THÔN QUÊ Tặng Octave Mirbeau

Hai túp lều tranh kề sát nhau dưới chân quả đồi gần một thành phố biển. Hai người nông dân làm việc cực nhọc trên mảnh đất cằn cỗi để nuôi đàn trẻ nhỏ. Mỗi nhà có bốn đứa cả thảy. Trước hai cánh cửa liền kề nhau, chúng là một đám đông lúc nhúc từ sáng cho tới chiều tối. Hai đứa con trai lớn sáu tuổi còn hai đứa nhỏ nhất khoảng mười lăm tháng tuổi. Việc cưới xin, sinh đẻ nữa hai gia đình xảy ra hầu như cùng một thời điểm.

Hai bà mẹ rất khó phân biệt nhau trong đám đông còn hai ông bố cũng không khác nhau là mấy. Tám cái tên trẻ con nhảy múa trong đầu óc họ và thường bị lẫn lộn, và khi cần gọi một cái tên, hai người đàn ông phải gọi đến ba lần mới trúng. Túp lều thứ nhất tới từ Rolleport do ông Tavache làm chủ, có ba con trai và một con gái. Túp lều kia do Vallin làm chủ có một con trai và ba con gái.

Tất cả sống khó khăn bằng súp khoai tây và không khí. Vào lúc bảy giờ sáng giữa trưa và sáu giờ tối, các bà nội trợ tập hợp con cái và cho chúng ăn như những người chăn ngỗng tập hợp gia cầm lại. Trẻ con ngồi thành hàng trước chiếc bàn bằng gỗ đã có từ năm chục năm nay. Đứa bé nhất thì miệng sát mép bàn. Người ta đặt trước mặt mỗi đứa một chiếc đĩa trong đó có bánh mì nấu với khoai tây, một mẩu bắp cải và ba củ tỏi; và tất cả bọn trẻ ăn cho kì hết. Người mẹ bón cho đứa bé nhất thêm một chút thịt. Chủ nhật là ngày hội đối với tất cả và hôm ấy người cha rời khỏi bàn muộn hơn cả, nói: “Hàng ngày ta vẫn chăm chỉ làm việc”.

Một trưa mùa thu, một chiếc xe nhẹ đậu lại trước cửa hai túp lều, một ngươi đàn bà trẻ cầm lái nói với người đàn ông ngồi bên cạnh:

- Ôi Henri, anh hãy nhìn xem, một đàn trẻ con! Chúng rất xinh đẹp, lúc nhúc trên đất cát.

Ngươi đàn ông không nói gì vì sự trầm trồ đó là một sự đau đớn và gần như là sự trách móc đối với bản thân ông. Người đàn bà trẻ nói tiếp:

- Em phải ôm hôn chúng nó! Ô! Nếu em có lấy một đứa, đứa bé nhất.

Và ra khỏi xe, bà chạy tới đám trẻ, ôm lấy hai đứa nhỏ nhất con nhà Tavache vào lòng và hôn vào những đôi má bụi bặm, mớ tóc xoăn tít vì nắng gió, bằng những chiếc vòng tay chúng tránh những cái vuốt ve khó chịu ấy.

Sau đó ngươi đàn bà lên xe và phóng nhanh. Nhưng tuần lễ sau bà ta lại tới, ngồi xuống đất, bế thằng bé nhất trên tay, cho nó ăn bánh, chia kẹo cho những đứa khác và chơi với chúng như một ngươi chị, trong khi đó người chồng ngồi trên xe sốt ruột gọi bà..

Bà còn quay lại, làm quen với bố mẹ của đám trẻ và trở lại luôn luôn trong túi có rất nhiều quà bánh và tiền lẻ.

Bà tên là Henri d' Hubière.

Một buổi sáng khi tới nơi, người chồng đi theo vợ; không dừng lại chơi với bọn trẻ, họ vào trong nhà của hai người nông dân.

Đang bổ củi để nấu ăn; họ ngạc nhiên đứng lên, mang ghế lại mời khách ngồi và chờ đợi. Người đàn bà trẻ nói bằng giọng ngắt quãng và run run:

- Thưa hai bác, chúng tôi tới thăm hai bác... vì muốn xin hai bác...thằng cháu bé nhất...

Hai người nông dân quá ngạc nhiên và không trả lời.

Người đàn bà nghỉ lấy hơi rồi nói tiếp:

- Chúng tôi không có con; trong nhà chỉ có chồng tôi và tôi chúng tôi sẽ nuôi dưỡng cháu... Các bác có đồng ý không.

