Khi Đứa Con Ra Đời Chương 13
Trong báo cáo gửi lên bố Vy và Xim, có một việc quan trọng nhưng là việc riêng nên Dâng không viết: Dâng đã đẻ và đẻ con trai. Tuy vậy, cả liên lạc và một đồng chí tự vệ có nhà ở gần Dâng cũng cứ phô. Vì thế, ngay sau khi làm gọn đồn Cao, bố Vy và Xim hội ý, cùng bảo Thanh phải về ngay với Dâng.
Dâng đã được kết nạp từ năm ngoái. Đối với người đồng chí gái cần cù và lặng lẽ này, Xim thấy thân thương như kiểu tình chị em vậy. Chả nhẽ lại đề nghị với Tổ chức cho công tác gần nhau. Chứ được cùng ở một khu, nhất là liền ngay cơ quan, thì Xim coi như là một hạnh phúc gia đình.
- Cậu về nói ngay với Lương và nói ngay cả với nó, rằng nó phải ăn uống, thuốc men bồi bổ đến hết tháng sau hay tháng sau nữa. Tại làm sao nó dám gan lì và chủ quan, không chịu lên tỉnh hay vào nằm nhà hộ sinh tư, để trở dạ rồi mới đi tìm bà đỡ, đến nỗi đẻ ngay ngoài bờ hè, băng huyết thấm ướt sũng cả cái chăn?! Còn cậu nữa, cậu phải thu xếp công việc rồi về với nó một tuần hay nửa tháng, Tổ chức có chê trách gì cậu đâu.
Xim cuống quýt nào đi mua vải màn, bông, thuốc tím, thuốc bổ máu. Còn hơn mười đồng tiền sinh hoạt phí và bốn thước vải của Tổ chức cho, Xim đưa cả Thanh, lại dặn dò:
- Bảo của bá Hiền đón tay cho cháu đấy nhé. Vải thì may cả tã chéo cho thằng... thằng Thanh con, đừng hà tiện cắt nhỏ quá. Cứ mỗi thước hai cái quấn cho nó chặt chẽ, rộng rãi. Mà nhớ không được cài kim băng đấy. Còn tiền này... (Xim không thể nén được sự nghẹn ngào) cậu đi chợ mua ngay cho nó cân thịt nạc và đôi gà con. Cậu phải ép nó ăn, cái con này quen chịu thèm chịu nhạt, se sắt với mình hơn cả các cô mụ dòng Chúa cứu thế. Nó mà lại chỉ ăn cơm chăm muối chườm thì... nó chết mất!...
"Dâng ơi! Làm sao tao được biết mặt được bế và tắm cho con mày trong tuần sau hay tháng sau nhỉ!... Thôi nhé, tao khất với mày đến khi con mày biết lẫy, biết nghênh đèn thì tao về vậy".
Xim đã toan nhờ liên lạc đi tìm Chấn, để lấy thêm cả tiền sinh hoạt phí của Chấn và hỏi Chấn biết thuốc bổ máu gì vừa rẻ, vừa dễ kiếm, toàn vị nam cân đâu cũng được mà Chấn đã cùng các đồng chí trong tù nghiên cứu, sử dụng, thì kê đơn cho Thanh cân mấy thang cho Dâng. Đưa Thanh ra đường cái, Xim tươi cười nhưng cũng thật trang trọng:
- Cậu có thể ở nhà hai hay ba tuần, và nếu cả mẹ con cái Dâng yếu quá, thì phải báo cáo lên cho Tổ chức. Không phải đây là cảm tình riêng của tôi với cậu và mẹ con nó, mà là ý kiến của Tổ chức đấy!...
"Thế còn mày chỉ hơn hai tháng hay ba tháng nữa mày ở cữ, thì thằng Chấn của mày có phải ở nhà với mày không? Chuyến này thật là mày phải đón bà cụ ra thôi. Không thì ai bế con cho mày. Và mày còn để đến tận bao giờ mới cho bà cụ được gần gũi sớm hôm?!!!
Lại phải nghĩ đến đứa con gái bé bỏng còm cõi đã chết bom và người mẹ già gầy yếu, không còn chỗ nào nương tựa mấy năm trời lần hồi với cái em thằng La đã trở thành như ruột thịt của mình, Xim bặm môi nhìn theo Thanh rất lâu và càng thấy ruột gan như bị vò bị vắt, Xim càng thấy...
"Tổng khởi nghĩa... Tổng khởi nghĩa... cách mạng toàn quốc sẽ bùng nổ... sẽ..."
Những tiếng thắng lợi, thành công vừa dội lên trong ngực Xim, vừa chói ngời trong tâm trí Xim. Xim bàng hoàng ngồi lặng đi hồi lâu, với hình ảnh và tiếng nún vú của đứa con mai đây Xim ôm nó trong lòng trở về Hải Phòng. Ngày ấy nhất định... ngày ấy... Xim và con Xim... con của Chấn và Xim... con của cách mạng cho Xim... Đúng là con của cách mạng cho Xim.
Bà cụ Xim ì ạch nhấc chân Dâng lên, cố kéo chiếc bít tất lồng vào thật hết mức. Bà cụ còn vuốt vuốt xem gót có khít không, cũng như để tỏ lòng thân thương và ái ngại cho cái chân sao mà để lạnh thế này, đến lúc đẻ rồi vẫn không có guốc dép gì đi cả, nếu không có bà cụ rửa cho, dễ thường hàng tuần lễ nữa vẫn cứ bùn đất cóc cáy. Đặt xuống chiếu, kéo chăn đắp rồi, bà cụ còn nặn nặn cả hai bắp đùi Dâng:
- Gái đẻ ấy, cần nhất là phải giữ ấm hai cái cẳng. Rồi tôi nhờ người mua nghệ về giã rồi chưng với nước giải bóp cho. Chẳng ai như cô, cứ lặm lội bừa bãi không chịu giữ gìn gì cả. Rồi công tác còn nhiều, mình mà ốm mà phải nằm lâu thì là có lỗi lắm! Nào để tôi đội lại khăn vuông cho. Sau đây rồi là hay nhói đầu ù tai đấy!
