SỰ TÍCH LÀNG BÌNH TIÊN VÀ CẦU RẠCH GỔ ĐỀN

Bất cứ một địa danh nào, cái tên của một vùng, một làng, một con sông hay một cây cầu, ngọn rạch nào, luôn luôn cũng đều phải có ý nghĩa gì đó. Về những địa danh xưa, lắm điều đã truy nguyên ra do vì đâu mà đặt tên ra như thế; và cũng còn nhiều địa danh khó mà biết tại sao?

Con rạch Gổ-Đền xã Bình Tiên ngày nay.

Tại Sa-Đéc, làng Bình-Tiên và cây cầu Rạch Gổ-Đền, chúng tôi được nghe qua giả thuyết dưới đây khá ly kỳ. Câu chuyện truyền kỳ, cố nhiên không đủ lấy gì làm xác thật để tin được. Nhưng câu chuyện, dù là chuyện thêu dệt, vẫn có vẻ thích thú như sau:

Tương truyền: theo giả thuyết của những vị bô lão cao niên thuật lại, hồi xưa Bình-Tiên và Tân-Phú-Trung chỉ gồm lại có một làng. Ngày kia, trong làng có cuộc cúng tế, xảy ra việc xích mích giữa những vị chức sắc trong làng. Đã không còn hòa thuận với nhau, dân làng sinh ra chia rẽ, bài bác lẫn nhau. Các vị có uy tín trong làng cố sức hòa giải nhiều lần mà không xong, kết quả đưa đến sự cắt hai vùng đất làng, mỗi bên đối nghịch lập riêng một làng. Nhóm người ở về khu vực phân chia mà nay gọi là làng Bình-Tiên, thuở ấy chưa biết đặt tên là làng gì cho phải. Một mặt dân làng chia nhau đi mua hai bè gỗ về cất đình, một mặt họp nhau bàn tính đặt tên làng. Giữa lúc còn phân vân, còn đang lăng xăng lo xây cất đình, bỗng xảy ra một chuyện thần kỳ quái đản. Nguyên nhân làng mua được hai bè gỗ từ sông lớn thả về, đem cột kế vàm đó, dự định chọn ngày kéo lên khởi công xây cất ngôi đình thần.

Bỗng một đêm, có người câu tôm, dưới ánh trăng trong vằng vặc, chợt thấy một con ba-ba nổi lên, lội vòng quanh một lúc rồi lặn biến. Độ mươi phút sau, giữa thinh không, lại thấy xuất hiện bốn vị có tiên phong đạo cốt, trải chiếu trên mặt nước xoáy mà ngồi đánh cờ. Phong quảng chỉ khác cảnh non Bồng, Bát Tiên quá hải.

Vừa kinh ngạc run sợ nhưng cũng vừa thích thú mê say hoạt cảnh dị thường ngàn năm một thuở chưa dễ thấy, người câu tôm cố nếp mình dưới con thuyền ẩn dạng bên bờ lau sậy, cố giương to đôi mắt xem sự lạ diễn biến ra sao.

Bất ngờ, vì cơn ho kéo đến thình lình, người câu tôm phát lộ sự có mặt của một kẻ phàm tục như hắn. Bốn vị Tiên ông vừa kịp phát giác có kẻ lạ mặt trong đêm vắng trước cảnh trời nước bao la huyền hoặc, liền có về giận dỗi, biến mất.

Không dấu kín được những chuyện thần kỳ mà mình vừa được mục kích, rạng ngày người câu tôm đem chuyện nói truyền ra. Tiếng đồn lan ra khắp nơi.

Việc thấu tai các vị chức sắc trong làng. Nghe chuyện hay hay ý vị, mặc dù không rõ hư thực thế nào, vả lại cũng không cần tra gạn tên câu tôm xem có phải hắn đặt điều nói khoát hay không, một vị chức sắc cao niên hội ý, cả cười, bảo cùng các bạn:

- Được rồi. Tôi vừa nghĩ ra một cái tên hay hay để đặt tên làng mới của chúng ta.

Người khác sốt sắng hỏi:

- Đặt tên gì?

Vị chức sắc vừa cười vừa nói:

- Có lẽ tên câu tôm phịa chuyện đấy. Nhưng cần gì tra gạn hắn làm chi. Đây này, cũng nhờ câu chuyện ý vị ấy, tôi nghĩ ra rồi. Tên câu tôm nói thấy tiên hiện ra phải không? Ừ, rồi sao nữa? Bọn ta đang lo việc lập làng, kiếm tên mà đặt. Nay nhân sự lạ ấy, tôi định đặt tên là làng Bình-Tiên. Các ông có đồng ý không?

