QUÂN PHÁP CHIẾM BA TỈNH MIỀN TÂY LẬP NÊN HÀNH CHÁNH:--
Năm 1867, trong khi cuộc thương nghị (bắt đầu từ năm 1864) giữa Tổng-Đốc PHAN-THANH-GIẢN, TRẦN-TIẾN-THÀNH và PHAN-HUY-VỊNH với toàn quyền AUBARET nhằm chuộc lại ba tỉnh miền Đông Nam phần chưa ngã ngũ ra sao, tướng Pháp LAGRANDIÈRE kéo 1400 quân từ Định-Tường qua đánh lấy ba tỉnh miền Tây một lần nữa. Cụ PHAN-THANH-GIẢN trấn thủ Vĩnh-Long không giữ nỗi trước sức tấn công vũ bão và võ khí hùng hậu, nên đành giao nộp thành trì cho quân Pháp, để tránh cho binh sĩ và nhân dân khỏi thương vong do sự chống đối tuyệt vọng, rồi uống thuốc độc tự vận, dặn con cháu sau này không được nhận chức tước của chánh phủ Pháp.
Thế là từ đó, Vĩnh-Long, Sa-Đéc cùng các tỉnh miền Tây thuộc quyền cai trị của Pháp.
Lúc bấy giờ, Pháp đã chiếm xong 3 tỉnh miền Tây rồi, 6 tỉnh miền Nam đã hoàn toàn dưới quyền cai trị của Pháp.
Chính phủ Pháp tổ chức thuộc địa, phân chia ranh giới để cai trị, mỗi tỉnh đều đặt một quan Tham-biện, Quận, Tổng, Làng để kiểm soát dân chúng và đặt luật lệ thuế khóa trồng ách nô lệ trên đầu, trên cổ dân Việt-Nam trên 80 năm đô hộ.
Vùng Sa-Đéc bấy giờ nằm về tỉnh Châu-Đốc gồm 3 vị Tham-biện Pháp.
Tỉnh Châu-Đốc: 3 vị Tham-biện:
1. Châu-Đốc: Châu-Thành Châu-Đốc
2. Sa-Đéc: Châu-Thành Sóc-Trăng
3. Ba-Xuyên: Châu-Thành Sóc-Trăng
Những hình ảnh xưa của thời Pháp thuộc.
Đây là Tòa Bố Sa-Déc ở phía đồi cồn Tân-Qui-Đông.
Vùng Sa-Đéc bấy giờ nằm về tỉnh Châu-Đốc gồm 3 vị Tham-biện Pháp.Tỉnh Châu-Đốc: 3 vị Tham-biện
1. Châu-Đốc: Châu-Thành Châu-Đốc
2. Sa-Đéc: Châu-Thành Sóc-Trăng
3. Ba-Xuyên: Châu-Thành Sóc-Trăng
Đến khi Sa-Đéc được tách riêng lập thành tỉnh, vị trí như sau:
Đông giáp tỉnh Mỹ-Tho, cách 60 cây số về tỉnh Vĩnh-Long, cách 24 km 500.
Tây giáp tỉnh Long-Xuyên, cách tỉnh này 48 km 500.
Nam giáp tỉnh Cần-Thơ, cách tỉnh này 50 km.
Bắc giáp tỉnh Tân-An, cách tỉnh này 84 km.
Tỉnh Sa-Đéc khi ấy, chia làm 3 quận, 10 tổng, 67 làng như sau:
I. Quận Châu-Thành Sa-Đéc gồm có 5 tổng, 34 làng:1) Tổng An-Hội có 5 làng: An-Tịch, Tân-Hưng, Tân-Xuân, Thượng-Văn và Phụng-Xuân.
2) Tổng An-Mỹ gồm 14 làng: An-Hòa-Đông, An-Thuận, Hòa-Hưng, Khánh-An-Đông, Phú-Hòa, Phú-Hựu, Phú-Nhơn, Phú-Nhuận, Tân-An-Đông, Tân-Hựu, Tân-Hựu-Đông, Tân-Hựu-Trung, Tân-Long, Tân-Nhơn.
3) Tổng An-Thạnh-Thượng có 4 làng: An-Hội, Hội-An-Đông, Mỹ-An-Hưng, Tân-Mỹ.
4) Tổng An-Thạnh-Hạ có 5 làng: Tân-An-Trung, Tân-Đông, Tân-Khánh, Tân-Khánh-Tây, Tân-Qui-Đông.
5) Tổng An-Trung có 6 làng: Bình-Tiên, Hòa-Khánh, Tân-Qui-Tây, Tân-Phú-Trung, Tân-Phú-Đông, Vĩnh-Phước.
II. Quận Cao-Lãnh gồm có 3 Tổng, 20 làng:1) Tổng An-Tịnh có 5 làng: Hòa-An, Tịnh-Thới, Tân-Tịch, Tân-Thuận-Đông, Tân-Thuận-Tây.
2) Tổng Phong-Nẫm có 9 làng: Bình-Hàng-Tây, Bình-Hàng-Trung, Bình-Thạnh, Mỹ-Hội, Mỹ-Hiệp, Mỹ-Long, Mỹ-Tho, Mỹ-Thành, Mỹ-Xương.
3) Tổng Phong-Thạnh có 6 làng: An-Bình, Mỹ-Ngãi, Mỹ-Trà, Nhị-Mỹ, Phong-Mỹ, Tân-An.
