chấn váng vất nhận ra được cảnh vật, sự việc chung quanh, và bàng hoàng đếm đốt ngón tay thấy mình đã mê mệt như thế là đúng nửa tháng.

- Cả những trận thổ huyết, kiết lỵ nặng nhất ở các nhà tù và trại giam cũng không lâu như trận này!

Chấn lặng người đi, vừa mừng lại vừa lo. Chấn chớp chớp mắt nhìn khắp gian nhà, từ cái giường tre Chấn đang nằm, cái chăn tải và cái chiếu rách Chấn đang đắp, đến những bức tường đất, khung cửa song tre, tấm cửa liếp, rồi đến cả dui kèo cột tre và mái dạ ám khói, đến những chỗ dột nát, nắng sói vào từng lỗ to như đồng xu, với những đốm bụi sáng li ti bay khắp xó tối. Tuy cảnh nhà đây úp súp thuộc vào hàng ấp nhái cùng khổ nhất, nhưng vẫn làm Chấn thấy ấm cúng, thoải mái một cách lạ.

- Bác giáo dậy uống nước. Trưa nay bác phải cố ăn lấy lưng bát cơm. Người ốm dậy có ăn được cơm mới chóng lại sức:

Bác chủ nhà của La lễ mễ bưng cả ấm đất nước vối đun sôi lót tay bằng cái nùn rơm đặt dưới chân giường. Chấn vội đưa tay nắm lấy cổ tay bác chủ nhà:

- Cảm ơn bác, bác cho tôi bát nước. Còn trưa bác lại cho tôi ăn cháo.

Gương mặt Chấn vẫn xanh bủng và hốc hác, nhưng nụ cười thì tươi tỉnh, thật là hiền lành, gần gụi. Bác chủ nhà hấp háy đôi mắt kèm nhèm nhìn và rờ rờ trán Chấn:

- Đã mát rồi đây! Bác giáo phải ăn cơm thôi. Bác không phải sốt thương hàn đâu! Bác kiêng kỹ quá. Chúng tôi chỉ vừa dứt cơn sốt là phải ăn cơm ngay, không thì đói không chịu được (bác cười hị hị). Cái tang xấu đói mà!

- "Tôi sốt thế này không phải sốt thương hàn! Vậy thì sốt rét vỡ da?... Mười sáu mười bảy tuổi đang đi học, tôi không sốt rét vỡ da, nay ba mươi hai, ba mươi ba tuổi tù tội về thì lại... sốt rét vỡ da? Sốt để rồi lớn, rồi khỏe mà chiến đấu trong giai đoạn mới đang chuyển bước?!" - Chấn cười một mình.

Tinh thần của cuộc thảo luận vừa qua trong buổi họp để chuẩn bị cho Chấn trốn trở về Hải Phòng hoạt động,

lại như thành chữ của một bản đúc kết nổi lên trước

mắt Chấn.

"Tình hình chiến tranh thế giới đã có sự chuyển biến to lớn. Hồng quân Liên Xô từ thế phòng ngự đã chuyển sang phản công. Sau khi đánh bại phát xít Hítle ở Stalingrát, tiêu diệt 33 vạn quân của chúng từ tháng 11 năm 1942 đến tháng 2-1943, quân đội Xô viết bắt đầu phản công trên khắp các mặt trận. Thắng lợi liên tiếp của Hồng quân Liên Xô đã cổ vũ và tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc chiến đấu để tự giải phóng của các dân tộc bị phát xít và đế quốc áp bức ở phương Tây cũng như phương Đông. Dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Trung Quốc, nhân dân Trung Quốc đang giành được nhiều thắng lợi. Các cuộc càn quét của phát xít Nhật vào căn cứ cách mạng đã bị Hồng quân và nhân dân Trung Quốc đánh cho thiệt hại nặng nề".

"Cách mạng Việt Nam đang có một đà phát triển mới. Chiến tranh làm cho nền kinh tế Đông Dương ngày thêm lụn bại. Đời sống của nhân dân dưới hai tầng áp bức của Nhật Pháp càng khổ cực, ngột ngạt vô cùng. Những hành động tham bạo, tàn ác dã man của phát xít Nhật càng như đổ thêm dầu vào khối lửa căm thù của dân chúng. Toàn thể dân tộc đều sâu sa thấm thía tinh thần dân tộc bị lăng nhục chà đạp, và đời sống càng ngày càng cùng cực nguy khốn. Mâu thuẫn giữa bọn thống trị Nhật Pháp ở Đông Dương ngày càng sâu sắc. Dưới ánh sáng của nghị quyết mới đây của Hội nghị Ban thường vụ Trung ương Đảng đã dọi lên cho chúng ta thấy rằng: phong trào cách mạng Đông Dương có thể bỗng chốc tiến lên bằng những bước nhảy vọt."

Chờ bác chủ nhà phẩy xong đám bụi ở giường, Chấn nắm chặt thêm cổ tay bác chủ nhà, cười:

- Bác dái (1)Mùi cứ cho tôi ăn cháo thêm bữa nữa... Tôi ăn cháo thấy tiêu và mát trong ruột lắm! À! Hôm nay có chợ, bác lại mua cho tôi tấm mía. Đây tiền đây, nhờ bác...

-----

[1] Tục địa phương có con trai đầu lòng thì gọi là "dái" con gái là "đĩ". (Tác giả chú thích).

Bác chủ nhà cứ co tay lại, còn Chấn cứ dúi vào tay bác đồng năm xu, trong khi ấy thằng Mùi đứng ngoài cửa hàng càng trố mắt ra nhìn.

- Hị hị hị... bác giáo giữ ý quá! Giữ ý quá!

