XOÀI THƠM, XOÀI NGỰ VÀ CAM MẬT-NÔNG-SẢN ĐỊA-PHƯƠNG SA-ĐÉC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN-CHỨNG-TÍCH LỊCH-SỬ--

Sa-Đéc ở cách thủ đô Sài-Gòn 136 cây số, thuộc vùng đồng bằng châu thổ sông Cửu-Long, nước ngọt quanh năm, đất đai mầu mở, cây trái hoằng sai. Do đó xưa nay, nhà vườn ở Sa-Đéc họ trồng rất nhiều loại cây ăn trái. Cam, xoài nhiều hơn hết, có tiếng là ngon không đâu bằng. Nhưng nếu kể về số sản xuất nhiều thật ra vẫn không hơn được xứ Cái-Mân, tỉnh Kiến-Hòa. Nơi ấy trồng đủ loại cây ăn trái: chôm-chôm, cam, quít, măng cụt, bòn-bon, xoài, ổi, thơm tây v.v... và cả cây chiết chở đi khắp Lục-tỉnh.

Nếu Mỹ-Tho có nhiều thứ trái cây nổi tiếng như: Mận hồng đào, ổi xá-lỵ, vú sữa lò rèn v.v... thì Sa-Đéc chỉ có hai loại trái cây được thông dụng và có tiếng nhứt là xoài, cam. Còn các loại trái cây khác Sa-Đéc cũng có, nhưng rất ít. Xoài thanh-ca loại trắng và loại đen. Xoài gòn, xoài voi, xoài cát, xoài cốc, xoài tượng, xoài thơm v.v... Loại xoài thơm này được truyền tụng nhiều đời cho là loại xoài ngự, quí nhứt tỉnh Sa-Đéc. Do đâu xoài thơm còn có tên là xoài ngự? Chữ "ngự" vốn là chữ thường riêng dùng cho bậc vua chúa, như nhà vua thì nói là Ngài ngự, hoặc ngự giá, ngự-lâm-quân, tất cả những gì có dính dáng đến nhà vua thì đều phải dùng đến chữ "ngự" để tỏ lòng tôn kính, và có sắc thái riêng biệt chỉ về nhu cầu cung ứng cho nhà vua.

Trở lại vấn đề xoài thơm còn mang tên đặc biệt là xoài ngự. Tương truyền: Ở miệt Long-Hưng, Long-Hậu phát xuất ra hai tiếng xoài ngự. Như ai cũng đã biết, và như chúng tôi đã ghi chép ở phần lịch sử, di tích trên mảnh đất Sa-Đéc, có rất nhiều dấu tích vua Gia-Long khi tẩu quốc. Lúc Ngài đóng đại bản dinh ở Sa-Đéc, đồng bào quanh vùng tỏ lòng trọng vọng, hằng đem món ngon vật lạ địa phương cung tiến, gọi là tỏ chút lòng thành dâng lên phụng dưỡng Ngài ngự cho chu đáo.

Trong các món trái cây đem dâng Ngài ngự thiện, món xoài thơm được coi là quí nhứt, xứng đáng để nhà vua dùng tráng miệng. Ngài dùng qua món xoài thơm ngon hơn cả các loại trái cây khác trong vùng.

Do lời khen của đức vua rằng, món xoài thơm không loại xoài nào sánh bằng, nên từ ấy xoài thơm mang riêng một tên đặc biệt là xoài ngự, tức là món nông sản đã được nhà vua thưởng thức, và đồng bào dân chúng sẵn sàng coi là món thổ sản dành riêng cho nhà vua.

Vua Gia-Long đã tán thưởng loại xoài thơm đó, nên đồng bào ở đây cố gieo giống trồng thêm thật nhiều đến ngày nay. Xoài thơm hay xoài ngự có sự tích liên quan đến vua mở nghiệp nhà Nguyễn nên xem có giá trị lớn lao. Đến ngày nay, so với các loại xoài khác, thứ xoài thơm bán khá đắt tiền.

Còn loại cam mật ở Sa-Đéc mỏng vỏ, nước nhiều, ngọt, không chua, vì đủ đất, phân bón tốt, trái cam ít bị chai như các loại cam ở vùng khác.

Ngày xưa ở đây trái cây bán mỗi chục 18, hoặc 16 trái, tập tục ấy đã quen và còn duy trì cho đến ngày nay.

Ở Vĩnh-Long, cách Sa-Đéc trên 20 cây số, lúc xưa, trái cây bán mỗi chục 24, rồi sau bớt lần còn 20, 18, 16, bây giờ nghe đâu chỉ còn có chục 14 không giữ được như Sa-Đéc.

Xoài thơm Sa-Đéc có giá trị đến được mang danh xoài ngự, kể cũng là một vinh hạnh cho Sa-Đéc rồi. Cho đến việc bán buôn, xưa nay đồng bào cũng vẫn giữ mục thành tín, để chiêu đãi khách hàng, giới thiệu món thổ sản địa phương đặc biệt, càng nói lên tất lòng chung thủy của người dân đất Sa-Giang.

