Khi Đứa Con Ra Đời Chương 16

10 - 3 - 1945

10 - 8 - 1945

"... Sau một đêm và chưa hết một ngày, bằng rầy tháng ba trước đây, hai thằng kẻ cướp vào loại tham lam, độc ác và tàn bạo nhất, mỗi thằng một vẻ, mười phân vẹn mười kia, chính thức đánh nhau ở Hà Nội. Một thằng đã bị hất cẳng.

Nhật đảo chính Pháp. Pháp bị Nhật đảo chính. Chao ôi, những danh từ chính trị nhiều khi soi lên dưới ánh sáng của sự thật, sự thật suy nghĩ và nói theo nếu bằng những tiếng nói và cách nói của người dân thường, thì nghe cứ là lạ và tối mù mù, ý nghĩ khó hiểu quá! Chúng nó thật là không kém mà còn hơn cả hai con chó tham, hai con thú dữ. Hai con chó tham và hai con thú dữ đã phải chung nhau một chậu cơm ngon lành, béo bổ bực nhất, hay chung nhau một con nai tơ mà đến lúc một đứa thấy phải chồm lên cắn cổ đứa khác để giữ lấy tất cả về phần mình.

"Đau quá! Đau quá! Nếu tôi hình dung như thế này thật như thế này thì tất cả những vựa thóc từ trong Nam ra ngoài Bắc ở các triền sông Cửu Long và Hồng Hà, những đồn điền, hầm mỏ, những bờ bãi, những rừng núi, sông ngòi và biển cả của đất nước tôi cùng với tinh lực của hơn hai mươi triệu dân hiền lành, chịu thương chịu khó và dư khéo dư tài đã dựng nên một thiên sử hơn bốn nghìn năm ấy, đã là một bàn tiệc, một con mồi của hai tên đế quốc Pháp Nhật, thì tôi thật là đau, đau quá!

"... Trên mình con nai ấy, chung quanh con nai ấy, và cả trên mình và chung quanh cái thằng dân Thái Trang này vậy, đã đóng nguyên ở Bắc Kỳ thôi:

- Trung đoàn bộ binh thuộc địa thứ chín (toàn tây)

- Trung đoàn lê dương thứ năm (toàn tây)

- Bốn trung đoàn lính khố đỏ Bắc Kỳ.

Còn ở Trung Kỳ và Lào:

- Một trung đoàn bộ binh thuộc địa (toàn tây)

- Một trung đoàn lính khố đỏ Việt Nam.

- Một tiểu đoàn lính Mọi

- Một tiểu đoàn lính Lào

Còn ở Nam Kỳ và Cao Miên:

- Trung đoàn bộ binh thuộc địa thứ năm (toàn tây)

- Một trung đoàn lính tập Việt Nam

- Một trung đoàn lính Cao Miên

- Một trung đoàn lính Mọi

Chưa đủ. Vẫn chưa đủ!

Lại còn năm chiến hạm với hàng ngàn lính thủy, hàng ba bốn chục khẩu đại bác trên dưới một trăm hai mươi ly.

Cũng chưa đủ, chưa đủ.

Lại còn hàng trăm máy bay, có đủ phóng pháo, thám thính, khu trục, và cả thủy phi cơ, phi cơ y tế, phi cơ liên lạc. Có cái chở được hai tấn bom và đều lắp liên thanh. (Chỉ để dội bom và xả đạn vào cách mạng, vào các cuộc khởi nghĩa, vào quần chúng chân tay không). Lực lượng hơn mười vạn quân súng đạn, lương tiền dư thừa ấy, thống trị Pháp đã vội vã quỳ gối mở cửa chịu thua ngay từ trận quân Nhật tiến vào Lạng Sơn và đổ bộ lên Hải Phòng tháng tám tháng chín năm 1940 trước. Và qua năm năm, không phải là bắt chước Việt Vương Câu Tiễn nếm phân để mưu đồ rửa hận, mà là gục mặt xuống đờm dãi của sự hàng phục, để vập nữa vào bít tết, bơ sữa, để ních nữa vào két vào vali vàng bạc đã lóc xương rút tủy của đất nước Việt Nam, của quần chúng Đông Dương. Phải, chỉ có một đêm và chưa hết một ngày, qua năm năm đúng là mài nanh giũa vuốt để làm chó ấy, nanh vuốt bấy lâu ngập trong máu dân lành, chó sói Pháp đã quỳ gối, nép mặt hẳn dưới chân chó sói Nhật. Ôi chao, những ngày "đảo chính" mồng chín và mười tháng ba năm 1945!

Con chó sói Nhật qua hơn năm năm đội mũ lưỡi chai chum chủm, quét gươm và đạp giày đinh trên khắp núi sông Việt Nam, tha hồ bóc lột và bắn giết mọi người, những định làm bá chủ Đông Á và chúa tể Đông Dương, đã phải dựng lên một bù nhìn là chính phủ Trần Trọng Kim, đến nay thì cả thầy lẫn tớ đều rã hết các thứ rơm giấy, mo nang, đất thó, nan tre, cốt nứa...

... 10 - 8 - 1945 Hồng quân Nga đã mở mặt trận, tiến sang viễn đông. Cách mạng Việt Nam đang chuẩn bị tổng khởi nghĩa. Khắp nơi, từ núi rừng xa xôi, đồng ruộng đến đường phố, nhà máy, hầm mỏ đều rần rật như sắp nổ thành sấm sét.

Tôi đi bên bãi sông Hồng, lại nghe như trời đất ngâm lên từ bên Kinh Bắc vang vang những câu thơ của Lý Thường Kiệt, hay từ bến Chương Dương vang tới những câu thơ của Trần Quang Khải.

Và từ Gia Lâm, trên bãi xưa có cây bồ đề, các trẻ con truyền nhau câu hát đồng dao:

Nhong nhong ngựa ông đã về

Cắt cỏ Bồ Đề cho ngựa ông ăn.

Qua mặt sông lừ lừ nước lũ đỏ như son mài, như gạch giã, tiếng loa của Lê Lợi, Nguyễn Trãi gọi vào Đông Đô cho Vương Thông phải mau mau mở cửa đầu hàng để sống.

Nước sông hôm nay càng cao, những nhà gan nhất cũng phải chuyển đồ đạc lên bờ đê. Dọc đường Yên Phụ, ga Đầu Cầu, Cột đồng hồ, đồng bào dưới bãi Nghĩa Dũng, Phúc Xá, Cơ Xá, Phà Đen đã đưa bố mẹ già và con bé lên ăn ngủ ở các hàng hiên. Khói bếp và chó cắn lợn rít ở chân đê, trên bờ đê. Trẻ con khóc rười rượi, trần truồng. Những tấm liếp không đủ che chiếc chõng. Một ông già gõ gõ ống bơ "rinh tùng rinh, tùng tùng xòe" dỗ thằng cháu gầy rạc như con nhái. Một bà, trông giống như bá Nghĩa rằng, vấn khăn trắng, yếm rách buộc túm, quần vá không biết bao nhiêu là miếng, ngắn hũn, ôm một thằng bé cũng như con nhái, rung rung hát ru... Trước mặt bà, sông Hồng nước lũ và vùng trời màu chì lởn vởn như là khói, càng trông xa, càng thấy thấp, nặng trĩu.

... Quang Trung đánh tan hơn hai mươi vạn quân Thanh, xác giặc ngập tắc cả một quãng sông. Mồng năm tết, tết Kỷ Dậu. Tết 1789 của Việt Nam. Sông Hồng! Một đầu mùa xuân thật là xuân.

"... Ở kho Cột đồng hồ này, hơn hai tháng trước đây, dân chúng bất chấp cả lính Nhật gác, cứ xông vào phá cướp lấy gạo. Không biết gia đình ông cụ mù và bà mẹ giống như bá Nghĩa rằng ở dưới bãi kia có ai đi không? Hôm ấy mình không vào Hà Đông, cứ ở nhà xuất bản đường bờ sông này, thì sung sướng bao nhiêu.