Bác chủ nhà tươi tỉnh chào Chấn rồi ra cổng gọi thằng cu Mùi hái hoa sim ở ngoài đồi về. Bác xuống bếp, gánh hai bó củi đi chợ kẻo muộn. Chấn với cái khăn bông ở đầu giường lau lau cả mặt, gáy, cổ. Sau đó Chấn nghển người, lật chiếu lên, lấy cuốn sổ tay và bút chì. Chấn càng mừng thấy đầu mình chỉ còn hơi nặng nặng chứ không chói buốt, mặt mày cũng không sa sầm như khi cầm đến giấy bút chiều qua, tuy vẫn run run tay. Những khoản chi tiêu ấy, Chấn ghi làm hai cột vào những trang riêng giữa sổ. Cột bên trái thêm bốn xu tiền đò và hai mươi nhăm xu bữa cơm của đồng chí giao thông. Mấy chữ "đồng chí giao thông" Chấn viết bằng một dấu hiệu riêng. Cột bên phải, ghi hai mươi nhăm xu bữa cơm của Chấn, năm xu cắt tóc và mười hai xu xà phòng. Tổng cộng, Chấn định viết hẳn, nhưng cứ thấy vương vướng thế nào ấy. Chấn phải giở hẳn chỗ tiền lẻ để kiểm lại, sau khi trông ra ngoài xem xét. Đúng còn ba hào rưỡi, ba tờ giấy một hào mới và một tờ giấy năm xu phải can ở giữa vì mấy lần trả, người ta đều chê rách không nhận. Nghĩa là chưa khớp với tổng số món tiền bốn mươi đồng của Tổ chức đưa Chấn để làm quĩ hoạt động và sinh hoạt phí, vì thiếu mất hai hào rưỡi, ấy là đã ghi thêm cả, năm xu hôm nay gởi mua mía.

- Chết! Thôi chết! Quên không ghi tiền uống nước chanh ở cây số 15 và tiền mua thêm cái bút chì dự trữ, gọt sẵn để trong cặp kia.

Tìm được ra món tiền, Chấn mừng quá, lổm nhổm định ghi, nhưng lại vương vướng.

- Không! Tiền bữa cơm của dét tê (2), thì ta có thể tính vào hoạt động phí, nhưng hai hào nước chanh, dù ta có bổ cho dét tê phải chịu một hào thì vẫn cứ không... minh bạch. Đi đường khát đã có nước chè xanh, nước vối, không thì xin nước mưa, nước giếng. Đây những một hào nước chanh, gần bằng nửa bữa cơm, thì Đoàn thể làm sao đủ tiền quĩ chi cả sự tốn kém này! Dét tê có đòi uống đâu, ta gọi ta phải chịu chứ! Ừ, muốn uống ngon, thì phải bỏ tiền mình ra mà trả, nhất là để thết khách. Nhất định phải như thế! Và nhất định từ rầy cứ trước khi đi ngủ, phải ghi nhật ký, phải kể rõ các món chi tiêu!

-----

[2] Dét tê (viết tắt) giao thông.

Chấn viết rất đậm con số 20 xu và chữ nước chanh, đoạn cất sổ dưới chiếu, nằm lại thẳng thắn, hai tay giao trên bụng, làm những cử chỉ hô hấp, rồi chuyển tâm trí sang những việc chính, những công tác sắp tới.

- Chú Năm ơi! Chú ốm nặng đấy à? Làm sao chú lại ốm thế?

Thằng La đã về, chưa kịp cất hòm đồ, nó cứ định ôm lấy Chấn, đỡ Chấn ngồi dậy.

- Chú uống thuốc gì? Chú có uống thuốc không? Chú có phải tiêm hay đón ông lang không? Chú đã ăn được cơm chưa? Giời ơi! Sao chú lại để ốm để sốt nặng thế?!

Cái Lu thập thò ngoài cửa, thô lố mắt nhìn, tay vẫn cầm gói kẹo bột và hai quả chuối. Chấn biết công việc có kết quả nên La mới hoan hỉ rối rít như thế. Chấn nắm lấy bàn tay La, cười:

- Cũng chỉ sốt rét như cháu thôi! Cháu về bằng ôtô đấy chứ? Xe chạy từ mấy giờ mà cháu lên đây sớm thế?

- Cháu đi nhờ xe... Cháu đáp xe cam nhông chở thóc cho kho Nhật. Tài xế còn cho cháu ăn cả cơm nữa. Chú có tự tiêm được lấy, không thì cháu đi mời phemiê tiêm ngay thuốc bổ cho chú.

La trông trước trông sau, hạ thấp giọng.

- Bác Vy bố trí xong cả rồi. Nội nhật ngày kia thì bác đón chú. Bác dặn đi dặn lại cháu phải đưa chú đến địa điểm, bảo đảm trăm phần trăm an toàn...

Chấn không nén được hồi hộp:

- Nột nhật ngày kia bác Vy đón tôi? Và bác Vy bảo cháu phải đưa tôi đi!...

La cất hòm đồ lề, ra vườn đi sau. Chấn liền cuộn chiếu, gấp lại chăn, ngồi hẳn lên một lúc. Rồi mặc kệ trong người vẫn còn như rỗng và mặt mày chỉ chực quay lộn, Chấn bước xuống đất, vịn vịn mép giường lần lần đi. Đúng là đầu gối Chấn sắp long hay chỉ chực khuỵu xuống, nhưng Chấn cứ bước. Chấn nhằm cái cột trong để nếu có mệt có ngã thì ôm lấy mà tựa mà nghỉ. Rồi từ cột trong, Chấn ra cột ngoài, và từ cột ngoài, Chấn tiến ra bậc cửa.

Gió vẫn lạnh tuy trời đã có nắng to. Chấn càng nôn nao. Chấn cứ đứng ôm lấy cái cột quân bên cửa mà nhìn cảnh vật. Chấn nhìn hẳn lên đỉnh trời chói rực cho mắt làm quen và cả cân não cũng quen nữa. La trở vào sợ quá. Người Chấn không những rộc rạc mà còn lêu đêu, chỉ có da bọc xương, đôi mắt lỗ đáo, gương mặt vàng vọt. La chạy vội lên, ôm lấy cánh tay Chấn.

- Chú Năm định đi sau đấy à? Sao chú không gọi cháu? Nhỡ chú cảm lại thì khốn?

Chấn lắc đầu:

- Sốt đến như trận này thì không còn thể nào chết vì bệnh tật nữa! À, vậy thì mai ta đi sớm chứ!

- Mai chú đã đi được à? Chú đi sớm làm gì?

- Đi sớm cho tỉnh táo, và còn phòng nhỡ xe nhỡ đường.

- Chú định đi xe gì đi đường nào, mà phải lo xa lo kỹ như thế?

- Ta đi bộ cháu ạ. Đi bộ rồi đi xe kéo từng chặng từng chặng.

