SỢI DÂY

Trên các nẻo đường dẫn tới Thị trấn Goderville, những người nông dân và vợ con họ đang đi tới đấy vì hôm nay là ngày chợ phiên. Những người đàn ông thì bình thản bước, người ngả về phía trước theo nhịp chân, thân thể vặn vẹo vì những công việc nặng nề như phải ấn sâu lưỡi cày xuống đất làm cho vai trái nhô lên khiến cả người bị lệch đi, hoặc phải xoạc chân ra để đứng cho vững trong khi gặt hái, tóm lại đó là những công việc chậm chạp, nặng nhọc ở nông thôn. Chiếc áo khoác ngoài màu xanh, bóng bẩy như được phết một lớp sơn dầu, cổ áo và tay áo màu trắng làm người căn phồng lên như một quả bóng có tay chân thò ra, đang sắp sửa bay lên.

Có người tay cầm sợi dây thừng lôi một con bò cái hoặc một con bê đi cho nhanh. Phía sau, người vợ cầm cành cây còn lá quất vào mông con vật để chúng đi nhanh hơn nữa. Trên tay các bà là những chiếc giỏ lớn, gà, vịt thò cổ ra ngoài. Các bà bước những bước ngắn nhưng lại nhanh nhẹn hơn những ông chồng. Người khô đét, thẳng đơ, quàng trên vai một chiếc khăn nhỏ, có kim băng cài trên bộ ngực lép kẹp, đầu đội một chiếc khăn trắng ốp chặt lấy mái tóc và trên đó là chiếc mũ.

Một chiếc xe có một hàng ghế ngang do một con ngựa nhỏ kéo trên đó có hai người đàn ông ngồi bên nhau và một phụ nữ ngồi cuối, tay bám lấy thành xe cho đỡ xóc.

Trên Quảng trường Goderville là một đám đông ồn ào, người và gia súc đi lại lộn xộn. Sừng bò, mũ cao có những chiếc lông dài của các phú ông, mũ có chóp của các bà nông dân nhô cao trên đám người và vật. Và những tiếng nói lanh lảnh, the thé, ồm ồm hình thành một thứ âm thanh om xòm liên tục và man rợ; đôi khi có những tiếng oang oang do một bộ ngực to khoẻ của một bác nông dân đang vui vẻ hoặc tiếng kêu kéo dài của một con bò cái đang bị buộc vào tường của một ngôi nhà. Tất cả những thứ ấy xông lên một cách nồng nặc mùi chuồng bò, mùi phân và mùi mồ hôi chua ngòm ghê sợ của cả con người lẫn súc vật, đặc biệt là những con người ở nông thôn.

Bác Hauchecome ở làng Bréaute vừa mới tới Goderville, và trong khi đang đi đến Quảng trường thì bác thấy ở dưới đất có một mẩu dây. Bác vốn là người tiết kiệm theo bản chất người xứ Normandie chính cống nghĩ rằng cái gì còn có thể dùng được thì nên nhặt lấy; và bác khó nhọc cúi xuống vì bác mắc chứng phong thấp. Đây là một mẩu dây nhỏ, trong khi bác cẩn thận cuộn nó lại thì bác nhìn thấy lão Malandain, người bán đồ yên cương ngựa, đang đứng nhìn mình. Hai người trước kia có chuyện mâu thuẫn với nhau chỉ vì một chiếc dây vòng cổ ngựa để dắt, hiện nay hai người vẫn còn giận nhau vì cả hai đều có tính thù vặt. Bác Hauchecome có phần xấu hổ khi bị kẻ thù nhìn thấy mình nhặt sợi dây trên đống phân ngựa như vậy. Bác vội giấu ngay vật nhặt được vào trong áo và đút nó vào túi quần; sau đó bác giả vờ tìm thêm một vật vì đó nhưng không thấy, và rồi bác vào chợ, lưng còng đầu cúi xuống vì chứng Phong thấp làm bác đau đớn.

Bác mất hút trong đám đông huyên náo, chậm chạp, kéo dài vì những cuộc mặc cả vô cùng tận. Những bác nông dân sờ nắn những con bò cái, đi đi, lại lại, phân vân vì sợ bị mắc lừa, không dám quyết định, dò xét mắt của người bán hàng, luôn phát hiện những mánh lới chào hàng và khuyết tật của con vật.