Dâng ngoan ngoãn như một đứa bé ốm yếu được mẹ nâng giấc thủ thỉ. Chợt Dâng quay lại, Khòa bưng một cái mẹt, đựng một bát nước mắm chưng với hồ tiêu và một niêu đất, cơm thổi đầy phè ra cả miệng, vung đậy lót thêm lá chuối mà cả hơi cơm và mùi lá ướt bị cháy cứ thơm ngút. Cái bát để xới, đôi đũa chiếc thìa, Khòa cầm ngoài vì mẹt nhỏ quá.
- Ị Âng ăng ơm i ôi! (Chị Dâng ăn cơm đi thôi).
Dâng nhìn bóng nắng:
- Tôi vừa mới ăn sáng xong, giờ lại ăn bữa nữa?
- Ứ ải ăng! Ái ẻ ải ăn ày a ữa ới ược (Cứ phải ăn, gái đẻ phải ăn ngày ba bữa mới được) (Khòa cười nhăn nhúm) Oòng o oong ó ú ứ (còn cho con nó bú chứ).
Thằng bé ọ e ọ ẹ rồi khóc váng lên. Cái Lê bưng thau nước nóng ở dưới bếp lên với cái khăn mặt đã vò sạch:
- Cô Dâng cứ nằm để cháu lau mặt. Cô ngồi dậy làm gì, bà và em lại bón cho cô ăn mà.
Dâng toan ôm con để cho bú, nhưng Lê đã đón lấy. Thằng bé nhỏ chỉ bằng cái chai và đã quấn chặt cứng như cái chai, mà Lê vẫn hết sức gượng nhẹ. Đã quen bế hết em lớn đến em bé, Lê cởi tã đái, thay rất nhanh rất gọn, tã mới bằng cái quần lót của Dâng xé đôi. Nó còn ủ thêm cái áo cánh cũ rồi rung rung ru nậng:
- Cu Thanh... à ơi à... cu Minh phải bú có giờ nhé. Cu Minh phải... ơi à ơi à... phải ngoan cho mẹ Minh... ơi à... ơi à... à ơi à ơi ơi... mẹ Minh ăn cơm nhé... Rồi đầy tháng... cô giã bột, cô quấy cho cu Minh ăn... À ơi, ơi ơi... phải chịu khó mà ăn bột cho chóng lớn... (Bà nhỉ, chỉ một tháng thôi là ăn bột được rồi! Không thì cho ăn nước cháo...) Con chó này ăn phàm lắm đây! Nghe con chó choàm choạp cái vú thì mẹ chó làm sao cho đủ sữa? Ấy ấy lại khóc rồi... À ơi ơi... ạ ời ời... Không, nó là con nghé chứ không phải là con chó đâu! Con nghé bông nghé hoa, con nghé nhà ta mới tậu ba mùa, ai mua không bán, ai hoạn không cho... Ấy ấy... kìa kìa... Kia kìa ạ ời ợi... ạ ời ời... không! không bán không hoạn gì cả... ạ ời ơi...
Dâng nghển nghển cho bà cụ Xim lau cả hai kẽ tai, cằm cổ và cũng để trông với ra con, nhấp nhổm ngồi dậy đón để lại cho nó bú.
- À ời ơi... a ời ơi.. Thôi... thôi... nghé à... Cắt cỏ ăn no, kéo cày đỡ mẹ, việc nặng phần mẹ, việc nhẹ phần con, kéo nỉ kéo non, kéo hết bóng tròn lại sang bóng xế. Nghé ơi... à ơi ơi... nghé Minh nghé Thanh, nghé Dâng... ơi ời ời...
Cái Lê nâng hẳn thằng bé lên, ấp mặt mình vào một bên người nó, hít hít rung rung. Nhiều lúc Lê chịn hẳn mặt thằng bé vào mặt mình như để nó vẫn thấy ở gần hơi hướng của mẹ và nghe thấm nữa cái bài hát không hiểu sao Lê đã nhập tâm, và nhiều buổi chiều ở trên Hải Phòng, khi thợ thuyền phu phen các nhà máy và bến tàu to lác đác về tầm, Lê vừa dọn chõng ghế giành nước cho nhà, vừa cứ phải trông theo mấy đứa trẻ trâu. Lê càng nhớ mẹ nhớ các em và càng thương bố vô cùng. Cùng lúc ấy chuông chùa ở trong làng vọng vang càng làm Lê nao nao...
Bà cụ Xim đành phải để Dâng ngồi lên, tựa người vào mình, và cơm ăn. Khòa ngồi ở mé đầu chõng, chăm chăm nhìn Dâng, mũi nhấp nháy, mắt nhấp nháy, trán nhăn nhăn, như để ăn hộ cho Dâng, ăn thêm cho Dâng chóng khỏe, nhiều sữa, mà cho "Ái oong é Inh" (1)kia bú thật lực, tha hồ bú.
-----
[1] Cái con nghé Minh.
