Áo Khoác Vai Người

“Hấp dẫn và được viết với phong cách đả kích xã hội nhẹ nhàng mà sâu sắc và chua cay; cuốn tiểu thuyết đã thành công trong việc khắc họa một câu chuyện gia đình thông qua những thăng trầm trong cuộc đời nhân vật chính trong một giai đoạn ngắn ngủi đầy dữ dội của thế kỷ 20… Nói cách khác, đây là một tác phẩm hiếm có, một tiểu thuyết của những tư tưởng lớn không bao giờ quên vai trò kể chuyện lôi cuốn của nó. Bất kỳ một chiếc áo choàng hay áo khoác bôlêrô nào mà ta tình cờ bắt gặp trên đường đều đơn giản giống như một lớp kem phủ bên ngoài một chiếc bánh.”

The Evening Standard

“Chủ đề truyện không hề tầm thường nhưng lại được tạo dựng một cách tinh tế, khéo léo đến nỗi ta hầu như hoàn toàn không cảm thấy là mình đang đọc một đề tài lớn. Cốt truyện cũng được xây dựng vô cùng linh hoạt và lôi cuốn. Và, giống như bất kỳ cuốn sách xuất sắc nhất nào, các tư tưởng lớn được đề cập trong cuốn tiểu thuyết này sẽ đọng lại trong ta rất lâu sau đó… Đây là một tác phẩm tuyệt vời; được viết một cách chặt chẽ, vẽ nên đời sống tâm lý tình cảm của một phụ nữ đồng thời lồng vào đó những vấn đề chính trị, lịch sử, đạo đức… Đặc biệt, tiểu thuyết này là một lời nhắc nhở nhẹ nhàng trước những mối nguy của thói đạo đức giả. Chẳng có ai hoàn toàn tốt, cũng chẳng có người nào hoàn toàn xấu. Một bộ cánh lịch sự có thể đánh bóng vẻ bề ngoài của con người ta quá mức.”

The Observer

“Cuốn tiểu thuyết sống động thú vị và liên tục gây bất ngờ này cũng giống như truyện của Anita Bookner với nhiều trang viết về tình dục. Thái độ vừa yêu mến, trân trọng vừa kinh tởm cuộc sống của nhân vật Sándor ngụ ý những điều sâu xa vượt ngoài phạm vi câu chuyện về một lối sống tham vọng khó ngờ và hấp dẫn”.

The Telegraph

“Chúng ta thể hiện mình là ai qua những gì mà ta khoác lên người vì quần áo tiết lộ tính cách của chúng ta; nhưng, như ngòi bút Grant đã chỉ rõ khi dẫn dắt bạn đọc qua một mê cung những lý luận đạo đức làm ta choáng váng, quần áo còn che đậy bản chất thật, con người thật của chúng ta… Trong cuốn tiểu thuyết công phu và có bố cục phác dựng tỉ mỉ này, đằng sau những miêu tả của Grant về cách ăn mặc, về quần áo bề ngoài, những gì mà tác giả muốn nói đến không đơn thuần chỉ dừng ở ý nghĩa giản đơn hời hợt đó”.

TheTimes

“Cốt truyện của Grant giàu tình tiết đến nỗi cuốn tiểu thuyết đã gói gọn trong nó cơ man nào là chuyện… Ngược lại, ý nghĩa của những mạch truyện khác đôi khi có vẻ như khó hiểu một cách kỳ lạ. Nhưng, đó mới thực sự là chủ đề chính của tác phẩm này: cuộc sống tự thân nó không phải là thứ rõ ràng, minh triết. Ta cố gắng vận hết khả năng phân tích nó nhưng đôi khi, ta không thể nhìn xuyên qua được lớp vỏ bên ngoài của sự vật, hiện tượng.”

The Sunday Times

“Một tiểu thuyết xuất sắc, tràn đầy hơi thở cuộc sống cùng các nhân vật sống động”.