Các bà đã đặt những chiếc sọt lớn của mình xuống dưới chân và lôi gà vịt ra đặt chúng nằm dưới đất, chân bị buộc chặt, mắt ngơ ngác, mào đỏ chót. Họ đặt giá, vẻ khô khan, mặt tỉnh bơ, hoặc có khi bất chợt hạ giá bằng cách gọi khách đã bỏ đi: “Thôi này, bác Anthime, tôi bán cho bác đấy!”.

Rồi dần dần chợ vãn người, và khi nghe tiếng chuông báo giờ cầu kinh buổi trưa thì những người ở xa đã vào trong các quán ăn.

Trong quán của ông Jourdain, phòng lớn đã đầy khách, cũng như trên cái sân rộng đã đầy các loại xe cộ: xe bò, xe ngựa, xe ghế ngang,  xe có mui và nhiều loại xe chưa đặt tên, chuyển động và vá víu, giơ hai càng lên trời hoặc chúi mũi xuống đất.

Kê sát với những dãy bàn ăn là một lò sưởi lớn, lửa cháy hừng hực làm rát lưng những người ngồi hàng ghế bên phải.

Ba cái xiên có gà giò, chim bồ câu và đùi cừu đang quay trên lửa và toả ra mùi thơm của thịt nướng, của nước béo nhỏ xuống than làm câu chuyện của mọi người thêm vui vẻ và làm nước miếng của họ ứa ra.

Mọi người trong giới quí phái nông thôn đều dùng bữa ở đây, trong quán của ông Jourdain, một chủ quán đồng thời là lái ngựa, một tay láu cá nhưng lại có nhiều tiền. Những đĩa thức ăn được chuyển tới vợi đi rất nhanh cũng như các bình rượu táo màu vàng. Mỗi người đều kể chuyện làm ăn, buôn bán của mình. Người ta nói về vụ thu hoạch sắp đến. Thời tiết hiện nay rất tốt cho rau cỏ nhưng đối với thóc lúa thì chẳng ra gì.

Bất chợt có tiếng trống vang lên trước quán ăn. Mọi người đều đứng lên, trừ một vài người không mấy quan tâm. Một người đến bên cửa sổ, miệng còn nhai thức ăn, chiếc khăn còn trên tay. Sau khi hồi trống chấm dứt, anh mõ giọng nhát gừng ngắt câu một cách tuỳ tiện rao to: “Có lệnh báo cho dân chúng Goderville nói riêng và tất cả những người trong chợ nói chung, sáng nay trên đường tới Beuzeville, khoảng giữa chín giờ và mười giờ, có người đã đánh rơi một chiếc ví bằng da màu đen trong đó có năm trăm frăng và một số giấy tờ quan trọng khác. Ai nhặt được chiếc ví ấy yêu cầu mang tới toà Thị chính giao nộp cho ông Xã trưởng hoặc cho bác Fortune Houlbrèque ở Manerville. Sẽ có hai mươi frăng tiền thưởng”.

Rao xong người mõ bỏ đi. Người ta còn nghe được lần nữa từ xa vọng lại.

Thế là mọi người quay sang bàn tán về vụ chiếc ví bị rơi và tự hỏi liệu bác Houlbrèque có thể nhận lại chiếc ví được không. Và cuối cùng bữa ăn trong quán đã kết thúc.

Trong khi mọi ngươi đang dùng cà phê thì viên Đội trưởng Cảnh sát xuất hiện trước quán ăn.

Ông Đội trưởng hỏi:

Bác Hauchecorne, người ở Bréaute, có mặt ở đây không?

Bác Hauchecorne ngồi ở đầu bàn phía xa, trả lời:

- Có tôi đây.

Và viên đội nói tiếp:

- Bác Hauchecorne, xin bác vui lòng đi theo chúng tôi về uỷ ban xã, ông Xã trưởng muốn nói chuyện với bác.

Bác nông dân ngạc nhiên, lo ngoại, uống nốt li rượu, đứng lên, lưng còng hơn buổi sáng, bước đi một cách khó nhọc và luôn miệng nhắc lại:

- Có tôi đây! Có tôi đây!

Và bác đi theo viên đội.

Ông Xã trưởng đang ngồi trên chiếc ghế bành đợi bác.

