Khi Đứa Con Ra Đời Chương 17

Cả bọn La xúm lại ôm Trần Văn. Thằng này ghì hẳn cổ Trần Văn để đu người lên. Thằng kia khít lấy lưng Trần Văn định nhấc bổng lên cả Trần Văn và kẻ níu lên. Có thằng ngoạm ngoạm, nhay nhay bả vai cánh tay Trần Văn như chó con mừng mẹ hay đùa nhởn với chó anh chó chị lớn. Cam và Vy nhớn không thể sao gỡ nổi bọn chúng ra và khản cả tiếng vì quát bảo chúng để Trần Văn còn kể chuyện.

Còn Trần Văn thì như vẫn sống trong một giấc mơ từ lúc trông thấy con tàu Phượng hoàng phấp phới cờ cả đằng lái và đằng mũi, tựa kình ngư, giao long vừa chinh phục được hiện lên trên mặt biển rờn sóng dưới trời xanh bao la, trước những mỏm núi đá sù sì gân guốc các vầng cây rậm. Rồi lại rập rình trên cái xuồng gỗ trắng mới sơn đằng mũi hai cờ đỏ sao vàng. Rồi nhảy lên boong, lên cầu thang, và đây, đang quấn quýt với cả tàu trước buồng lái gió thổi cứ lồng lộng.

- Ta tuyên bố trước mít tinh lập chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa à?

- Nguyên Hà Nội ít nhất cũng mười lăm hay mười vạn người dự, mà lại còn cả các làng các huyện chung quanh, các tỉnh, các nơi từ Hà Đông, Sơn Tây, Phúc Yên, Bắc Ninh đổ về thì hai mươi vạn sao được?!

- Vừa tuần hành lại vừa hát Tiến quân ca, bắn súng thị oai thì làm gì mà chả làm sôi thêm cả Hà Nội lên, làm kinh hồn táng tởm bọn lính bảo an, đội sếp và cả bọn Nhật nữa.

- Khoái quá! Khoái quá! Chỉ mới hô "mở cửa mở cửa!" và rùng cửa mà lính gác phủ khâm sai hạ súng ra hàng hết à? Thế có ai thét như Trương Phi không?

- Ối giời! Ối giời! Ta luồn đánh thọc ngay phía sau sang dinh khâm sai, quần chúng thì ào qua giậu sắt vào, lính bảo an chất ngay súng thành đống nộp cho cách mạng. Sao bảo giậu sắt của nó giăng dây điện cũng như Hỏa Lò, mà ta cũng cứ vượt được nhanh thế?

- Đã nổ súng báo hiệu lấy được cả phủ và dinh lại nổi trống nữa. Ai mà được thúc trống lúc ấy thì phải là cấp bộ cao lắm.

- Cả tòa thị chính Bờ Hồ và sở cảnh sát Hàng Đậu đều treo cờ ngay, thế là ta lấy gọn gần hết các nơi quan trọng còn gì!

... Nhưng rồi cả bọn cũng phải im lặng khi Trần Văn thuật lại cuộc chiếm trại bảo an. Tất cả nét mặt bọn La đều biến hiện theo từng bước tiến của mũi đánh này. Bọn chúng đều chiếu cả mắt lên, hồi hộp vô cùng nghe đến đoạn các đội tự vệ chiến đấu và quần chúng võ trang vừa tiến vào thì cột cờ giữa trại đã kéo cờ đỏ sao vàng, cửa mở sẵn, viên quản trại nộp liền chìa khóa kho súng, và ta phân phát ngay cho cả các tự vệ và nhân dân giữa tiếng reo, tiếng hô khẩu hiệu vang trời dậy đất. Nhưng bọn Nhật lo ta đánh chúng, đã kéo xe tăng đặt súng liên thanh đến vây khít cả bốn ngả đường và bốn góc phố đóng trại, và đổ hẳn một đội lính của chúng vào trại, bắc hai khẩu súng máy trấn giữa sân.

- Nếu chúng nó nổ súng thì ta cũng nổ súng chứ!

- Ào lên mà đè giập xe tăng, mà cướp lấy cả súng máy và xe tăng của chúng nó ấy!

- Từ trên các nóc nhà chung quanh mà nã súng với gạch ngói, đá củ đậu, mảnh chai, hay tung pháo ném, chai đốt ét xăng xuống, để ứng chiến với tự vệ với lính của mình chứ!

Mỗi thằng tưởng tượng ra một cách, trấn giữ một cách đánh nhau với bọn Nhật. Có thằng đã nghĩ cả đến lao mình từ tầng gác ba cạnh đấy với những chăn bông tẩm dầu, tấm tôn, sắt, cánh cửa ụp xuống đầu bọn Nhật và xuống xe tăng, súng máy của chúng. La lại càng tiếc. Nếu La được ở lùi lại hôm đó cùng Vy em và Nghĩa. Vy em và Nghĩa thì oán La nhất, định làm xong công việc là về ngay. Riêng Vy em có một quả tạc đạn của chú Cao cho, Vy em sẽ ném xuống chỗ bắc súng máy ở trại bảo an binh hay xuống xe tăng ở ngã tư đường cùng tự vệ chiến đấu thì trong đời còn gì sung sướng hơn.

... Sau bọn Nhật phải rút vì đại biểu của ta tuyên bố với chúng là chúng không được can thiệp vào công việc của cách mạng ta, chúng nên nghe ta để tránh những sự xảy ra đáng tiếc cho chúng trong lúc này. Nhất là trước quần chúng đông đảo và quyết liệt của ta đang bao vây lại chúng! Quân Nhật đã phải rút lui Hà Nội hoàn toàn thắng lợi. Tối hôm ấy đường phố dỡ hết các chụp đèn phòng thủ, bật sáng trưng. Suốt đêm Hà Nội vẫn rầm rập người đi và tiếng hát.