- Không được đâu! Người chú còn yếu thế kia, cháu không để chú đi bộ đâu! Cháu xem tình hình, cháu sẽ thuê xe cao su đi ra cây số 5, rồi cháu lại đón xe cam nhông quen đáp thẳng về Đông Triều. Thôi chú cứ mặc cháu lo liệu việc xe cộ, chú vào giường nằm nghỉ, để sáng ngày kia thì đi. Sáng ngày kia đi sớm cũng vẫn dôi thời giờ chú ạ.

Chấn lại lần lần men men bức vách, vịn các cột đi vào giường. Chấn thay quần áo cho La giặt. Bữa trưa hôm ấy, Chấn ăn hết bát to cháo hành tía tô, đập trứng gà chế nước mắm, và một quả chuối của La mua. Giữa trưa La nấu nước lá tre lá bưởi cho Chấn vừa xông vừa lau người. Bữa chiều Chấn ăn được lưng cơm chan canh rau ngót. Vợ chồng bác chủ nhà cứ định sang hàng xóm vay gà để làm cơm; cả mấy nhà hàng xóm và mấy người đi củi làm than ở ấp đều bảo nhau lại đến thăm Chấn. Bác chủ nhà xin mấy nắm chè xanh về nấu một nồi nước to và thắp hẳn cây đèn treo giữa nhà để tiếp khách.

Tuy vẫn phải tựa vách, nhưng vui trong tinh thần và tỉnh trong người, nên Chấn gượng ngồi được chuyện với bà con. Mấy lần Chấn phải đưa mắt cho La giữ ý, kẻo cứ cái đà say chuyện mà nôn nóng tuyên truyền, thì La còn nói hăng nữa! Toàn về thời sự, về đời sống, về Nhật Pháp, về các tin tức đấu tranh khắp nơi, với đám người nghe mà Chấn biết rõ có mấy đồng chí Việt Minh, nếu họ không phải là đồng chí kiên trung của các cuộc biểu tình, tuần hành gần đây, thì cũng là những đồng chí tham dự hăng hái nhất của vùng này.

Đặc biệt là hai tin tức mới đăng trên báo bí mật Cờ giải phóng về cuộc chống thuế, chống thu cướp thóc gạo của bà con nông dân và buôn bán nhỏ trên Yên Thế, và cuộc chống đánh đập, đòi tăng gạo phát, tăng tiền lương của phu phen làm trường bay cho Nhật ở Cầu Lồ, thì La kể cứ vanh vách ngày tháng với các chi tiết, y như La được trông thấy, được tham gia vậy...

Trưa hôm sau Chấn và La ra đi. Chấn phải viện đủ các tình các nhẽ mới không bị giữ lại để nhà chủ chăm nom ăn uống thuốc men thêm. Chấn nói rằng mấy nhà có con đón Chấn về bảo học đã chọn được ngày, vừa phần hôm đó lại là giỗ tổ mà ông trưởng họ Chấn đã trách móc Chấn nhiều lần vì tội cứ đi xa, bỏ cả lễ nghĩa với tổ tiên. Vừa phần, Chấn cũng đã thật khỏe, bà con không nên lo ngại quá cho Chấn.

Chấn và La đi bộ, toàn những đường bà con đi chợ tắt qua mé dưới tỉnh lỵ Bắc Giang và sông Thương.

La mặc thêm một áo tây đã rung rúc, đội mũ cát lợp vải ka ki nên trông người lớn hẳn, càng có vẻ một phó cạo trẻ, nghề nghiệp làm ăn giao thiệp đúng mực. Chậm chậm sau La, Chấn đội khăn xếp, bịt khăn nhiễu trắng, mặc áo the thâm, đi giày vải đen. Chấn đeo kính râm, lại còn đội nón dứa để không còn ai thấy cái đầu hói và đôi mắt lông quặm đã thành đặc điểm của Chấn. Hai người sang khỏi sông thì đi men theo chân một dãy núi, qua những thôn, những ấp, những làng vắng lặng, có quãng cách nhau hai ba quả đồi bãi sim bãi mua rậm rịt, dân chúng đây đang được chắp mối và xây dựng thêm cơ sở.

- Kia là làng Mỹ Điền, làng ông Cả Huỳnh con nuôi cụ Đề Thám đấy chú ạ... Người ta bảo ông Cả người lệch vai mà bắn rất giỏi. Lính Tây gờm nhất cây súng của ông Cả Huỳnh, còn lính ta thì bảo đạn của ông Cả Huỳnh có mắt.

- Còn làng bên kia đường tàu nghịch lắm, rất chi là bướng, đã làm bay cả chánh tổng cả quan huyện. Nhiều tay võ giỏi kéo dân lên tận phủ Yên Thế cướp trâu của các chủ ấp. Cháu cắt tóc cho mấy ông cụ ngoài bảy mươi tuổi rồi mà vẫn đi cày, mỗi ngày năm sào chiêm trũng. Trời rét chết cá chết cò, các cụ ra đồng chỉ đánh mỗi cái khố và áo buồm cói cụt tay. Mấy cụ cứ bảo cháu về ở trọ rồi dạy võ cho.

- À cái làng ở dưới chân đê ấy hở chú? Cả làng này, khắp mặt đều đi tù...

- Sao, làm sao?

- Nấu rượu mà lại! Ngoài đê cứ nát ra vì giấu rượu. Ai đi chợ mua lợn, thấy lợn của làng ấy, thì không còn bỏ đi sang hàng khác được! Con nào cũng béo, cũng đỏ mòng. Chả các chú lợn được vỗ ăn bã rượu trộn cám mà lại. Họ hồ cả lợn. Lính đoan đội đoan ta lơ mơ về khám về bắt, thì chỉ gặp toàn đàn bà thôi. Vậy mà không bị què cũng bị quặt, có khi bị lột hết quần áo, phải nhờ phu điếm làng khác khiêng về đồn...

- Chú ạ, dải núi ấy gọi là Nham Biền, tục truyền có một đàn trăm con phượng hoàng bay qua nếu đỗ xuống cả thì vua sẽ về đóng kinh đô. Đã có chín mươi chín con là xuống nhưng dân vùng nhất định đuổi, không cho con thứ một trăm đỗ, rồi tất cả phải bay đi...