"... Ăn cỗ một trăm ngày thằng Hoài Giang trở về nhà, sao mà vẫn thấy buồn, thấy giận! Nó sợ liên lụy vì ông ký Thái là anh họ thì bị bắt, con ông ký Thái là thằng Vũ Sinh thì bị truy nã, và cũng sợ vì cả mấy thằng Thái Trang, Trần Văn này nữa! Sốt rét thế nào mà ác thế? Đi đái ngay ra máu, không còn kịp đưa về nhà thương, về cờ li ních (1)ở Hà Nội. Con vợ nó cứ trách mãi bọn này không chịu giác ngộ nó, đưa nó vào đoàn thể. Nghĩ thật ân hận. Nhưng mà nghe nói chính vợ nó thúc nó trốn lên Phú Thọ, và mấy lần cả thằng Huyền Linh và Trần Văn đến tìm nó, rõ ràng nghe tiếng nó lẹp xẹp đi dép ở trong nhà, ư ử ngâm thơ Đường, vậy mà vợ nó cứ ráo hoảnh bảo: "Ông ấy đi đâu từ sáng sớm, dễ thường lại lên Hồ Tây, lên Yên Phụ tìm cây cảnh đấy!".

-----

[1] Bệnh viện tư.

"... Thôi chuyến này vợ chồng thằng Huyền Linh phải trẻ ra đến mười tuổi và lại cố đẻ để lấy bằng được con trai. Cả hai con gái lớn nhà nó đều vào đoàn thể. Một đứa lại làm tổ trưởng ở tổ bạn con Bích Nga. Trần Văn ơi! Mày có cưới con Bích Nga muốn làm lễ ở đâu cũng được, nhưng nếu mở tiệc to hay đưa nhau về cái nhà ma Bờ biển xanh của vợ chồng Thy San, thì tao nhất định không đến với chúng mày đấy.

...Hoa đèn không hiểu lòng trang giấy. Soi mãi trên tường bóng vắng teo.

"Cứ tự nhủ và nhắc đi nhắc lại bao lần rồi mà vẫn cứ quên! Hôm nào phải đến nhà vợ Hoài Giang xin lấy bút tích của Thâm Tâm, nếu không được thì chép vậy. Không khéo thì thằng Huyền Linh nó phỗng tay trên mình bản viết này mất rồi! Với ai chứ với cái gã biện sự phòng dim dỉm này, thì mình lại là chân chậm mất thôi! Thằng Huyền Linh dạo này đi với các nhà giáo, nhà buôn và các công chức ở phố nó chặt chẽ ghê quá. Anh em mời xuống Đồ Sơn và sang Thủy Nguyên đánh chén mà cũng từ chối. Thôi được, để hôm nào nổi gió, bọn này phải lôi nó xuống Thủy Trang đổ cho một bữa...

"... Chuyến này mà cách mạng Việt Nam thành công, tổng khởi nghĩa thắng lợi, nhất định là cách mạng phải thành công và tổng khởi nghĩa thắng lợi, thì thằng "lý luận gia" "vô sản thuần túy", "trí thức" và "cộng sản độc lập" không Đảng và làm cách mạng liên miên vân vân... là Thiết thủ kia sẽ triệt để cái nhà in và cửa hàng tạp hóa của nó thế nào. Hay là cũng vào Sài Gòn theo vợ chồng thằng Đào Xuân Hồng và thằng Tú mông Tú suýt?

"... Gà gáy. Giá có một đài vô tuyến điện mà nghe tin vào giờ này! Nhật sắp phải đầu hàng đến nơi rồi. Lệnh tổng khởi nghĩa rất có thể mai kia thôi.

Đoàn quân Việt Nam đi, sao vàng phấp phới.

Hồng Hà! Hồng Hà! Bạch Đằng giang! Bạch Đằng gian!... Cửu Long giang! Cửu Long giang! và Như Nguyệt! Như Nguyệt! Ôi, đêm khuya nay sông Cầu hơn nghìn năm xưa đã nghe:

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư (2)

Và hàng trăm năm nay:

Đôi ta thương nhớ bao giờ cho nguôi, chạnh nhớ đến người...

Tin giờ chót. Trần Văn đi phố về cho biết: Nhật đã đầu hàng. Phải chiều nay 10 - 8 - 1945 Nhật đã xin hàng. A, làm sao mà ngủ được đêm nay? Lại hết cả thuốc lá rồi.

⚝ ✽ ⚝

"13 - 8 - 1945.

"Mấy hôm nay, xe tăng thiết giáp đi tuần khắp Hà Nội suốt ngày suốt đêm. Nhà máy điện, máy đèn, nhà máy nước, sở Dây thép Bờ Hồ, Kho bạc, nhà băng Đông Dương, ga Hàng cỏ đều đặt súng liên thanh. Xe căm nhông chở đầy lính chĩa súng cắm lưỡi lê đi rầm rập ở cả mấy ngoại ô. Chúng sợ cách mạng ta tấn công đây. Hoang mang, rối bời cả lên rồi! Đông Pháp, Tin mới... cứ nhai nhải lời tuyên cáo của hiến binh Nhật đã cấm dân Hà Nội bình phẩm thời cục, lại còn đe dọa trừng trị nặng những vi phạm phá hoại trật tự chung. Cũng chưa đủ! Quan thầy thì sắp phát rồ như thế, còn bù nhìn và các đảng phái phản động thủ hạ thì đi các nơi, mím môi, mím lợi hò hét om xòm, chửi thực dân đang âm mưu trở lại chiếm Việt Nam, những mong gỡ gạc chút sĩ diện và uy tín, và để cố bịp được mấy ai khờ khạo trong dân chúng. Người vô tư vô lự nhất nghe cũng tức cả bọng đái và thấy thối hoắc. Cũng chưa đủ! 12 - 8 - 1945 cái bọn gọi là phụng sự quốc gia còn tổ chức cả biểu tình và "hô hào đoàn kết!"

"Ôi mẹ ôi, các ngài chánh trị lưỡi, yêu nước thương nòi tiền, làm cách mịnh bằng đờ măng (3), để kháng bằng mép, và tiến lên ra trận sau đít lính nào cũng được, cũng tốt ấy, những mẹ mìn và Giuđa đeo các thứ biểu này, hội nọ, đoàn kia, nhôm nhổm mọc lên như những con môi của một tên phù thủy trơ đất thó là đế quốc Nhật ấy, lại còn gửi qua cái Bộ Thanh niên một huấn luyện quan trọng cho đoàn thể thanh niên Bắc Bộ "Quyết đoạn tuyệt chế độ Pháp và sẵn sàng đối phó nếu họ xâm phạm nền độc lập của Việt Nam".

Chúa Giêu ơi, chúa Giêu ơi! Chúa đã bị đóng đinh trên cây câu rút chắc chúa không thể đành lòng nhìn (mà nay cũng chẳng ai nghe và chịu nhìn như thế) những con người hiền lành, chân thật và cả tin, đưa đầu mình vào những thòng lọng treo cổ vì bọn quỷ Sa tăng đội các thứ lốt "cách mạng" và "chính trị" như thế!

".. Có tin Khâm sai đại thần Bắc bộ xin gặp ta và ngỏ ý muốn "hợp tác" với Việt Minh bằng điều đình "với Nhật để Nhật trao trả quyền độc lập cho ta". Ôi "độc lập"! "độc lập mát-đờ-in" (4)thế này thì khác gì nhẫn cưới vàng hiệu Mỹ ký lấy ở tay bà Bé Tý mà người đeo cho là các thứ Mátxuy, Mát Hát xôtô Hát ta, Ba mắt, Bốn Mắt loại cú loại cáo? Có nên "độc" lập một nhà Vạn Bảo để cầm cố Chân lý và Chính trị trên thế giới này không hở giời?"

"... Sáng 14 - 8 - 1945

Báo đăng tin Hội đồng tư vấn Bắc Kỳ sẽ họp ngày mười bảy "Chính phủ cần biết rõ ý muốn nhân dân, để hành động với dân nguyện"

... Ngày 15 tháng 8 năm 1945

Từ dinh Khâm sai đại thần lại phát đi hiệu triệu: "Quyết không trở lại vào vòng nô lệ lần nữa!" và hô hào "các đảng phái chính trị của chúng ta bao nhiêu người như một, phải kiên quyết phấn đấu để bảo vệ lấy nền độc lập nước nhà!".