Anh em Lân Lý ngây người ra. Ngồi trên hai cọc sắt buộc dây neo, bàn tay chống cằm tỳ lên đầu gối Cam hình dung và sắp xếp những diễn biến của cuộc mít tinh chiều ngày mười bảy và từng giờ lịch sử của ngày mười chín, vừa suy nghĩ công việc sắp tới. Vy nhớn lại càng bồn chồn. Phượng hoàng vẫn chưa được lệnh nhổ neo. Con tàu của bọn Vy vẫn chưa được bay về Hải Phòng. Cam ngày mai mới gặp bố Vy và Sấm. Vậy thì ngày mai hay ngày kia, hai hai hay hai ba tháng tám, Hải Phòng mới khởi nghĩa. Đội tự vệ bọn Vy sẽ lên bờ ở Sáu Kho hay bến, phối hợp với bọn nào của Xi măng của Sở dầu, của Máy tơ, Máy chỉ hay nhà máy đường phố nào cũng đi đầu mũi tiến nào và chiếm nơi nào đây?

⚝ ✽ ⚝

Vẫn còn tối đất, cả nhà đã dậy. Mẹ Nghĩa ghế xong nồi cơm để chốc nữa ăn sáng, vừa nắm đi đường còn giã hẳn một bát muối vừng. Vừng rang đã khéo lại vừa muối, mẹ cứ phải mút mút đầu ngón tay vét cối, khen tấm khen tắc. Thấy mẹ Nghĩa lục sục từ nãy và hết sức nương nhẹ, lặng lẽ, vợ chồng Thanh cũng phải trỗi dậy lồm cồm ôm con, kẻ lấn quấn thu dọn giường chiếu tã quần áo. Khòa đang ngáy pho pho ở ngoài thềm, không hiểu vì bị thức giấc hay mê hoảng thế nào bỗng nhỏm dậy.

- Ậu áo! Ậu áo! ị âng! ị âng! A ên ải òng ứ! (Cậu giáo! Cậu giáo! Chị Dâng! Chị Dâng! Ta lên Hải Phòng chứ).

Manh chiếu Khòa nằm cuộn lại với cục củi làm gối, Khòa xuống ngay bếp với mẹ Nghĩa trong lòng vui vui một cách lạ, sau giấc ngủ đẫy bên tai như có đàn sáo chim hót, và linh hồn thì như bay bổng cùng hoa bướm và các thiên thần. Khòa bê cả cái nồi đất nấu nước tu thật cạn rồi ra cái ang ở ngoài sân, múc nước hứng dưới cây cau vào để cùng đun với mẹ Nghĩa.

Dâng lại cho con bú. Thằng bé dạo này càng phổng phao, cặp môi nún nún vú mẹ chùn chụt trông ngon lành như chó con lợn con bụ bẫm đang đói, còn sữa mẹ thì đầy mọng. Ở nhà bên bà cụ Xim, Xim và chị em cái Lê cũng không chịu nằm rốn nữa. Cái Lê lại làm những việc thường lệ, đổ bã chè, xúc ấm, trướt lại nắm lá chè xanh đun nước để hãm cho bà mẹ Xim uống và xông mắt, rồi đặt nồi cháo.

Mẹ Nghĩa nghe tiếng bà cụ Xim ho liền toe toe gọi Xim:

- Hôm nay thì đừng có cháo lão gì đấy! Bên này thổi cơm cả rồi, nghĩa rằng thì là khó cũng thể giỗ cha, đói cũng ba ngày tết, vậy mà hôm nay đi mít tinh, biểu tình...

- Bá Nghĩa à, bà con vẫn mệt lắm, cả đêm bị ho.

- Thế cô định để bà lại đây, đến đời sang tiểu à?

Xim hoảng quá, đang tìm câu hỏi, mẹ Nghĩa đã xơi xơi:

- Nghĩa rằng thì là bà không đi được thì tôi và cái Lê mượn võng cáng bà về. Một đời làm cái thân nô lệ đấu tranh mãi mới được đến cái ngày hôm nay. Cô là cán bộ, là cách mạng, cô phải nghĩ. Lê ơi! Mày đưa cái mâm sang đây để bên này dọn cơm cả bà cả cô và chúng mày ăn. Tao vẫn để dành bát đậu phụ om cho bà đấy, có mang thì mang cả liễn đưa sang...

Thanh cũng hoảng không kém Xim. Nói với Xim như thế là mẹ Nghĩa nói với cả vợ chồng Thanh, Dâng phải đưa con bé về, mà đưa con bé về không những chỉ dự mít tinh mà còn đi biểu tình tuần hành thị oai. Thật là khó khăn! Thằng nhỏ chưa được ba tháng Thanh không lo, không sợ nó bị cảm bị ốm, cũng như Thanh không sợ nếu như có xảy ra tình thế quyết liệt sẽ nguy hiểm cho nó. Cả vợ chồng Thanh trong thâm tâm chỉ mong muốn giờ phút tới đây, sẽ hoàn toàn là người của Tổ chức, tuyệt đối phục tùng và thi hành các nhiệm vụ của Tổ chức giao cho. Nếu cần phải hy sinh, vợ chồng Thanh cũng sẵn sàng và thanh thỏa đi lên trước nhất. Còn một điều này nữa, ai đời đưa quần chúng xuống đường đấu tranh mà mình là cán bộ chủ chốt, lại lếch thếch ôm con, thì quá như định bắt vạ quần chúng hay nói khéo xin rút lui vậy. Rồi còn mặt mũi nào mà nhìn Xim, khi bấn bíu con cái hay lừng chừng chậm trễ?!

Nếu cả bà cụ Xim và chị em cái Lê cùng về, thì vợ chồng Thanh cũng phải về. Và đây đúng là mẹ Nghĩa ra lệnh:

- Cô Xim này, tôi bế cái thằng chó đi với bà, với chị em cái Lê, theo kịp bà con được quãng nào hay quãng ấy, không thì chúng tôi nhập vào đoàn cuối cùng, cứ bám vào nhau mà đi, không buổi trưa thì đến buổi chiều cũng về Hải Phòng được dự đấu tranh. Thôi, thôi, cơm chín rồi đây, sang cả đây, sang cả đây ăn cơm thôi.