Chuyện của La như không thể dứt được. Hai người vào một quán nghỉ chân. Uống hai viên ký ninh vàng và ăn bát bánh đúc chan với riêu cua đang sôi âm ỉ trên bếp, Chấn vã mồ hôi thấm ra cả ngoài áo. La cứ ép Chấn ăn thêm bánh kẹo và nghỉ thêm nữa. Khoái chí, La xin bà cụ hàng một mồi thuốc lào, rít thật lâu rồi mới lừ đừ đứng dậy:

- Chú ơi, chú cứ đi chậm chậm. Thế nào tối nay cũng đến Đông Triều, sớm mai là gặp bác Vy mà. Chú phải giữ sức, không thì cháu phải trách nhiệm đấy!

Quá trưa nắng yếu, gió đồng gió sông thổi mạnh thêm. Các cánh ruộng mới trồng đay rào rào như sóng. La đi sát bên Chấn, có lúc nắm lấy cổ tay Chấn.

- Chú Năm à! Chú cũng ở trên mạn ngược chỗ mẹ cháu phát vãng, chú là tù chính trị bị giam, chú được nằm màn mà chú còn ốm, sốt nặng như thế, không biết mẹ cháu là tù án thường, và là tù đàn bà thì còn ốm còn sốt đến đâu?

La lại làm Chấn nhớ tới chuyến ôtô lên trại giam đỗ dọc đường gặp một thằng bé bán nước thảo lảo, ai ngờ nay là thằng La, và Chấn lại nghĩ đến sự nghẹn ngào của thằng La khi La kể chuyện bố mẹ và các em mình lần trước cùng đi đường với Chấn. Chấn đặt tay lên vai La:

- Rồi tôi sẽ nói cho cháu biết thêm không những đời sống của mẹ cháu ở nhà tù Hà Giang, mà còn những đời sống ở các nhà tù khác nữa, như Sơn La, Côn Đảo, Ban Mê Thuột. Chính vì phải xóa bỏ những địa ngục ấy, và đó mới chỉ là những địa ngục nhỏ bé thôi trong cái địa ngục rộng lớn là thuộc địa Đông Dương và đất nước Việt Nam này, nên ta phải cố sức tuyên truyền giác ngộ và tổ chức mọi người lao khổ, cùng mọi người lao khổ đấu tranh một sống một chết với chúng nó...

- Như thế cả tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn và các tỉnh rừng núi hiểm trở khác nữa phải thành chiến khu chú nhỉ!

- Không! Không phải chỉ có các tỉnh rừng núi hiểm trở sẽ thành chiến khu mà ngay cả vùng quê ta đang qua đây, các làng mạc dưới đồng bằng, các thôn xã chung quanh thành phố, và cả các xóm, các ngõ, các khu nhà máy, xưởng thợ trong các thành phố.... cũng có thể thành chiến khu cả. Đâu có quần chúng giác ngộ, tổ chức chặt chẽ, đoàn kết mạnh mẽ, quyết tâm đấu tranh võ trang, có Đoàn thể lãnh đạo, nắm vững tình thế, phát động đúng thời cơ thì đấy sẽ lập nên chiến khu, sẽ thành chiến khu...

- Chú ơi! Hay quá!... Thích quá!...

Chấn vỗ khẽ vào vai La:

- Hay quá, thích quá!... nhưng phải luôn luôn có ý thức cảnh giác và tuyệt đối giữ bí mật của Tổ chức, và khi gặp bước gian nguy khó khăn thì phải tuyệt đối hy sinh cho Cách mạng... trung thành với Cách mạng...

Chấn và La đã ra ngoài đường đá. Phía trước mặt chỉ còn một vài quả đồi chum chủm. Đồng ruộng xa tắp. Chân trời với những đám mây trắng đục mênh mang như biển khơi mù sương. Chấn có cảm tưởng như đã được đi hẳn trên đất duyên hải, chỉ còn cách bến Sáu Kho và thành phố Hải Phòng năm sáu cây số, ở một quãng gần cửa Đồ Sơn hay Quảng Yên. Chấn phải đi khỏi Hải Phòng đã tưởng không bao giờ còn được trở lại. Đúng năm năm. Ba thành ủy bị vỡ. Người bị tù, ho lao chết ở Sơn La: Tô gầy. Người bị xử tử: Khánh. Khánh giải sang Kiến An, bị bắn chết dưới một chân đồi. Cả hai cùng đi đày với Chấn ở Côn Lôn về. Khánh còn là bạn học trường kỹ nghệ ở Hải Phòng và đã ở cùng banh ngoài Côn Lôn với Chấn và Quất, bố Cam.

- Chấn hói! Mày vừa căn dặn thằng nhỏ liên lạc của mày những gì vậy? Nhưng đừng có chủ quan đấy nhé! Nhất là chủ quan với mình! Cảnh giác với quân thù chưa đủ! Còn phải cảnh giác với chính mình nữa. Mày lại được Đảng điều về Hải Phòng giai đoạn này, chúng tao mừng và cũng lo cho mày lắm đấy! Phải rút kỹ tất cả kinh nghiệm các bước của phong trào và nắm vững nghị quyết của Đảng mà hoạt động. Bắt chặt tay mày nào! Tiến lên chiến thắng. Đấu tranh này là trận cuối cùng...

Cả Tô, Khánh và Quất cùng nhìn Chấn mà nói!

- Chú Năm! Chú nghĩ gì thế? Chú mệt rồi đấy! Chú xem xem, hai chú cháu ta đi ôtô hàng thôi. Đi xe kéo, đường nhiều quãng còn xấu nữa, chú bị xóc lại ốm mất!

Như để mình Chấn nghe thôi, La khe khẽ:

- Đi ôtô hàng từ đây về địa điểm, cháu đã để ý cẩn thận, không có "chó" đâu... Mà nếu như có "chó bố" "chó con" nào để thòi đuôi thì cũng sẽ bị khử. Đến ngay cả Nhật về đây dân cũng không sợ, còn cho xuống chầu Diêm Vương nữa là!...

Thằng La ngước lên nhìn Chấn, giật giật bàn tay Chấn, khẩn khoản nói...

⚝ ✽ ⚝

Hai chú cháu La đi làm ba chặng xe để đến địa điểm liên lạc. Chặng nào Chấn cũng hỏi La về người kéo xe và các mặt tình hình của quãng đường. Hai chú cháu ngủ lại ở một cơ sở, ăn bữa khoai luộc trừ bữa với vợ chồng con cái người chủ nhà. Sáng hôm sau, Chấn và La lại đi bộ.