Để tô son trát phấn cái mặt "độc lập ấy" cho bù nhìn và cắm nanh chắp vuốt cho bọn tay sai, Nhật tuyên bố trao trả trại lính khố xanh, sở mật thám đường Gămbétta, Nha học chính và trường Cao đẳng.

Úi mẹo ơi, chưa có Bộ chiến tranh với thủy, lục, không quân, mà có những cả trại lính khố xanh như thế, không là chí thiết chí tình, chí tín chí nghĩa, vậy thì là cái con khẹc à? Rồi lại cả sở mật thám nữa. Chết! Chết! Tất cả hơn ba mươi xà lim và mấy viôlông (5)với đề lao Hỏa Lò ngay trước mặt kia, mà không đủ giam đủ nhốt người sao? Hai hòm mây dựng máy chém vẫn y nguyên và đẫm dầu vẫn giữ cho đấy, chứ có ai rước các của đó về kho bảo vật biếu Nhật hoàng hay bán cho các công ty lớn máy móc ở Nhật đâu! Thằng Võ Văn Cầm... cầm đầu cái đảng Đại Việt quốc gia liên miên nghe đồn rằng bắn súng lục cả hai tay giỏi hơn cả các tài tử gánh xiếc Hamanhtông và đi lại "xuất quỷ nhập thần" đã bị "khử" rồi kia, dịp này mà còn sống, thì đến tức hộc máu mồm ra vì thất lộc, cỗ bàn càng về cuối chầu càng hậu hĩ quá! Không, chính ở dưới suối vàng nó mới càng ghen và đứt mạch máu, chết lại lần nữa cùng với thằng Sinh thanh tra mật thám chính trị, thằng Hoàng Sĩ Nhu, Trương Anh Tự thủ lĩnh hội anh, đảng em của mình đã bị chết quá sớm!

-----

[2] Bất kỳ quân xâm lược như thế nào đến đây, chúng bay cũng chỉ chuốc lấy sự thất bại thôi.

[3] Demande: đơn xin.

[4] Made in: nhãn hiệu.

[5] Buồng tạm giam to.

"Nước sông Hồng càng cao. Dân bãi dọn nhà lên hết trên đê, vào trong phố. Mấy chục năm rồi lại thấy nước to như thế. Các cụ già và cả mọi người đều đoán nếu lũ còn dồn về thì sẽ lụt, và trận lụt này sẽ dữ lắm.

"Trời mây trên Hà Nội càng nặng như chì như thiếc. Đường phố Hà Nội càng âm ỉ, nhiều lúc lại nhộn nhịp một cách lạ. Hình như các vùng ngoại ô, các làng bên ngoài, và ở cả trong tỉnh Hà Đông, ở bên Bắc Ninh đang rục rịch đổ về hay sao ấy. Ở tất cả Hàng Ngang, Hàng Đào, Cửa Nam, Chợ Hôm, Khâm Thiên, Hàng Cỏ, Hàng Bột, Bờ Hồ, Tràng Thi, Tràng Tiền, vẻ mày sắc mặt ai nấy, cả những người trông như đi chơi thôi, đều bồn chồn suy nghĩ, mong chờ, đón đợi. Những tin tức, những dự đoán cứ từng giờ, từng giờ truyền đi, tụ lại, truyền đi, mở ra trong các công sở, các bàn giấy không có một ai ngồi yên và cũng chẳng có ai có việc gì làm, hay thiết làm gì cả!

Các nhà máy vẫn chạy, nhưng thợ thuyền ở đây thì khác hẳn. Sẵn sàng, quyết liệt, bình tĩnh, gương mặt hừng hừng niềm vui, tinh thần cùng ý chí chiến đấu. Bọn chủ Tây càng thấy rõ, điều này càng lo ngại ra mặt, chúng chỉ ngồi trong bàn giấy mà nhìn thợ và trông ra đường...

"Trần Văn lại đem về những tin tức mới. Càng thuật kỹ thêm những tin tức này, Trần Văn càng bảo tôi phải ở lại Hà Nội. Hà Nội sẽ nổ. Không kể những thanh niên bạn thân của Trần Văn ở các nhà máy trong các đội tự vệ chiến đấu, đội tuyên truyền xung phong... mà cả mấy bà chị họ, cô họ của Trần Văn bán hàng ở chợ Đồng Xuân, ở chợ Hôm cũng "lộ bí mật" mình đang chuẩn bị xuống đường.

"Tổng khởi nghĩa! Hà Nội khởi nghĩa! Hà Nội nổ trước! Còn Hải Phòng? Ơi Hải Phòng, ruột thịt, Hải Phòng yêu thương của cả mày và tao, Trần Văn ơi!

"... Đã có Thông cáo khẩn cấp về tình hình mới của kỳ bộ Việt Minh rồi. Đang chuyển mạnh trong tình thế khởi nghĩa rồi. Quần chúng không những chuẩn bị xuống đường mà còn chuẩn bị cả hàng ngũ và vũ khí đánh lại Nhật nếu chúng đàn áp. Các làng ngoại thành và bên Gia Lâm đã treo cờ. Truyền đơn không những chỉ báo tin Nhật đầu hàng mà còn hô hào chuẩn bị khởi nghĩa, rải khắp Hà Nội. Trước nhà Gôđa, đường Tràng Thi, Bờ Hồ, Ga Hàng Cỏ, truyền đơn đọc công khai.

"Giờ nào tôi sẽ được nghe lệnh Tổng khởi nghĩa điểm đây? Không không! Tôi phải cầm trong tay cả cờ và võ khí nữa. Tôi không có súng thì có giáo, gươm mã tấu. A! Ngọn giáo, ngọn giáo không phải chỉ mới hôm nay tôi nhận được hay tới nay mới rèn đúc nên. Cha ông ta đã chuyền tay nhau từ lâu, nó đã rèn đúc từ đời Hồng Bàng, Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt, Lê Lợi, Quang Trung, Trương Công Định, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám... ngọn giáo ấy đã khắc bốn chữ Việt Nam bất diệt và tôi bằng máu của giặc thù. Ngọn giáo búp đa! Ơi, cái búp của một giống cây đất Việt đã thành thơ mà bà tôi, mẹ tôi, chung quanh tôi, núi sông đồng ruộng đã ru tôi trong võng, trong lòng và trên tay.

... Cây đa bến cũ con đò năm xưa..."

⚝ ✽ ⚝

Các ngả đường đổ về Bờ Hồ, đường Tràng Tiền, dinh Khâm sai đến Nhà hát lớn ngay từ buổi sáng đã rậm rịch. Và nếu như đây là hai buồng phổi, là quả tim thì phải phập phồng những nhịp đập rất khác lạ.

Rồi từ mười hai giờ rưỡi, một giờ, một giờ rưỡi rồi trong khoảng hai giờ đến ba giờ, người kéo tới càng đông.

Sáng hôm nay 17 - 8 - 1945, các báo hàng ngày của Hà Nội lại đăng "hiệu triệu" thị trưởng thành phố hô hào "quốc dân nên bình tĩnh, cương quyết và có kỷ luật để công việc của các nhà lãnh đạo toàn quốc được dễ dàng". Còn tổng hội công chức thì kêu gọi dân chúng tham dự cuộc mít tinh chiều nay để "ủng hộ nền độc lập Việt Nam và bài trừ chính sách thực dân".

Cả Thái Trang và Trần Văn đều thức đến gà gáy lần thứ nhất. Chưa sáng bạch họ đã dựng nhau dậy, pha nước uống, ra đi.

- Bố trẻ ơi, bố phải cho anh em uống một cà phê, cà phê túi ở Ngõ Gạch hay cổng chợ Đồng Xuân cũng được. Bố ốp nhau đi chơi thế này làm cả nhà ông chú thằng Huyền Linh phát hoảng quá đấy!

Trần Văn vuốt vuốt tóc bằng những ngón tay móng dài nguyên hàng tuần nay không kịp cắt, vừa cười huế huế huế!

- Không khéo bố lại làm người ta nghĩ mình là những nhân vật bí mật và quan trọng quá, nhà người ta không để mình ở được tự nhiên, rồi phải giữ gìn ý tứ thì... đến "chết khô" đấy!