Gà gáy dồn, một góc vườn hửng hửng rồi bừng sáng. Tiếng chim hót trên các thân cây vang ríu ríu. Hai nhà ăn ở ngay sân, cụ Xim ngon miệng bảo đơm thêm lưng bát cơm nhưng mẹ Nghĩa cứ xới thật đầy làm bà cụ Xim phải ăn cố. Xim không kịp uống nước, Xim dặn mẹ thêm mấy câu rồi ra ngã tư đường xuống huyện đón Lương cùng các đội tự vệ và các đoàn thể ở An Hải và An Sơn lên. Thanh và Dâng thơm thơm thằng con, trao nó cho bà Nghĩa rồi cùng đi đón người của mình ở bên này sông và các làng trong.

Xim và vợ chồng Thanh đi khỏi. Mẹ Nghĩa càng cuống lên. Thật ra, mẹ cũng chính là người không về Hải Phòng không được. Nửa tháng nay, thằng Nghĩa cứ biền biệt. Ừ, thì đã có Cam, có Vy nhớn, có bố Vy và có nhiều cấp nữa lo công lo việc. Nhưng dù sao nó với thằng La vẫn là ngựa non háu đá. Vẫn biết mình bây giờ mạnh thế, chúng nó thì đã đến ngày chết sắp xuống lỗ rồi, song le chúng vốn như cú như cáo ấy, lường sao hết được những mưu ma chước quỷ của chúng. Xẩy một ly đi một dặm, mấy thằng tuy có lớn nhưng chưa thật có khôn kia, đến lúc này rồi mà bị nguy bị hại với chúng nó, thì ân hận vô cùng. Ấy là tính cho đến hết nước hết cái. Đổ về chuyến này là để về thấy ta thế nào, thấy chúng nó thế nào, thấy đời mình mở mặt cất đầu lên thế nào chứ.

Bà mẹ Xim không chống gậy. Bà cụ bảo nếu mỏi quá bà cụ sẽ nghỉ làm nhiều chặng. Vả lại, mấy hôm nay bà cụ tuy có ho nhưng ăn được ngủ được, thấy trong người tỉnh táo khác hẳn trước cơ mà. Huống hồ lại đi về Hải Phòng để mít tinh khởi nghĩa thì ốm yếu mấy cũng khỏi hết, mất hết. Bà cụ lấy chiếc áo the gấp ủ hồ tiêu trong bị ra mặc và đi giày vải. Câu bà cụ căn dặn lại Xim là phải đón bà cụ hay khi bà cụ đến chỗ mít tinh thì xếp bà cụ vào hàng với công nhân để bà cụ cùng cầm với một người già nào đấy ngày trước làm ở Máy tơ hay Máy chỉ tấm băng biển khẩu hiệu. Nếu được gặp bạn cùng đứng máy ngày trước thì không còn sung sướng nào bằng.

Những thuyền to thuyền nhỏ, từ thuyền chở đá, chở than đến thuyền mủng thuyền câu đều kéo cờ đỏ sao vàng. Đã cờ to ở cả đằng mũi đằng lái lại còn cờ trên ngọn cột buồm trên nóc khoang. Mấy xe bò đại chất nứa, chất rơm cũng dựng cờ. Tuy không có súng, giáo mác nhưng các chân sào và người kéo xe, đẩy xe đến gọn ghẽ. Những cây sào đầu bịt sắt, và những dĩa bốn răng, năm răng sắt nhọn hoắt, những đòn càn đòn sóc, đều lăm lăm tua tủa.

Khòa đứng trên mũi một chiếc thuyền cơ sở của Dâng cứ vẫy vẫy mãi bà cụ Xim, mẹ Nghĩa, và gọi tên thằng bé nhà vợ chồng Thanh. Lương đội mũ sắt của lính tàu bò Pháp và đi đôi ủng da của Nhật. Khẩu súng máy cướp được của Nhật trong trận tháng trước, một tự vệ cao lớn cầm lăm lăm đi bên. Giữa hàng còn có bốn khẩu súng trường hộ vệ lá cờ rất to, cũng một đồng chí tự vệ vậm vạp được cắt giữ. Băng vải đỏ thì dán chữ trang kim khẩu hiệu tự tay Lương kẻ cắt và sắp xếp.

Dễ thường hàng tháng nay không chịu cạo mặt nên bộ râu quai nón của Lương rậm rịt. Ngập đầu trong công việc, vẫn đau bụng, vẫn phải ăn cơm nếp nát, nhưng Lương nhất định không chịu đạp xe mà cùng đi với đội.

Đội của Lương lại vừa mò thêm được bốn khẩu ở dưới sông, nên ba hàng súng và bốn hàng giáo, mác, mã tấu trông càng mạnh. Toàn những trai tráng lực lưỡng. Có những cô gái lực lưỡng còn hơn cả đàn ông, cũng tay gươm, tay mã tấu, tay súng, bước roàn roạt, một hai một hai thình thịch.

Xim đi ở hàng cuối với ba phụ nữ đứng tuổi và hai chị trong ban chấp hành. Chỉ còn vài tháng nữa là Xim nằm cữ nên người càng ậm ạch. Trong bốn hàng tự vệ võ trang dẫn đầu có ngót chục cụ trên sáu mươi tuổi, thắt lưng ra ngoài áo chẽn, vác mã tấu và thanh phạng. Đội các cụ ngoài lá cờ đại giương cao còn có cờ riêng, hình đuôi nheo, buộc đầu một ngọn giáo, thắt dải kim tuyến và thêu bốn chữ vàng "xả thân cứu nước". Mấy cụ mặc áo rộng tay lụa nhuộm màu Tam Giang thắt lưng lụa màu lục trông như chiếc bào bằng vóc. Có hai cụ khoác hai tấm khiên mây tẩm dầu và gác bếp kỹ hơn sừng, đầu đội nón chóp đồng cũng tự tay đan lấy bằng mây. Hai cụ già nhất râu tóc bạc phơ quấn khăn nhiễu đỏ, quần màu gụ, xà cạp dạ tím bồng hai thanh quất đốc bọc điều đi hai bên cụ bạn cầm cờ người cao nhất đoàn đầu hói, mày rậm, râu quai nón, mắt như mắt Phật Văn Thù.