Thằng bé chóp chép miệng, rồi thiu thiu. Bà cụ Xim lại bắt Khòa xới thêm, xới chặt bát nữa cho Dâng, rồi tự tay rưới nước mắm chưng vào bát cơm bốc hơi thơm ngút. Cái Lê vẫn đi đi lại lại, ấp thằng bé vào ngực: À ời ơi... à ời ời... Nó nhìn thiêm thiếp vào đôi mắt mọng như đôi cánh hoa, lại lấy giọng thật chiều nũng:
- Hai chân sau bước dài hơn hai chân trước. Hai chân trước bước ngược quá tai. Đi phai phai, dỏng hai lỗ tai mà nghe lời chú dạy...
Khòa cũng như được ru. Gương mặt càng rạng rỡ. Gương mặt Khòa dạo này tuy vẫn nhăn nhúm và hơi xệ vì tuổi già vì sức yếu, vì cả ăn đói nữa, nhưng có một vẻ gì tươi rạng đổi khác, trước kia không thể nào có được.
- Chân đi, tai nghe, dạ nhớ lấy! Đừng có chạy quấy mà phải mang đòn... Ạ ời ơi... ạ ời ời... Nghé Minh ời ơi.
Khòa hát lại thầm câu trên đây của cái Lê:
- Ân i ai e ạ ớ ấy... Một tháng nghé Minh nhà Dâng ăn bột. Ba tháng nghé Minh nhà Dâng biết lẫy. Bảy tháng nghé Minh nhà Dâng biết bò. Chín tháng nghé Minh nhà Dâng lò cò biết đi. Chả cần phải đợi đến bảy, đến chín tháng, chỉ thấy nghé Minh cứng cáp và trời mát mẻ là ta bế nghé Minh ra đồng cho có bạn. Rồi nghé Minh lớn lên cũng đi với trẻ trâu, nhổng khắp cánh đồng, bờ đê và tắm sông tắm bến. Nghé Minh theo ta đi hôi cá. À nghé Minh cũng phải theo ta đi phá kho thóc, đi gánh súng cho tự vệ cướp đồn chứ! Nghé Minh cũng làm tự vệ, cũng tập với trẻ trâu bò lăn lê toài, ném lựu đạn, bắn súng bằng chày gỗ, gộc tre ta đẽo cho...
Lá cờ đỏ sao vàng rất to, bay phần phật trên ngọn đa, trên cột cổng đồn, trên cao tít ở thành cầu và cột dây điện bên sông, cũng có nghé Minh ngước trông, Khòa kiệu bé Minh trên vai Khòa, để không những nghé Minh chỉ nhìn rõ mà còn với với lấy nữa. Nghé Minh nghịch lắm. Nghé Minh cũng tham lắm!...
- Ưa ôi ế ằng ó ào. Ôi ỉ ế ột í ôi!
(Đưa tôi bế thằng chó nào. Tôi chỉ bế một tí thôi) Khòa đứng dậy cười nhăn nhúm, giơ giơ tay van vỉ cái Lê.
Trống ngực Dâng thon thót. Hai cánh tay Khòa, da sần như da voi da trăn và cũng to như một vòi voi, một khúc trăn, lều nghều đỡ đỡ nâng nâng ôm ôm thằng bé. Cái Lê cứ phải kéo, giữ Khòa ngồi xuống chõng, nhưng Khòa lừng lững cao lớn quá, Lê không thể níu lại được. Thế là Khòa nhôm nhổm đi đi lại lại, cũng rung rung nậng nịu quanh chỗ Dâng nằm, trông như một hình vóc người tiền sử bồng con mình và ủm bằng những vỏ cây hay da thú...
"Quái! Anh La vẫn không chịu thỉnh thoảng về qua nhà... mà cũng không chịu để cái Lu ở với mình. Con bé đã biết bế con cho cô Ngọt rồi đấy. Hay chuyến này mình cứ đòi nó về để nó bế thằng chó nhà cậu giáo Thanh. Rồi thì cả bà cụ Xim, cả bà Thanh, cả bá Nghĩa rằng, tất ráo mấy nhà lại về Hải Phòng không ở nhờ trong xóm chùa Đông Khê, chùa An Đà, thì lên thuê nhà trên ngõ Cấm hay ngõ Máy nước Hai vòi mà ở cho vui... Nghe nói Nhật sắp thua hẳn, trên phố báo động cũng chẳng ai chịu chạy, tất cả bên Xi măng Sở dầu và trên phố đều vào Việt Minh rồi".
Lê lại nhớ đến và cố tưởng tượng ra người chị đốt trên La. Năm đẻ Lê thì chị cũng phải ở nhà vừa bế nó cho mẹ đi đội than, vừa xay đỗ tương cho một nhà hàng làm đậu phụ để kiếm hơn một hào đỡ mẹ.
Ôi! Nếu u không chết bom, sống được đến bây giờ có ốm yếu mấy chăng nữa, thì anh La và con cũng lam làm đủ nuôi u, và biết đâu u lại còn thông thạo nhiều công việc khác... Ngày ấy cô Xim đã giao phó công tác cho u, rất mực tin cậy u cơ mà... Anh La bảo u cũng là Việt Minh; hồi kỳ bóng tối ấy gian nan vất vả lắm u nhỉ! u nhỉ!...
⚝ ✽ ⚝
Cảnh vắng lặng êm ả làm Thanh ân hận đã để xe đạp va vấp mạnh quá. Từ ngoài cổng vào sân, chỉ thấy ánh nắng, bóng râm, hoa mướp rung rung và tiếng ong bay; bước lên bực thềm nhìn qua tấm cửa giại, Thanh lại nghe chỉ có thứ tiếng vo vo âm âm của mấy gian nhà cũ kỹ nhiều kèo cột và tre nứa đang rạn nổ lách tách và mọt nghiến kẽo kẹt. Dâng vẫn nằm ở cái chõng tre bên trong, còn bên ngoài kê hai ghế dài để trải chiếu khỏi hụt và rộng thêm chỗ. Chiếc chăn sợi cũ gấp đôi, đắp ngang người Dâng và ủ cho cả cái cuộn gì tho ló, trắng trắng, nâu nâu đội mũ thóp khâu bằng các mụn vải lụa sặc sỡ.