Thái Trang vẫn lạnh nét mặt:

- Cậu nghe thấy đúng ông chú thằng Huyền Linh chuyện với người nhà và mấy ông người cùng phố rằng chiều nay thế nào Việt Minh cũng xuất hiện phải không? (Thái Trang cau cau mày, dằn giọng) bem như thế có phải lộ bem (6)không nhỉ.

-----

[6] Bí mật.

Trần Văn cười toáng:

- Lộ bem có ý thức và chính thức đấy! Bố trẻ ơi là bố trẻ, đến các u em và các bõ già ở nhà mấy thằng trong đội danh dự quen mình, họ cũng kháo với nhau chiều nay phải ra đường Bờ Hồ hay Tràng Tiền mà đón Việt Minh. Huế huế huế, chính bố trẻ ra đi thế này làm lộ bem thì có!

- Chính cán bộ của ta báo tin ấy đấy! Chính cán bộ của ta lộ bem với nhiều bà con quần chúng ta đấy, bố trẻ ạ.

Hai người rẽ vào một hàng cà phê đầu ghế trong ngõ, gọi lấy hai chiếc bánh tây ba tê và hai cốc cà phê đặc biệt, ít đường, pha đặc, không chế thêm nước sôi. Trần Văn cứ suýt soa "tuyệt" "tuyệt", sáng nay cà phê thuốc lá sao lại ngon tuyệt thế này?!

Các cửa hiệu ở Hàng Ngang, Hàng Đào và các hàng bờ hè vẫn mở, bày biện đủ thứ như mọi hôm. Người đi làm các sở và người đi chợ, đi mua sắm vẫn qua lại rất bình thường. Đến ga tàu điện Bờ Hồ, cảnh thành phố lại càng thấy tự nhiên. Tiếng rao báo, tàu điện rung chuông, tiếng rao quà bánh; tiếng người gọi hỏi nhau, những tiếng quen thuộc của Hà Nội ấy từ sáng sớm nghe càng thêm thân thương. Các trẻ bán báo tíu tít chạy đưa báo cho các khách gọi. Người đọc đều như mỉm cười hay chẳng cần quan tâm đến các bài với những đầu đề trịnh trọng của các bản hiệu triệu khẩn cấp khẩn cung được rao đầu tiên kia.

- Dân Hà Nội lạ thật, phớt đời hơn cả Ănglê. Thế này mà bắt cảnh sát và bảo an binh ngay từ sáng nay phải canh gác cẩn thận, đề phòng đề phung rất ghê, thì lại định làm ngoáo ộp hay trò hề cho dân chúng cười chăng? Tối hôm qua, họp các công chức ở hội quán Trí Tri phố Hàng Hòm, tưởng để bàn bạc và quyết định những gỉ những gì về tình thế, ai ngờ họp để... Việt Minh trương cờ đỏ sao vàng và phát truyền đơn. Các ban các bệ và cả mật thám hiến binh cảnh sát vòng trong vòng ngoài cứ trơ mắt ra với nhau.

- Sao bảo thằng Nguyễn Thế Nghiệp và một thằng Đại Việt quốc gia đã đem đầu đến lạy Nhật để xin đứng ra "chiến" với Việt Minh, nhưng không được chấp nhận, mà rồi phải chia nhau đi xúi Bảo an binh chống lại cách mạng?

- Thằng Nguyễn Thế Nghiệp! Có phải thằng Nghiệp vờ trốn sang Tàu bô báo làm một mẻ to cuối cùng bắt vét các bà con Việt kiều ở bên Vân Nam cho Pháp, sau vụ bạo động Yên Bái phải không? Nguyễn Thái Học, Ký Con, Xứ Nhu không bị chém trước thì cũng đến lên đoạn đầu đài với ông Giuđa Nguyễn Thế Nghiệp, đồng chí quan trọng cũng vào bậc nhất trong Quốc Dân Đảng này thôi! Hay nếu chưa bị ai khai mà chết xuống âm phủ với nó, thì nó cũng khai lại để đế quốc xử tử lại. Vậy mà năm 1940-1941 Pháp cũng bố trí cho thằng Nghiệp lên ở trại giam Bắc Mê, Hà Giang. Nó bị sốt rét đi đái ra máu. Cả tây đồn Bắc Mê và bọn chó đều chân giò lảng ra, vậy mà anh em của ta nào tiêm, nào cho thuốc uống, và có đồng chí ta lại ngồi cả đêm xoa nắn chân tay cho nó, cứu sống nó... để nó lại bô báo, lại phá! Rồi bây giờ tác quái như thế đấy!

Nghe Trần Văn nói, Thái Trang đứng sững hẳn lại, cau xít cặp mày, hổn hển:

- Mình nhân đạo quá! Sao mà mình lại nhân đạo đến thế được? Mà sao cậu được anh em cho biết nhiều về thằng Nghiệp như vậy, cậu lại không nói chuyện với mình và các bà con quần chúng để lật cái mặt mật thám bán nước và bán đồng bào của lên ra?!

Vẫn đứng gió. Mây từng vầng từng đám nhờ nhờ lúc xám, lúc đỏ úa, lúc đen kịt, vần vụ dồn dồn. Nước sông và củi rác dềnh lên ri rỉ ở cả mấy quãng đường. Những thuyền, những nhà bè dập dềnh san sát mặt đê. Những cột buồm và các dây chão dây thép tua tủa giăng giăng. Người trên các mui thuyền, người trên đê trên đông nghìn nghịt.

Nhà thương Đồn Thủy lặng ngắt. Không biết Nhật đóng quân trong này có nhiều không, mà chỉ nhìn thấy ở hai cổng chính mấy thằng đứng gác mặt mày tiu nghỉu, ngờ ngạc.

"Những năm đầu, Pháp cho tàu thủy chạy lên Hà Nội đổ quân uy hiếp, lấn đất Hà Nội, rồi đánh thành Hà Nội, đều đóng quân ở đây đây. Mấy thằng quan triều phản bội, mấy thằng Việt gian buôn hàng và buôn cả nước cũng thì thụt với giặc ở đây đây!"

Chợt Thái Trang lay lay vai Trần Văn:

- Cậu hay sang bên Bắc nghe quan họ, vậy cậu có được nghe chuyện Tán Cao tức Nguyễn Cao không?

Trần Văn sững sờ:

- Chuyện thế nào, cậu kể cho mình nghe nào.

- Ông Tán Cao đã hợp quân định đánh úp Đồn Thủy, người Tây mới chiếm Hà Nội đấy!

- Ghê quá nhỉ! Thế có đánh được không?

- Không đánh được, nhưng mà được cái khác.

- Cái khác là cái gì?

- Long thành chính khí túc tam trung. Bên cạnh Hoàng Diệu Nguyễn Tri Phương thêm Tán Cao là đủ ba người trung của Hà Nội.

- Nguyễn Cao cũng tự tử hay bị giặc giết?

- Tán Cao tự tử. Cuộc đánh úp Đồn Thủy bị tiết lộ, phải tránh về Hà Đông để tiếp tục mưu đồ việc lớn, Tán Cao càng bị truy nã riết. Tán Cao đỗ tiến sĩ, thơ rất hay, rồi đây ta sẽ phải sưu tầm cho đủ. Tán Cao bỏ chức quan triều, không chịu hàng phục Pháp, mà nhận chiếu của Cần Vương làm tham tán quân vụ ở Bắc Hà - Pháp dò được tung tích của Tán Cao, đem quân vây bắt. Dân làng báo tin cho Tán Cao trốn. Thấy không thể thoát được, mà không thoát thì cả mấy làng đã bao dung và đi theo mình sẽ bị triệt hạ, tàn sát, Tán Cao khăn áo ung dung đến chỗ Tây đóng và đang đánh chén. Tây quát Tán Cao là giặc, là làm loạn. Tán Cao thét vào giữa mặt bọn chúng, rằng chính chúng là giặc, là cướp, và mình mới thật là chính nghĩa, là kẻ giữ gìn kỷ cương đạo lý, rồi rút dao trong người ra, rạch bụng, moi ruột ngay trước bàn tiệc của Tây. Tây tán loạn bỏ tiệc, bắt khâu vội ruột Tán Cao lại, đưa về Hà Nội. Tán Cao không cho chúng đổ thuốc, đổ sữa cho mình ăn và cắn nát lưỡi chết.