Ông ta là chưởng khế của vùng này, người to béo, nghiêm nghị, nói năng với giọng khoa trương.

- Bác Hauchecome - ông ta nói - Sáng hôm nay người ta đã nhìn thấy bác nhặt được trên đường Beuzeville một chiếc ví do ông Houlbreque ở Manerville đánh rơi.

Người nông dân sửng sốt nhìn ông Xã trưởng hoảng sợ không hiểu tại sao mình lại bị nghi ngờ như vậy.

- Tôi, tôi nhặt được chiếc ví ư?

- Đúng thế, chính bác.

- Tôi xin lấy danh dự mà thề rằng nay đến hình dáng của chiếc ví tôi cũng không biết nữa là.

- Người ta đã nhìn thấy bác làm việc này.

- Người ta đã nhìn thấy tôi nhặt chiếc ví ư? Người ấy là ai vậy?

- Ông Malandain, người bán yên cương ngựa.

Bác nông dân nhớ lại, hiểu rõ sự tình, đỏ mặt lên vì tức giận.

- A! Hắn đã trông thấy tôi, cái thằng đồ khốn ấy! Hắn chỉ nhìn thấy tôi nhặt được một sợi dây thôi, đúng thế, thưa ông Xã trưởng. Lục trong túi quần, bác nông dân đưa ra một sợi dây.

Ông Xã trưởng không tin, lắc đầu:

- Bác Hauchecorne, làm sao mà tôi tin được rằng ông Malandain, một người đáng tin cậy, lại nhìn sợi dây thành chiếc ví được.

Bác nông dân tức giận, giơ tay lên, nhổ toẹt sang một bên để chứng minh danh dự của mình và nhắc lại:

- Nhưng sự thật lại như vậy đấy, lạy Chúa. Sự thật rất thật đấy thưa ông Xã trưởng. Tôi xin nguyện lấy sự cứu rỗi linh hồn tôi mà nhắc lại điều đó.

Ông Xã trưởng nói tiếp:

- Sau khi nhặt được vật ấy, bác còn tìm ở xung quanh có đồng tiền lẻ nào rơi ra ngoài nữa không.

Bác nông dân già vừa tức giận vừa sợ hãi đến nghẹt thở.

- Nói như thế mà nói được!... Nói như thế mà nói được! Bịa chuyện ra để hại một người lương thiện! Nói như thế mà nói được! Bác tha hồ cãi, nhưng người ta không tin bác.

Người ta để bác đối chất với Malandain nhưng lão vẫn khẳng định câu chuyện mà lão bịa ra. Hai người cãi chửi nhau trong suốt một tiếng đồng hồ. Theo yêu cầu của Hauchecome, người ta khám người bác, nhưng không thấy gì cả.

Cuối cùng thì ông Xã trưởng hết sức phân vân. Ông ta cho bác nông dân ra về và nói sẽ xin ý kiến bên toà án để giải quyết vụ việc này.

Tin tức được lan truyền khắp nơi. Khi ra khỏi Uỷ ban, nhiều người vây quanh bác Hauchecome hỏi han với vẻ tò mò và giễu cợt, nhưng chẳng có lấy một ai cảm thấy bất bình thay cho bác. Khi bác nói đến sợi dây thì người ta cười tỏ vẻ không tin.

Người ta nói:

- Thôi đi ông già láu cá.

Bác bực mình, thất vọng tức điên khi người ta không hiểu mình, nhưng không biết làm thế nào ngoài cách kể rõ đầu đuôi câu chuyện.

Tối đến, phải về nhà. Bác lên xe cùng với ba người hàng xóm. Bác chỉ cho mọi người nơi bác nhặt được sợi dây và trên đường về bác kể diễn biến của sự việc đã xảy ra.

Tối hôm ấy, bác tới từng nhà trong làng Bréaute để thuật lại câu chuyện. Nhưng bác chỉ gặp toàn những người không tin lời bác.

Đêm hôm ấy bác phát ốm.

Hôm sau, lúc một giờ trưa, Marius Paumèlle, người hầu trong trang trại của ông Breton ở Manerville trả lại chiếc ví cùng tiền nong và giấy tờ cho ông Houlbrèque ở Manerville.

Anh ta khẳng định rằng mình đã nhặt được chiếc ví trên đường cái; nhưng vì không biết đọc, anh ta mang về nhà đưa cho ông chủ của mình.