Tiếng hô của đoàn trước chưa dứt, đoàn sau đã tiếp. Những khẩu hiệu cất lên râm ran ở cả dưới sông. Xim trông lại vẫn thấy đoàn của mẹ mình và bá Nghĩa rằng. Mẹ Xim cũng đi dưới một lá cờ người cầm là một phụ nữ vào trạc Xim. Thỉnh thoảng cái Lê lại nắm lấy cánh tay bà cụ, để bà cụ vịn vai. Nhưng Mẹ Xim không nghe. Còn mẹ Nghĩa thì chỉ muốn bà cụ Xim đi liền liền bên mình, nói chuyện và bàn tán với nhau cho dễ.

Tại sao thằng La và thằng Nghĩa ra ngoài kia vẫn chưa về với mẹ? Công việc trôi chảy cả rồi thì không đứa này cũng đứa khác phải xin phép cấp trên đảo qua nhà chẳng được một ngày thì cũng một đêm, một bữa chứ. Nghĩa ơi, thế là mày nên người rồi đấy. Con mẹ ở góa nuôi con chỉ đi đội than, xe gạch xe sỉ này có đói thì thắt cho chặt bụng lại, chứ không làm một sự gì tà tất. Một điều khuyên con, hai điều bảo con khuya sớm phải chịu thương chịu khó làm ăn, không được đua đòi học thói lêu lổng, mà có học có đua thì phải theo những người tử tế thủy chung nhân hậu. Thật là tao làm mẹ mày tuy nghèo túng cùng cực nhưng không để mày phải ân hận, phải xấu hổ một việc gì nhé! Vậy mày có nghĩ rằng mày đã cãi tao, làm khổ tao nhiều phen không? Nhưng thôi cách mạng đã nổi rồi, thành công xong thì lên cái đời xã hội, mày sẽ vào nhà máy, sẽ xuống tàu, sẽ có nghề có nghiệp, mở mày mở mặt, gánh vác với xã hội công nọ việc kia, mày phải càng thấy thương con mẹ đói khổ vất vả của mày chứ, phải càng ăn ở sao cho ra người chứ?

Cả thằng La nữa, mày được các đồng chí ấy dìu dắt đi trước nó, thì mày với nó càng phải bảo ban nhau, gìn giữ nhau, làm sao cho mỗi ngày một giỏi giang tấn tới nhé.

Mẹ Nghĩa lại dướn bước gọi bà cụ Xim và trỏ lên mấy hàng các cụ phụ lão cứu quốc xung phong cùng tự vệ đi đấu tranh.

- Bà nhỉ, hàng các cụ thế mà lại vừa đẹp vừa hùng dũng hơn cả các hàng đấy. Nhiều cụ cũng bằng tuổi cụ Ước xóm ta ngày trước chứ gì.

Bà cụ Xim nheo nheo mắt:

- Không biết các cụ có đến tám mươi chưa, chứ cụ Ước nhà chị em Dâng thọ những tám mươi tư.

Mẹ Nghĩa thần mặt ra:

- Cháu cứ tưởng tượng cụ Ước chỉ độ bảy mươi hay bảy mốt bảy hai. Ông cụ còn xâu được kim lấy, giữa mùa rét chết cá, ông cụ chỉ mặc thêm đôi áo nâu cũ.

Ông cụ râu tóc như tơ như cước, cao lớn, vai và lưng hơi gù, dáng đi lừng lững như một con gấu. Ông cụ thường kể các chuyện cổ tích cho mọi người ngồi nghe ở dưới bếp những sáng sớm ông cụ nấu nước đi bán. Chuyện mà bà cụ Xim và mẹ Nghĩa nhớ nhất là chuyện Người vàng lấp sóng biển Đông. Ừ thôi, ông cụ không được trời phật thưởng về cái nết rất mực hiền lành, rất mực thương người, bằng cho cô tiên ngủ nhờ rồi hóa thành vàng để lấp cửa sông dữ, mở bến, lập làng cho dân, thì đã có cách mạng bù đắp. Cháu Dâng đấy, rồi cả cháu Ngọt của cụ đấy? Vàng nào bằng! Lại thằng chó của Thanh, mẹ đang ôm đây, ừ, không biết rằng là cháu mà là cháu ngoại, lại là cháu ngoại xa thì có máu cụ và giống cụ không nhỉ? Thằng chó ơi, cái mắt mày, cái đầu cái trán mày mới được hơn tháng mà sao vằng vặc rạng rũa thế này?

Tao, tao phải cắn cho mày một cái thật đau nào!

⚝ ✽ ⚝

Đoàn của Lương đã đến ngã tư đường lên tỉnh Kiến An Hải Phòng thì dừng lại nghỉ uống nước cùng mấy đoàn khác. Thấy đoàn của Xim dồn lên rồi mà vẫn chưa tới, Lương mượn xe đạp của một đồng chí ở huyện phóng đi xem tình hình ra sao. Một cây số, hai cây số, bốn cây số, sáu cây số. Đoàn Xim cũng đang nghỉ bên đường, nhưng Xim lại một mình đứng dưới một vách núi nửa đất nửa đá non màu gan gà ở mé bên kia, có vẻ tần ngần mong đợi. Thoáng thấy Lương, Xim chạy bổ ra, vẫy vẫy tay.

- Lương ơi! Anh Lương ơi! Đây rồi, đúng đây rồi. Lương loạng choạng đưa hai bàn chân lên siết lại bánh trước, lúc xuống xe thì chúi dúi suýt đâm vào Xim.

- Gì thế cô! Việc gì thế cô Xim?

- Đúng chỗ bắn anh Khánh đây rồi!

- Thật đúng chứ! Thật đúng đấy chứ! Sao bảo ở chân núi đằng kia. Tôi đã đi tìm, đi hỏi hai lần nhưng cả mấy xóm chung quanh đấy đều bảo không phải.

- Nhờ có mấy ông cụ bố mấy đồng chí tự vệ trong xóm và mấy đồng chí cảm tình Đảng dẫn tôi đến đây hôm nọ nên tôi mới nói chắc như thế.

