Khi Đứa Con Ra Đời Chương 2
Mặc dầu chỉ nghe điểm qua có một lượt về những sự việc ấy, Sấm cũng như đọc thuộc rồi sắp xếp rất thứ tự với những tình tiết không bao giờ quên được:
- 7 giờ tối 9-3-1945, ở giữa phủ toàn quyền Sài Gòn, Mátsumôtô đại sứ Nhật đã rút ra một tờ giấy đánh máy, đọc rồi trao cho Đờcu bản tối hậu thư hạ lệnh bắt chính quyền và quân đội Pháp ở Đông Dương phải đầu hàng không điều kiện.
- 8 giờ tối 9 tháng 3-1945 ở Hà Nội, Nhật đã nổ súng.
- Từ 9 giờ 20 toàn quyền Đờcu và tất cả các tướng tá quan lại cao cấp của Pháp được triệu tập khẩn cấp đến phủ toàn quyền đang thảo luận về việc này, thì bị bộ binh, kỵ binh, xe tăng, thiết giáp, ôtô, môtô của Nhật đến vây bọc, và không dám mảy may kháng cự, xin chịu bắt hết. Phủ toàn quyền Sài Gòn trở thành nhà giam quan các loại tướng tá các cấp nhất của Pháp...
- Ở Trung Kỳ, quân Trung Kỳ - Lào gồm một trung đoàn bộ binh thuộc địa người Âu, một trung đoàn lính khố đỏ Việt Nam, một tiểu đoàn lính Mọi, một tiểu đoàn lính Lào đều tập trung cả ở Huế, chia làm ba toán kháng cự ở ba nơi trong thành phố, nhưng khi đến 5 giờ chiều ngày 10-3 năm 1945 thì đầu hàng hết.
- Đúng 4 giờ 15 chiều mồng 10 tháng 3 năm 1945 tiếng súng ngừng bắn ở Hà Nội... quân đội Pháp đã hoàn toàn hàng phục sau... "hai mươi giờ chiến đấu!".
... Sấm tiếc không được biết quang cảnh các phiên đại hình xử anh em mấy năm gần đây, mà từ các tướng tá Pháp làm quan tòa, chưởng lý, các lính sen đầm, cảnh sát, cố tạo vẻ oai nghiêm khủng khiếp, với màu đỏ máu và đen đặc của quần áo, lon, mũ, nhung vải, đồ đạc trương bày trong cái tòa án binh sát khí đằng đằng kia đã diễn ra như thế nào, chứ Sấm nhìn tấm ảnh chụp tướng Moócđăng và binh sĩ quỳ giơ tay trước quan quân Nhật, thì thật là không thể tưởng tượng được. Từ Moóc đăng thống tướng cao ủy của Đờgôn ở Đông Dương xin về hưu để lánh mặt quân đội Nhật, cho dễ nắm đầu giật dây binh tướng Pháp chống cự, đến cả lũ tùy tùng theo sau đều mặt mày rộc rạc, sợ hãi, giơ tay xin chịu tội. Y như những tù binh sắp chết đói chết khát, trốn trong hang hốc, cống rãnh nào móc ra ấy.
"Báo Cờ giải phóng đã đăng bài từ đầu năm 1944 phân tích cái họa này cho chúng nó đấy! Chúng nó đã được những người cộng sản Đông Dương bị chúng nó tù đày bắn giết, banh mắt cho chúng nó nhìn ra cái chết của chúng nó, thế mà chúng nó cứ cố quỳ mà liếm cái gót giày Nhật cuối cùng đã đạp sấp mặt chúng nó xuống".
Sấm lại siết bàn tay Vy nhớn:
- Cháu à, ở Hải Phòng thế là bọn thằng Phệ, thằng Lắp, thằng Chột không những vẫn cứ ở lại sở mật thám, mà lại còn lên làm bàn giấy thay chân các thằng Tây cậu, Tây mặt đỏ?
Vy nhớn bực bội:
- Hơn tháng nay, thằng Phệ đúng là lên thay chân thằng phó Cẩm mặt đỏ ngày trước rồi. Nó tuy không ngồi ở bàn giấy thằng Mặt đỏ trên sở, và nhà thằng Mặt đỏ tuy chưa thành hẳn nhà nó, nhưng các thứ sà lông, giường lò xo, tủ gương, chậu tắm của thằng Mặt đỏ đã khuân về đầy cái nhà ngõ Chợ con rồi! Tây cậu chết rồi, không thì còn sống, nó cũng làm việc ngay cho bố Nhật nó thôi. Mấy thằng cẩm Môê hay phó cẩm Mặt đỏ thế mà lại không đắc lực bằng mấy thằng bộ hạ này đâu!
- Thằng đao phủ Tây cậu chết rồi! Ai giết?
- Chẳng ai khử nó cả.
- Sao? Thế nào?
- Nó cũng bị Nhật bắt, nhưng chỉ độ nửa tháng thì người ta thấy nó về. Nó vẫn đi xe đạp mà là cái xe đạp "tàu bò" sơn xám của Nhật. Mấy gia đình có đất, có hồ mà mụ cố bà mẹ nó cho vay lấy lãi, chiếm mất, mở điện thờ và cho thằng đội Nhị đứng ra bao thầu thả cá ấy, và mấy nhà làm Sáu Kho bị Tây cậu hồi còn đóng xếp bót Ngã Sáu đã cho con chó lài móm cắn xé để tra khảo các đồ hàng lấy trộm và buôn lậu ấy, thấy Tây cậu về liền bảo nhau nửa đêm ập vào nhà trói nghiến nó và cả con chó lài móm định đem ra bờ đầm phía làng dưới giam giữ. Nhưng chỉ vừa trói xong nó với con chó lài và lấy cái ngáo sắt xọc vào cổ áo nó lôi đi, thì nó đã xám mặt lại khuỵu xuống. Mẹ nó, vợ nó, không hiểu móc ở những chỗ nào trong buồng ra một két sắt nhỏ đầy những văn tự, địa đồ và các thứ đồ vàng, vàng sư tử cứ từng cân, chạy ôm giữ lấy Tây cậu, kêu xin các "quan" các "ngài" lấy cho tất cả tiền của đấy mà tha tội chết cho con, cho chồng nó. Nhưng không hiểu tại sao khi người ta lắc lắc cổ Tây cậu và lôi nó dậy, thì nó càng xám mặt lại và cứng đờ ra, y như người trước kia bị nó tẩn chết ngất đi vậy. Sợ nó đóng kịch, mấy người lực lưỡng trong bọn liền lôi xềnh xệch nó đi. Ra đến cây duối ngoài cuối đầm, gí đèn soi, thì thấy nó trợn ngược mắt và nguội điện... thật!
Mấy mẹ con nó chạy theo ra, khóc nói mãi mới nhờ được người tống táng và chẳng mất một tí gì các của cải kia hết. Chú Sấm à, thằng Tây cậu con mụ cố bà Ngã Sáu nó chết là nó chết chứ có ai đánh đấm đâm chém nó đâu. Còn con mẹ nó, tuần sau lại thấy phấn son ngồi đồng, choàn phán cứ như khướu, cười múa và uống rượu với cung văn suốt đêm. Con vợ nó cũng lại son phấn ở ngay bên cạnh mấy thằng Xóc cái, kề đùi kề vế đàn ông mà xoay bát, thừa lẻ với thừa chẵn, cân những tiếng cứ từng bạc nghìn, bạc nghìn...
Mặt trời gần lặn hẳn. Gió thổi dạt các ngọn cây. Đường càng vắng. Sấm và Vy nhớn càng rảo bước.
- Chú phá ngục Sơn La về Hà Nội mà không lạc mất mấy đoạn đường rừng, thì chắc có thể gặp thằng Cam nhỉ. Chú nghe nói thằng Cam ở Hỏa Lò chui cống ra à? Nó thế mà gặp may đấy. Bị kết những tám năm tù cấm cố, đưa tin ra ngoài chỉ còn chờ ngày giải đi Côn Lôn, làm bác Cam gái gần như phát điên, có hôm lảm nhảm nói suốt đêm vì lo không khéo nó lại như bác giai, vậy mà... Chú Sấm ạ, thế nào thằng Cam chả được điều động về Hải Phòng. Người quen Hải Phòng phải về Hải Phòng chứ. Phong trào Hải Phòng đang thiếu cán bộ.
Sấm tủm tỉm:
- Nhưng Tổ chức lại thấy thằng Cam nhà cậu cần ở Hà Nội hay về Nam Định, ra Hòn Gai, cũng như cần điều cậu cho những nơi cũng đông thợ thuyền phu phen như Bắc Giang, Đáp Cầu thì sao?