Tin mới được lan đi khắp các làng lân cận. ông Hauchecome cũng nhận được tin này. Ông đi kể lại câu chuyện cùng với kết cục mới của nó. Ông đã thắng lợi.

- Cái làm tôi buồn phiền- Bác Hauchecome nói- không phải là sự việc đã xảy ra mà chính là cái thói điêu toa. Không có gì đau lòng bằng một lời thoá mạ do điêu toa.

Suốt cả ngày; bác mang câu chuyện không may của mình kể với những người qua lại trên đường những người đang dùng bữa trong các quán ăn, những người đi lễ vào ngày chủ nhật, trong đó có nhiều người không quen biết. Bác cảm thấy yên tâm nhưng vẫn thấy có cái gì đó khó chịu. Nhiều người có vẻ đùa cợt khi nghe bác kể. Có những người tỏ vẻ không tin hẳn. Có người lại hoài nghi khi nghe bác nói. Và hình như có những tiếng xì xào sau lưng bác.

Hôm thứ ba vừa rồi, bác đi chợ Goderville mục đích cũng là kể lại câu chuyện. Lão Malandain đang đứng trước cửa cười phá lên khi thấy bác đi qua. Tại sao?

Bác đang nói chuyện với một chủ trại ở Criquetot thì lão này đột nhiên vỗ vào bụng và nói thẳng vào mặt bác:

“Thôi đi, đại láu cá!”. Và lão quay gót đi thẳng. Ông Hauchecorne ngẩn ngươi ra và mỗi lúc càng thêm lo ngoại. Tại sao người ta lại hoài bác là “đại láu cá?”

Khi ngồi vào bàn trong quán ăn của ông Jourdain, ông lại giải thích sự việc đã xảy ra. Một tay lái ngựa ở Montuvilliers nói to với bác:

- Thôi, thôi, lão bợm già ơi, tôi biết chuyện sợi dây của lão rồi!

Ông Hauchecorne lắp bắp:

- Nhưng người ta đã tìm thấy chiếc ví rồi kia mà?

Nhưng tay lái ngựa nói tiếp:

- Thôi im đi bố ơi, một người nhặt được, một người đem trả. Chẳng ai nhìn thấy, chẳng ai biết chuyện, có thánh mà lần ra được.

Người nông dân uất ức đến nghẹn thở. Cuối cùng thì bác đã hiểu. Người ta tố cáo bác dùng một kẻ tòng phạm để trả lại chiếc ví.

Bác muốn cãi lại nhưng khách ăn trên các bàn đã cười ầm cả lên.

Bác không thể ăn được nữa và bỏ đi giữa những lời nhạo báng. Bác trở về nhà, nghẹn ngào, phẫn uất vì tức giận và xấu hổ. Bác càng sửng sốt với cái tinh khôn của người vùng Normandie như bác thì bác có thể dùng chuyện này để chơi lại cho họ một vố khác. Tuy nhiên bác cảm thấy sự vô tội của bác không thể biện bạch được do có sự bất công và nghi ngờ.

Thế là bác lại đi kể lại câu chuyện, mỗi lần lại kéo dài thêm ra, mỗi ngày lại thêm nhữn tình tiết mới với những phản ứng quyết liệt hơn, những lời thề long trọng hơn. Từ nay trong óc bác chỉ có chuyện sợi dây. Bác càng bào chữa bao nhiêu thì người ta càng ít tin bác bấy nhiêu.

- Đấy là lí lẽ của kẻ ăn có nói không - Người ta nói với nhau sau lưng bác.  Bác cảm thấy như thế, bác khổ sở, ấm ức và kiệt sức vì những lo nghĩ vô ích.  Bác này rộc người đi trông thấy.  Những tay thích bông đùa thường bảo bác kể chuyện “sợi dây” để mua vui như nói với người lính kể lại chuyện trận mạc của mình.  Cuối tháng chạp bác ốm liệt giường. Bác qua đời vào những này đầu của tháng giêng và trong lúc hấp hối, bác biện bạch cho sự vô tội cửa mình bằng cách nhắc đi, nhắc lại: Một mẩu dây nhỏ... một mẩu dây nhỏ... nó đây, ông Xã trưởng ơi!