Thanh rón rén đến gần chõng, đứng lặng đi hồi lâu. Nó bé quá! Sao mà lại bé đến thế này? Mũi nó, mắt nó lại càng bé... mắt như của thỏ con, mèo con cũng mới đẻ. Da cáy thì đỏ hơn thoa phấn. Cái trán lại càng thương. Trán như khỉ nhăn! Không hiểu cái trán nứt của mẹ ngày xưa có như thế không, chứ như thế mà vập chỉ nhẹ thôi, thì thành quả hồng mòng bẹp rúm mất. Dâng bỏ khăn vuông. Một đám tóc xòa bên cái sẹo lõm gần đầu ngôi. Gần như là một Dâng khác. Gương mặt Dâng đã xanh, bà cụ Xim lại còn giã nghệ chưng thoa bóp thêm. Không phải Dâng ngủ mà đang thiêm thiếp sau những phút lo lắng, vô cùng hồi hộp của lần đầu tiên trong đời. Ngực Dâng nhấp nhô, hai mảng áo thâm thẫm hơi ướt. Bàn tay gầy xương xương choàng lấy cái bọc bé nhỏ nọ, da cáy, mắt mòng, trán nhăn, thở rất khẽ nằm lọt thỏm bên cạnh.
Thanh đặt tay lên mái tóc xòa cả xuống trán Dâng, ấp ấp để nghe độ nóng. Và không thể đứng lâu lâu hơn được nữa, Thanh ngồi ghé xuống, gọi:
- Dâng! Dâng!
Dâng hé hé mắt. Bàn tay Dâng ấp người con nhấc nhấc lên nắm lấy tay Thanh. Dâng cười một nụ cười mà Thanh sẽ không bao giờ quên được vì vẻ vui mừng, sung sướng, âm thầm và tuyệt vời của nó:
- Con sắp dậy ăn bú đấy! Anh đạp xe chắc mệt lắm. Có đường và nước chè hột bà cụ Xim mới pha ủ trong thúng cho em kia kìa. Ta vừa cướp đồn Cao, nhanh quá, gọn quá, anh nhỉ? Bà cụ Xim bảo đặt tên con là Minh, anh à!
Dâng nói, một giọng nói mà lần đầu tiên trong đời mình Thanh được nghe, cũng vô cùng đằm thắm và tự hào. Dâng nói không phải chỉ là với Thanh mà còn với cả một ngọn nguồn thương yêu, hạnh phúc; Dâng nói như để trong cái giấc ngủ vừa lọt khỏi lòng mẹ, đứa con thấy mình cũng là một thiên thần đang vỗ cánh nhu nhú lông măng bay trên một tầng trời sáng láng còn hơn cả thiên đàng: tầng trời của mẹ Dâng, của bố Thanh cùng với những người lao khổ mở ra trên mặt đất này đang đập tan tành hết các gông cùm xiềng xích để loài người thực sự đáng sống.
"Dâng đang mệt đấy. Dâng cứ nằm im. Dâng cứ nằm im để tôi có thêm chút thì giờ nữa cân nhắc rồi cùng Dâng quyết định một việc này..."
Mồ hôi Thanh vã ra. Hai thái dương nhức thót. Sự bồn chồn lại thúc lại cuộn lên trong đầu.
- Cậu giáo về rồi! Cậu giáo về rồi cô Dâng ơi!...
Cái Lê giặt ở ngoài cầu ao về lau lau chùi chùi tay vào lưng áo vừa chạy lên nhà. Mắt nó mở to, loang loáng nhìn Thanh với những tiếng reo trên kia. Khòa đang gánh hai nồi nước, đặt vội xuống gốc cau, không kịp đổ vào cái chum vỡ bà cụ chủ nhà vườn mượn cho. Khòa chạy lên, bẽn lẽn cười, gọi Thanh và cũng là chào Thanh:
- Ậu áo! ậu áo! (Cậu giáo, cậu giáo!...)
Bà cụ Xim vịn vịn tấm giại, chống tay, bước gần từng bậc gạch, lên thềm vào nhà:
- Mẹ nó ăn được ba bận xới rồi. Còn đòi cả đi giặt lấy nữa! Thằng chó con bú ngoan lắm. Chuyến này cậu giáo phải ở nhà với mẹ con nó mấy tuần hay một tháng chứ?
Thanh càng phải giữ vẻ bình tĩnh. Thanh mời bà cụ vào chỗ mình vừa ngồi. Thanh kéo hẳn cái ghế ra ngoài, lôi cánh tay Khòa để Khòa đừng ngồi đất dù là ngồi trên cái chổi và hòn gạch bên cột. Thanh vuốt vuốt lưng cái Lê. Thanh nói cảm ơn bà cụ, cảm ơn Khòa và cái Lê. Thanh kể chuyện Xim, chuyển lời Xim thăm mẹ và đưa quà của Xim gửi mẹ và cái Lê. Thanh kể qua tin tức của La cho Lê nghe. Thanh cho Khòa biết bốn khẩu súng của Khòa gánh ra đã chữa lại tốt cả, một khẩu phần Côn. Thanh rót nước lần thứ hai, lần thứ ba mời bà cụ Xim và Khòa.