Bố Vy đón Chấn vẫn ở cái hầm gạch hôm cùng La vượt trại lính Nhật trở về. La lấy ngay cái ghế gập và xách hòm ra ngoài đầu đường vừa đón khách cắt tóc vừa gác. Vọng gác này thấy động thì báo hiệu cho hai vọng bên trong có hai quần chúng cảm tình đảm nhiệm.

Chỗ họp ở ấp trong, đằng sau là sông. Ấp có năm bếp đều là cơ sở tốt. Họp nhà một đồng chí tá điền đang được tích cực dìu dắt để kết nạp vào Đảng.

- Ối giời ơi! Chấn hói ơi là Chấn hói, mày vẫn còn sống cơ à?!

Cao đang nằm, thoáng thấy người lạ đi vào sân, và nhận ra Chấn hói thì bổ choàng dậy, ôm lấy cổ Chấn mà ngoạm mà cắn mà hít mà dứt mà cấu mà véo mà đấm mà tát cả vào mặt, vào má, vào vai.

- Ừ, ở mấy năm tù cũng đỡ toét đấy! Nhưng về nhà được bao nhiêu lâu, ăn uống thế nào mà xanh mà gầy thế kia?!

Cao lại dằn mặt Chấn ra để nhìn để ngắm rồi lại cắn lại hôn, nước mắt cứ giàn giụa, vừa cười sằng sặc chửi Chấn.

- Còn mày, lại đánh nhau với cai với gác với phu mật thám bao nhiêu trận nữa? Và lương không đủ ăn phở, ăn bánh thêm hay sao mà trông như ốm đói ấy?! À, mày bị đuổi khỏi Máy tơ, ở nhà có bố làm lang thuốc nghe nói đắt hàng lắm cơ mà!

Chấn đã định hỏi Cao nhưng thôi, chỉ cười cười, ôm lại Cao, vừa thở hổn hển. Sự vui sướng lại quá mức tưởng tượng của Chấn. Bên cạnh bố Vy là đồng chí cũ, lại là Cao. Thằng Cao lửa thợ nguội nhà máy tơ. Thằng Cao lửa do bọn Chấn ở Côn Lôn về giác ngộ và đã được thử thách suốt cả thời kỳ nhà máy này bãi công, đình công, lãn công, mét tinh tuần hành thị oai, đi hàng đầu trong phong trào đấu tranh của công nhân Hải Phòng từ năm 1936 đến 1939. Thằng Cao lửa lầm lầm như một con gấu và cũng hay gây gổ phát cuồng như một con gấu, mà Chấn có ý đợi rồi Cao lửa cũng sẽ bị bắt vào tù hay ở trại giam cùng với mình, thì đã làm Chấn phải ngạc nhiên thấy ba bốn năm rồi Cao vẫn không việc gì, và Chấn càng phải tin chắc không bao giờ Cao chịu nằm yên hay đầu hàng!

- "Chuyến này có thằng Chấn về, thế nào mình cũng phải nhắc lại đề nghị được gia nhập đội võ trang trên chiến khu. Vẫn biết công tác cách mạng, Tổ chức sắp xếp gì cũng làm, nhưng cứ phải cọc cạch mãi ở cái xưởng sà lan ca nô Quảng Thái Long của thằng Cắm nghiện này, thì ức quá! Sức có, nghề có, không cầm được súng thì còn tay lành đây cũng làm ra súng để mà bắn vào quân thù chứ! Chẳng hay ông Vy bố có hiểu biết cho mình không, hay lại cho rằng mình sợ, chạy mật thám và chạy cả đói!".

Bàn tay giập mất hai ngón của Cao miết miết day day trên người Chấn, ngón cái và ngón trỏ ngọ nguậy như đôi càng cua.

"- Nếu như Đoàn thể chấp nhận, mình sẽ giới thiệu ít nhất cũng năm cậu nữa thoát ly. Những thằng này mà được luyện tập quân sự thì cũng có thể trở thành những du kích chiến đấu giỏi, rất gan dạ đấy!"

Như đoán trước được những ý nghĩ của Cao, bố Vy mủm mỉm cười:

- Nghe phổ biến rồi thảo luận nghị quyết mới kỳ này, thế nào thằng Lý Quỳ cũng lại đề nghị cho mà xem. Thế nào nó chẳng báo cáo với hội nghị về tình hình những cơ sở của nó. Hai tổ học sinh và ba tổ thanh niên công nhân - nhất là hai tổ học sinh ấy - đã được nghe những tin tức đấu tranh võ trang, tuyên truyền võ trang, thì bằng như được ét xăng giội vào củi khô đang nhóm! Đã tự động tập côn tập quyền, lại còn bảo nhau tập cả bắn súng và bàn cách chế lấy tạc đạn rồi đánh mai phục, tập kích, phục kích để rồi cướp cả súng Nhật nữa! Tốt đấy! Cả mấy đồng chí nông dân cứu quốc trung kiên ở đây cũng thế! Tốt đấy! Nhưng phải...

Hơi Cao thở vào cả đầu cả mặt bố Vy...

- Lại cả thằng Vy nhớn cũng thế. Từ ngày xảy ra vụ thằng Cam con anh Quất bên xóm Cấm bị bắt đánh què và người con trai ông ký đầu bàn giấy hãng thầu Đờvanhxy nhảy từ tầng gác ba sở mật thám xuống vỡ toang đầu chết, thì nó lại càng thúc liên lạc ra xin đi. Nó lại còn bảo chính ông nhà muốn như thế. Và không biết ai chuyện với nó mà nó lại tin rằng bố đang làm du kích ở một chiến khu đặc biệt gần biên giới Hoa Việt cơ!"

Thoáng phút, bố Vy thấy không những cả Cao và Chấn ôm mình, mà còn chính anh em thằng Vy và người cha già của mình ôm mình nữa.