Vợ một bác nông dân đã hiểu ra. Bà ta hỏi:

- Bà muốn lấy thằng Charlot của tôi ư? Ai Không đời nào!

Thế là ông Hubière nói chen vào:

- Vợ tôi nói chưa rõ. Chúng tôi muốn xin cháu làm con nuôi, nhưng cháu vẫn có thể về thăm cha mẹ đẻ. Nếu mọi việc suôn sẻ thì cháu sẽ là người thừa kế của chúng tôi. Nếu sau này chúng tôi sinh con thì con nuôi cũng được hưởng phần như con đẻ. Nếu cháu đáp ứng được những sự chăm sóc của chúng tôi, chúng tôi sẽ gửi vào tài khoản của một ông luật sư một số tiền là hai mươi ngàn frăng từ đó sẽ có một số tiền lãi một trăm frăng một tháng số tiền này là của các bác nhằm chi dùng cho gia đình cho đến cuối đời. Các bác đã hiểu ra chưa?

Bác nông dân gái giận dữ đứng lên, nói:

- Ông bà muốn chúng tôi bán thằng Charlot đi ư? Không được đâu. Đây là chuyện không được đặt ra với một người mẹ! A! Đây là một điều ghê tởm.

Người chồng không nói nói gì, nghiêm chỉnh suy nghĩ; nhưng rồi bác gật đầu khi nghe vợ nói.  Thất vọng bà Hubière bật khóc rồi quay lại nói với chồng như một đứa trẻ bất mãn:

- Anh Henri, các bác ấy không muốn!

Thế là họ đưa ra một mưu toan cuối cùng.

- Nhưng các bạn, các bạn hãy nghĩ đến tương lai của thằng bé, đến hạnh phúc...

Người phụ nữ nông dân cắt ngang:

- Tất cả đã rõ ràng, đã được suy nghĩ kĩ. Ông bà hãy về đi và đừng tới đây nữa. Không ai bán con như vậy đâu.

Khi trở ra, nhìn thấy một bé trai nữa, bà Hubière hỏi qua nước mắt:

- Thế cháu bé này có phải là con của hai bác không? - Bác Tavache trả lời:

- Không, nó là con ngươi hàng xóm. Nếu muốn thì ông bà có thể sang bên đó mà hỏi.  Khi trở vào trong nhà, bác còn nghe thấy tiếng nói bực mình của vợ.

Gia đình nhà Vallin đang dùng bữa một cách chậm chạp, lấy những mẩu bánh mì nổi trên đĩa súp có một chút bơ đặt ở giữa bàn.

Bà Hubière nói lại những câu đã nói một cách nài nỉ hơn. Hai vợ chồng bác nông dân ra dấu hiệu từ chối, nhưng khi được biết hàng tháng mình sẽ có một trăm frăng thì hai người đưa mắt thầm hỏi nhau.

Họ im lặng một hồi lâu, băn khoăn và ngập ngừng. Cuối cùng người vợ hỏi:

- Anh nói sao?

Người chồng nói với vẻ trịnh trọng:

- Tôi cho rằng cái đó cũng không thể coi thường.

Bà Hubière run lên rồi nói về tương lai của đứa trẻ, hạnh phúc của nó cùng khoản tiền nó sẽ có sau này.

Bác nông dân hỏi:

- Khoản tiền lãi một trăm frăng mỗi tháng thì ông luật sư bảo đảm chứ?

Bà Hubiere đáp:

- Chắc chắn là như vậy, bắt đầu từ ngày mai.

Bác nông dân gái nói tiếp:

- Một trăm frăng một tháng thì không đủ khi chúng tôi mất thằng bé; mười lăm tuổi là nó đã có thể làm việc được; phải thêm cho chúng tôi hai mươi frăng nữa.

Bà Hubière sốt ruột, chấp nhận ngay lập tức; và vì muốn nhận ngay đứa trẻ bà đưa cho bác nông dân cái một trăm frăng coi như quà biếu trong lúc chồng bà đang viết giấy tờ. Ông xã trưởng và một người nông dân ở gần đấy được mời đến kí tên vào tờ giấy coi như là những người làm chứng và ngươi đàn bà trẻ: bế đứa bé trai nhỏ đang dãy dụa như người ta ôm một con búp-bê ra khỏi cửa hàng đồ chơi.

Vợ chồng nhà Tavache đứng trước cửa nhìn theo, nói với hàng xóm một cách dè bĩu rằng đây là một vụ bán con.