Và bây giờ thì Thanh đến phút quyết định:
- Thưa bà với bác Khòa... cháu về thăm nhà cháu và thằng... thằng Minh - bà đặt tên cho con cháu hay quá, thế mà cháu cứ loay hoay tìm mãi mà không nên đấy - cháu chỉ ở với mẹ con nhà nó một lúc rồi thì phải đi...
Từng phen phải chịu sự đột ngột này, bà cụ Xim chỉ lẳng lặng. Còn Dâng thì nhìn Thanh như muốn hỏi cho rõ để rồi cũng bằng lòng, hơn nữa, cũng sẽ chịu đựng dù đó là sự thiệt thòi cho mình, hay phải hy sinh nhiều đến đâu chăng nữa.
Bà cụ Xim không nhìn cả Thanh lẫn Dâng, mà cúi cúi mặt xuống chén nước chè hột chế thêm mấy nhát gừng khô, nhẩn nha nói:
- Ừ, thôi, đã là đi thoát ly công tác, thì không thể lấn bấn gia đình được cậu giáo ạ...
- Không, thưa bà... con không ở nhà chơi với cháu được mà phải đi ngay... Bà cháu bị cảm... hấp hối.
Thanh phải ngừng uống nước để bớt nghẹn ngào rồi nói tiếp. Nhưng Thanh càng thấy Dâng rất bình tĩnh Dâng nhìn Thanh chăm chắm. Bà cụ Xim buông chén nước, lập cập:
- Bà nhà cảm nặng thế cơ à? Thế thì cậu giáo phải đi ngay thôi. Cứ để mẹ con nhà nó cho chúng tôi. Mà biết đâu, cậu giáo về, bà nhà lại tỉnh, rồi tiêm thuốc, uống thuốc đỡ cũng nên. Rồi mẹ con nhà nó đưa nhau sang cho bà đón cháu.
- Dâng ngồi dậy làm gì thế?
- Kìa mẹ nó lại ngồi dậy, uống nước hay lấy gì nào?
Vẫn với giọng còn yếu mệt, nhưng khác hẳn ban nãy, Dâng bế con lên:
- Bà ạ, con cũng đưa cháu về với nhà con thôi. Dù mẹ con sẽ khỏi, con cũng phải về đêm nay. Dâng cầm lấy khăn vuông bà cụ Xim đưa.
- Sao lại phải như thế, Dâng?
Thanh đứng lên, giơ giơ tay, run cả người. Dâng vẫn dễ dàng và chỉ nhìn bà cụ Xim:
- Con bế cháu đi được. Hơn chục cây số, chỉ đến tối là đến nhà. Tối nay mười tám rám trấu, có phải đi khuya thì đã có trăng...
- Dâng!
- Để em về với mẹ. Để mẹ đón cháu, cô Ngơ bế cháu... thằng Minh gặp bà gặp cô. Cháu đã được bảy ngày rồi còn gì. Thôi anh và em đưa con đi ngay... Không! Mẹ sẽ không việc gì đâu. Nhưng em cứ phải đưa ngay con về cho mẹ đón. Mẹ phải sống để mẹ con em về ở với mẹ chứ!
Khòa đã vòng ra cuối chõng Dâng nằm lúc nào không biết. Tay Khòa cứ rung rung như muốn đỡ Dâng lại nằm xuống, và Dâng có bước, có đi thì Khòa dìu lưng, hay để Khòa ôm thằng chó con, càng tốt, càng sung sướng cho Khòa. Rồi Dâng bằng lòng để Khòa cõng cả mẹ lẫn con cũng được!...
Bóng đã rợp hẳn trước thềm nhà. Gió thổi như sáo diều. Chim học trò hót đổ hồi ngoài ao và đầu ngõ. Trong đầu Thanh càng o o. Thằng bé đã thức giấc, khóc oe oe. Dâng hé áo cho con bú, đi đi lại lại, với lên dây thép lấy thêm áo mặc và ủm cho con. Cái Lê cứ bặm miệng mà trông vào trong nhà, trông vào cái bọc đung đưa trước mảng ngực gầy tọp nhu nhú hai bầu sữa. Mắt nó sáng như nước, luôn luôn chớp đưa nhìn Thanh. Chợt nó chạy sầm đến ôm lấy Dâng:
- Cô Dâng đừng đi bộ, cô Dâng không phải đi bộ, để cháu đi mượn cái võng rách của bá làm dưới thuyền đá, cháu và cậu Khòa làm cáng, cáng cả cô và thằng chó...
- Thế thì để tôi ra nói với anh em ngoài bến, ai rỗi thì hộ một vai. Bà cụ Xim tươi hẳn nét mặt.
- Bà à, cả mấy thuyền đá và thuyền than đi hàng từ hôm kia hết rồi. Cô Dâng giờ chỉ một tay xách nặng, hai đứa bằng con khiêng cũng nhàn chán.
- Thế nhưng cậu Khòa với mày, người như cây chò, kẻ bằng cái nấm lùn ấy!
- Thì cậu Khòa đằng đầu, con đằng chân. Cô Dâng càng dễ chịu...
Bóng nắng gần nhạt hẳn. Cái Lê đi trước, Khòa đi sau. Mẹ con Dâng nằm trong võng, trên phủ cái vỏ chăn bông của bà cụ Xim lấy ở bị quần áo rét ra, đã giặt và phơi phóng kỹ. Thanh dắt xe đi bên, tay lái và khung xe đeo buộc nào ấm tích, bị gạo, chai nước mắm chắt, gói nghệ sao và tất cả tã, quần áo của hai mẹ con, và cũng là tất cả của chìm của nổi, của ăn của mặc của một gia đình.