III. Quận Lai-Vung gồm có 2 Tổng, 13 làng:1) Tổng An-Phong có 6 làng: Hậu-Thành, Long-Hưng, Tân-Bình-Hòa, Tân-Dương, Vĩnh-Thanh.
2) Tổng An-Thới có 8 làng: Hòa-Long, Long-Hậu, Long-Thắng, Phú-Thành, Tân-Hòa, Tân-Phước, Tân-Lộc, Vĩnh-Thới.
Như thế, tỉnh Sa-Déc trong thời Pháp thuộc đã bao gồm cả vùng Cao-Lãnh tức vùng tỉnh lỵ Kiến-Phong bây giờ. Mà một khi đã nói đến hai chữ Cao-Lãnh, là người Việt tất ai cũng biết đó là chốn đã có lắm chí sĩ anh hùng hào kiệt ẩn thân.
ANH HÙNG HÀO KIỆT PHẤT CỜ CHỐNG PHÁPKhi quân đội Pháp chiếm miền Tây, biết bao hào kiệt vùng Định-Tường, Vĩnh-Long, Sa-Đéc, Cao-Lãnh đã phát động các cuộc kháng chiến hào hùng. Tuy thất bại, không thành công, nhưng các vị anh hùng chống xăm lăng ấy, các chí sĩ ngậm hận ấy, đều được muôn đời nhắc nhở, ngưỡng mộ sùng kính. Những nhân vật kháng Pháp cứu quốc như Thiên-Hộ-Dương, Thủ-Khoa-Huân, Thống-Linh (Nguyễn-Văn-Linh), Phòng-Biểu (Nguyễn-Văn-Biểu) đã làm rạng danh Sa-Đéc ngày xưa. Những chí sĩ khét tiếng vùng Sa-Đéc, Cao-Lãnh như các cụ Nguyễn-Quang-Diêu v.v... đã nêu gương muôn thuở cho người Sa-Đéc.
Và khoảng cận đại có các chí sĩ như Võ-Hoành, Dương-Bá-Trạc, Nguyễn-Quyền, từng bị chính quyền đưa đi an trí tại Sa-Đéc. Cụ Phan-Bội-Châu khi vào Nam, thân đến vùng Sa-Đéc tiếp xúc với những nhân vật có lòng yêu nước. Ông Đặng-Thúc-Liêng cư ngụ ở Sa-Đéc là người tài năng khí tiết đã làm cho Sa-Đéc thêm phần văn học hào hùng.
Cho nên, dù chiếm đất nước ta, nhưng người Pháp chưa dễ tiêu diệt được sĩ khí của dân tộc ta. Đặc biệt là sĩ khí vùng Sa-Đéc, Cao-Lãnh chói rạng hơn đâu hết. Lịch sử đã chứng minh điều ấy, và đến nay mọi người cũng đều đã biết rõ như thế. Chính tinh thần bất khuất của giống nòi ta đã cứu thoát dân tộc sớm cổi ách nô lệ của ngoại bang. Và trong công cuộc dành độc lập, tự do cho dân tộc, miền Tây Nam-Việt đáng được tự hào với tỉnh Sa-Đéc xưa kia có nhiều sĩ phu đầy tinh thần khí phách, làm rạng rỡ giống nòi dân Việt.
NỀN ĐỆ NHỨT CỘNG-HÒA SA-ĐÉC TRỞ THÀNH QUẬN, TỈNH VĨNH-LONGTừ năm 1957, do Nghị-Đinh số 308-BNV/NC/ND ngày 8-10-57, tỉnh Sa-Đéc trở thành một quận thuộc tỉnh Vĩnh-Long, gồm có 20 xã. Rồi 5 năm sau, do Nghị-Định số 719-NV ngày 11-07-62, lại cắt phần đất trong vùng Sa-Đéc là Đức-Tôn và Đức-Thành lập thành 2 quận riêng biệt nữa của tỉnh Vĩnh-Long như sau:
Tỉnh Vĩnh-Long có 9 quận, 24 tổng, 81 xã (bao gồm vùng Sa-Đéc)
1) Quận Châu-Thành gồm có 4 tổng, 14 xã
2) Chợ Lách - gồm có 3 tổng, 9 xã
3) Tam-Bình - gồm có 3 tổng, 8 xã
4) Bình-Minh - gồm có 2 tổng, 6 xã
5) Minh-Đức - gồm có 2 tổng, 8 xã
6) Sa-Đéc - gồm có 3 tổng, 13 xã ) Vùng
7) Lấp-Vò - gồm có 2 tổng, 8 xã ) Sa-Đéc
8) Đức-Tôn - gồm có 2 tổng, 7 xã ) sáp
9) Đức-Thành - gồm có 3 tổng, 8 xã) nhập
SA-ĐÉC TÁCH RỜI VĨNH-LONG TRỞ LẠI TỈNH
Thời cuộc đổi thay, các tỉnh miền Nam dưới thời chánh phủ Ngô-Đình-Diệm, trở thành quận như: Gò-Công, Vũng-Tàu, Bạc-Liêu, Châu-Đốc, Sa-Đéc v.v... Gần đây các tỉnh cũ bị sáp nhập làm quận, lần lượt được phục hồi lại địa vị cũ.
Sa-Đéc được tái chính thức thành lập trở lại từ ngày 24-9-1966 do Sắc Lệnh của Phủ Chủ Tịch Hành Pháp Trung Ương. Tỉnh tái lập này gồm có 4 quận, 10 tổng đến ngày nay, 1970. Cải tổ đã bầu Hội đồng nhân dân Xã và lập Ủy ban Hành chánh Xã không còn tổng nữa.