GÁI NHÀ-MÂN NẾU TỈNH BÌNH-ĐỊNH NGOÀI TRUNG CÓ CA-DAO TRUYỀN TỤNG:

"Ai ra Bình-Định mà coi

Đàn bà cũng biết múa roi đánh quyền."

hoặc như vùng Bà-Trà, Tân-Khánh trong Nam cũng có ca dao:

"Ai lên Tân-Khánh, Bà-Trà

Thử xem con gái đàn bà đánh roi."

thì vùng Nha-Mân, tỉnh Sa-Đéc cũng có câu thành ngữ "Gà Cao-Lãnh, Gái Nha-Mân", để tiếng đời đời. Về chuyện Gà Cao-Lãnh, đành rằng Cao-Lãnh ngày xưa, vẫn là một quận của tỉnh Sa-Đéc. Mà nay Cao-Lãnh đã trở thành tỉnh Kiến-Phong, chúng tôi xin gác lại, để trong một quyển "Cao-Lãnh Xưa và Nay" sẽ đề cập nhiều hơn, thích thú hơn.

Đây là một trong những hình ảnh cô gái Nha-Mân Sa-Đéc ngày nay,

với gương mặt hiền hòa, chất phát.

Ở đây, chúng tôi xin nói về cô gái Nha-Mân.

Ô hay! Tiếng tâm cô gái Bình-Định, Bà-Trà, Tân-Khánh hào hùng thì có hào hùng thật, nhưng duyên dáng má hồng thì hẳn là không sao bằng được gái Nha-Mân đâu nhỉ.

Gái Nha-Mân sao mà được người đời tặng cho là đẹp? Đẹp chỗ nào, đẹp nết na, thùy-mị, duyên dáng, tóc dài, mắt sáng, da trắng, má ửng hồng, vẻ đẹp tự nhiên hay là trang sức nhân tạo?

Theo các vị niên trưởng ở tỉnh Vĩnh-Long và Sa-Đéc tỏ sự nhận xét với chúng tôi, cô gái Nha-Mân nức tiếng là đẹp, vốn do ảnh hưởng phong thổ, khí hậu điều hòa. Ở về vùng phì nhiêu châu thổ sông Cửu-Long, nước ngọt quanh năm, vườn ruộng xanh tươi, cây trái hoằng sai, huê lợi dồi dào, đời sống không thiếu thốn, tinh thần thoải mái, ít hay lo, lâu già. Cô gái Nha-Mân ở vào địa thế tốt và đủ điều kiện phát sinh xuân sắc, náo nức xuân thời, tạo nên một vẻ đẹp tự nhiên do trời phú. Tiếng nói trong ngân, giọng cười thanh ấm, tướng đi khoan thai, cốt cách hòa nhã, dung nhan không cần phải nhờ đến phấn son tô điểm, cô gái Nha-Mân thật đúng với câu thơ:

"Mộc mạc ưa nhìn lọ điểm trang

Nâu sồng ăn đứt vẻ Nghê thường."

Nhìn càng lâu càng nhận thấy cái đẹp của cô gái Nha-Mân, trầm lặng sánh như bức tranh thủy mạc không màu sắc, dành cho những ai biết ngắm, biết thưởng thức những nét vẽ độc đáo của chàng họa sĩ. Ngắm tranh thủy mạc mà biết tài họa sĩ, thì ngắm gái Nha-Mân mới rõ tay hóa công đã khéo điểm xuyết cho những đóa hoa hồng hương nội, sắc dù không lộng lẫy mà hương thắm đượm say ngát lòng người.

Dưới cặp mắt quan sát tế nhị của mọi người, phải đều công nhận cô gái Nha-Mân có một vẻ đẹp thầm kín nổi bật lên trên những đóa hoa muôn màu muôn sắc trong vườn hoa quê hương. Từ lâu, tiếng đồn gái Nha-Mân đẹp, vang xa khắp miền Nam. Các vương tôn công tử thường đến Nha-Mân hỏi vợ.

Chỗ nào mà có bóng dáng yêu kiều của người đẹp tất nhiên có đàn ông tới. Ong bướm nào không sai hương sắc? Lòng ai không lưu luyến bóng giai nhân? Dù ở xa xâm tận phương trời nào, ong bướm bắt được tin hoa thì băng ngàn vượt dặm tìm về. Dù ngăn sông cách núi, một khi phải lòng thục nữ, khách trượng phu há dễ chẳng băn khoăn toan chiếm cho kỳ được mảnh tim yêu. Vì thế cô gái Nha-Mân phần nhiều có chồng ở phương xa đến hỏi. Còn một đặc điểm khác nữa của cô gái Nha-Mân là vui tánh, có tinh thần cầu tiến, đảm đang tần tảo, tứ đức trau dồi không thua gái ở tỉnh khác. Vì thế mà được nam giới chú ý.

Du khách có dịp đến viếng tỉnh Sa-Đéc, ngang qua cầu sắt Nha-Mân, ghé mua vài chục nem sản phẩm nổi tiếng của vùng này, rồi dán mắt nhìn về hướng chợ tìm bóng dáng cô gái Nha-Mân, thử xem năm xưa và ngày nay ra sao mà được người đời nhắc nhở.

Xưa sao nay vậy, trước đã thùy mị đáng mến, thì nay dù làn sống xa hoa vật dục đang mạnh mẽ tràn lan, mà gái đồng quê vẫn bền gan giữ vững tâm thần không để cho lung lạc, nét kiên trinh ấy là nét đẹp cao quí nhất.

Cho nên, cô gái Nha-Mân, và rộng ra, gái Nha-Mân, mà đẹp nết trung trinh, ngỏ hầu:

"Phấn son tô điểm sơn hà

Làm cho rõ mặt đờn bà nước Nam."

Ai mà không ngưỡng mộ! Được như thế mãi, tiếng cô gái Nha-Mân, hay gái khắp nẻo đường đất Việt, được nhắc nhở mến yêu âu cũng là xứng đáng.