Môn đệ Tán Cao và dân Bắc Hà đã làm một bài thơ về Tán Cao có câu trên kia và hai câu sau đây:

... Tráng tâm thiên địa phi tràng bạch

Thiết sỉ giang sơn mãn thiệt hồng...

- Dịch nghĩa đi, dịch đúng nghĩa đi nào, Thái Trang ơi. - Trần Văn vội rút sổ tay.

Thái Trang hơi lúng túng:

- Tớ chỉ nhớ lõm bõm và chỉ dám dịch đại ý thôi nhé! Là:

"Tấm lòng cường tráng này như trời đất mãi mãi trong trắng.

Nghiến răng cùng với núi sông mãi mãi tươi đỏ như chiếc lưỡi này".

- Tớ đã bảo phải sưu tầm đầy đủ cả thơ của Tán Cao và thơ về Tán Cao, và phải nhờ những cụ thật sâu sắc để dịch, không thì mang tội với hậu thế đấy. Rồi còn phải viết cả chuyện hay soạn thành tích chèo về bà mẹ Tán Cao nữa.

- Thế nào, thế nào, bà mẹ Tán Cao cũng làm thơ và cũng bị chết vì giặc Tây à?

- Bà mẹ Tán Cao chỉ làm mẹ, làm một người mẹ tận tình tận nghĩa. Bố Tán Cao chết sớm, bà còn trẻ lại có nhan sắc ở góa nuôi con. Một chuyện thì kể bà bị một hào lý đón đường chực hãm hiếp. Bà về lấy dao xẻo đứt bên vú bị lăng nhục, còn bên vú kia vẫn cho con bú. Đến năm con biết nói biết chạy, bà mẹ Tán Cao buộc chân con vào cột nhà, nắm mấy nắm cơm chim, bỏ vào mẹt để bên con, rồi thắt cổ chết. Một chuyện thì kể, một tên hào lý thấy bà ở góa nhan sắc, đảm đang nhất định cưỡng bức phải lấy nó. Bà không nghe, cố gắng nuôi con đến năm lên ba thì tự tử như cảnh tả trên kia. Họ hàng đã đem Nguyễn Cao về nuôi, Nguyễn Cao học đỗ ra làm quan ở đâu dân cũng mến, còn triều đình thì rất nể...

Người đi làm ở bến Phà Đen, dưới Thanh Trì, khu Lò Lợn và Ô Đống Mác đã tan tầm; những xe bò ba gác gồng gánh càng túi bụi. Trần Văn đã ghi xong sổ tay, ngẩng lên hốt hoảng bảo Thái Trang:

- Mười một giờ rưỡi, mười hai giờ rồi còn gì! Phải về ăn cơm thôi, kẻo người nhà thằng Huyền Linh lại chờ. Mà chúng mình cơm nước xong phải đến Nhà hát lớn ngay, không chỉ chậm mấy phút trong sự kiện này thì hận lắm đấy!

Thái Trang lặng lẽ giây phút:

- Cậu đã hẹn với cả mấy thằng trong đội tuyên truyền xung phong đấy chứ! Hai thằng mình đón gặp chúng nó ở nhà Gôđa hay đến thẳng chỗ mít tinh thì mới nhập bọn?

⚝ ✽ ⚝

- Dân Hà Nội đi mít tinh gì mà như đi chơi hay đi xem trò vè thế kia?

Trần Văn bấm Thái Trang, hất hàm có vẻ thích thú lắm:

- Bây giờ thì đệ xin chịu đại huynh. Đại huynh càng cao kiến và thận trọng y như...

Thái Trang lừ mắt, Trần Văn lại huế huế huế cười:

- Đúng dân Hà Nội chẳng tội gì mà ở nhà chiều nay, đi thì có mất gì đâu! Mà đi thì lại còn...

Trần Văn lại bỏ lửng câu nói:

- Đông thật đấy, đường Tràng Tiền xe cộ bị ứ nghẽn hẳn kia kìa. Các hàng đóng cửa hết. Người còn đi từ ngoài bờ sông, vườn hoa Con Cóc và dưới Lò Đúc đổ lên lũ lượt trên các bờ hè và lòng đường. Có cả cảnh sát và Bảo an binh đứng gác hẳn hoi. Không hiểu nhà chính khách chính khung, thủ lĩnh thủ lương nào của Tổng hội các bàn giấy sẽ được cử ra đăng đàn bái Hà Nội chiều nay và hùng biện những gì đây?

Từng đám từng đám, từng bọn từng bọn vừa đi vừa chuyện.

Lại chuyện Nhật đã đầu hàng. Quân đồng minh sẽ kéo hết vào Đông Dương. Hồng quân Nga tiến ác quá, đạo quân Quan Đông vỡ hết hàng ngũ, vứt bỏ súng ống, đạn dược, đại bác xe tăng không còn biết bao nhiêu mà kể, chỉ có chạy mà chạy không kịp thở, tù binh lốc nhốc đầy đường. Cả trong nước lẫn ngoài mặt trận, khi Nhật hoàng tuyên bố xin đầu hàng trước thế giới, thì các tướng tá và các quan chức khét tiếng là tài ba và hắc xì dầu bấy lâu, chẳng ai mổ bụng để lấy máu rửa nhục nước nhục non gì cả! Ở Pháp, khi quân Quốc xã tràn vào Pari bỏ ngỏ, còn một số tổng trưởng và tướng nọ tướng kia bị bắt, bị tù, bị xử tội, chứ chính phủ Nhật và Thiên hoàng ngự trong thâm cung thâm điện chịu thua trận ở ngoài đảo thế này, thật an trí quá! Giời xui đất khiến ra sao hay là Đức Thiên hoàng tai bị nút, mắt bị bịt bấy lâu, mà để các đạo quân hùng tướng mạnh của Ngài sập tiệm nhanh quá vậy? Đã làm những thằng môi mà lại là những thằng môi bù nhìn của một tên phù thủy hết thiêng, đang sống dở chết dở, thì ở cái miếu âm hồn chính phủ kia, có lên giá đồng quan tướng hay bà chúa nào nữa, với những kép hầu đàn hầu hát hầu bóng mới lạ nào nữa, thì con bệnh cũng chết thẳng cẳng, và đức thánh cũng chắp tay lạy giả "lỡi" (7)thôi!

-----

[7] Lễ.

Mọi người chuyện với nhau cứ tự nhiên như ở trong nhà mình bên cơi trầu, khay nước. Qua mặt các cảnh sát và lính bảo an, họ vẫn cười nói toang toang. Nhưng rất nhiều phút giữa những câu chuyện của những bà những cô chẳng cần giữ gìn ý tứ gì ấy, lại là những phút nhỏ to, kín đáo và có cả sự thấp thỏm mong đợi nữa. Dù còn ở xa, nhiều người vẫn dướn dướn trông lên nóc Nhà hát lớn, các cửa giữa cửa chính, rồi đến bục diễn đàn, các bực thềm và cả các ngọn cây cao nhất.

Trong những đám nhỏ ba bốn thanh niên hay ba bốn công nhân đi cách xa nhau, xen kẽ vào là những đám công chức đứng tuổi và các bà các cô. Có cả những thiếu niên trông rất nghiêm chỉnh, khí thế rất hăng rất mạnh, đi theo những thanh niên và công nhân này. Nhập cùng các anh các chú nhà ta kia, có La, Vy em và Nghĩa. Ba chú mình ở xe căm nhông của một đồng chí xốp phơ chở hàng lên Hà Nội, chân ướt chân ráo vừa đến nhà một bác cơ sở, được tin có cuộc mét tinh này liền đi ngay. La được đi tìm một bác ngày xưa coi buồng máy của tàu Long Môn vẫn qua lại thăm nom bố La trong khi bố La thất nghiệp, rồi ngày mẹ La bị tù, bác thường gởi quà cho cả anh em La. Còn lái tàu Phượng hoàng cũng là một bác bên làng Lâm Động của Hải Phòng, bạn cũ của Sấm và bố Vy. Cam và Vy nhớn ra hạn cho bọn La trong bốn, năm hôm phải mời bằng được hai bác này về để chuẩn bị cho tàu Phượng hoàng khởi nghĩa.