"Hai giờ chiều hôm ấy bố con chị em Dâng gồng gánh xuống tàu. Thanh thì vác hòm, cái Ngơ và bà mẹ Thanh đội thúng xách bị, đeo tay nải. Mỗi khi Thanh nhìn Dâng thì Dâng lại cúi cúi mặt và gần như không dám nhìn lại Thanh. Cả lúc mại bản tàu đi soát vé, gia đình Dâng năm người mà chỉ lấy có ba vé, quít tàu giằng co mãi với bố Dâng; bố Dâng lạy van kêu xin đã hết lời mà mại bản cứ lặng thinh, Quít tàu bèn xách cánh Ngọt và một thằng em lôi xuống cầu thang định quẳng lên bến ngang đường. Cả năm bố con Dâng òa òa khóc, bíu díu lấy nhau. Thanh cũng không còn tiền. Thanh đứng ra nói hộ và xin gán cuốn sách tự vị của mình. Mại bản đã bẻ quặt hai bìa sách giũ giũ đập đập để hành cho bõ cơn tức giận vì tiền vé thu không được phải rước cái của nợ khi trước mặt những hành khách tỏ vẻ rất ái ngại, thương xót cho cảnh nghèo khổ đưa nhau đi tha hương cầu thực như mình".
"Nhà Thanh tình cờ lại thuê cùng xóm với Dâng. Ngày ngày Dâng đi gánh nước cho người ông họ ngồi bán ở lối vào nhà Thy San thì Thanh cũng ngày ngày ra đi xin việc ở các nhà máy, các sở, các kho, các bến. Dâng vẫn chỉ dám cúi cúi và nhìn Thanh khi Thanh ở hẳn trước mặt mình, ngồi nghỉ uống nước. Nhà Thanh còn đói hơn nhà Dâng. Thanh cũng đói hơn Dâng. Mẹ Thanh cố giữ gìn gia giáo đạo nghĩa, và không muốn để Thanh là người được ăn học hàng tám chín năm, đỗ được đến bằng sơ học Pháp Việt rồi mà lại đầu tắt mặt tối làm thuê làm mướn như những người đã quen lầm than nặng nhọc xung quanh, nên Thanh càng khó có việc, càng đói..."
Cái Lê đi con cón. Tuy vậy nhiều lúc cũng bị xô đi vì Khòa. Mỗi bước của Khòa, người lớn thường theo cũng hụt, cũng chậm. Cái võng càng đung đưa rập rình, Dâng càng phải lựa thế lựa chiều để giữ khít con trong lòng.
- Mẹ à, hôm nay con đưa cháu về cho mẹ đón, thì mẹ nhận cháu chứ. Mà mẹ đã nhận cháu thì là phải nhận con. Hay nếu con là đảng viên, là người của Đảng, con không thể chịu phép rửa tội của thầy cả ở nhà thờ (Dâng lại càng thấy vô lý, càng thấy buồn cười) con ăn nằm với anh Thanh chẳng có lễ cưới lễ cung gì cả, mà đã có con với nhau, thì mẹ cũng cứ phải nhận cháu chứ!
Một vùng chân trời hồng hồng, tím tím rồi mờ mịt. Ngôi sao hôm đã hiện lên canh, rồi ngôi sao này, chòm sao khác, trên rặng núi xa, ngoài phía biển xa, ở ngay trước mặt, ở cả sau lưng Khòa nữa. Ông thánh Giuse Khòa của chúng ta, đầu trọc múp, mình trần, quần lá tọa, bện lên quá gối, mồ hôi ròng ròng đẫm cả ngấn bụng, lại càng như cười cười mà ngước nhìn trời tối và các vì sao. Nếu như một ai muốn thấy, thì ở cái trán ngắn nhăn nhúm của Khòa cũng có những giọt long lanh như những giọt sao sa vậy.
Nhưng người thấm mệt hơn cả là Thanh. Thanh dắt cái xe đạp sao mà nặng, mà lẵng nhẵng, mà lềnh nghềnh thế này! Vì thế cứ đến độ đường nào có hàng quán, Thanh lại càng cố ép Khòa và cái Lê ăn bún, ăn bánh, ăn kẹo, ăn chuối, thì cả cái Lê và Khòa lại càng chối từ. Và Khòa lại càng giục giã lên cáng, sau khi uống từng bát chậu nước lã, hay nước giếng thì cứ từng gầu. Không kể thêm mấy gầu Khòa gội đầu, vuốt vuốt mặt vừa uống suýt soa, choàm choạp, phì phò. Trời sao càng thẫm càng lấp lánh, gió càng lồng lộng, Giuse Khòa càng thấy lý thú, khoan khoái với cái cáng trên vai.
Kiệu Đức bà, kiệu các thánh kể cả thánh Giuse quan thày của Khòa, kiệu Mình Thánh, những ngày hội ngày lễ trọng cũng như ngày hội ngày lễ thường chỉ có các quan viên hay những trai tráng của những nhà chức sắc, giàu có mới được khiêng, được mó đến. Thấy cỗ kiệu nâng bổng và nhích theo tiếng trống tiếng chuông, tiếng khánh tiếng sáo và đặc biệt là tiếng kèn bú dích mà người khiêng cũng như người đánh trống thổi kèn đều quần chùng áo dài, đội mũ đeo băng quấn khăn, bện xà cạp, Khòa cứ ao ước chỉ được làm chân khiêng vác khuân dọn bưng đưa các chân niễng đòn kê ấm chén uống nước cho họ thôi mà cũng không được!
Rồi cả đến khiêng đòn đám ma mà có thầy cả cầm thánh giá, chú bé lắc bình trầm, với các quan viên cầm cờ cầm nến đi hầu, Khòa cũng không được làm.