The Mail on Sunday

“Được viết với một trí tưởng tượng phong phú… lập tức, tiểu thuyết này của Grant trở thành một công trình nghiên cứu tỉ mỉ tuyệt vời về tính cách con người, một lịch sử chua xót về một dòng họ, một bức tranh miêu tả cuộc sống sinh động giàu tính liên tưởng… Thật vui khi đón chào một cuốn sách gây ấn tượng sâu sắc và khơi gợi nhiều suy ngẫm như vậy.”

The Independent

“Giống như tiền, quần áo cũng có giá trị tâm lý, biểu tượng và thực thể. Linda Grant hiểu thấu những giá trị này và đã khéo léo lồng vào cuốn thuyết mới nhất của mình nhận thức sâu sắc về vai trò của quần áo trong việc phản ánh tính cách và giá trị tự thân của mỗi con người… Tia sáng soi rọi đặc biệt này của riêng Grant đã phát lộ cách chúng ta hình thành nhận thức về cái tôi của mình từ những gì được phản chiếu ngược tới chúng ta, thông qua gương hoặc qua những mối quan hệ với người khác. Tác giả đã miêu tả nếp uốn lượn đầy mê hoặc của váy áo sành sỏi không kém gì viết về tình trạng căng thẳng xã hội.”

The Sunday Telegraph

Lời Dịch Giả

Áo khoác vai người - cuốn tiểu thuyết đầy nữ tính, nhưng qua một câu chuyện kể rất hấp dẫn đã đặt ra rất nhiều những vấn đề lớn.

“Tôi hoàn toàn không hay biết mình có một người họ hàng cho đến tận năm tôi 10 tuổi”. Đây không phải là dòng đầu tiên của cuốn tiểu thuyết này vì quả thực mãi đến chương 3, chi tiết này mới xuất hiện; nhưng, chính từ đây, câu chuyện về một hành trình tưởng chừng như bất tận đi tìm và khẳng định cái tôi bản ngã, câu chuyện về một niềm khát khao “sống” mãnh liệt, trọn vẹn theo đúng nghĩa đen lẫn nghĩa bóng của từ này mới thực sự bắt đầu.

Nhân vật “tôi” dẫn chuyện là một người phụ nữ Anh gốc Do Thái tên Vivien Kovaks còn người họ hàng là ông bác ruột đặc biệt của Vivien - Sándor Kovaks. Từ mối quan hệ là trung tâm của câu chuyện này, bạn đọc được dẫn dắt khám phá thế giới nội tâm của các nhân vật với bao cung bậc tình cảm hỉ, nộ, ái, ố rất đời; với những ưu tư, băn khoăn, dằn vặt; với những nuối tiếc giằng xé khôn nguôi; với nỗi cô đơn tột cùng đến mức ám ảnh; với những giành giật, lừa lọc, bí mật và phản bội; với những thống khổ và đấu tranh sinh tồn khắc nghiệt; với tình yêu và cả nhu cầu tình dục rất trần tục của con người.

Vivien sinh ra trong một gia đình người Hungary Do Thái nhập cư vào Anh năm 1938 với tư cách là dân tị nạn. Nhân vật “tôi” lớn lên giữa những con người lập dị, “trong một môi trường cô độc”, một bầu không khí cô đơn, khép kín đến mức ngột ngạt và lặng lẽ đến mức nhàm chán, tẻ nhạt. Không gian sống tuổi thơ của Vivien chủ yếu gói gọn trong căn phòng ngủ nhỏ bé của chính nhân vật; người bạn duy nhất của Vivien là một bức tượng ông già Trung Hoa bằng ngà; trò chơi ưa thích của Vivien là nằm tĩnh lặng hàng giờ trên giường, chơi đùa với những ý nghĩ tưởng tượng trong đầu. “3 người chúng tôi - bố mẹ và con gái - sống chậm chạp và lặng lẽ như ba hòn bi uể oải lăn trên sàn nhà lót vải sơn”. “Bố tôi khiếp hãi sự thay đổi, xáo trộn. Trong khi nó vẫn còn ở tận đẩu tận đâu… bố tôi đã khổ sở chịu đựng mối lo âu rồi. Ông sợ rằng bất cứ một chút xáo trộn trong hoàn cảnh của mình cũng có thể làm cho mọi thứ sa sút”. Vì vậy, “khi đã chắc chắn bước qua phía bên kia của cánh cửa nhà mình, hai vợ chồng họ liền khóa chặt nó lại và cố gắng ra ngoài càng ít càng tốt”. Và cặp vợ chồng già, “gàn dở”, “kỳ quặc” này - nói như lời của Vivien - đã nuôi nấng, dạy dỗ đứa con duy nhất của mình trở thành “một con chuột nhắt” giống họ, tồn tại chứ không phải sống giữa cuộc đời. “Tôi chưa từng đi tàu hỏa bao giờ. Tôi không hề bước ra ngoài phạm vi London mãi cho đến năm tôi 18 tuổi”.