Làm sao lại không thành sự thực như thế? Nhất định tới đây, bố Vy sẽ lại về Hải Phòng. Ngày đó, nhà máy Xi măng của bố con ông cháu nhà Vy, của vợ chồng con cái nhà Sấm, của tất cả những bà con cu ly phu đất đá và thợ máy ở các xóm, các khu Tràng Kênh, Đình Hạ, Chiêu Thương... sẽ do chính những công nhân của nó làm chủ và lập trụ sở công đoàn tại ngay bàn giấy của chủ nhì. Cũng như bến tàu Sáu Kho, nhà ga, trường bay, các xưởng thợ, lò máy và các tòa các sở các bàn giấy lớn nhỏ khác của Hải Phòng... đều nằm trong tay Cách mạng, thuộc về quyền Cách mạng. Cả nhà Vy sẽ vẫn vừa đi làm ở lò nung, máy đá, nhà điện, vừa hoạt động công đoàn, xích vệ. Người bố già trong gia đình không bốc đá, đẩy goòng được nữa, thì sẽ quét nhà giấy hay gác kho, gác cổng.

Phải như thế!

Phải như thế! Rồi đây trong cái ngày đầu tiên ngọn cờ đỏ tươi của Cách mạng kéo lên ở các tầng thượng nhà máy cùng các ngọn cờ phấp phới các nơi, làm sao mà cha con ông cháu nhà Vy, cũng như vợ chồng con cái nhà Sấm, cũng như ông cháu mẹ con anh em nhà Cam, cũng như tất cả quần chúng Cách mạng của thành phố, lại không ôm nhau và giàn nước mắt ra? Cách mạng là phải chịu những đói khổ, tan nát, tra tấn, tù đày, bắn giết. Nhưng Cách mạng cũng là những tiếng reo của chiến thắng, tiếng reo của một chế độ mới đã đạp sập và đập tan chế độ cũ mà tiến bước... Một chế độ thật tốt tươi, trong sáng, căn bản hoàn toàn khác hẳn chế độ trước, dựng lên thay hẳn cái chế độ đang sống đây!

- Các ông tướng ơi! Làm cái trò khỉ gì thế kia? Xim bước vào nhà, định kêu lên thì đứng sững lại. Đúng là mặt Xim sa sầm, mắt hoa, tai ù, cả người run rẩy. Xim chớp chớp mắt nhìn rồi cúi cúi đầu:

- Thật Chấn rồi! Thật Chấn về họp với ta đây!

Chấn đã buông tay Cao ra, lùi lùi lại gần cửa buồng. Đủ thời giờ để trấn tĩnh, Chấn bước vội đến chỗ giường Xim ngồi, đưa tay bắt tay Xim, cười:

- Cô nông dân này đi cấy thì giẫm cả lên mạ, mà đi gặt thì để rụng thóc cùng đường. Nào cho xem ngay trong bị nào, cơm gói mo cau với mắm ruốc rang riềng hay quà gì nào?

Xim nhẹ hẳn tâm trí nhưng lại nóng sực cả người, chỉ muốn gỡ tay ra:

- Anh về từ bao giờ, đến đã lâu chưa?

- Kỷ luật nào lại cho phép hỏi như thế hở đồng chí?

Xim đỏ mặt. Chấn quay ra nói với bố Vy.

- Không biết năm nay có tiến bộ được nhiều không? Ngày trước, chỉ phải nói mấy câu với anh chị em nhà máy mà cũng phải tập như tập kịch. Trốn ra tận ngoài bờ đầm để nói, quá như nhà hùng biện gì ngày xưa ấy!...

- Ái dà dà... con gái Máy tơ nhà ông bây giờ thì ghê lắm. Cứ bảo con gái Bến đá, Lò nung, Nhà than của Xi măng cánh này tợn ngược, nhưng chỉ tợn tạo ngược ngạo ở xó nhà máy của mình thôi. Này! Cô nàng chuyên hát bồng mạc, sa mạc và Kiều lẩy cho các ông lính khố đỏ khố xanh ta nghe, làm suýt nữa cả trại gác anh đi dền (3)Hải Dương kéo đến đánh nhau với lính của Cát dem (4)Hải Phòng đi câu lơn (5)đấy nhé!

-----

[3] Lính khố xanh.

[4] Lính tây trung đoàn Bốn.

[5] Hành quân.

- Bỏ mẹ! Thành tích bờ vờ (binh vận) này phải đặt vào riêng một mục để nghiên cứu kiểm điểm mới được.

Cao cười rúc lên. Xim nghiêm mặt, dứt khoát, dõng dạc:

- Yêu cầu các đồng chí!...

Chấn và bố Vy đã ngồi xuống giường. Trong người Xim càng bồi hồi.

Việc Chấn được tha hay trốn thoát trại giam, Xim còn có thể nghĩ đến và đã luôn luôn nghĩ đến. Chứ Chấn lại về Hải Phòng "được điều về" Hải Phòng, và "được điều về" trong lúc này, thì thật Xim không thể sao ngờ tới! Trước đây, nghe tin Chấn bị bắt, Xim không buồn và chỉ đau xót. Chấn không bị bắt ở tỉnh nhà nơi quản thúc mà ở Sơn Tây. Nghĩa là Chấn đã được mối liên lạc và được đi. Nhưng làm sao Chấn lại bị bắt chóng như thế? Vì bị lộ sớm hay vì thiếu tinh thần hoạt động tích cực, sau một thời kỳ dài ốm yếu nghỉ ngơi?! Hay cũng như một số đồng chí sa sút nào kia, thà chịu đi tù đi trại giam hơn là lăn lộn hoạt động từng giờ, từng ngày nguy hiểm, gian lao, rồi sa lưới quân thù thì bị tra bị đánh rất dữ, gấp trăm quần chúng thường, gấp mười đồng chí mới, và khi bị kết án không tử hình cũng khổ sai, cấm cố chung thân hay hai mươi năm là nhẹ? Cứ nghĩ đến đó, Xim lại không thể không nghĩ đến vụ phản năm 1930, 1931 đã được gọi thành tên và truyền khắp các nhà tù: vụ Ngô Thượng Dũng. Cái thằng em rể Chấn này bị bắt, chưa chịu hết trận phủ đầu mà đã khai rồi, dẫn mật thám đi bắt thêm cả xứ ủy, tỉnh ủy đến các cơ sở quần chúng, dắt dây hàng mấy tỉnh.