Chợt Sấm thấy hồi hộp bồn chồn đặc biệt. Sấm nheo nheo mắt nhìn. Nhưng chẳng cần để Sấm phải cố gắng thêm, các hình tượng kia đã hiện ra rất rõ: những ống khói Lò nung, những tầng nhà điện, những nóc nhà Tháo. Thân thuộc nhất vẫn là cái tầng cao giữa khu nhà giấy, nhà Tháo và máy đá năm xưa Sấm treo cờ kỷ niệm Cách mạng tháng Mười Nga. Đúng là trong tim và trong cả não cân Sấm như có mấy giây nghẹn lại.
- Chú nhỉ, nếu bác Cam không ốm chết ở hầm xà lim ngoài Côn Đảo, thì thế nào chuyến này chả về Hải Phòng. Bác Cam này, chú này, cô Xim này, chú Cao này, bố cháu này, toàn những người thợ Xi măng, Máy tơ trường Bách nghệ lại được hoạt động với nhau. Lại cả bác Tô và bác Khánh nữa. Nếu bác Tô không ho lao chết ở Sơn La và bác Khánh không bị chúng nó xử đem bắn chết ở bên Kiến An! Bác Tô đã ăn ở nhà cháu mấy hôm, ngủ với ông cháu, đáng nhẽ đóng xê qui (1)ở nhà cháu bác nhỉ? Chuyến này chú về, thì thằng Quang nhà chú không còn phải cẵm, cởi truồng, đầu bôi chạt phẩm xanh nữa, mà nó đã chạy thoăn thoắt, biết nhặt than xỉ và cầm ống hộp lê ra lấy nước máy cho mẹ làm cơm đấy. Ông tướng ấy mắt voi, lì lì, vấp ngã bươu đầu toặc gối nhưng chả thấy khóc gì cả, huỵch cái đứng dậy lại chạy. Bọn lỏi (2)cả trong ngõ, ngoài ngõ đứa tợn nhất cũng gờm tướng nhà ta...
-----
[1] Cơ quan.
[2] Trẻ con.
Sấm chớp chớp mắt. Đã đến chỗ đường sắt rẽ vào nhà máy Xi măng của Sấm. Và từ đây, nếu Sấm không đến địa điểm liên lạc, thì Sấm có thể đi tắt chỉ năm sáu phút nữa thôi là về nhà với vợ Sấm và cái thằng tướng Quang "phải cẵm" "cởi truồng" "đầu bôi chạt phẩm xanh" năm năm trước kia đã cùng bố mẹ bị bắt vào sở mật thám, giam ở xà lim, rồi chuyển sang đề lao với một đứa em còn là hòn máu được hơn ba tháng trong bụng mẹ.
Phải, có thể nội đêm nay hay ngày mai Sấm sẽ được gặp và được nghe nhiều chuyện nhà, kể từ khi Sấm phát vãng lên Sơn La, vợ Sấm phải để con lại cho người anh chồng, đi trại giam Bắc Mê sau gần hai năm mới được thả, lại về làm xi măng nuôi con...
Sắp đến đầu đường đầu cầu xe lửa qua con sông Tam Bạc đổ vào thành phố, Vy nhớn dặn Sấm lần nữa các đặc điểm về nhà bà Ngọ và mật hiệu liên lạc. Vy nhớn cũng nhắc thêm lượt nữa đủ các tên các thằng chó của Tây, của Nhật và của cả chủ xi măng, hoặc đã lộ mặt, hoặc đang giấu mặt, lúc nhúc trong khu này, nhất là mấy thằng ở cùng xóm vợ Sấm.
- Chú ơi! Chú có gặp bố cháu, chú nhớ bảo ông cháu vẫn khỏe, không lẩn thẩn nữa, ăn đều mỗi bữa ba bát xới đầy cơm. Còn bố cháu bị thấp khớp, phải giữ gìn cái chân, chịu khó đi giày và bít tất. Bố cháu cứ nhất định nguyên tắc không về nhà và không cho cháu gặp! Thế bố cháu không tin ở cháu, ở cả ông cháu à? Chú nhé, nếu có võ trang khởi nghĩa, thì chú và các bác phải cho cháu gia nhập các đội được phân công cướp nhà máy Xi măng đấy. Rồi nếu có thành lập ủy ban giải phóng hay ủy ban gì trong nhà máy, thì cháu cũng chỉ thích là tự vệ thôi!...
Vy nhớn đi khỏi, Sấm đứng lặng cả người. Gió sông thổi bụi mù và đưa dồn đến những lớp sương có lẫn mùi than, mùi khói. Sóng oàm oạp bắn tung những hột nước to tanh tanh mặn mặn lên quá bờ. Chỉ có mấy cái sà lan mấy cái boọc đèn dầu tù mù, đỗ ở trước các cầu nhà máy Xi măng thắp đèn điện phòng thủ cũng chẳng sáng gì hơn. Mặc dầu gió to, sóng mạnh và nhà điện vẫn còn chạy ầm ì, nhưng cả cái khu nhà máy hàng vạn thợ và cu ly kia càng vắng, lạnh ngắt. Không còn lò nung nào chạy cả.
Dãy phố ngoài cổng sở, hai bên đầu cầu trước sở, và bên bờ sông chỉ đôi nhà mở cửa và sáng đèn. Nhưng cả mấy cửa hàng cửa hiệu nọ cũng vắng tanh. Hình như không còn ai muốn đi lại ngoài đường. Dưới sông, ngoài mấy chiếc thuyền, chiếc đò bập bềnh như muốn dứt bung những dây neo ra, không còn một tàu bè nào hết.
Sấm đã cố nhận xét xem có vẻ gì thay đổi ở cái bến quen thuộc này không, thì chỉ thấy giờ đây là cả một không khí tan hoang, tàn dụi sau mấy năm bọn Mỹ tàn phá và sau một cuộc thằng ăn cướp nọ chịt cổ vít đầu thằng ăn cướp kia xuống để toàn quyền ăn cướp.
- Mẹ nó! Cả nhà máy và đầu cầu thế kia mà chỉ vong vóng mấy thằng lính Nhật gác, còn tất cả công nhân và quần chúng đều im ắng, thì chúng nó đang lún trong một biển bùn ngầm chuyển hay đứng trên một miệng núi lửa sắp phụt chứ gì?
Sấm lại không thể không cười thầm đưa mắt nhìn những tờ giấy to có, nhỏ có, dán liên tiếp, nhưng đều bị tả, bị nhòe cũng liên tiếp ở các tường, các cột đèn, của bọn Nhật và cái chính phủ tay sai thông báo cho dân chúng. Bố láo! Bố láo! Chữ C ở những chữ Bố cáo đều chữa thành chữ L bằng than, bằng hắc ín, bằng dầu xe...
Đã tới nơi, Sấm tuy không phải lấy nhiều nghị lực nhưng cũng phải trấn tĩnh thôi không nghĩ đến việc cố tạt về nhà trước đã.
Sấm nhận ra thật đúng địa điểm vẫn được an toàn, liền bước hẳn vào nhà, bỏ mũ cầm hai tay cúi chào và nói mật hiệu với một người đàn bà có tuổi đang thu xếp chõng hàng:
- Thưa bà, bố Nhớn nó lại gửi thuốc Tiên Lãng về đây
bà ạ.
Đúng bà Khổ-thân-khổ-đời! Bà mẹ Ngọ sững sờ nhìn lên, chấm chấm mắt bằng vuông khăn vải màu nước dưa. Chỉ thoáng cái, bà tươi ngay nét mặt, dau dáu dau dảu:
- Mày ở dưới những sáu cửa âm ty địa ngục, qua những ba cầu vồng chó ngao, mà cũng lần về được Hải Phòng và tìm đến nhà tao cơ à? Bố Sấm ơi là bố Sấm ơi, thằng thiên lôi đánh cũng không chết kia!
- Cái Ngọ đâu hở bà?
- Cái con động đực ấy à, khổ thân khổ đời tao chứ, từ sáng sớm, nó dậy ăn hết của tao nửa xoong cơm nguội với bát dưa nén rồi đi, có thấy hồn vong bóng vía nó đảo qua về nhà lúc nào đâu!
- Bà là tệ lắm! Nó phải đi có công có việc của nó, mà bà lại nói như thế. Tôi phải bảo thằng bố Vy nó báo cáo với Đoàn thể kỷ luật bà về tội ác khẩu với con...
- Thế không có tao ác mồm ác miệng răn đe cho, thì làm sao tao ở góa từ năm hai mươi nhăm tuổi mà trông nom nuôi dậy được nó, để nó theo đòi chúng mày đến ngày nay? Kia kìa, vô khối đứa cứ mẹ mẹ con con... mợ mợ em em... như hát cải lương với nhau ấy, rồi cả mẹ lẫn con, cả mợ lẫn em, đều chạy hàng cho Nhật... và lấy Nhật "tú tú".
- Bà thì đến phải cử vào đội tự vệ xung kích của khu Xi măng thì mới hợp thôi!