Rồi người ta không nghe được tin tức gì cua thằng Jean Vallin nữa. Hàng tháng cha mẹ nó đến văn phòng ông luật sư để lĩnh một trăm hai mươi frăng và họ bực mình với hàng xóm, nhất là bác Tavache gái, nhắc đi nhắc lại bán con là chuyện biến chất, một việc làm hư hỏng bẩn thỉu. Rồi khi bế thằng Charlot trên tay, bác nói như nó là người đã hiểu biết: “Mẹ không bán con! Mẹ không bán con! Con trai bé bỏng của mẹ, mẹ không giàu nhưng mẹ không bán con”.

Năm tháng qua đi, những lời chê trách vẫn lọt vào nhà hàng xóm. Bác Tavache được cả làng biết đến vì đã không bán thằng Charlot. Người ta nói về bà: “Trường hợp tôi cũng vậy thôi, bà ta là một bà mẹ tốt.”

Đến năm mười tám tuổi, Charlot được nuôi dưỡng trong câu chuyện được kể lại, và cảm thấy hạnh phúc hơn các bạn vì đã không bị bán đi.

Gia đình nhà Vallin sống dễ chịu vì có khoản trợ cấp. Sự tức giận của nhà Tavache trở thành khốn khổ cũng xuất phát từ đây. Đứa con trai lớn đi làm nghĩa vụ quân sự. Đứa thứ hai qua đời. Charlot một mình chăm sóc bố mẹ già và hai đứa em gái sinh ra sau nó.

Năm Charlot hai mươi mốt tuổi thì một buổi sáng có chiếc xe hơi bóng lộn đậu trước hai mái lều tranh ấy. Một người đàn ông trẻ, dây đồng hồ bằng vàng trên túi áo, đưa tay đỡ một bà già tóc bạc phơ. Bà già bảo anh ta:

- Đây rồi, con ơi, ngôi nhà thứ hai.

Và họ bước vào nhà Vallin như vào nhà mình.

Người mẹ đẻ lau tay vào áo choàng người cha mù loà đang ngồi bên bếp lửa. Cả hai đều ngẩng đầu lên và chàng trai lên tiếng “Chào cha, chào mẹ”. Họ ngạc nhiên đứng lên. Người mẹ cảm động đánh rơi miếng xà-phòng xuống chậu nước. “Con đấy ư? Con trai ta?”. Chàng trai ôm chầm lấy bà miệng nhắc lại: “Con chào mẹ”. Người chồng nói bằng giọng bình tĩnh: “Con đã về đấy ư, Jean, giống như người con mới vắng nhà từ tháng trước”. “Con chào bố”- Anh nhắc lại.

Sau khi hàn huyên, hai vợ chồng đưa con đi chào hàng xóm. Họ tới ông xã trưởng, ông xã phó, ông linh mục và thày giáo làng.

Charlot đứng trước cửa nhìn họ đi qua.

Trong bữa ăn tối, anh nói với cha mẹ:

- Bố mẹ đã dại dột để họ nhận con trai nhà Vallin làm con nuôi!

Người mẹ vẫn trả lời:

- Mẹ không muốn bán người con trai của mình!

Người cha không nói gì.  Người con trai nói tiếp:

- Hi sinh không phải là điều khốn khổ đến như vậy.

Ông Tavache nói bằng giọng giận dữ:

- Mày chê trách chúng ta đã giữ lại mày ư?

Và chàng trai tàn nhẫn nói:

- Phải, con chê trách cha mẹ. Cha mẹ đã khờ khạo. Cha mẹ như ông bà chỉ làm khổ con cái thôi. Con sẽ bỏ đi.

Người mẹ khóc trước đĩã thức ăn. Bà đưa thìa thức ăn lên miệng nói:

- Mày sẽ giết người để nuôi dạy con cái.

Và chàng trai cục cằn nói:

- Tôi không muốn được sinh ra và không muốn như thế này. Khi tôi nhìn thằng kia, máu tôi sôi lên. Tôi tự nói: “Đáng lẽ ta là mày lúc này”.

Anh ta đứng lên:

- Tôi thấy tốt hơn là không nên ở đây, vì tôi sẽ chê trách ông bà từ sáng đến tối, tôi chỉ làm cho cuộc sống của ông bà thêm khốn khổ thôi.Thế đấy, ông bà có biết không, không bao giờ tôi tha thứ cho ông bà.

Hai vợ chồng già nước mắt lưng tròng.

Anh con trai nói:

- Không, ý kiến đó là quá cứng rắn. Con muốn đi để xây dựng cuộc sống của con.

Anh ta mở cửa. Một tiếng động vọng vào. Gia đình nhà Vallin mở tiệc mừng con trai trở về.

Charlot dậm chân: “Bọn người thô lỗ cút đi!”. Và anh biến vào trong đêm tối.