Lần này Chấn bị bắt, nghe nói bị đánh cũng nhiều trận và bị kết án ba năm tù vì tội trốn quản thúc. Không một ai, không cơ sở nào bị bắt theo. Như thế tức là Chấn không khai báo và vẫn giữ được tinh thần. Nhưng thà Chấn chịu đòn mật thám rất nặng và tù cũng rất nặng, rồi lại đi đày Côn Lôn, mà đã hoạt động được lâu, được nhiều cho Tổ chức, cho Cách mạng, để Xim giữ trọn niềm chung thủy với Chấn kỳ tới bao giờ được gặp thì gặp! Kể cả trường hợp hai người cùng hết đời ở trong tù!!!

Phải! Chấn của Xim đã lại được về Hải Phòng và là được điều động về. Xim cứ phải nhắc đi nhắc lại điều đó, càng thấy tâm trí nức nở, rưng rưng, bừng bừng. Không phải chỉ vui sướng vô hạn mà cả tự hào nữa!

Một ông cụ gầy, da thịt như chạc trão, như đồng hun, mặc quần đùi vải buồm và áo khuy tết cài nách, lễ mễ bưng một rổ khoai và xách một ấm nước ở dưới bếp đi lên.

- Các đồng chí mời nước.

Chấn vội đứng dậy, giơ hai tay đỡ cái ấm sành sứt một tai phải chằng và đánh đai bằng mây trông lại đẹp như một thứ vò rượu quý của miền núi.

- Chào cố!... Cố cho anh em xin nào...

Ông cụ cười rất hồn nhiên:

- Khoai nhà đấy! Khoai mới dỡ đấy!

Chấn nhìn những củ khoai to nhất mới bằng chuôi dao dựa còn cả rễ lờm xờm, hơi nóng nghi ngút!

- Nhà ăn chưa mà cố cho anh em nhiều thế này?

- À giờ chỉ độ tám giờ hơn tám giờ thôi. Đúng ngọ chúng nó mới về ăn cơm.

Bố Vy ghé miệng vào tai ông già, nói từng tiếng một:

- Anh Năm chào lão đồng chí đấy! Anh Năm bảo lão đồng chí cho anh em nhiều khoai quá!

Quay ra phía Chấn, bố Vy tươi cười:

- Lão đồng chí của chúng ta bị nặng tai, bà con gọi là cố Hương Điếc. Chả là trại đây có hai cố cùng quê ở Hưng Yên và cùng gọi tên là Hương...

Ông cụ gật gật đầu:

- Phải! Phải! Tôi ở Hưng Yên! Ở cái phủ "Oai oái như phủ Khoái xin lương" ấy.

Chấn lại nghĩ đến cái bữa tối hôm qua cả gia đình năm vợ chồng con cái nhà đồng chí cơ sở và hai chú cháu Chấn chỉ có một rổ khoai cũng bằng này để ăn trừ bữa. Chấn vội quay lại lấy chiếc đĩa mẻ đựng hai chén và một bát bằng sành đã cờn miệng để bớt lại khoai. Ông cụ liền ồ lên, rất giận dữ, một tay vẫy vẫy, một tay giằng lấy cái rổ:

- Đồng chí mới này thế thì không ở đây được với tôi đâu!

⚝ ✽ ⚝

Trong ánh nắng chiều vào tới chân cột nhà như thoáng có cả những bóng mây trắng rải trên cửa sông và trên rặng núi ngoài kia. Gió càng to, sóng càng tỏa, tiếng chim học trò ở các ngọn xoan trước nhà và trước ngõ càng như nhạc rung. Bố Vy nâng cao thêm cánh liếp cho nắng vào nữa và cũng để nhìn được xa hơn. Chấn ngồi ở góc trong cùng, phía ngoài là Xim. Bố Vy bắt đầu cuộc họp. Anh nói trước hết với mọi người về địa điểm của nhà cụ Hương Điếc đây. Cụ có hai con trai chưa vợ, một làm phu trong mỏ than Vàng Danh, một ở nhà làm ruộng với cụ. Sáng nay anh đi củi. Con gái lớn của cụ là vợ đồng chí cơ sở người chém chết ngựa của quan binh Nhật đã bị bắn chết trước mặt bố Vy. Cả ấp có năm bếp, ba bếp khác là người Nam Định ra cùng cấy ruộng chủ như cụ Hương Điếc. Ấp bên cạnh, xóm ngoài và mấy xóm mấy ấp xung quanh, toàn những người Nam Định, Thái Bình, Hưng Yên, đều cấy ruộng vỡ và ruộng chủ. Mấy nhà cũng có người làm phu mỏ. Ấp nào xóm nào cũng có cơ sở tinh thần rất hăng, phát triển được hơn năm nay, từ ngày được chỉ thị mới về chuyển mạnh hướng công tác. Đây cũng như mấy vùng nông thôn mấy vùng giáp biển xung quanh gần Hải Phòng, đang là địa bàn hoạt động để giữ vững mối liên lạc với Xứ ủy và làm bàn đạp để Tổ chức chỉ đạo thành phố. Trong kỳ họp, nếu có động thường thì báo bằng tiếng gọi gà cúc cúc. Động khả nghi thì huýt "hâu hâu". Động phải giải tán thì xùy "chó chó" và chửi chó. Động khám bắt thì đuổi "chó dại" từ ấp ngoài, xóm ngoài vào, từ ấp bên xóm bên sang, với sào gậy gộc để ngãng trở. Các đồng chí cơ sở và thanh niên khỏe mạnh đã được giác ngộ đảm nhiệm việc này. Lối thoát, một đường ra bãi sú rồi vượt thuyền thúng ra cửa sông trốn sang núi; một đường theo liên lạc luồn qua đồi sim sang làng bên đã có nhà bố trí chỗ bí mật. Nguy hiểm quá, có thể nằm lại đây ba bốn ngày hay một tuần lễ, rồi sẽ có liên lạc đưa đi sang tỉnh khác, hoặc ra biển, hoặc vào sâu hẳn núi Yên Tử trong kia, ở nhờ các cơ sở thợ sơn tràng và làm than...

Xim vừa nghe vừa nhìn theo những phía những ngả rút lui của bố Vy sắp đặt "Vẫn giữ được đường qua cửa sông ra biển Quảng Yên và Đồ Sơn!" Xim trông hút ra vùng trời rực lên như thiếc như vàng lỏng tuôn chảy từ một cửa lò hàng nghìn độ nóng, và những lớp mây những ngọn núi quần tụ với nhau trong một biển hơi nghi ngút.