- Nào.. nào thuốc Tiên Lãng đâu, đưa ngay cho tao. Chuyến này tao được cả báo Cứu quốc và tài liệu khác nữa chứ? Thôi xéo ngay vào giường trong kia mà ngồi nghỉ để tao dọn hàng rồi thổi cơm cho mà ăn, rồi phải đọc báo cho tao nghe. À, à, cái con mẹ Quang ấy, nó đã biết tin mày về chứ. Mày hẹn mẹ con nó đến đây, hay mày còn phải nghe ngóng rồi sẽ về nhà với mẹ con nó?
Sấm treo mũ lên con xỏ, thu ghế, xếp chõng cho bà Ngọ. Nhắc tấm liếp to khít vào cửa xong, Sấm mới ngồi
xuống giường, đón chén nước chè hột chế gừng ủ nóng của bà Ngọ đưa.
- Con chỉ về thăm bà với mẹ con nhà nó đến trưa mai là phải đi... Còn tài liệu thì có hai tờ Cứu quốc, để Ngọ nó về nó đọc cho bà nghe.
- Cái con ấy nó mà đã đi thì còn có giờ giấc nào nữa! Thôi bố mày cứ nghỉ ngơi, tao thổi cơm xong, tao đi gọi con gà mái ri nhà mày đến đây cho. Tao vừa thổi cơm, vừa nghe mày đọc báo vậy.
- Thì để con nói chuyện với bà cũng được, con còn nhiều tin tức khác nữa.
- Mặc kệ, nghe đọc báo cứ nghe đọc báo! Nghe chuyện cứ nghe chuyện! Mà chuyện phải để phần nhiều nhiều cho vợ mày nó nghe chứ. Tao như đi ăn cỗ ấy, có giò nem thêm ninh mọc càng hay, không thì nộm vừng, hành nén tao cũng quý.
- Ối cha mẹ ơi là cha mẹ ơi, thế mà con cứ tưởng mẹ khổ thân khổ đời nhà ta bốp chốp đấy!... Cứ bán cái bốp chốp của bà đi mà ăn.
Ghế cơm xong, bà Ngọ bảo Sấm đưa cả hai tờ báo cho mình:
- Thôi tao chỉ nghe mấy bài ấy thôi, tao lại phải cất nó đi, mai cái Ngọ về phải chuyển ngay vào nhà máy. Kìa, cứ lên giường mà nằm. Tao đã có chỗ cất giấu, bố tổ sư chúng nó cũng không khám xét lục lọi ra được đâu.
Cũng mình Sấm dưới bếp. Trong nồi cơm đang chín, có bát cơm mắm ruốc đặc chưng với ớt và hành hoa. Cái mùi thơm thân thuộc từ ba bốn mươi năm nay, thuở Sấm mới có trí khôn và trí nhớ, cái mùi thơm của cơm gạo quê và mắm ruốc nóng ngút hơi ấy, lại làm Sấm thấy cả trong ruột gan và tâm trí cứ như nở như thắt như nuốt như nghẹn. Sấm phải xoay xoay cái vung nồi đất cho khít hơn nữa, tuy đã đậy thêm hai miếng lá chuối. Sấm nhặt nhặt từng mẩu đóm, từng vụn phoi bào vun vào ngọn lửa ở cửa bếp, cả mắt và tâm hồn như rực lên theo, cùng lúc bên tai có những tiếng reo phấp phới rất nhẹ.
Sự tiên tri của Đảng về cuộc xâu xé hất cẳng nhau của bọn Nhật Pháp đã được chứng thực. Cao trào cách mạng và bước ngoặt của lịch sử dẫn giải từ bốn năm năm trước đây đã đến. Ngày Sấm và các đồng chí, các đảng viên, các anh em bà con quần chúng bị giam giữ tù đày phá xiềng, tung xích để lại hoạt động không xa quá, lâu quá như có lúc Sấm đã e ngại! Sấm đã trở về Hải Phòng của Sấm, của vợ con Sấm, của phong trào, không phải ở hết cái án sáu năm tù, mãn hạn lại kèm sáu năm quản thúc! Và Sấm lại được gặp những đồng chí, anh em và cả lớp tuổi các cháu mình nữa bấy lâu những tưởng xiêu tán, tan nát hay bỏ đi hết rồi. Sấm được về với những người thân thiết quen thuộc, với cả những kẻ đã chịu bó tay nằm yên ở các nơi xa, những kẻ đã xoay ra dựa dẫm hay theo làm vây cánh các bọn buôn đồng bán sợi, đầu cơ tích trữ, dấn vốn nổi hàng tiền vạn. Lại còn những kẻ đã suy sụp chịu đầu hàng hẳn, thậm chí bán mình, phản bội và làm chó. Những thằng khốn nạn này rồi đây thế nào mà Sấm chả phải chạm trán?!! Nhưng tựu trung, Sấm được về giữa một cao trào, mang theo những nghị quyết và chỉ thị công tác mới mà quân thù sẽ còn khiếp sợ hơn cả những gươm súng bom đạn chúng nắm giữ hàng đống hàng kho bao vây kín lấy cách mạng.
Tiếng gió ù ù thổi qua những khe vách khe liếp lạnh buốt cả sống lưng Sấm. Nhiều lúc gió như xoáy thành cơn lốc, vút lên như rít như xé rồi tỏa ra rung chuyển cả cảnh vật. Sương và khói càng cuồn cuộn, đùn lên trùm phủ cả khu nhà máy và phía cửa sông. Tiếng ầm ì càng vang động hơn, tựa như của một dòng lũ đang nhận từ các nguồn cao đổ về và sẽ mở thành một con nước không ai tưởng tượng trước được cái sức mạnh tràn cuốn của nó. Có tiếng bước chân, tiếng nói lào thào, rồi tiếng hỏi tiếng đáp bối rối, hổn hển. Sấm đứng dậy, nhẹ nhẹ hé tấm liếp ra. Bà Ngọ vào trước. Vợ Sấm lách lách mãi mới lọt. Vợ Sấm ôm xốc một hình thù trùm bằng nửa cái chăn sợi cũ mà Sấm nhận ra ngay là cái chăn mua được khi đẻ thằng con đầu lòng. Hai chân hình thù lòi thòi gầy tóp; tiếng thở rền rền khừ khừ, và không cần động đến, Sấm cũng thấy nó đang mê man không còn hay biết gì nữa.
- Nó bị cảm đấy! Đói quá rồi phải cảm đấy. Vợ chồng mày dọn cơm ra, cứ việc ăn trước đi. Có dưa trong vại ở góc bếp kia kìa. Tao sang bên ngõ nói với người ta để lại cho quả trứng gà và xin nắm tía tô về nấu cháo và đánh cảm cho nó.
Bà Ngọ tự tay sắp sắp đôi gối và kéo cái chăn sợi và chiếc chiếu đậu mới ở trên giá gỗ xuống.
- Cứ đặt ông tướng xuống cho ông ấy ngủ. Đánh cảm và cho ăn nước cháo xong là tỉnh thôi. Cái thằng Sấm kia, phải ăn hết nồi cơm, thiếu thì cứ vo gạo thổi thêm. Mai tao đi chợ, tao mua cho con gà, đấu gạo xôi và hẳn một cút rượu hổ cốt, tao làm cơm để vợ chồng nhà mày làm lễ tơ hồng lại. Công tác, công tung gì thì cũng phải để vợ chồng nhà nó đôi hồi thở than với nhau lấy một hôm chứ. Bố mày cứ ở lại nhà tao cả ngày mai và tối mai, kỷ luật gì tao cũng xin với Tổ chức chịu thay cho!...
Lại có tiếng bước chân và tiếng gồng gánh lịch kịch sột soạt. Bà Ngọ phải kéo rộng hẳn tấm cửa liếp. Ngọ về, xách một gánh xếp hai bó lồm xồm ván hòm và phoi bào vào nhà.
- Ối giời ơi! Anh Sấm chị Sấm! Anh về nhà em từ hồi nào vậy?!! Ối giời ơi! Thích quá! Thích quá! Anh Sấm ơi là anh Sấm, chị Sấm ơi là chị Sấm!
Ngọ giơ cánh tay gạt gạt thấm thấm mồ hôi trán, mồ hôi mắt, mồ hôi cằm, mồ hôi cổ. Ngọ kéo kéo một bó lên, he hé trước ánh đèn, nháy nháy ríu ríu nói:
- Ba Nga đấy, ba súng trường chính cống của Nga đấy. Cơ sở bến Đá vừa mò được ở dưới sông lên. Đạn vẫn đủ nguyên, gói bọc trong cạp quần em đây này. U phải mua ngay gà để về khao cái Ngọ nhà u, à quên, khao cả vợ chồng anh Sấm nữa. Anh Sấm nhỉ, mình phải nộp cho cả đoàn thể, hay mình xin cũng được một khẩu hở anh? Nhất định em phải giữ riêng một khẩu cơ.