Cả Lương và Xim đều dân dấn nước mắt, nghẹn nghẹn. Khánh trước là học sinh trường Bách nghệ Hải Phòng, cùng vào Thanh niên Cách mệnh Đồng chí hội rồi chuyển sang là đảng viên Đảng cộng sản Đông Dương với Lương. Lương bị bắt trước Khánh một năm. Hai người cùng bị án tù chung thân đi đày Côn Đảo. Ra Côn Đảo hai người cùng ở một banh đến năm 1936 lại cùng đồng chí Tô về chuyến cuối cùng. Sau khi Tô là xứ ủy điều xuống làm bí thư tỉnh ủy Hải Phòng bị bắt rồi phát vãng lên nhà tù Sơn La thì thành ủy lại bị phá một vụ nữa, tiếp đó Khánh về làm bí thư. Xim đã báo cáo về vụ Khánh bị sa lưới rất đau xót, cũng như Xim đau xót vô cùng khi được tin đế quốc Pháp chỉ giam Khánh mấy tháng trên Hà Nội là đem về Hải Phòng xử bắn ngay trong cái thời kỳ đen tối, Bắc Sơn và Nam Kỳ khởi nghĩa bị đàn áp, cả đảng viên và quần chúng cách mạng đều bị bắt, bị giết, bị thủ tiêu và tù đày chật hết các nhà tù, trại tập trung ở Nam Kỳ cũng như ở Trung Kỳ, Bắc Kỳ.

Không như Xim chỉ có liên lạc với Khánh và hiểu biết qua về gia đình Khánh, Lương còn hoạt động một thời kỳ với vợ Khánh và mấy nữ đồng chí khác. Cả vợ Khánh và mấy đồng chí nữ này đã thổi nấu và chăm nom cho Lương còn hơn cả tình ruột thịt. Vợ Khánh được một con gái, chị cũng bị tù giam ở Hỏa Lò, Hà Nội. Cả Lương và Xim đã bảo nhau, phải hỏi cho bằng được chỗ đế quốc đã đem bắn Khánh để tất cả đồng chí cũ và mới đều biết, đều ghi nhớ. Cũng như hai người thế nào cũng phải tìm đến thăm vợ Khánh và con gái Khánh.

Bên những mô đá mô đất và những bãi cỏ, hoang rậm rịt dứa dại và trước vách núi bên đường này đã là bãi hành hình cách mạng đây. Đứa con của giai cấp công nông ở thành phố nhà máy và bến cảng Hải Phòng đã đổ máu cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng tổ quốc, giải phóng giai cấp ở trước một vùng đồng ruộng làng mạc xa khuất này đây! Khánh ơi! Cờ đỏ sao vàng và súng đạn, dao kiếm cùng lớp lớp đồng chí, quần chúng đang dàn chật lòng đường diễu qua cột bắn của anh để về Hải Phòng tham dự khởi nghĩa đây. Chắc anh cũng mỉm cười như các bậc tiên liệt, các liệt sĩ, các chiến sĩ, các quần chúng đã hy sinh.

"Khánh ơi! Lương và Xim đồng chí và bạn thân Khánh đang cúi đầu tưởng nhớ Khánh đây! Nếu như anh Nguyễn Đức Cảnh và Khánh trước đây khi lên máy chém, khi ra trường bắn không chịu để quân thù bịt mắt, thì giờ đây các anh em đồng chí và quần chúng qua đôi mắt của anh Cảnh và của Khánh đang nhìn cách mạng thành công, đang nhìn đất nước, nhìn Tổ quốc phá tung xiềng xích, quyết giữ gìn và xây dựng vững chắc nền độc lập tự do đã phải bao đời đổ bao nhiêu xương máu mới giành giật được".

Lương trông lên ngọn núi thăm thẳm, bao la trời xanh. Mấy đám mây trắng hơn bông hơn tuyết đang phơi phới. Những cành thông tia ria nắng như những cành hoa, những pháo điện quang.

Lương không đạp xe đi cùng với Xim bên một hàng tự vệ. Chợt Xim trông lại đoàn của mẹ Xim. Xim lại nghĩ đến công tác của Chấn. Có tin Chấn và Cao sẽ điều đi tỉnh khác và cũng có thể vào Nam Bộ. Như vậy nếu Xim vẫn được ở lại Hải Phòng thì Xim lại sẽ về với mẹ, nhưng Xim phải cùng đi với Khánh, liệu mẹ Xim có theo con rể, con gái và đứa cháu mới đẻ được không?

"Giờ sống chết của dân tộc đã đến. Công cuộc vận động giải phóng dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, muốn giành lại quyền tự do độc lập, toàn thể quốc dân chỉ có một con đường đoàn kết và phấn đấu".

"... Trong giờ phút nghiêm trang này, qua những cuộc khởi nghĩa võ trang, tất cả những chiến sĩ cứu quốc đều phấn khởi, không lúc nào lại tin tưởng sự thành công bằng lúc này. Nhưng trách nhiệm cũng vì thế mà thêm nặng nề và chúng tôi xin nhận trách nhiệm nặng nề thế đó".

... "Hỡi quốc dân đồng bào.

"Hãy tự tin tự cường, hãy tỏ cho thế giới biết đến công sức dồi dào, đến ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam, luôn luôn vươn tới một cảnh đời phóng khoáng và độc lập".

Lời hiệu triệu của Ủy ban dân tộc Việt Nam hôm trước mẹ bắt con đọc đi đọc lại cho mẹ nghe, cùng với lời hô hào của Ủy ban khởi nghĩa ở Hà Nội hôm qua Chấn gởi cả bản cho mẹ con ta xem ngay đêm hôm hai mươi tháng tám ấy, đời nào mẹ con ta quên được hay đi sai lệch!

Có phải không mẹ nhỉ?!

Có phải không anh Khánh?!

- Thôi ông Lương ông cứ đạp xe đi trước với đoàn của ông. Đoàn tôi thế nào cũng đến địa điểm đúng giờ tập trung. Ông lên xe đi, lên xe đi...