- Kìa chào cờ! Chào cờ!

- Cờ gì? Cờ gì? Cờ ba que à?

- Chào như kiểu chào cờ Pêtanh dạo nào ấy!

Đám đông nhốn nháo rồi im lặng. Nhưng im lặng không phải để nghiêm chỉnh chào cờ mà để chờ xem ai lên bục diễn đàn. Khi micờrô choang choang giới thiệu xong, nhiều chỗ lại càng ồn ồn thêm.

- Khiếp quá, khiếp quá, cứ để nghe thử xem nói năng

gì nào!

- Khổ quá, các ông các bà ơi để chúng tôi còn nghe thiên hô bát sát ra sao chứ!

Lại im lặng. Nhưng tất cả không phải lắng tai lắng tâm lắng trí vào người đang nói và những cái gì đang nói trên bục kia, mà...

- Lại ông nữa lên nói à?

- Bỏ mẹ! Bỏ mẹ! Nói những gì mà phải hết người này sang người khác, từ bài này sang bài khác thế?

Vụt cái, như một làn chớp, tiếp theo là một trận sấm rền chuyển trời động đất. Cả đám đông chồm lên reo "Cờ Việt Minh! Cờ Việt Minh!"

Từ phía đường bên trái, một lá cờ nền đỏ sao vàng mở ra, giương lên. Loang loáng rồi sáng rực, phấp phới ở trên đầu, ở trước mặt và ở ngay giữa đám đông: hàng chục hàng trăm lá cờ nữa xuất hiện. Từ màu đỏ thắm và ánh vàng tỏa ra đó, lại như dội như chiếu thêm những làn hào quang làm mọi người ngước cả mặt lên và thấy mắt mình bắt gặp một sự chói ngời vô cùng kỳ diệu. Sự chói ngời lần đầu tiên đến với đời mình, sẽ đưa mình đi trong một niềm tin cậy có thể bất chấp mọi gian khổ hy sinh.

Cờ in máu chiến thắng mang hồn nước

"Cũng mang cả hồn mình bao năm đau xót, quằn quại, ê chề, tủi cực, sống một đời sống bị bóc lột tận cùng, bị đàn áp tận cùng và bị lăng nhục cũng đến tận cùng, ngày nay nhất định vùng lên.

"Cũng mang cả hồn mình là một con người của một đất nước, một dân tộc đã dựng lên một lịch sử hơn bốn nghìn năm, trải qua bao nhiêu phen gian lao nhưng đã chiến đấu và chiến thắng vẻ vang, ngày nay cũng quyết chiến đấu và chiến thắng vẻ vang".

"Con người Việt Nam, dòng giống Lạc Hồng nếu được thật sự tự do độc lập thì với hơn hai mươi triệu công dân chịu thương chịu khó, giàu sức sáng tạo, chí khí bền bỉ, mãnh liệt, tình nghĩa thủy chung nhân hậu, nhất định sẽ còn làm nên những sự nghiệp lớn lao nữa cho Tổ quốc". Thái Trang lại ghi sổ tay và càng thấy tiếng hát vang âm trong tâm trí.

Đám đông chuyển động rùng rùng. Những lá cờ tung ngang, xẻ dọc, bay lên, tỏa ra. Không phải chỉ có những cánh tay đội viên tự vệ giương lên mà còn thêm không biết bao nhiêu cánh tay khác phất cao, phất cao. Bọn tổ chức mít tinh cúm rúm lùi vào một góc trước những mũi súng của anh em tự vệ đẩy chĩa vào ngực. Tất cả cảnh sát đều xanh mắt, không dám nhúc nhích. Còn những lính Bảo An rõ ràng vẫn lăm lăm tay súng, nhưng toàn thân như bị tê cứng, đầu óc choáng váng một cách ghê sợ. Sát cạnh họ, chung quanh họ, những đội viên Tự vệ và Xung phong đã khép lấy họ với trùng trùng lớp lớp đồng bào mà họ biết rõ là giữ họ không cho trở tay, dù chỉ trở tay nhấc nhẹ khẩu súng lên thôi.

Cờ vàng ba xọc, cờ quẻ Ly, bị hạ xuống. Một lá cờ đỏ sao vàng như cánh buồm lửa to rộng chưa ai từng thấy sải từ thượng tầng Nhà hát lớn xuống mặt đất.

Những lớp người lại cồn lên rồi lắng lại, rồi lại trào lên.

⚝ ✽ ⚝

Khuya 17 - 8 - 1945

... Thế là công chức cùng đi theo quần chúng đã thật sự xuống đường.

Công chức Hà Nội cùng quần chúng Hà Nội đã nghe thật bằng tai mình tin đầu hàng của quan Nhật, của chính phủ Nhật, của Thiên hoàng Nhật. Công chức Hà Nội cùng quần chúng Hà Nội đã nghe một chị cán bộ Việt Minh kêu gọi chị em phụ nữ hãy mạnh mẽ, quyết tâm tham gia cách mạng. Công chức Hà Nội cùng quần chúng Hà Nội đã nghe vang trời dậy đất tiếng hoan hô "Ủng hộ Việt Minh".

Sau lời đồng chí trong xứ ủy hô hào đồng bào xếp thành hàng ngũ và giương cao cờ đỏ sao vàng để biểu tình tuần hành, thì biển người kéo nhau ngay vào thành hàng cùng tiến bước. Cả những đồng bào còn ở trên bờ hè cũng xuống đường hết, đi theo những hàng cờ và hô khẩu hiệu. Lính Bảo an trông nhau và trông trước trông sau rồi cũng vác súng nhập vào đoàn biểu tình đến vườn hoa Nhà dây thép Bờ Hồ thì ngừng lại trước tòa Thị chính. Đứng hẳn vào hàng ngũ của đồng bào, lưỡi lê tuốt ra cắm đầu súng, lính Bảo an chuyển lên theo hàng đầu.

... Bọn thằng La không hiểu lại biến vào hàng nào rồi Thái Trang và tôi vẫn cùng anh em trong đội Tự vệ, đội Xung phong liền bước với hàng lính vác súng. Bà con Hàng Đào, Hàng Ngang ra hết ngoài cửa bờ hè. Cũng hô khẩu hiệu, tung nắm tay. Những người ngỡ ngàng nhất cũng rạng rỡ nét mặt. Lên chợ Đồng Xuân. Cả chợ đã đổ ra đón từ lâu. Trên các tầng gác, ông già bà lão ra hẳn bao lơn trông theo mãi. Trời sầm sịt. Gió thổi cờ phần phật đùng đùng. Ông cụ nhà thằng P., ông chú nhà thằng Huyền Linh và tất cả con gái con dâu cứ chỉ chỏ gọi tên từng người quen trong đoàn biểu tình. Những bà gồng gánhh ở hai ven đường, kẻ chống đòn, kẻ khua nón, nhiều người còn chạy theo rất lâu.

Mưa. Lên hẳn phủ Toàn quyền. Những đợt hô khẩu hiệu lại rầm rập cất lên. Khi tôi qua Cửa Bắc, tôi lại như thấy từ cái lỗ hoắm của vết đạn đại bác Tây bắn vào cổng thành, mùi khói khét, bụi mù và tiếng nổ mà đế quốc Pháp đã dùng làm ngoáo ộp dọa dân ta, cướp nước ta.

Thưa các cụ Hoàng Diệu, Nguyễn Tri Phương, Tán Cao, chỉ mai kia thôi, các cụ sẽ mỉm cười thấy con cháu Long thành rửa hận cho mình. Chiều nay, chưa phải các cụ đã được một phần lớn thỏa chí, nhưng chắc cũng phải bằng lòng khi nghe vang lên trước cổng thành sinh mệnh của mình những tiếng hô: "Đả đảo bù nhìn", "Việt Nam hoàn toàn độc lập", sau 63 năm kẻ trước người sau các cụ không thể nào nhắm mắt yên giấc ngàn thu.