Sấm không kịp nhìn kỹ thêm vợ. Con Mái ri của Sấm nay đúng là con cò hương hay con ve sầu khô xác. Mắt quầng quầng, má hốc, vai cổ nhô hết cả xương. Trời khuya rét, chị chỉ có mỗi cái áo nâu gụ và cái áo gilê đã sờn đã vá hàng chục mụn may từ ngày mới cưới. Nhưng đôi mắt vẫn long lanh vừa mừng rỡ sững sờ, vừa e ngại bàng hoàng, như thấy không phải là mình và ai kia đang ở trước mặt nhau đang nhìn ra nhau và sẽ phải nói với nhau không biết bao nhiêu chuyện vậy.
⚝ ✽ ⚝
Sấm theo đám xe thùng đến nhà cụ Vy, Sấm muốn cẩn thận thì đi như thế, chứ lúc hai ba giờ khuya này, trừ bọn lính Nhật phải canh gác chiếu lệ ở mấy trại, mấy sở, còn đội xếp ta thì rước cái vạ bố gì mà thức hay đi tuần tra. Ấy là không kể trong bọn này có nhiều người đã được tuyên truyền giác ngộ, nhận làm việc cho Việt Minh, nếu có thấy tụi Nhật định vây ráp hay đón đường khám xét bắt bớ ở đâu, thì tìm ngay Việt Minh phi báo, hoặc làm hiệu báo động để đi lối khác, thậm chí hiến binh Nhật hay bọn tay chân Việt gian có kèm riết quá, mà người mình mang cả tài liệu võ khí đã bị lọt vào cuộc vây, thì đánh tráo hoặc tẩu tán các thứ kia đi.
Ăn cơm với Ngọ và vợ xong, Sấm cùng bà Ngọ xoa bóp thêm cho thằng Quang, vừa hỏi kỹ các chuyện trong nhà máy và bà con thân thuộc. Về mấy đồng chí và mấy cơ sở, Sấm và Ngọ trao đổi riêng với nhau. Chờ thằng Quang bớt nóng và bà Ngọ buông màn ngủ, Sấm dặn dò Ngọ mấy công việc rồi ra đi. Sáng ra, Ngọ sẽ vào xóm trong, vào nhà máy, vận động cuộc mít tinh tối nay, cùng với hai đồng chí trong tổ Ngọ làm ở nhà điện và nhà tháo. Vy nhớn thì đảm bảo phần các nhóm thanh niên trong Tổ chức và những thanh niên có cảm tình làm ở nhà Máy đá. Phần cụ Vy quan trọng, nặng nề hơn. Cụ lo việc về các thợ có tuổi, các người thân thuộc ở Lò nung và ngoài bến trước đây đã tích cực tham gia nhiều cuộc đấu tranh.
Từ hôm đảo chính đến nay, tuy có rải truyền đơn, truyền nhau báo Cứu quốc và các bản hiệu triệu của Đảng trong cả nhà máy và ngoài xóm, nhưng chưa có cuộc hội họp nào để nghe giải thích kỹ về tình hình của địch và chính sách của ta, hay mở một cuộc mít tinh quần chúng đấu tranh đông đảo. Hôm qua thì Vy nhớn, tối nay thì Ngọ, cùng đề nghị như thế. Cả hai người vẫn chỉ sợ chủ trương của mình là không sát, là xốc nổi, là quá trớn. Sau hơn hai năm bị khủng bố gắt gao, các đảng viên lớp cũ của nhà máy bị bắt, bị tù gần hết, nhiều cơ sở quần chúng bị phá, nên phải bảo đảm lực lượng và hoạt động rất thận trọng với những hình thức rất nhẹ rất khéo để duy trì phong trào.
Cả mấy khu nhà máy khác, đường phố khác và làng khác ở giáp thành phố cũng ở tình trạng đó.
Vy nhớn không khỏi hồi hộp khi nghe tiếng Sấm gọi cửa. "Kìa, tối nay chú ấy còn phải ở nhà tầm trưa mai mình mới đón chú ấy đến cơ mà!". Nhưng người đã không thể nào tưởng tượng ra, không thể sao ngờ được việc đột ngột này và không cầm được sự run rẩy là cụ Vy. Khi Sấm nắm lấy bàn tay to gồ, gân và những đốt xương nổi từng cục của cụ Vy, thì cụ Vy nhủn tay ra, mắt loa lóa, miệng hớp hớp như người bị hen trong cơn hô hấp ngạt nghẽn:
- À à... bố Sấm!... Bố Sấm!... Sao... sao... lại về được đến đây thế?!! Ở nhà vợ mày... ở nhà. Bố Sấm... à à... lại về Xi măng mà làm công làm việc... mà... Rồi ông cụ cúi cúi mặt, lại lầm thầm như dạo nào nóng bức quá, ngồi dưới những vạt đá gần bờ sông, nghe một thứ tiếng o o như ong, như ve trong đầu, cùng những nỗi đau xót, tủi nhục, căm uất phần phật như lửa.
- Nếu tối nay ta có được ngủ lại ở Hải Phòng thì ta phải ở nhà với bố Vy và ông cụ thôi. Giời rét, cái phản ngựa kia, cái ổ bằng bao bì cỏ lác kia, còn ấm hơn cả giường lò xo nệm nhung! Và bố ơi, nếu cách mạng thành công thì nhất định con phải theo ý bố về Xi măng mà làm, mà đi về với bố. Năm nay bố đã bảy mươi hai, bảy mươi ba tuổi còn gì?!
... Chiều hai mươi chín Tết năm Sấm còn là chú thợ nhỏ học việc lúc về tầm thì thấy ông cụ Vy bế xốc xác một người cu ly máy đá không về quê được, trốn nợ, ngồi chết đói và chết rét ôm mặt trên xó tằng máy sau lò nung. Mình trần, khoác tấm bao bì khoét ba lỗ để chui đầu và xỏ tay, hai tay ghì chặt lấy đầu gối, người nọ phải dằn phải kéo mãi mới duỗi thẳng ra được, và anh em bà con ta đã cố tìm xem có dấu vết tung tích gì không, thì tất cả những thứ trong mình chỉ còn giữ có cái thẻ thuế thân rách nát cuộn vào miếng giấy dầu luồn ở cạp quần. Mấy tiếng người nói ở chung quanh cứ văng vẳng bên tai Sấm hàng năm năm, hàng mười năm sau:
"Tư bản đế quốc đã giết bác ta... đã giết anh em vô sản ta đấy!"
Chính hình ảnh và câu nói trên đã là những bực thang, những tia sáng gần như quyết định để Sấm níu chặt và vượt lên trong những cuộc tuyệt thực quyết liệt ở Hỏa Lò, đặc biệt là ở Sơn La, cũng như hình ảnh anh Nguyễn Đức Cảnh lên máy chém ở đề lao Hải Phòng và hình ảnh Khánh bị xử bắn ở một chân đồi bên kia Kiến An vậy.
Chợt có mùi gì khinh rợn vô cùng xọc đến, mà ở cả những "san" nhà thương làm phúc cho những kẻ lở loét hay ở những cầu phân chợ và trại tù án thường cũng không ghê khiếp đến như thế. Thấy Sấm có vẻ muốn nôn oẹ, Vy nhớn đẩy vội cánh cửa sổ đằng sau nhà ra.
- Chắc cái cống bên ôten Thiên Tân lại tháo tung tóe ra đây. Càng ế khách, sắp vỡ nợ, chúng nó lại càng làm khổ người ta!
Sấm sực nhớ: "Bá La chạy "dét tê" (3)cho thành ủy dạo trước làm nhà bếp bên ấy đây? Đến lúc bá ấy và cái cháu nhà cô Xim bị bom Mỹ chết dưới làng An Đà trong trận Hải Phòng đầu tiên bị bắn phá, thì cậu mới biết chuyện bá phải không?".
-----
[3] Giao thông.
Vy nhớn bùi ngùi:
- Cháu cũng đã để ý đến cái bà lạ lạ ở hầu những đầu bếp bên ôten, nhưng không ngờ lại là bá La. Và cháu càng không thể nghĩ đến việc bà làm "dét tê"! Khi biết chuyện, thằng Vy em nhà cháu nó cứ khóc, khóc ghê quá, hơn cả khóc u cháu! Rồi nó cứ bắt cháu phải tìm bằng được thằng La cho nó. Nó bảo nó có nhịn đói mà được ở với thằng La cũng được. Hay thằng La có làm gì thì nó cũng theo cùng làm, rồi đi tù với nhau càng vui!... Cháu đang lo chuyến này hai thằng nó liên lạc thẳng với nhau và phụ trách mấy thằng bên phố sinh hoạt cũng vào loại hăng lắm.
- Như thế sao lại lo?!!