Xim vẫy tay cho Lương, vừa chạy xuống nhập vào hàng ngũ các chị em phụ nữ đang ríu rít thúc đoàn các phụ lão và tự vệ khởi hành gấp nữa.

Cách mạng giải phóng thành công muôn năm! Muôn năm! Muôn năm!

Tiếng hô lại từ đoàn này vang dậy.

⚝ ✽ ⚝

Cao và Ngọ ở bên Xi măng dẫn đoàn tự vệ của mấy nhà máy lớn võ trang rất mạnh. Súng, giáo, mác, gươm và cả xà beng, xẻng, búa tạ. Nhiều thanh niên ở chiến khu Đông Triều, Quảng Yên lại trở về. Còn cả những thanh niên đã gia nhập tự vệ trên Hà Nội, hay có người nhà trên Hà Nội, mấy tháng trước tránh khủng bố lên đây đã được tổ chức huấn luyện chiến đấu và tham dự ngày 19 vừa về nữa.

Bạn Trần Văn, Bích Nga, Vũ Sinh, Thạch, người ở đoàn học sinh thầy giáo, người ở đoàn thanh niên nam nữ những phố chính. Lá cờ to nhất của khu phố nhà Bích Nga, Vũ Sinh cầm đi hàng giữa, bên trái là Bích Nga, bên phải là một cô con gái cụ giáo già trường tiểu học dạy Vũ Sơn ngày ở lớp đồng ấu. Bà cụ Ngọt và Ngọt đi hàng đầu cùng mấy nữ đồng chí phụ trách chị em các chợ và buôn bán ở các đầu đường.

Đoàn của Huyền Linh và Thái Trang cũng khá đặc biệt. Phần đông là các thầy ký, thầy phán, nhà giáo trường tư, chủ hiệu sách, nhà in nhỏ. Nhiều người đã về hưu vận Âu phục, Nam phục rất trịnh trọng như đi ăn cỗ hay đi chúc tết. Ông ký Thái ở đoàn các viên chức Sở tư này đi bên Huyền Linh cầm cờ. Ông không đội mũ phớt mà đội khăn xếp mặc áo chùng the thâm, đi giày vải đen. Ông cắp không phải là chiếc cặp cũ của Vũ Sơn đựng các sách chính trị, triết học và toán học trước đây, mà là một tập báo Cứu quốc vừa mới ra mà ông được đoàn thể của mình mới thành lập Hội viên chức cứu quốc, cử làm đại diện và, nhận phân phối cho nội bộ, bán cho các bà con quen biết. Bà ký Thái thì dẫn đầu đoàn bà con Công thương cứu quốc cũng mới nhóm họp, cô con gái trưởng cầm cờ đi bên mẹ.

Trong các đoàn nhỏ đi tiếp có Dậu và Hùng, em trai Bích Nga. Hai người đều cầm cờ may lấy. Hùng đội mũ ca lô, sơ mi trắng cộc tay, quần cộc, ở trong hàng thanh niên khu phố. Dậu lại mặc chiếc áo màu gạch nung và thoa rất nhẹ làn phấn da cam mà mấy năm chỉ mặc những ngày tết hay những dịp vui nhất Dậu mới giở ra trang điểm.

Các đoàn các lớp hàng, các lớp người đều cuồn cuộn cuồn cuộn đổ về Nhà hát lớn. Các lòng đường đỏ rực, ngợp những đợt sóng cờ và rùng rùng rầm rập vang dậy chưa dứt những khẩu hiệu này cất lên đã tiếp liền ngay những khẩu hiệu khác.

Trong khi ấy ông con gia đình cụ Cam vẫn còn ở bên kia bờ sông Cấm để chờ phà sang Hải Phòng.

⚝ ✽ ⚝

Nếu không có Chấn, bố Vy, Sấm và mấy đồng chí ở chiến khu đã hoạt động với Quất từ năm 1929 - 1930 giữ lại thì cụ Cam đã đưa con cháu về Hải Phòng từ ba bốn hôm trước.

Ông cụ vừa qua một cơn sút lưng khá nặng. Năm ngày đêm không nằm, không ngồi không trỗi dậy được. Chỉ hơi nhích người nhưng nếu không rất chậm rất khéo, lựa đi lựa lại thì giật đánh thót, đau điếng và ngã vật ra. Khoảng ngang hông của sống lưng và bên thăn gần mạng mỡ ông cụ đều là những ác huyệt mà thẳng "quỷ bệnh" kia thỉnh thoảng lại gí như là mũi kim điện vào. Các anh em phải hai người đỡ nách và ôm lưng để cụ đi ngoài mà cụ vẫn không ngồi không vịn được. Chưa lần nào. Chấn xót xa ân hận như lần này. Sao Chấn cứ dùng dằng không cho Côn lên Yên Thế đón ông cụ và mẹ Cam về chỗ Chấn sớm. Vẫn biết Chấn phải giữ ý với bà con và các đồng chí mới. Nhưng Chấn có lợi dụng hay lạm dụng gì trong trường hợp và hoàn cảnh này đâu! Vẫn biết ông cụ Cam và mẹ Cam ở trên kia cũng có chung quanh các bà con thân thuộc ngày trước và các đồng chí quen biết chăm nom. Cả ông cụ với mẹ Cam đều không muốn hay không chịu làm Chấn phải phần nào mất công mất việc, phải lo nghĩ về mình, cũng như để các gia đình cơ sở của Chấn phải bận rộn tốn kém.

- Hay người cụ vẫn còn mảnh đạn trái phá ở trong người? Hay một vết thương nào trong người đến giờ nhân lúc ông cụ tuổi già suy nhược thì tái phát? Nếu không đưa ông cụ đi chiếu điện thì cũng phải nhờ những bác sĩ, những thầy thuốc thật có lương tâm và giàu kinh nghiệm, đáng tin cậy xem xét chữa chạy cho ông cụ. Hay ông cụ ngày trước bị bắt đánh đập, nhưng ông cụ vẫn giấu con giấu cháu. Hay vì vất vả lam lũ túng thiếu quá?!!