- Rồi đây ta sẽ về Hải Phòng gặp Dâng và mấy cơ sở để nắm thêm tình hình. Ta sẽ chuyển sách báo tài liệu bằng đường này.

Phải! Những thuyền những đò kia, sao lại không là những thuyền những đò chuyên chở tài liệu và cả võ khí nữa. Cũng như những tàu, những sà lan, sà lúp với những mạch nô, những đốt lửa, những tài xế, sao lại không là những cơ sở đường thủy rất mạnh rất tốt của phong trào mà Xim sẽ tổ chức được? Rồi một chuyến tới, Xim sẽ đi đường cửa biển mà về nhà, tắt qua các bãi các làng phía ngoài sông, đưa Chấn về thăm mẹ nếu Tổ chức cho phép. Chắc mẹ Xim sẽ sống thêm được mấy năm nữa, hay đang ốm yếu thì sẽ tỉnh hẳn lên, dù chỉ được chuyện trò với... (... với gì nhỉ?... không! không!... cả trong giai đoạn này cũng như giai đoạn tới, Chấn và ta cùng công tác thì làm sao mà ăn ở với nhau thành vợ thành chồng được?!) với đứa con gái bấy lâu phải trốn tránh và người đồng chí Ba mươi lại mới đi tù về hoạt động, thân thiết nhất của mẹ Xim.

Bố Vy không thấy ai hỏi thêm, nói tiếp:

- Chúng ta sẽ ở đây hai ngày. À, đồng chí Xim đem cho bao nhiêu gạo đấy... Tám bát à? Tám bát... bốn người ăn... Chúng ta đưa cả gạo cho cố Hương Điếc thổi nấu và cùng ăn với chúng ta. Hiện nay cả vùng đây nhà nào cũng chỉ ăn có một bữa cơm và là cơm độn. Chúng ta sẽ ăn với gia đình bữa trưa khoai, bữa tối cơm độn. Chúng ta để cố Hương đem gạo đổi khoai ăn và bớt cho, mấy đồng chí đang bị cắt bữa. Hay chúng ta bớt hẳn vài bữa đem ủng hộ mấy đồng chí đó...

- Tôi có ý kiến, chúng ta để lại rổ khoai trưa hãy ăn. Xin giơ tay nói:

- Tán thành, tán thành...

- Vậy chúng ta bắt đầu chương trình làm việc. Trước khi đồng chí Năm phổ biến tình hình và nghị quyết mới, chúng ta hãy cùng nhau để một phút tưởng nhớ các bậc anh hùng liệt sĩ trước đây đã đổ máu cho giang sơn giống nòi Lạc Hồng, xây dựng nên lịch sử Tổ quốc Việt Nam, và các đồng chí, các chiến sĩ, các quần chúng của Đảng đã hy sinh trong phong trào cách mạng. Trước hương hồn các bậc tiền bối, các liệt sĩ, các đồng chí đảng viên, các chiến sĩ và quần chúng anh dũng vẻ vang đó, chúng ta nguyện xin hết sức noi gương và xin thề suốt đời đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng giải phóng của dân tộc, của Đảng...

Trong gió thoảng, hương hoa bưởi ngoài vườn và sau nhà càng ngan ngát. Những gương mặt nghiêm nghị lặng lẽ. Rổ khoai nóng và ấm nước lá vối vẫn bốc hơi. Cụ Hương đang chẻ nan đan ở dưới, buông hẳn con dựa xuống đòn kê, nao nao trông lên nhà và bốn gương mặt đồng chí ấy, đặc biệt là cái nhà chị tên là Hiền lâu nay đi về đây ăn ở với con gái cụ, quý nhau, thương nhau tưởng còn hơn chị em ruột thịt.

.......

Hỏi - Cuộc Hội nghị Thường vụ Trung ương tháng hai năm nay quyết định điều gì mới?

Hội nghị Thường vụ Trung ương tháng 2 năm nay đã nhận thấy rằng: nhiệm vụ cốt yếu của giai cấp vô sản Đông Dương và của Đảng ta lúc này không những là phải vận động toàn thể dân tộc Đông Dương làm cách mạng phá tan xiềng xích của phát xít Nhật - Pháp, mà còn phải làm cách mạng đánh vào dinh lũy phát xít quốc tế, đặng ủng hộ Liên Xô kháng chiến, góp sức vào mặt trận Dân chủ quốc tế chống phát xít xâm lược.

Cả buổi sáng hôm ấy, Chấn đọc câu hỏi một: "Cuộc hội nghị Trung ương lần thứ 8 (5 - 1941) đã quyết định điều gì mới, bài Vấn đáp về chính sách của Đảng đăng trong báo bí mật Cờ giải phóng để cùng nhau nghiên cứu và thảo luận.

Đến buổi chiều thì sang câu thứ hai phần trên đây. Tới lúc mặt trời lặn mọi người mới chịu nghỉ, ăn cơm. Sập tối, ngoài trời mới lác đác mấy ngôi sao, không ai bảo ai đều giục nhau họp ngay. Chấn lại đọc tiếp, giọng trầm trầm giữa tiếng thở và những đôi mắt đăm đăm của mọi người. Có cả tiếng thở và đôi mắt của cố Hương và người con trai ngồi dưới bếp, luôn luôn ngước nhìn lên nhà và trông ra bên ngoài, và nghe như hút lấy từng tiếng bọn Chấn nói và cả các tiếng động khác...

"Ở Đông Dương hiện nay phát xít Nhật là kẻ thù chính. Bọn thực dân Pháp đã rơi xuống địa vị làm đầy tớ cho Nhật.

"Chủ định của Đảng ta là động viên và lợi dụng tất cả các lực lượng chống Nhật ở Đông Dương đặng mau đánh đuổi phát xít Nhật - Pháp, dựng nên một nước Việt Nam dân chủ cộng hòa..."

Gần gà gáy, bốn người mới đi nghỉ. Xim lại sang nhà ngủ với ba mẹ con người con gái cụ Hương. Nghe tiếng thở giòn của người mẹ và tiếng khụt khịt của đứa bé không rời vú sữa, Xim càng không sao ngủ được. Những dòng chữ của đoạn bài trên đây càng nhấp nhánh ở trước mặt Xim, đôi phút, lại rọi rọi tia tia, ánh sáng cùng với hình búa liềm giao nhau ở ngọn cờ đỏ như có gió sông gió biển thổi bay trong nắng...