- Chúng nó có súng đấy, Thằng La "tước" hay "mưa" đâu được khẩu súng lục Xanh Têchiên, xạc dờ đủ nguyên đạn. Chúng nó chỉ đòi khi nào có cuộc khử Nhật hay Việt gian thì xin được giao nhiệm vụ không nhiều lần mà chỉ mong lấy một lần thôi!...
Tuy đã nắm tay và chào cụ Vy lượt thứ bảy thứ tám rồi, khi sắp bước ra bậc thềm, Sấm lại quay vào. Sấm lại ôm lấy ông cụ và ấp mặt mình vào trán, vào má, vào gáy ông cụ mà hôn mà hít, mà vuốt vuốt tóc, vỗ vỗ nắn nắn cả vai, cánh tay, và khắp sống lưng ông cụ.
- Vy nhớn à, cậu phải nhớ không được chủ quan với quân thù! Cậu phải đưa ông đi cẩn thận, bảo vệ ông cẩn thận. Nếu có xảy ra xô xát, cậu cứ để bọn thanh niên được chọn làm tự vệ chiến đấu thi hành nhiệm vụ của họ. Còn cậu phải giữ sao cho ông hoàn toàn vô sự về đến nhà.
Giọng Sấm càng đằm:
- Không còn việc ở nhà máy, ông phải nghỉ nhà, nếu có đâu, có ai gọi đi làm gì, cậu phải hỏi han thật kỹ. Cấm không được để ông đi làm xa, làm quá sức. Còn như khi nhà hết gạo, cậu với thằng Vy em chưa lĩnh được tiền thì cứ sang bà Ngọ mà vay. Rồi gạo thóc còn lên giá. Quân Nhật còn làm cho đói kém nữa. Nhưng không được để ông đứt bữa. Hay ông có đau ốm thấy khác trong người thì phải báo tin ra ngoài ngay cho bố, cho tớ. Bố cậu, tớ và các cậu có phải hy sinh đến đâu thì cũng phải chịu, phải giữ bằng được cho ông sống, theo với cách mạng, trông thấy cách mạng đi tới ngày thành công!...
Sấm ôm chặt lấy cụ Vy:
- Bố ở nhà khỏe nhé! Con phải đi sớm đây. À tối nay con còn gặp bố, và nhiều lần nữa kia mà!... Bố ở nhà khỏe nhé, bố nhé.
⚝ ✽ ⚝
Mít tinh ngay bãi Đá. Địa điểm đây vừa trông ra cửa sông, vừa là lối người trong nhà máy về các cổng sau, vừa là đường người các làng Chiêu Thương, Đình Hạ, phố Bàng và trên An Lạc, Cam Lộ đi về. Tuy chỉ vận động một số quần chúng cảm tình, đoàn viên cứu quốc làm công nhân nhà máy và thanh niên có tinh thần chiến đấu ở xóm trên cùng với những bà con thân thuộc nhất, nhưng không hiểu sao lại thêm rất nhiều người cứ lẳng lặng kéo đến. Không kể những ngõ ngách có thể tản ra các ngả bên ngoài, chỉ nguyên bằng những bờ tường, đống đá, bãi than, bãi xỉ, đường goòng, đường máng và cột điện chằng chịt các góc nhà máy, người của ta cũng thừa sức tiến thoái. Một bóp chứ ba bóp cảnh sát, hai chục chứ cả trăm thằng lính Nhật đến vây bắt cũng không đủ sức ngăn chặn. Nếu như lại xẩy ra xung đột, thì có ngay các đống, các bãi đá đấy, sỏi cát đấy, than xỉ đấy, sắt gỗ đấy. Tự vệ chiến đấu cắt cử xung phong bảo vệ cho cuộc mít tinh này là chính, nhưng càng trông bà con, anh em, quần chúng thì càng thấy tinh thần quyết liệt vững tâm đấu tranh hơn. Trời tối, gió to, sương mù, nhưng vẫn có sao. Mấy chiếc cần cẩu như quay hẳn về phía bãi Đá. Mấy khung của tầng máy cao sáng đèn hơn, chỉ rình rình có tiếng hô khẩu hiệu là mọi người nhô ra hô theo. Còn những tầng nóc, những ống khói thì càng sừng sững, càng lầm lì trong tiếng ầm ì của máy điện và tiếng sóng ngoài xa qua lớp sương khói một phút một mịt mù hơn.
- Đúng Sấm ở sở xi măng ta, ở Lò nung đấy?
- Chả là nhà Sấm cả hai vợ chồng con cái cùng đi tù năm kĩa năm kia thì là ai! Cái mặt cái mày cái vai cái vóc cái tiếng nói như thế mà không phải nó thì là đứa nào vậy?!!
- Giới thiệu mới giới thung làm gì, Sấm ở Xi măng ta đã vượt ngục về đây!
- Không hiểu cái Khế vợ nó có đi mít tinh nghe chồng nói không? Nó mà không bị mật thám đánh sảy thai thì đã có thêm một con lên năm rồi.
- Chắc đâu đấy, Tổ chức chỉ cho nó về chào mừng và nói chuyện với bà con anh em xi măng, xong cuộc mít tinh này, thì nó phải đi khu khác, không khéo tỉnh khác công tác cũng nên. Có phải cứ làm xi măng thì về xi măng đâu!
- Nghe nó nói lại càng thấy nó chín chắn nhỉ, năm năm đi tù mà lại!
- Tổ cha chúng mày, đúng là hai con chó gầm ghè với nhau và thằng nào cũng chỉ muốn giết chúng ông! Đảo chính với độc lập, lập chính phủ mới hay đưa chúng ông về âm phủ mới! Hằng năm nay nghỉ việc, đói dài người ra, không chịu được thì phải đâm đầu đi lính cho chúng mày để lấy hai bữa cơm nấu hổ lốn, đỗ tương, cà rốt thịt trâu đổ vào chậu cho như chó ăn, và để mặc quần đáp đũng, đáp đầu gối, vác súng cho chúng mày tha hồ sai khiến phải không? Chúng ông có dại cái con cu ông nữa đây này. Sắp thua mẹ chúng mày rồi mà còn cứ nói phét.
- Mẹ chúng mày đúng là ăn rở bọ hung nên mới đẻ ra chúng mày. Luận điệu của chúng mày như thế thì còn thối hơn cứt ấy, quân phát xít ạ.
- Năm 1929, 1930 chúng ông còn không chịu bó tay nữa là bây giờ!
- Vít cổ cha chúng mày xuống!
- Chúng nó chỉ quen xin "âm dương" người mình thôi!
- Đưa cái thằng Tôn Thất Trạch dậy ở Trường Gia Long về làm đốc lý với lão Tô Như Lương mà Hải Phòng gọi là Tôi Như Lươn ấy, thì với các giống toàn lươn với trạch, ai mà tin được!
- Có phải thằng Tôi Như Lươn chủ mấy lán gỗ ấy năm xưa tranh cử hội đồng thành phố Hải Phòng, suýt bị thua với ông giáo Nguyễn Công Lý mũi khoằm, bướng đệ nhất thiên hạ, người của ta hồi Mặt trận Bình dân đưa ra phải không?
- Bây giờ mà nó không biết thân thì nhất định cho chúng nó xuống âm phủ với thằng Hítle và thằng Mútxôlini bố to đầu nhất của chúng nó thôi!
- Lại còn cái thằng chính trị giả cầy Đào Xuân Hồng nuôi con cho thằng sứ Kiến An, cứ xưng xưng mình cũng mở mang kỹ nghệ kình nhau với Tây với Nhật để mưu sống cho dân rồi phất hàng bạc vạn kỳ sợi vải khan kia, mà đứng ra làm trưởng ban cứu tế với thằng Nhị đội xếp Ngã Sáu về hưu, thì đến chó cũng phải quay đi, không chịu được.
- Chết! Chết! Thằng đội Nhị ấy a, vợ nó cho cả bên xi măng này đong chịu, vay lãi góp, và đã mớm nhời cho thầy tớ nó bảo vợ nhà Sấm có ưng làm nàng hầu nó thì nó nuôi cả con và mở cho hẳn một cửa hàng gạo... thằng mặt mẹt ấy mà cũng làm cứu tế cứu tung à?!!
- Đả đảo quân phiệt phát xít Nhật!
- Đả đảo chính phủ tay sai quân phiệt phát xít Nhật!
Tiếng ủng hộ Việt Minh, Việt Minh muôn năm và cả Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm nữa, thét lên, chuyển ra mãi ngoài xa. Nhiều người nhảy lên hét khản cả giọng và tung nắm tay không biết bao nhiêu lần...
- Nhà Sấm đấy, nhà Sấm đấy, cứ chạy theo nhận xem cho thật rõ mặt mũi nó.
- Không! Không! Trật tự trật tự bà con anh em ơi!
- Anh Sấm ơi là anh Sấm ơi, thế nào cũng phải về với Xi măng đấy!!!