Vì: Quốc cừu vị báo đầu tiên bạch

Kỷ độ long tuyền đới nguyệt ma (8)

-----

[8] Thù nước chưa đền đầu đã bạc. Bao lần dạo kiếm dưới trăng tà

"... Tối hẳn, quần chúng mới chịu rời hàng ngũ. Nhưng vẫn tụ nhau thành đám, thành tốp vừa đi vừa hô khẩu hiệu. Bọn thằng La về gặp tôi cho biết lính Bảo an cùng dân chúng còn kéo qua Hàng Bông, Hàng Gai, rẽ xuống nhà Khai trí tiến đức. Được lệnh của anh em Tự vệ, họ nổ một loạt súng chào mừng Cách mạng rồi quay về trại.

Mười giờ đêm. Tôi vẫn còn nghe thấy văng vẳng ngoài phố "Ủng hộ Việt Minh". "Việt Nam hoàn toàn độc lập". Ở các đầu đường Bờ Hồ, Tràng Tiền, Tràng Thi, Cửa Nam, nhà Ga Hàng Cỏ, nhiều đám đông vẫn còn tụ tập bàn tán, bồn chồn, bịn rịn.

"... Thái Trang về, cười lớn. Mấy hôm nay gã ta mới cười như thế:

- Khâm sai Bắc Kỳ vừa xin từ chức. Khâm sai Bắc Kỳ xin từ chức rồi! Ủy ban khởi nghĩa mở rộng họp từ hôm kia ngay sát Hà Nội. Gã gọi tôi: Trần Văn ơi! Chúng mình phải đề nghị ở lại Hà Nội thêm mấy ngày nữa, phải xin thêm mấy ngày nữa ở lại Hà Nội. Chắc chắn chỉ mai hay kia là Hà Nội nổ thôi... nổ thôi! Rồi đến Hải Phòng. Cũng chỉ mai kia thôi!

Và Thái Trang ngâm vang:

... Đoạt sáo Chương Dương độ

Cầm Hồ Hàm tử quan

Thái bình tu trí lực

Vạn cổ thử giang san (9)

-----

(9)Chương dương cướp giáo giặc.

Hàm tử bắt quân thù

Thái bình nên gắng sức

Non nước ấy ngàn thu

(Thơ dịch của Chu Thiên)

Gã ôm tôi:

- Sao đất nước và thơ văn hùng khí lại tuyệt vời thế này hở Trần Văn.

Gà đã gáy rộn".

⚝ ✽ ⚝

Thái Trang và Trần Văn ra khỏi nhà vừa tới đầu đường đã thấy quang cảnh rất khác lạ. Mọi người đang đi dồn dồn mà xe cộ và các cửa hàng cửa hiệu thì thưa vắng hẳn. Ngay những bà bán quà bánh rong cũng lác đác, không túm tụm khách ăn như mọi sáng. Không phải chỉ từ con đường chính có tàu điện chạy hay những phố lớn, mà ở những đường vốn vắng lặng và những xóm những ngõ hẻm cũng nhộn nhịp như thế. Những đoàn những hàng sáu bảy chục đến hơn trăm người, hay những tốp những hàng chỉ năm mười người cũng giương cờ đi song sóng, chỉnh tề. Quần áo cứ như trong những ngày Tết, ngày hội, ngày đám, ngày lễ, mà chuyện trò thì lại khác hẳn.

- Căm nhông Nhật lại chở súng Nhật cho mình đấy!

- Anh em hãng Avia cứ đánh xe qua cầu sông Cái thì tợn thật.

- Chúng nó đã giữ lại, nhưng ta một mặt giải thích cho chúng nghe, một mặt huy động bà con đến đấu tranh thế là chúng phải trả hết.

- Trên Bưởi, đồn đại lý Hoàn Long, ta tước súng cứ ngọt thỉm.

- Bên Gia Lâm và các huyện quanh Hà Nội đều thành lập Ủy ban cách mạng hết cả rồi. Mét tinh như thế, biểu tình thì kéo đi như thế, lại có tự vệ võ trang nữa, chẳng còn đồn lính Bảo an nào dám ho he cả, bà con nhỉ?

- Lính còn bỏ đồn đi theo mình là đằng khác!

- Các anh em làm ở Avia, Síttai, Anhđôtô và nhiều nhà máy to còn biểu tình ở ngay trước phủ Khâm sai, hô khẩu hiệu mới khiếp chứ.

- Đội Xung phong ta chiếm nhà báo Tin mới rồi. Những truyền đơn khẩu hiệu đang phát đang dán đầy các ngã tư kia kìa.

- Phố tôi có con trai ông ký đầu bàn giấy sở Dây thép Bờ Hồ cũng ở trong đội ấy đấy.

- Mét tinh này thì cả Hà Nội đi hết còn gì.

- Kia kìa... ngã tư Tràng Tiền người đi như nước, cờ đã rợp cả trời rồi.

- Không, không đâu, không rẽ đường ấy đâu. Cứ đi thẳng lên. Đông thì đông, ta nối nhanh ngay vào mà đến Nhà hát lớn.

- Phố ta cứ phải đi cùng với nhau bà con ơi!

- Cờ cầm cao lên, sao để chúc xuống thế kia hở mấy cậu.

- Thanh niên thì họ phải đi theo Tự vệ và Xung phong chứ.

- Khẩu súng bắn chim của ông nhà tôi cũng đưa nốt cho Tự vệ. Cái gái nhà tôi nó còn gắt cả với bố, bảo nào là bố dở hơi dở hám, nào là bố mà giữ lấy súng, đeo súng, thắt bao da đạn đi mít tinh thì nó...

Những tiếng cười ré:

- Nó nằm lăn ra ăn vạ ông ấy mất thôi!

- Thôi, thôi, ta hãy đứng lại chờ vậy. Bà con các làng dưới Bát Tràng, trong Hà Đông và trên Sơn Tây, Phúc Yên cũng đã đổ về kia kìa.

Thái Trang kéo cánh tay Trần Văn.

- Hãy cứ đi một tua (10)lên Hàng Đào rồi vòng đường bờ sông về cũng kịp mà.

-----

[10] Vòng.

Nắng to nhưng có gió. Gió sông buổi sáng thổi dài hơi mát của phù sa. Trời cao trong hơn, soi trên những chòm cây phấp phới và cao vút, trên những tầng tầng nóc nhà lấp lóa mây. Những khung cửa sáng rực chiếu hết cả xuống khu nhà hát lớn. Còn những cờ thì bay phất phất như những cánh chim khổng lồ, những vây cá kình màu lửa, làm nổi sóng trên các dáng người.

Thái Trang đứng sững nhìn những hàng bà con các vùng quê, đi đầu là các trai gái tự vệ. Gái chít khăn vuông, áo nâu chẽn, quần thâm nịt túm ống, đi chân đất hay dép cao su Con hổ, giày vải đen, cầm cờ, và cũng lăm lăm kẻ súng, người giáo, mác, gậy, mã tấu, quắm, dao phạt bờ, gươm và liềm. Ôi! Những lưỡi liềm vành trăng mồng năm mồng sáu tháng tư tháng năm gặt chiêm, tháng chín tháng mười gặt mùa! Ôi! Những lưỡi liềm vành trăng đêm hai mươi tư, hai mươi lăm những tháng vào xuân và sang thu sáng lặng trên đồng ruộng, bến bãi, sông xa. Những lưỡi liềm ấy đang thoăn thoắt thành hàng tiến vào Hà Nội, đi giữa Hà Nội, tràn giữa Hà Nội bên những ngọn súng. Những ngọn giáo và những lá cờ đỏ sao vàng.

Ngàn tây nổi áng phong trần

Ầm ầm binh mã xuống gần Long Biên

Hồng quần nhẹ bước chinh yên

Thái Trang lay lay vai Trần Văn:

- Trông trên cầu Sông Cái kìa...