Mỗi lần hễ nhìn thấy đầu tóc, gò má, sống mũi, quai hàm nhất là cặp mắt và bắp vai, hình vóc của ông bố Quất, thì Chấn lại thấy y như Quất vẫn nằm cùm ở xà lim sở mật thám hay bị còng tay với nhau đi Côn Đảo, hay đang làm đá, xe cát, khiêng gỗ, hay trong các cuộc tuyệt thực đang chuyện về sau đây cách mạng thành công, trở lại Hải Phòng hoạt động, Quất vẫn ở bên cạnh Chấn. Đầu óc Chấn lại bị thôi thúc vì chờ đợi kết quả của những thang thuốc và sự thoa bóp của mấy cụ lang. Và của cả mấy đồng chí rất thân thiết. Bỗng hôm kia rồi hôm kìa và đến tối hôm qua, ông cụ Cam đứng lên ngồi xuống, nằm nghiêng trở mình men giường đi đi lại lại dần dần bớt đau buốt khó khăn. Rồi sáng hôm qua, nhất định không cho ai dắt ai đỡ mình, ông cụ ra ngoài vườn đại tiện trưa hôm qua ông cụ gấp chăn chiếu lấy, tìm chổi quét dọn chỗ mình nằm, rồi xuống nhà ngang bảo mẹ Cam.

- Mẹ mày thổi cơm cho ta ăn, rồi ta xin phép các đồng chí bà con về Hải Phòng thôi.

- Ông về Hải Phòng chữa thuốc à? Ông về bằng gì?

- Ta về để đón thằng Cam, ta về để dự Hải Phòng khởi nghĩa! Ta đi bộ... Ta đi bộ càng vui, càng khỏe!...

Chấn đi họp về thấy ông cụ sắp xếp quần áo, vội choàng đến giữ tay. Cụ Cam nắm nắm bàn tay Chấn:

- Đồng chí Đấu à! Tôi khỏe hẳn rồi! Tôi không việc gì nữa! Các đồng chí sắp phải kéo quân về Hải Phòng tôi cũng phải về. Mai các đồng chí đốc quân từ gà gáy canh một phải không, tôi cùng đi đấy!

- Ông cứ ở lại với chị Quất và cháu Côn thuốc thang ăn uống vài tuần hay một hai tháng nữa, chúng con về trước rồi cử người...

- Tôi có việc gì nữa đâu mà phải chạy chữa tẩm bổ!

- Ông đau như thế là đau nặng lắm, chúng con không dám để ông đi đâu bây giờ hết.

- Tôi đau là đau cơn đau trận, đau vì cái tuổi gần đất xa trời, chứ tôi không có bệnh tật gì hết. Tôi đau đã khỏi rồi cơ mà! Mà làm gì để các đồng chí phải cho người đón! Giả dụ tôi có không đi được thì có thằng Côn nó dắt. Nó dắt mà tôi vẫn không theo được thì nó cõng. Đồng chí Vy, đồng chí Sấm đã về trước cả rồi. Còn đồng chí phải đốc quân về sau, thì cứ đốc quân về, mặc tôi. Mặc ông con tôi! À, cả thằng Côn cũng phải theo đồng chí Đấu mà về gấp đi...

- Ông ơi! Chấn rung rung bàn tay cụ Cam, mắt nhìn càng như cố phân giải và cố van xin nữa.

Cụ Cam lắc lắc vai Chấn, bàn tay to chắc gân guốc làm cả thân thể Chấn giật giật.

- Nói thế chứ, tôi đi từ đây về Hải Phòng già lắm chỉ mất buổi sáng là cùng thôi! Nhưng không đến nỗi thế đâu! Năm giờ ra đi, mười giờ là tới nơi kể cả phải nghỉ làm hai ba chặng. Đường bây giờ toàn đường nhựa chứ có phải leo trèo những dốc đá tai mèo, hay lên thác xuống ghềnh, luồn rừng lách rú như ngày trước tôi đi đâu. Mà cho dẫu có phải như thế, thì tôi vẫn còn sức... tôi vẫn không quản ngại, không chịu bỏ đường mà.

Bà Cam hớt hải định vào để cùng can ngăn với Chấn. Nhưng chỉ thấy ông cụ có vẻ không bằng lòng, cặp mắt lừ lừ sáng lên, bà liền khép nép quay ra, nhưng tần ngần ngẫm nghĩ lại rón rén bước lên thềm đứng nép bên cửa sổ nhìn và nghe bố và bạn chồng.

- Đội của đồng chí Đấu cướp được cả súng khai hậu phải không? Ấy súng khai hậu, súng kíp và cả súng cò, quỵp súng hạt nẻ thế mà làm Tây ngày trước cũng hết hồn, cũng chật vật và bị chết có lăm lắm là lính và cả quan một quan hai nữa đấy. Thằng Côn nhà tôi nó được phát hẳn súng Nga mà bắn thì thật là sướng tay quá! Đồng chí Đấu à, tôi mà về kịp với quân nhà, đồng chí mà thấy trai tráng nào kén súng khác thì đồng chí cứ cho tôi khẩu ấy hay súng kíp cũng được!

Cụ Cam bỗng ho sặc, người bần bật, cả gương mặt

quắc lên:

- Hay đồng chí Đấu đưa ngay cho tôi bây giờ. Đêm nay đồng chí phải đi hội quân rồi cơ mà! Phải, phải đồng chí Đấu à đồng chí đưa tôi ngay súng bây giờ thật hay quá!...

Chấn lại căn dặn mẹ Cam phải cố giữ ông cụ ở lại! Nếu có chuyển biến gì thì một mặt cho Côn về tìm Chấn một mặt phải mời ngay mấy cụ lang quen thuộc Chấn vừa gởi thêm tiền và nói với chị con gái cụ Hương điếc để chăm nom cho ông cụ. Chấn đi khỏi nhà một lúc ông cụ Cam và con cháu ăn cơm xong. Mẹ Cam đang rửa bát, ông cụ Cam đã đến mời nước cụ Hương. Cụ Hương, cảm ơn cụ và chị, xin phép cho ông con và cháu nhà cụ về Hải Phòng.