Nghe những tiếng hô ủng hộ Việt Minh, đả đảo phát xít Nhật, đả đảo chính phủ tay sai Nhật, Việt Minh muôn năm và Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm như vọng lại suốt từ ngoài sông Cấm, trên sở dầu Thượng Lý từ các làng xa ven sông ven bãi, Ngọ lại bảo Vy nhớn:
- Biết vậy tao cứ để tự vệ chiến đấu vác cả ba súng Nga ấy đi tuyên truyền thị oai bên cạnh anh Sấm. Rồi cho nổ cả băng đạn lúc hô khẩu hiệu có phải hơn không! À, khẩu súng lục của cậu phải giữ nguyên cả sáu viên kẹo đấy nhé. May mà không giữ cho "ông" ít nhất là ba "viên" để "ông " khao bọn Nhật và Việt gian thì đây này...
Ngọ giơ cái xà beng dứ dứ vào gáy Vi nhớn.
⚝ ✽ ⚝
Dâng càng mê mệt. Dâng ấp tay lên mé bụng, trên cái cục cưng cứng có vẻ muốn nhấp nhô cựa quậy.
- Âu! Con lại đói đấy à? Nao ơi, cũng đã biết đòi ăn cơ đấy. Rồi mẹ phải cho bú thôi... Ừ, con tôi rồi phải ăn bú chứ!
Dâng xoa xoa vuốt vuốt, có lúc lại vỗ vỗ rất nhẹ tay tuy bụng vẫn bảo dạ không nên làm như thế, kẻo nhỡ ra va đập mạnh vào "nó" thì ân hận vô chừng. Chính cái lo lắng này lại làm Dâng phải nghĩ nếu gặp phải sự khốn khó, thì Dâng chẳng chút ngần ngại, sẽ phanh cả người mình ra, lấy tấm xương thịt của mình mà chống đỡ bọc che cho cái giọt máu này. Như vậy, nếu bị đạn bắn hay bom văng, thì sẽ có một phép lạ, các thứ giết người kia sẽ chỉ bật đi, không thể nào xuyên qua lần da thịt của Dâng, làm xây xước da thịt của con Dâng!
Dâng lại phải nghĩ như vậy và càng thấy tủi tủi. Ừ, các thứ gươm giáo bom đạn đều không thể động đến nó, vì nó được Dâng ấp ủ kháng cự, vậy mà nó lại bị một cái rất thường đang làm khổ mà nó không biết đấy. Giời ơi... làm sao còn ở trong bụng mẹ mà nó đã biết được và phải biết cái khổ này: Đói! Và làm sao một người là mẹ nó lại để cho nó chịu như thế sau bao nhiêu năm mình đã phải chịu không biết bao nhiêu trận đói với cha, với mẹ, với các em lớn em bé của mình và với nhiều người chung quanh rồi?!
Dâng lật cánh tay đặt lên ngang trán, mím mím môi lại. Không, Dâng chỉ muốn quy cái lỗi ấy lên người mình thôi, chứ hoàn toàn không để Thanh chịu cùng mình một phần trăm hay phần nghìn nào cả. Cũng như thế nếu có sự khốn khó gì đến với Thanh, thì Dâng cũng xin chịu thay cho như đối với đứa con trong bụng. Và cũng không chỉ ở mức như thế với hai kẻ thương yêu nhất của đời Dâng, mà với cả mọi người nghèo khổ và nhận cho Dâng giơ tay thề trước ngọn cờ búa liềm, làm một đảng viên của Đảng Cộng sản, sung sướng và tự hào vô cùng với nhiệm vụ trọn đời hy sinh chiến đấu.
Có tiếng meo meo rất nhỏ và như cả tiếng lầm thầm như chuyện trò than thở ở bên nhà. Con mèo mướp của bà cụ Xim lại làm nũng và chắc chắn là cái Lê không có nhà, và nhà cũng vẫn chưa chạy được thứ gì thổi nấu ăn. Bà cụ cũng đứt bữa từ hôm kia. Tối qua, hai chị phu hồ lên Hải Phòng chỉ đong được có đấu bột mà người ta bảo là bột gạo. Hai chị bớt cho bà cụ một bát, cái Lê còn kiếm thêm một nắm rau tập tàng ở bãi sông đem nấu với muối. Bà cụ chỉ ăn có bát canh. Bột quấy vừa chua lại vừa như có vôi pha hay có thứ gì lạ lắm! Chả thế mà hai chị phu hồ ăn xong một lúc thì đi ngoài và kêu trong người nôn nao sợ quá. Cái Lê đã bớt một bát đặc để dành cho bà, chỉ vét vét ăn chỗ dính niêu nên chỉ thấy buồn nôn thôi. Sáng qua bà cụ Xim không dậy được. Gần trưa, bà cụ gọi cái Lê, cố nói thật rõ để nó nghe ra.
- Thôi có đói nữa thì cũng phải cố chịu, mà đi bòn cái rau, con cua con cáy về nấu ăn, chứ đừng ăn cái bột quái bột quỷ của trại Nhật nó thải ra kia. Bát bánh đúc ấy con đã đổ thật đi rồi chứ? Chiều nay con có việc ra bến làm, thì con cố nói với bà con mà giật lừa lấy năm hào hay một đồng thêm mà đong gạo. Nếu như lại không có việc, thì con xem có nhà ai hiền lành dễ dãi, con chờ người ta ăn uống gần xong, con xin cho bà... một thìa... hay một đũa cơm thôi, để bà cho con mèo. Hai hôm không được tí gì, đói quá, nó bỏ nhà ra bến ra phố ăn những của thối của chết ở các cống các bãi rác thì chết mất! Không thì nó cũng bị người ta bắt, hay bị chó to chó dữ ăn thịt mất thôi!
Xế trưa cái Lê về. Lê không có ai mượn làm cả. Nhưng Lê còn có hơn một chén cơm. Bà cụ Xim gặng mãi, Lê nấc nấc mãi mới nên nhời.
- Chẳng nhà ai có cơm thừa cả! Mà có họ cũng chẳng cho đâu. Họ cứ bảo con trí trá. Con gái trông còn khỏe thế kia mà đi ăn xin. Con lại càng không dám nói xin về cho bà để bà cho mèo. Nhưng có bà gì ngày trước đi làm với cô Xim nay về đan phên ở lán nứa, bà ấy thấy con cứ thập thò ở chỗ người ta ăn, bà ấy gọi con lại gói cơm cho, dằn dằn tay vào trán con bảo: "Tao biết rồi, tao biết rồi! Không đời nào bà mày bảo mày đi ăn xin đâu! Chắc chưa đong được gạo, nhà mày đứt bữa, bà mày phải cho mày xin cơm về cho con mèo,... nên mới chỉ xin một thìa, một đũa xới thôi! Thôi nhé, về nói với bà bây giờ lo chạy, đến người còn chẳng ra gạo ra cơm mà ăn, nữa là cho mèo cho chó. Thương nó thì đem mà vứt nó xuống sông thôi. Còn gói cơm này, mày phải để bà mày ăn cả. Cơm của tao gạo quê chứ không phải gạo máy đâu.
Bà cụ Xim lặng thinh, bà bảo cái Lê cất gói cơm đi...
"Chắc bây giờ bà cụ lại lấy cơm cho con mèo ăn đây. Bà cụ cho nó ăn dè chờ đến khi nhà chạy được gạo!".
"Ngày mai phải lên Hải Phòng vay gạo vay tiền cả cho bà cụ và cái Lê. Cô Xim đã gởi gắm bà cụ và cái Lê về đây tránh Nhật khủng bố, mà ta lại để bà cụ phải trở lại Hải Phòng hay để bà cụ ở đây mà đói thì khuyết điểm thật là to... và cũng không thể để có khuyết điểm ấy được!".
Dâng lại tự hỏi sao chuyến này mình yếu đến thế này? Nếu không Dâng sẽ đi từ hôm qua ra Hải Phòng, hay Dâng ra bến, sang bên kia sông thì cũng chạy được gạo ăn. Tuy đang đói kém nhưng mấy lò vôi lò gạch vẫn làm. Dâng không đội than đội gạch, gánh đất thì đi xe đá, và anh em bà con quần chúng ở đây chẳng khi nào để Dâng phải hỏi vay mượn cả. Một bà, hôm qua, bảo Dâng cứ vào nhà, lấy mấy đồng bạc của người chị bà gởi về làng góp giỗ mà tiêu, muốn bao giờ trả cũng được. Nhưng thấy một bà con mọn cùng lán cũng bị đứt bữa, nên Dâng nói dối chốc nữa sẽ có tiền của Thanh gởi về, mà nhường cho bà con mọn mấy đồng kia.