Những khung sắt của những nhịp cầu cao ở giữa sông làm thành đường sáng loang loáng dọc ngang ẩn hiện như đánh những luồng tin điện đi các nơi và truyền theo sát bước những đoàn người. Dồn dồn nhấp nhô như vô tận, các hàng ngũ nối tiếp nhau, cờ giương san sát, súng ống, dao gậy, gươm giáo hết lớp này chen lớp khác cũng làm thành những dòng những nét những chòm sao chói rọi. Nhiều quãng bừng bừng, rực lòa thêm. Mặt sông sánh đặc hơn son, lấp lánh tia ria, hắt lên như một mặt gương khổng lồ, đỡ lấy những chân cầu, thành cầu cột cầu mà khối lượng lúc này trông thật nhẹ thênh và hài hòa.

Nhiều đoàn công nhân nhà máy xe lửa Gia Lâm, nhà máy điện, máy nước khu Yên Phụ và ở bến ôtô dưới bãi Nghĩa Dũng, Phúc Xá kéo đi đường này. Nhiều người vác cả choòng, xà beng, búa tạ. Có mấy bác quần áo xanh than dầu cồm cộp hiên ngang đi hàng đầu, trên vai tua tủa những lưỡi xẻng và những chĩa xúc than trông dữ còn hơn cả kiếm, kích, đinh ba. Hơn cả súng nữa! Bước chân rầm rập, tiếng hô "Ủng hộ Việt Minh. Lật đổ chính phủ bù nhìn, Thành lập chính quyền nhân dân Cách mạng" nhiều phút thét lên như sét. Chưa từng thấy hàng quân lính xe tăng thiết giáp nào mạnh như thế. Ở các đường chợ Đồng Xuân, Hàng Da, Cửa Nam chỉ có người dồn xuống, còn trong chợ thì lặng ngắt. Hàng phố tuy vẫn mở cửa nhưng không thấy ai mua sắm gì mà nhiều nhà lại không có cả người tiếp khách bán hàng.

Dân chúng các phố đây xếp thành hàng mười, đi từng khối. Thanh niên tự vệ, công nhân, công chức, phụ lão phụ nữ, quần áo vừa gọn ghẽ vừa chải chuốt. Cũng súng, cũng gươm giáo dẫn đầu. Các bà các cụ phụ lão rất đông. Cờ rợp trên đầu. Cờ hàng nọ quấn lấy cờ hàng kia. Toàn những cờ đại, hai bên đều có súng kèm. Nhiều hàng còn có cả những thanh niên đeo kiếm đốc mạ bạc mạ vàng và thắt kim tuyến của các võ quan Nhật. Các khẩu hiệu càng hô vang, nhịp với những hàng bước chân roàn roạt. Tàu điện không chạy, ôtô không đỗ. Xe đạp xe kéo cũng đi đâu hết. Người đi trên bờ hè lác đác. Lắm quãng không có một ai. Cả cây cối bên đường cũng như rạt theo chiều bước chân của người. Những sở, những bàn giấy chung quanh đây đều như bỏ hoang hết. Cổng cửa khóa trái, mặc xác cả chuông điện dây nói leng keng cuống quít, thúc giục.

Chín giờ, mười giờ. Mười giờ mười lăm... Mười giờ ba mươi.

Trần Văn và Thái Trang đứng gần lễ đài, trong một đội Xung phong, có thể trông suốt các ngả. Luôn luôn Trần Văn nắm nắm khẩu súng lục giấu trong người như sợ rơi mất, như để nhắc mình phải sẵn sàng, quyết liệt. Còn Thái Trang thì càng bị hút vào những khối người ở trước mặt, ở chung quanh. Những khối người không còn thể ai khác lạ và không để cho cái gì khác lạ lẫn vào được, cồn cồn kín hết mặt đất, bờ hè và lòng đường. Một biển người thì đúng hơn. Cái biển người ấy sẽ trào lên, mà chỉ chốc lát nữa thôi sẽ trào lên, tràn đi cùng rừng cờ kia. A! Rừng cờ lửa, ngùn ngụt, rùng rùng. Hỏa sinh phong. Gió sắp thổi, sắp tỏa, sắp cuốn. Những lớp sóng đang âm âm, nhấp nhô, rùng rình, tự nén giữ. Và lửa đang sôi sẽ nổ bùng. Bên bờ biển người và rừng cờ dồn tụ chỉ chờ một hiệu lệnh ấy, các dãy nhà, các tầng gác, các lớp phố ở hai bên đường nhiều phút như cũng rùng rình.

"Nếu như quần chúng với những hàng ngũ võ trang của mình mà chuyển thì tất cả những tầng tầng lớp lớp nhà cửa cây cối đường phố ấy cũng chuyển theo".

Thái Trang bất giác lại quay nhìn lá cờ chính giữa rồi lia bút rất nhanh vào cổ tay.

"Trước biển người, tôi vẫn thấy chữ biển này chưa đủ tả, lá cờ lớn sải từ thượng tầng Nhà hát lớn xuống mặt thềm, bỗng hiển hiện thành một thanh gươm thần bằng thép lửa phập xuống cổ một chế độ nát ruỗng. Lá cờ đỏ sao vàng 19-8-1945 hôm nay! Lá cờ Cách mạng mở ra, trương lên giữa một ngày đầu thu nắng rực rỡ, có hai hàng thanh niên đội Tự vệ chiến đấu súng chĩa lăm lăm bảo vệ và chờ lệnh. Nghẹn người quá rồi. Giờ phút thiêng liêng sắp điểm đây.

Trần Văn ơi, những bạn thân thiết của tôi ơi, ngòi bút của chúng ta sắp được đổi lấy những lưỡi lê, những mũi gươm, những ngọn giáo, những khẩu súng đang dàn ra kia. Nếu như cuộc chiến đấu phải nổ, thì sau ngót trăm năm mất nước, làm thân nô lệ xót xa tủi nhục, giờ đây được có mặt ở trong hàng ngũ đông đảo, quyết tiến kia, giữa Hà Nội lịch sử yêu thương và tự hào vô cùng kia, chúng ta có tiếc đau thì chỉ tiếc đau sao chúng ta không sớm biết đi theo Cách mạng, không sớm biết phụng sự đất nước, Tổ quốc và dân tộc Việt Nam, đấu tranh bằng tất cả tuổi xuân, linh hồn và trái tim của chúng ta!"

11 giờ mét tinh bắt đầu.

Biển người cúi đầu tưởng nhớ các liệt sĩ, chiến sĩ và quần chúng đã hy sinh. Đội tự vệ và thanh niên xung phong nổ ba phát súng lên trời. Bản Tiến quân ca cất vang. Biển người giơ cao nắm tay chào lá cờ đỏ sao vàng uy nghi kéo lên trước diễn đài. Những cánh chim trắng, những cánh hào quang, không!, những truyền đơn in khẩu hiệu, từ gác thượng bay xuống rờm rợp.

- Đả đảo chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim.

- Thành lập chính phủ dân chủ cộng hòa Việt Nam

- Việt Nam hoàn toàn độc lập

- Tiêu diệt giặc Pháp và chống các cuộc xâm lăng.

- Cách mạng giải phóng Việt Nam muôn năm.

Những bàn tay rào rào tranh nhau đón lấy những cánh chim và hào quang ấy. Một loạt sóng lại dồn dồn. Bản kêu gọi khởi nghĩa của Ủy ban khởi nghĩa sang sảng trước loa phóng thanh. Mọi người như nín thở để nghe từng lời từng ý. Rồi khi những tiếng hô "Việt Nam hoàn toàn độc lập" và "Cách mạng giải phóng thành công muôn năm" càng dội cao, thì biển người chuyển thành hai mũi chính, băng băng ào ào tỏa đi chiếm giữ các nơi trọng yếu.

Thái Trang lại lia vội bút vào sổ tay.

"Lưỡi kiếm thần bằng thép lửa đã hóa thành vạn vạn ngọn gươm và mũi tên lao đi. Trần Văn theo mũi đi lấy phủ và dinh Khâm sai. Tôi theo mũi đi lấy trại Bảo an binh. 12 giờ 19 - 8 - 1945. Trời mây và đường phố Hà Nội như ngợp lửa.

⚝ ✽ ⚝

Ở lại một hôm nữa rồi ba giờ sáng hôm sau, Thái Trang và Trần Văn ra ga, không kịp lấy vé, cứ nhảy lên tàu về Hải Phòng. Cả hai đều phấp phỏng: thành phố nhà máy và hải cảng quê hương của hai anh sắp khởi nghĩa.