Trong nhao nhao lên hỏi:

- Bình-Tiên nghe cũng hay hay. Nhưng ý nghĩa ra sao?

Vị chức sắc cười nói:

- Bình nghĩa là Bằng; Tiên nghĩa là có Tiên hiện ra nơi vùng đất trên sông làng mình, tức là điềm tốt. Ấy là điềm Trời cho biết, muốn cho dân chúng trong làng xã ta được sự sung sướng "Bằng Tiên" tức Bình-Tiên đó vậy.

Ai nấy nhao nhao lên bật cười:

- Hay! Hay! Thú vị lắm. Hoan hô!

Thế là từ ấy, làng mới mang tên là Bình-Tiên cho đến ngày nay.

Thời gian sau, lại có thêm sự lạ nữa xảy ra: Sau vụ tên câu tôm phát giác có tiên hiện trên sông, được mấy hôm bỗng trong làng xôn xao vì có một người đàn bà ngồi trên xuồng đi đâu không rõ mà mất tích. Gia đình người đàn bà đổ xô đi tìm, độ chừng là đã gặp tai nạn chìm thuyền chết đuối. Dân chúng thì bán tín bán nghi, chờ xem có sự gì đây:

Không đầy ba ngày, thiên hạ đồn vang:

- Bà già mất tích trở về kia kìa.

- Đâu? Có chuyện gì không?

Lạ lắm! Bà ta ngồi xuồng trở về thình lình, không về nhà ngay cho con cháu mừng, lại xăm xăm đi ngay vào cái miếu đối diện với con rạch làng, đạp đồng lên mà la hét vang rân.

Câu chuyện quả đã đến hồi gây cấn. Mọi người tựu họp đến nghe có vẻ háo kỳ. Nhất là mấy người đàn bà thì được dịp tha hồ bô bô:

- Rồi sao? Rồi sao? Cái gì mà ghê quá vậy?

Một người thạo chuyện thuật lại:

- Bà ta đạp đồng lên nói: Con ba-ba hôm trước nổi lên, mà thằng Sáu câu tôm trông thấy đó, nay đã bị giết rồi.

- Trời đất! Ai giết? Có thật sao?

Các người khác xen vào:

- Nín đi mấy tia non, nói lăng xăng mãi, ai mà thuật cho được. Sao nữa?

- Đó là con ba-ba thần ở dưới thủy cung, được lịnh trồi lên mặt nước để dọ tình hình gì đó. Nó làm không tròn sứ mạng, nên bị chặt đầu phạt tội. Dưới thủy cung đang cần vật liệu xây cất, ít hôm nữa sẽ cho người lấy hết hai bè gỗ của làng mình đa!

Mọi người nghe nói, sửng sốt nhìn nhau. Có ai tin được câu chuyện quái gỡ ấy không? Thật là quá sức tưởng tượng. Ai nấy đều cười bỏ qua. Nhưng sau đó ít ngày, quả thật hai bè gỗ trôi đi mất.

Cả làng lại một phen xôn xao náo động. Phần đông thiên hạ lại xầm xì bàn tán:

- Chắc dưới long cung cho binh tôm tướng cá lên lấy thật rồi đó.

Các chức sắc trong làng suất dân đi tìm kiếm khắp nơi, dọ hỏi không ra manh mối, tức giận không cùng. Một mất mười ngờ, hoang mang không biết liệu sao? Bỗng có người đạp đồng lên ứng tiếng:

- Hai bè gỗ đã chìm xuống thủy cung. Nay chư vị dưới đó đền cho dân làng một miếng giâm quí báu, tượng trưng vàng ròng thiêng liêng. Giữ lấy miếng giâm ấy, trong làng sẽ hưng vượng phát đạt, tha hồ mua bè gỗ khác mà cất đình thần.

Rồi theo sự chỉ dẫn của người lên đồng, dân làng lấy được một miếng giâm kỳ lạ. Không đầy mấy ngày sau, từ lúc trong làng giữ miếng giâm ấy, tất cả mọi người đều làm ăn khá giả. Họ bèn hiệp nhau chung đậu tiền bạc mua bè gõ khác mà làm đình thần, cúng tạ ơn thần linh, Trời Phật gia hộ.

Nhân câu chuyện quái đản mất bè gỗ, được đền miếng giâm quí như vàng, người ta mới đặt tên cho con rạch ấy là Rạch "Gỗ-Đền", lấy ý mất mấy bè Gỗ, Đền lại mủng vàng.

Ngày nay, các bô lão địa phương thường kể lại cho con cháu nghe một huyền thoại xảy ra trên làng mạc của mình, đã in vào trí óc của người dân xã Bình-Tiên vậy.