Đúng Thanh hẹn về, nhưng không phải là đưa tiền cho Dâng. Hay có đưa, Dâng cũng chẳng lấy. Mẹ Thanh và cái Ngỏ ở trong làng còn cần hơn cả Dâng. Mấy phiên chợ gần đây có ai còn mua thuốc men gì nữa đâu. Ho hen, hậu sản hay chóng mặt, buốt đầu, đau lưng chẳng chết ngay được! Mẹ Thanh đã không bán được một xu thuốc viên thuốc bột gì cả, lại còn làm phúc cho không mấy người nhỡ độ đường và chạy đói ở các nơi đổ về đây. Còn cái Ngỏ đi bắt trai bắt hến, kiếm củi sông củi bãi bán, thì làm sao mua mỗi ngày được miệng bát gạo!
Dâng gần ngày ở cữ lắm rồi. Chỉ cuối tháng tư hay đầu tháng năm ta thôi. Tuy không nói ra nhưng Dâng biết rõ là Thanh rất lo mình đẻ non hoặc không đẻ ở nhà hộ sinh ngoài phố mà để bà đỡ vườn hay bà con hàng xóm đỡ cho. Điều sau đây nữa mới là điều Thanh hết sức giữ kẽ, Thanh lo Dâng bị lộ, bị bắt trong lúc Nhật khủng bố thật là bừa bãi này. Dâng không nhiều kinh nghiệm bằng Thanh, vừa phần Dâng bụng mang dạ chửa, nhỡ có thế nào thì đau xót vô cùng. Dâng chạy liên lạc cho cả khu An Sơn và Hải Phòng đây và nhận công tác chị em xã trong thay một nữ đồng chí vừa chuyển đi khu khác. Xã này trước ngày Nhật đảo chính Pháp, thằng tri huyện đã coi như là một cái gai ở trước mặt nó. Gần đây bọn Nhật lại càng chú ý hơn, đánh dấu là một trọng điểm của cách mạng chống đối chúng.
"... Thanh không đến, hai mẹ con bà chủ nhà đi chạy gạo thì không về. Càng về chiều mình càng sốt". Dâng nhỏm dậy, nhất định không nằm nữa, sang bên cụ Xim. Con mèo đang cọ cọ mình vào chăn bà cụ, thấy bóng người khác liền nhô đầu lên và men men ra đón; meo eo meo eo eo... Dâng nâng nó trong lòng bàn tay, đặt trả nó lại nằm bên chân bà cụ Xim. Bà cụ có ý không hỏi Thanh, nhưng Dâng nói trước:
- Bà ạ, anh ấy chắc lại bận, nên mai kia cũng chưa về nhà được đâu. Cô Xim đã phải tập đi xe đạp rồi đấy! Con chỉ nghe nói, chứ thật được trông thấy cô đạp xe thì còn lạ nữa.
- Nó vốn vừa nhát vừa yếu lại chậm, không hiểu đi những quãng đường đông người hay nhiều ôtô thì lái lung ra sao!
- Bà là cứ hay cả lo, cô ấy chỉ huy quân sự cả một trung đội tự vệ còn được nữa là! Không khéo lúc khởi nghĩa cô ấy mà về Hải Phòng, lại đi với công nhân và đóng ở trại lính khố xanh thì còn hơn quan ba, quan tư ngày trước cũng nên.
- Dào! Hãy cứ lo công tác của Đoàn thể cho chu đáo, tổ chức quần chúng thật tốt thật vững không để sa sẩy ai đã. Cô Dâng có được nghe thêm chiến khu ta ở trên kia mở rộng ra những đâu nữa không. Mắt tôi lóa quá trông bản đồ trong báo Cứu quốc các khoảng đỏ cứ lập lòa như chỗ nào chiến khu và khu giải phóng cũng mở đến rồi! Lắm đêm tôi lại nghe cứ như có tiếng súng nổ bên phía Đông Triều hay Quảng Yên ta.
Dâng nặn nặn bắp chân bà cụ Xim.
- Chuyến này có liên lạc của cô Xim về, chắc phải khối tin tức, khối chuyện.
"Chứ không phải khối tiền đâu bà nhỉ. Thấy bảo cô Xim ngoài kia cũng chỉ ngày có tấm bánh đúc ngô hay bát khoai luộc và mấy củ dong riềng, vậy mà cũng ốm nghén. Cái Ngọt nhà con nó thổi cơm hay nấu cháo cho ăn thì cứ giấu đem cho các bà con chung quanh. Lại nhiều người chết đói nữa rồi, đau xót quá!"
Đúng lúc ngoài đường lại có mấy dây người, đầu trùm chiếu manh buộc túm lại như mũ mấn, tay vịn vợ, bíu con, đi lững thững, xiêu xọ. Từng đám nhặng vù vù bám theo đũng quần họ và bu lấy những quang gánh có trẻ con, che đậy bằng cả mẹt, vỉ buồm, bao tải. Mấy người đàn bà xanh bủng bế con và mấy người con gái gánh những gánh rất nặng toàn những thứ cũ rách, sứt mẻ. Các cô còm rúm, nhưng vẫn cố vấn khăn thật gọn và chải ngôi thật thẳng, vẻ mặt đăm đăm, lại càng làm Dâng se thắt cả tâm trí.
Dâng vừa sang Hải Phòng. Lần đầu tiên và mấy lần sau nhìn những xác chết ở cổng chợ, ở ngã tư đường, ở ngay đầu phố Khách, phố Cầu Đất, ở cả khu Nhà đái và cửa cống sông Lấp, Dâng thấy xác nào cũng hao giống các người làng, người xóm mình, giống như cả cha Dâng, các chú Dâng, các em Dâng nữa. Phần đông là đàn ông, người lớn và trẻ con trai. Chết rất nhiều vậy nhưng vẫn thấy và thấy các người ở nhà quê ra tỉnh, nằm vật vạ suốt dọc đường lên Hà Nội và các nhà ga phố chợ. Trông bà con lểu thểu đi cả lúc đã xế chiều, tối mịt, Dâng càng muốn kêu lên:
- Bà con ơi, đừng bỏ làng đi nữa, đừng ra tỉnh nữa. Cố ở lại mà chờ có lúa, gặt hái để sống thôi! Bảo nhau ở lại làng rồi vào các tổ chức của cách mạng, đi theo các đồng chí cán bộ Việt Minh mà đấu tranh.
Con mèo nhỏ lại meo meo, nhưng lần này tiếng kêu nghe khác hẳn. Bà cụ Xim chớp chớp mắt như ngẫm nghĩ. Một lát sau, bà cụ với lấy cái gói giấy cất trong thúng ở đầu giường. Bà cụ mở ra rồi nhặt nhặt đúng hơn hai mươi hột cơm, vón vón vào một mảnh đĩa cho con mèo.
- Mướp! Mướp! Thôi bà cho mày ăn đây.
Con mèo như không ngờ lại được cơm ăn, còn nghển lên nhìn như để hỏi có thật là thế không, có đúng nó được phép ăn như thế không. Rồi nó cúi cúi như để thơm để hít rất kỹ cái mùi vị tuyệt trần này trước khi nhón nhén liếm ăn từng hột một.
Mẹ con Mướp tuy không nhom nhem như nó, nhưng cũng nhỏ bé. Hôm Mỹ bỏ bom, mẹ La và cái bé Xim chết, bà cụ Xim đã tưởng mất cả con giống này. Nó đương nuôi con trong thùng trấu góc bếp. Cả cái bếp ấy đã bay đi vậy mà mẹ con con mèo lại không việc gì. Chiều hôm sau thì thấy nheo nheo ở bụi duối ngập rác mé vườn chuối với cả cái ổ rác. Con mèo lứa anh con Mướp này, nuôi được hơn tuần thì chết. Con mẹ kêu suốt đêm rồi bỏ đi hàng tháng đã tưởng chết hay mất nốt. Nhưng rồi nó lại về nhà, rồi lại có mang, rồi đẻ Mướp. Hiện giờ mèo mẹ ở lại trên phố với nhà cô Thơm. Đã nhiều lần, Dâng thấy mặt bà cụ Xim như rơm rớm, khi mẹ Mướp và Mướp quẩn ở bên mình. Con Mướp thì nheo nheo như trẻ con sơ sinh khóc mê hay đau ốm, nhưng vì bé quá, yếu quá nên tiếng kêu chỉ được như thế.
- Có phải hai con chuột người ta bắt được ở trong hang góc chợ Sắt ấy vừa to như hai con dím, vừa trắng béo mòng như lợn lang phải không?
Tuần trước trong buổi tối đi đưa tài liệu về, Dâng sang bà cụ Xim uống nước, đã giật mình vì bà cụ gọi hỏi chuyện này. Thì ra cụ vừa nghe được người trên phố về kể.