Nhưng Khòa lại được làm một công việc khác rất thoải mái và được người ta tìm đến nói năng rất trân trọng là đi chôn. Đi chôn những người chết, những nhà nghèo túng quá, mua cỗ áo quan gỗ mỏng phải đóng đinh cũng không chạy vạy được tiền, những kẻ khó, ăn mày, những người bệnh truyền nhiễm là bổn đạo mà kẻ thân thích có đi trình lạy mời các cha thì các cha đến chỉ làm phép xức dầu thiêng liêng cho mau mau chóng chóng rồi về... Khiêng cỗ áo quan với người chết không đòn không nhà táng đã nhẹ, thế mà lại còn khiêng có một bó chiếu với một người cũng khỏe cũng quen việc như mình, thì nhẹ nhàng, thảnh thơi quá. Rồi lại cùng mấy người nữa cũng rách rưới nhóm nhếch như mình, đào huyệt đắp điếm thật sâu thật chặt và đánh góc, lấy đá gạch đánh dấu ở đầu ở chân hẳn hoi cho khỏi tủi người chết và cho được mắt người thường, thì từ phút Khòa bắt tay vào làm cho tới khi ra về rửa tay chân ngoài ngòi, cầu ao, cạnh giếng. Khòa đều thấy như vừa bị bố thí tiền gạo thuốc men và được khen được thưởng ấy!
À, có một lần Khòa được cáng. Khòa được cáng cha Khiêm về làm lễ ở một họ lẻ, cha nhất định không chịu vào trại An Sinh mà lại chỉ dùng đồ nước ở nhà ông trùm già nghèo xứ họ đây. Hôm ấy mưa phùn gió bấc, đường sống trâu nhão nhoét, nhưng Khòa sao mà thấy vui!... Nay trăng sắp lên lại có gió mát, nên cảm giác Khòa còn phơi phới, phơi phới, càng khác lạ hơn cả khi được cáng cha Khiêm, mà Khòa hằng phải nhớ lại, và cứ tiếc nếu được một người chân sào hay làm đá khiêng cùng thì Khòa có thể chạy nhanh hơn cả ngựa...
Khòa hấp háy mắt trông lên mấy vì sao sáng, lại cười nhăn nhúm hết cả mặt mũi...
⚝ ✽ ⚝
Nhà mượn cả đèn ba dây về thắp. Vừa nghe tiếng Thanh, cái Ngơ òa lên khóc. Dâng bế con vào ngay giường mẹ. Bà Nghĩa và Thơm vội vén màn. Mẹ Thanh mắt vẫn mở nhưng không chớp và cũng không biết nhìn lại Thanh khi Thanh nâng đầu mẹ lên:
- Mẹ ơi, con về rồi đây. Con đưa cả nhà con và thằng cháu về với mẹ đây!
Đến giờ thì Dâng phải giàn nước mắt, Dâng ngồi xuống cạnh mẹ, ghếch ghếch mặt thằng con lên để mẹ trông thấy gần hơn:
- Mẹ ơi! Cháu đây này, mẹ ơi?! Chúng con đã có cháu thì mẹ phải sống ở với cháu với con chứ sao mẹ lại bỏ đi, mẹ ơi?!... Con làm dâu mẹ, có được về ở với mẹ tròn một tháng đâu, mẹ ơi!...
Lương lại cầm cổ tay mẹ Thanh để xem mạch đập. Còn bá Nghĩa thì tranh lanh kể trước tiên bệnh trạng của mẹ Thanh:
- Rằng thì là mấy hôm nay bà nhà chẳng ho chẳng hen gì cả! Rằng thì là tám giờ lúc tôi xuống bếp bà cứ giữ lấy nấu canh và thổi cơm. Rằng thì là bà ghế xong cơm là lại ra ngay vại nước, múc nước dội dội vò khăn rửa mặt. Rằng thì là bà vào đến giường thì tôi thấy cái Ngơ cuống lên gọi... bá ơi... mẹ con sao thế này, bá ơi là bá ơi!...
Từ phút đó, mẹ Thanh chỉ còn thở là thấy còn sống. Ngơ đi mời cha, cha làm phép xức dầu, giơ thánh giá lên mặt, bà Thanh cũng chỉ há miệng phì phò, không động đậy nét mặt gì cả. Lương tiêm cho bà hai ống hồi sinh thì bà co co đùi, giằng giằng tay bên tiêm, còn bên kia liệt hẳn, và lạnh dần, lạnh dần. Đổ thuốc cảm, đổ cả nước đồng tiện và gừng, phải cạy răng bà, bà mới hớp hớp được mấy thìa...
Thanh tê lặng nhìn gương mặt của mẹ không tái nhợt và xanh rũ như trong các cơn hen mọi khi. Gương mặt bà đỏ rẩng, Thanh rờ rờ nặn nặn trán mẹ, vuốt vuốt mái tóc lúc nào đầu ngôi cũng giữ thẳng, khăn vấn lẳn gọn. Thơm đứng ngay bên Thanh, sát cạnh Dâng.
Thơm nói mãi không được, sau phải giằng lấy thằng Minh và hết sức kéo Dâng lên nhà trên.