CHỢ TRƯỜNG-ÁN NGHÌN THU GHI NÉT OÁN

Ngày xưa, Pháp đến chiếm nước ta, khi đánh lấy Tỉnh Sa-Đéc lập khu hành chánh mé bên kia cầu sắt làng Tân-Qui-Đông, có dinh Tham biện (như Tỉnh trưởng ngày nay), Tòa bố, Tòa án, Sở quan-thuế, v.v... và đồng thời có lập một cái chợ kêu là chợ Trường-Án.

Tên chợ nghe qua đã bắt giựt mình, lấy làm lạ lùng sao lại mang tên nghe thiếu thiện cảm thế, hẳn nhiên chẳng phải là nơi họp chợ bán buôn rồi. Thì ra nó vẫn là một cái chợ, theo đúng nghĩa là nơi tập hợp để xem xử tội nhân, kết liễu mạng người như cỏ rác!

Vâng, những kẻ đi cướp nước, việc đầu tiên bao giờ cũng là dùng bạo lực đàn áp, rồi dùng oai quyền khủng bố, để củng cố chế độ, để dần dần đoạt lấy chủ quyền. Cho nên khi Pháp đã chiếm nước ta, nơi đâu cũng đều có thiết lập những bãi pháp trường. Mà chợ Trường-Án ở Tân-Qui-Đông, Sa-Đéc đây là một điển hình.

Chợ Trường-Án này nằm về phía trên Tòa bố xưa một khoảng đường ngắn. Mỗi lần, trong tỉnh có bắt những tội phạm quốc sự, không cần kêu án, đem ngay ra chợ Trường-Án xử chém, hoặc xử bắn.

Đầu rơi máu đổ chan hòa. Oán khí chất chồng, tự nhiên âm khí nặng nề, lâu ngày phải có những điều ma quái. Cho nên, thỉnh thoảng nơi vùng chợ Trường-Án, đêm vắng canh khuya, người quanh vùng vẫn phải thường rỡn óc với những kêu than, ma hờn, quỉ khóc. Oan hồn yểu tử về khuấy phá những người lối xóm một cách táo bạo. Có lần chợ đang nhóm, bỗng nhiên có người nhảy lên xưng tên là một tử tù oan nghiệt, lớn tiếng mạt sát thực dân, gieo đầy tang tóc trên đất nước và bảo:

- Lũ chúng bây phải kịp mau dẹp cái chợ này đi, trả vùng đất yên lành xưa cho đồng bào ta sinh hoạt kiến tạo non sông. Nếu cứ làm ác mãi, Trời giận, thần hờn, một ngày khác có biến chuyển, lũ xâm lăng khó thoát vòng quả báo.

Cố nhiên bè lũ thực dân chẳng nao núng gì, mặt lấp tai ngơ, càng khủng bố hơn để bóp nghẹn tiếng than, tiếng khóc của dân lành.

Nhưng âm thịnh dương suy, oán khí càng lúc càng nhiều, quả thật các vong hồn oan ức ra tay khuấy động mãi. Rốt lại, các quan người Pháp đành phải nghe theo một số người Việt phụ tá khuyên bảo, mà dẹp bỏ cái chợ quái ác vậy.

Ngày nay, nhắc đến câu chuyện chợ Trường-Án đầu rơi máu đổ đã từng xảy ra các điều khủng khiếp ma quái kể trên, ai cũng ngậm ngùi. Ấy là một chứng tích nói lên sự ác tâm của người cai trị dân ta chỉ bằng cách chém giết, dọa nạt, dùng bạo lực mà trồng ách đô hộ. Ngoài ra không chút nhân đạo thương người. Mà cũng lắm kẻ da vàng chạy theo chúng mại quốc cầu vinh, tiếp tay đắc lực để sát hại đồng bào.

Ngày trước, chí sĩ Mai-Sơn Nguyễn-Thượng-Hiền cảm vịnh về viên tướng Tàu Mã-Viện, đời Đông-Hán, đã đàn áp hai bà Trưng, cướp lấy nước ta. Cụ phẫn uất đề thơ, có hai câu tuyệt diệu:

"Ai đó chép công, ta chép oán,

Công riêng ai đó, oán ta chung."

Đêm hai câu này ngâm lên, càng nhắc đến chợ Trường-Án, càng thấm thía não nùng. Người địa phương Sa-Đéc mỗi lần nghe nhắc đến chợ Trường-Án xưa kia, dường như cảm tưởng không tốt đẹp và còn oán ghét hận thù những kẻ xâm lăng và bè lũ.