- Như thế thì là giống yêu tinh chứ còn là chuột bọ gì nữa. Trong hang của nó còn có cả đầu lâu trẻ con và mấy cái đùi đang gặm. Hun khói vào rồi mà nó nhất định không bỏ dở, sau phải phá tường, bít lối, lấy lưới chụp thì nó vằng cắn suýt bung cả lưới, muốn xông vào mà cắn cả người. Giời đất! Nếu như thế này thì khiếp quá!
Dâng đã liên tưởng tới những tên làm nghề tra tấn và chuyên chém giết người của Nhật của Pháp và những tên trùm sỏ trong bọn đế quốc thống trị mà Dâng được nghe các đồng chí bị tù đày về kể. Dâng lại càng thương con Mướp chỉ nhỉnh hơn dải khoai riềng, gày guộc bấy bớt quá thể, mà cái Lê nhiều lúc cứ bồng hẳn lên, ấp ấp vào ngực, rung rung, vuốt vuốt vỗ vỗ:
- Mướp đi, Mướp ơi, em chịu khó mau ăn chóng lớn nhé! Hôm này chị kiếm được cá vụn, chị kho riêng một niêu cho em Mướp ăn...
Về chiều, gió lạnh ngắt. Dâng nghe tiếng Lê nói ở ngoài đường, khi không mà cũng hồi hộp như nó sẽ đem về nhiều điều lạ. Thấy cái giỏ nhẹ thõm, lủng lẳng dưới tay, và Lê lại xách một bó rau rền gai không đầy một chét, Dâng biết Lê lại xuống không có ai mướn và cũng không bòn nhặt được gì cả. "Lại phải nấu nắm rau với muối ăn trừ bữa tối nay thôi". Dâng cố nán lại hỏi chuyện Lê ngoài bến, trong phố, rồi chào bà cụ Xim đi về. Dâng không dám để bà cụ giữ lại, thế nào cũng bắt Dâng ăn vã bát canh với bà cháu cụ.
Trăng lên, tối tháng ba mà vẫn lạnh thấm. Dạo này phải thắp bằng dầu lạc và dầu luyn đắt quá, nên cả mấy nhà quanh Dâng đều đi ngủ sớm. Dâng đến nhà hai chị em bạn cùng làm đất làm than và vợ chồng một nhà kéo xe chuyện mò với nhau. Tuy thấy vui, thấy tỉnh táo nhưng chẳng nhẽ ngồi mãi, Dâng phải khẩn khoản xin lỗi, bà con mới cho về. Dâng vào chõng nằm yên được một lúc thì ngồi dậy. Mồm miệng ngai ngái, đăng đắng, Dâng lại như muốn sốt.
Chuông nhà thờ tan buổi đọc kinh tối ở xóm trong vừa dứt. Mới hơn tám giờ. Còn những gần bốn giờ nữa mới gà gáy. Rồi từ gà gáy lâu nữa mới rạng sáng, mới sang ngày mai... Dâng ngoái nhìn mấy cái quần áo cũ rách vắt trong góc nhà thay ra ban trưa.
- Chẳng tội gì nằm không mà để quần áo hôi hám cả nhà cửa.
Dâng quấn tất cả bỏ vào cái rổ con, ra cầu ao. Gió thổi, bóng lá cây loáng loáng. Dâng lại muốn chóng mặt. Dâng bước chậm, lần lần từng bực đá. Có mấy cụm bèo dạt vào, Dâng khỏa khỏa cho tản ra xa. Vành trăng mở ra như in trên mặt nước, long lanh những ngấn khi tụ khi lan, rung rung gờn gợn. Trăng cười với mình đấy. Cứ gì trăng rầm tháng tám mới sáng, mới đẹp nhỉ. Dâng vỗ quần áo bồm bộp cho trong người thêm sức nóng. Mỗi lần giũ lần vò, Dâng cố làm thật mạnh cho các giọt sóng bắn tung nữa lên; khi nhắc thì nhắc thật cao để ánh trăng rào rào loang loáng. Những cành sung phía trên đầu Dâng và bè muống ở trước mặt Dâng như có tiếng gì thì thào rúc rích, bảo Dâng đêm hôm giặt giũ gì mà tợn tạo thế! Chợt như có một cuốn phim dài và rất nhiều đoạn đặc biệt sải sải ra trước mặt Dâng, và khi biến nhòa đi thì để lại rất lâu, rất hằn những ấn tượng. Biệt thự Bờ biển xanh, Huệ Chi và Bích Nga... Thy San và Giáng Hương... cái ôtô như một khối son, khối ngọc. Những ban thờ Đức mẹ, những bó hoa... A!... Những bó hoa huệ, cúc, hồng bạch, Huệ Chi ôm đầy ngực đầy tay khi chị em Huệ Chi đi lễ nhà thờ... Những bữa ăn... dù chỉ là những bữa ăn lót dạ, những bữa ăn chay dọn riêng cho Huệ Chi, bao giờ Dâng cũng đưa lại hết xuống bếp cho u Hùng.
Cả những bữa tiệc! Tất cả những bữa tiệc, không biết là bao nhiêu lần, Dâng phải khép nép tươi tỉnh hầu hạ, nhưng trong bụng thấy tủi tủi khinh khinh, gai gai rợn rợn vì sự thừa mứa làm Dâng phải thề ngay từ lúc vào đây là đói chết thì thôi chứ không động chạm đến! Cũng như Dâng thề không tơ hào sai sót một xu một xèng khi chị em Huệ Chi, u Hùng hay nhà vợ Tú sai đi phố chợ mua sắm, hoặc ngửa tay nhận bất cứ tiền gì của nhà Đức Sinh, của khách khứa, của chị em Huệ Chi cho. Tiền công đi ở từ một tháng một đồng lên hai rồi ba rồi sáu đồng, Dâng đều nhận ở u Hùng rồi gởi lại u Hùng!...
Chiếc áo nâu vá mặc đi làm, Dâng đã giũ lần thứ ba thứ bốn rồi mà vẫn vò, vẫn khỏa thật mạnh giũ đi giũ lại. Nước và ánh trăng càng bắn tung càng rào rào, thì càng như giội xóa những hình ảnh kia đi ở dưới mắt Dâng, và, trong lòng Dâng như được gội thêm một sức tỉnh táo thoải mái. Sắp giũ xong đến cái quần cộc mặc lót vá không biết bao nhiêu mụn mà vẫn rách bung Dâng khỏa khỏa cái xảo để xếp lại quần áo. Cũng vừa lúc Dâng thấy một làn hương rất quen thuộc thoáng qua. Hương hoa lý. Cái giàn lý trên bể nước cạnh buồng Dâng và u Hùng dưới nhà bếp Thy San, trước kia cứ tuần tiết Dâng lại hái một rổ hoa giấu cho mấy cụ ở xóm nhà lá để thắp hương ở nhà hay đi lễ chùa lễ đền. Đến giờ, Dâng mới ngẩng đầu lên nhìn thì nhận ra gốc lý này ở gần ngay gốc sung có mấy ngọn bò leo ra cả những cành rào bờ ao, và có mấy ngọn đã có hoa nhưng nhỏ quá, bị gai tre kẹt vào lẫn với những lá mướp.
Dâng đứng kiễng kiễng cố nhìn cho rõ. Đúng là có mấy chùm hoa nhỏ, thưa, gày, nép dưới hai lá mướp to. Còn mấy chiếc lá lý cũng như phải cố chòi lên, mọc chen với lá mướp.
"Cánh hoa lý nấu với cua đồng còn ngọt mát và thơm hơn cả nấu canh nấm hương nấu với thịt gà". Cả nhiều bà nhà giầu cũng nói với nhau thế. Nhưng, mấy lần Dâng chỉ ăn lá lý non nấu với muối cũng thấy rất ngon, nhất là những buổi trưa nồng. Và một lần, Dâng thấy một ông cụ làm phu gỗ đang uống rượu trong hàng, nhác trông có bà hàng hoa đi qua, liền đặt vội chén rượu, chạy theo gọi ơi ới! Bà hàng hoa hỏi cụ mua gì, thanh trà hay ổi tàu, cụ đều lắc đầu và bảo mình dở hơi, chỉ xin bà bán cho mấy bông hoa lý. Bà hàng hoa đã nhất định cứ bán cả gói đủ cả hồng, huệ, ngâu, sói, về sau ngẫm nghĩ thế nào, đành phải nhặt riêng cho ông cụ ba bông và lấy tiền nửa gói. Ông cụ đem về chỗ ngồi cắt một quả chanh cốm đem vắt vắt lên ba bông hoa bày trong cái đĩa con... rồi nhắm hết bữa rượu mà Dâng thấy chưa bao giờ ai ăn uống ngon lành như thế, lâu và hết nhiều rượu như thế.
Dâng men men lại gần bờ ao, vịn vịn gốc sung, kiễng người lên. Dâng bứt một bông hoa ghé miệng thổi để nếu có bụi kiến thì bay đi, nhấm nhấm rồi nhai hẳn ở trong miệng. Chao ơi, sao lại