Thơm mồ côi mẹ từ nhỏ, cha mới chết đoạn trăm ngày. Còn người anh bỏ nhà lên Hà Nội để tìm công kiếm việc thì tháng trước được tin vừa chết. Cũng ốm đói và chết đói! Chị dâu, em chồng và ba cháu, năm con người mãi đến gần đây theo dân đi cướp được luôn mấy kho thóc thì mới được ngày bữa cháo, bữa ngô bung, cám rang. Rồi cũng nhờ các nơi phá kho thóc và gặt chiêm, nên còn thêm được bữa cơm, những hôm chị em có việc đi xe than, xe củi, gạch ngói ở trên phố hay các bến. Thơm nghe Dâng khóc mẹ Thanh mà coi như mình là Dâng vậy. Thơm càng xót xa, thấy sao cha Thơm, anh Thơm không còn sống được đến ngày nay. Những ngày chị em Thơm không còn làm sao chạy được bát gạo hay vay mượn đâu được lấy một đồng bạc, thì Ngơ đi xuống các đồng làng dưới xa hàng ba bốn cây số, bắt cua và kiếm rau về nấu với cám, đem sang cho các cháu bé của Thơm. Nay... Thơm sắp lấy chồng. Thơm sẽ lấy Cao...
Dìu Dâng lên nhà trên, Thơm bắt Dâng phải nằm xuống giường để bà Nghĩa rằng đi pha nước nóng lau mặt cho. Còn Thơm, Thơm bế thằng Minh. Vợ chồng bác chủ nhà đi mượn thêm mấy tấm cửa và chiếc chõng, Khòa và Ngơ khiêng về kê dọn chỗ nằm. Lương và Thanh ở nhà dưới. Thanh vặn nhỏ bớt ngọn đèn ba dây rồi vào giường bón cho mẹ thìa nước đường.
- Anh Lương nhỉ, cứ tiêm cho mẹ tôi một ống long não nữa.
Lương lại chăm chắm nhìn gương mặt mẹ Thanh, rồi nắm xem mạch cổ tay và cổ chân.
- Thì mình tiêm thêm cho mẹ, nhưng sau đây cậu phải ra chõng mà nằm ngủ để mình thức với mẹ. Hôm nay cậu đi nhiều quá, không ngủ đi, rồi ốm mất.
Thanh giữ đùi cho Lương tiêm xong thì cùng Lương ra chõng ngồi.
- Lương để tôi ngồi một lúc nữa. Thật tôi không thấy mỏi mệt nhất là không thấy buồn! Tôi ngồi chuyện với Lương có lẽ lại thấy tỉnh táo. Có Lương phải đi ngủ thì chớ. Mấy hôm nay ông có đỡ cơn đau không?
Tiếng mọt nghiến gỗ, tiếng gió xào xạc, tiếng chó cắn ngoài đường cái... và ngọn đèn treo vẫn như sáng quá, làm sự im vắng thêm bằn bặt. Cái im lặng của một cảnh nhà hai anh em đang qua một đêm dài vô cùng và ai cũng muốn chịu về phần mình sự khó nhọc, đau buồn, nặng nề nhất.
⚝ ✽ ⚝
Bà cụ Xim ở ngoài làng đã vào. Mọi người ra đón bà cụ. Bà Nghĩa rằng và Lương đỡ bà cụ lên bực thềm, dắt tay bà cụ vào nhà.
- Để yên cho bà nhà nằm. Bà cảm thế nào mà nặng bệnh như thế.
Cả Ngơ và Dâng cũng đến sát giường. Cậu Khòa đứng sau mọi người. Cái Lê nép nép bên cạnh bà cụ Xim. Cả hai cánh màn vén lên. Nắng ngoài trời chiếu hẳn vào quá chân cột hàng hiên. Khi bà cụ Xim và bà Nghĩa kẻ cầm tay, người cúi nhìn, thì Thanh liền giàn nước mắt. Thanh ôm đầu mẹ lên.
- Mẹ ơi! Bà cụ Xim cũng đến thăm mẹ đây này. Mẹ ơi, mẹ có trông thấy các bà con không?!!
- Chết! Chết! Cậu giáo đừng để nước mắt chảy xuống cả mặt bà nhà thế kia! Bà Nghĩa nấc nấc rồi òa lên. Rằng thì là... sao bà lại bỏ chúng tôi đi hở bà à à à! bà ơi...
- Mẹ ơi!
- Mẹ ơi!
Lương, Thơm, Dâng, Ngơ, Khòa dàn ra trước mặt mẹ Thanh. Bà Nghĩa cũng đỡ tay nâng đầu mẹ Thanh lên:
- Bà ơi! Đây bác Lương ngày xưa đi về nhà ta, bác lại bị bắt đi tù về đây...
- Bà ơi! Cậu Khòa vẫn đưa khoai đưa bắp sang cho bà đấy!
- Đây cô Thơm, cô đã dạy cái Ngơ đọc được chữ quốc
ngữ rồi.
- Đấy cái Lê nhà mẹ La đấy!
Bỗng mắt mẹ Thanh vàng vàng, mờ mờ hơi động đậy, và bà thở như nấc như dồn lên.
- Mẹ ơi! Mẹ ơi!...
Dâng bế con giơ lên trước mặt mẹ. Bá Nghĩa cuống quít:
- Bà ấy biết đấy! Bà ấy nhận ra mẹ con nó đấy! Bà ấy nhìn theo... kìa bà ấy nhìn theo... bà ấy vẫn nhìn theo... cứ còn nhìn theo mãi kìa!...
Nhưng chỉ sau một tích tắc, đôi mắt như cùi nhãn màu vàng hơi nhớt nhớt ấy lại đờ ra. Cái Ngơ khóc òa. Bà cụ Xim và bá Nghĩa liền cầm lấy bàn tay bé xíu của thằng con vợ chồng Thanh, vuốt vuốt mắt và cả trán cả tóc cho mẹ Thanh.
Giàn hoa lý trước sân dào lên. Gió thổi bay cả những lá tre khô vào thềm nhà. Nắng rực hơn. Tiếng chim học trò đổ hồi.