Tối hôm ấy gia đình cụ Cam ở đỗ một nhà bạn của Côn cách thành phố hơn năm cây số. Vừa sáng rõ, ông cụ Cam đã gọi mẹ Cam sắp xếp gồng gánh, chào ông chủ bà chủ nhà ra đi. Và bây giờ đang ở bên này sông Cấm.

- Ông à, ông có uống nước để con đi mua một thể.

- Đừng! Đừng! Để sang bên phố, ta uống ở hàng bà quen. Mày mà đi mua, nhỡ ca nô chạy mất thì sao?

Côn trông ra các ngả, cười bảo ông:

- Ca nô còn phải chữa lâu. Mà chỉ có người bên này sang thôi. Rồi thế nào quân của chú Đấu chả qua phà mình nhập bọn càng vui ông ạ.

Lại những tiếng hô vang dậy, bước chân và người dồn đến rầm rập. Những lá cờ tụ lại đỏ rực và che kín hẳn một góc trời. Nước lũ đổ về càng to, ngập hết mặt bãi, vỗ sóng tung tóe lên cả những đám người ngồi chờ. Nhiều đứa trẻ chạy hẳn ra cho sóng òa vào người và quờ quờ tay để bắt lấy sóng, reo hò vang thêm. Đoàn nào cũng tự vệ võ trang dẫn đầu. Nhiều đoàn chỉ một hay hai súng trường, nhưng gươm giáo, mã tấu thanh phạng, gậy tày, quắm thì hàng trăm. Cả mấy hàng nữ cũng đủ khí giới.

Trông sang bên kia, Côn càng như bị kiến đốt. Các cột buồm, ống khói, mũi thuyền, mũi sà lan, mũi tàu đều kéo cờ. Mấy sở to, ta đã chiếm rồi hay sao mà trên gác nóc đỉnh thượng nào cũng phấp phới cờ thế kia. Ở tầng chót với kho Đồng hồ ngoài Sáu Kho, lá cờ như bay trong gió. Còn những tầng cao nhất của nhà máy Xi măng, Sở dầu, Máy chỉ, Máy cống. Nhà dây thép, nhà đoan, cờ đã kéo lên như vẫy reo. Những dãy núi phía sau và vùng trời mây trên biển khơi phía xa càng ngun ngút. Một thứ âm vang chưa từng thấy tỏa ra như cả sóng biển cũng cất tiếng, các đảo lớn đảo nhỏ cũng cất tiếng và các bến bãi thì rầm rầm nhấp nhô muốn chạy theo người về thành phố... Chợt có tiếng ùm ùm của còi tàu. Đúng, tiếng còi của một con tàu chào bến đang rẽ sóng băng băng. Cụ Cam nghển mặt lên, hổn hển:

- Côn à, mày xem có phải tàu Phượng hoàng không?

Ông cụ giật mình vì thấy tiếng còi quen mọi khi vẫn nghe những kỳ đầu tháng và cuối tháng, lên phố lấy nước vo, và nhiều chuyến ông cụ xuống hẳn thuyền áp vào mạn tàu cùng mấy nhà khác đón những thùng cơm, bánh tây thức ăn, và nước rửa của các mạch nô ta đổ đi. Cũng những tiếng còi này, đôi khi quên đi thì thôi, chứ mỗi khi nghe mặt sông âm âm hay từ xa văng vẳng, thì cụ Cam lại phải nghĩ đến chuyến tàu đưa bố thằng Cam đi Côn Đảo, và những năm đồn Phồn Xương trên Yên Thế bị vỡ rồi cụ Đề Thám bị sát hại, những lính tráng anh em đồng sinh đồng tử đồng chí với cụ Cam bị bắt, kẻ bị chém, bị tù đày, gần hết!...

- Kìa Côn ơi!...

Cam, Vy nhớn và Trần Văn cũng đang như bị kiến đốt vì những tầng những nóc những cột buồm, ống khói nổi cờ đỏ rực ở trước mặt và sóng nước dồn dập, reo vang thôi thúc. Tất cả bọn La, Nghĩa, Vy em, anh em Lân Lý và tám tự vệ nữa đều chĩa súng lăm lăm, đứng dàn ra ở trước buồng lái và cửa tàu.

Côn nhẩy thét lên:

- Ông ơi! Anh Cam! U ơi! Anh Cam.

- Thằng Cam à! Thằng Cam trên tàu? Thằng Cam về kịp à?

- Ối giời ơi! Cam ơi! Con ơi!...

Mẹ Cam dắt thằng cháu chạy xồ ra. Ông cụ Cam đứng thần người như bị choáng. Côn nhẩy lên nữa hét gọi từng tên một những người trên tàu. Con tàu càng chồm chồm tung cao sóng, và dồn nước rất mạnh. Những sà lan, sà lúp, thuyền đỗ bến cứ như định vút theo. Bọn Cam, tay nắm chắc súng, tay vẫy rối rít trên bờ. Đoàn của Chấn đã đến. Các hàng súng và giáo mác tua tủa chạy dàn ra bờ, vẫy lại. Những giọt nước mắt dân dấn không phải chỉ xuống hốc má và xuống cằm ông cụ Cam. Ông cụ Cam lay lay cánh tay Côn:

- Cháu để ta và mẹ mày sang phố. Mày phải đi với đồng chí Đấu và anh em. Khẩu súng giao cho mày ấy, có chết cũng không được rời. Nhớ nhắc chú Đấu rằng ta đã nói với chú phải giữ cho ta khẩu súng khai hậu, khẩu súng kíp, súng hạt nẻ hay súng nào cũng được. Còn ta, dù đã phải vào nằm trong cỗ áo sáu tấm chôn sâu dưới đất, nhưng hễ thấy bất kỳ quân giặc nào lại đến xâm chiếm, thì ta cũng đội mồ mả lên cùng bà con anh em đồng chí đánh đuổi hết chúng nó đi!...

Hà Bắc - Hải Phòng - Hà Nội

1974 - 1975