Chính hoàn cảnh sống đó đã tạo nên một thiếu nữ Vivien bên ngoài “tỏ ra là một kẻ thời thượng trải đời, một dân London chính gốc, lớn lên ngay giữa trung tâm thủ đô, đầy tự tin và cá tính độc đáo. Nhưng bên trong toàn là những sợ hãi, dao động và khó hòa nhập với xã hội. Người ta bảo tôi có một kiểu thu hút xa cách, khó gần… Nhưng tất cả những gì tôi cảm thấy lại là một nỗi cô đơn nhức nhối của những chân trời vĩnh viễn xám xịt một màu”. Mất phương hướng sống, Vivien trải qua một loạt những rối loạn hành vi và tâm lý.

Không ít lần, nhân vật “tôi” tìm cách thoát khỏi cuộc sống chật hẹp, ngột ngạt là căn nguyên của nỗi cô đơn, u uất, chán ghét kéo dài lê thê trong tâm hồn cô - từ quyết định học đại học xa nhà cho đến việc kết hôn lần đầu chóng vánh khi chưa định rõ mình đã thật sự yêu người đàn ông mình lấy làm chồng hay không. Thậm chí, Vivien còn tìm đến sự giải thoát trong tình dục với không ít lần trải nghiệm quan hệ hoàn toàn xác thịt, không tình yêu; nhưng, tất cả chỉ càng làm cho cô thêm loay hoay, bế tắc trên con đường đi tìm và định hình cái tôi của mình nhằm khẳng định nỗi khát khao được sống một cuộc sống đầy màu sắc như đặc tính tự nhiên vốn có của nó.

Vì vậy, chẳng có gì quá ngạc nhiên khi nhân vật nữ chính này bị cuốn hút mạnh mẽ về phía người bác Sándor của mình - một người trái ngược hoàn toàn với ông bố, từ ngoại hình, tính cách cho tới những trải nghiệm sống; một chủ nhà trọ ổ chuột bị tống vào tù vì tội bóc lột, ngược đãi người thuê nhà; một kẻ bị nguyền rủa là mang khuôn mặt của quỷ sứ; một tên dắt mối cho gái làng chơi; một nạn nhân sống sót qua nạn diệt chủng tàn bạo của Đức Quốc xã, trở nên giàu có, nổi tiếng trong giới thượng lưu để rồi cuối đời lại thành một kẻ giết người và chết vì những gì mắt mình nhìn thấy.

Có thể nói, điểm thú vị, hấp dẫn nhất của cuốn tiểu thuyết này là những đoạn tranh luận giữa Vivien và ông bác của mình hay đúng hơn là sự đấu tranh không ngừng giữa những giá trị đạo đức, những niềm tin, những quan điểm sống trái ngược nhau, giữa cái tốt và cái xấu, cái thiện và cái ác. Dù có lúc Vivien muốn hành động giống như bố mẹ mình - sợ hãi, ghê tởm, tránh xa người bác bị người đời xem là hiện thân của quỷ dữ - nhưng cuối cùng cô vẫn không cưỡng lại được sự tò mò muốn tìm hiểu về nhân vật đầy màu sắc cá tính này. Để rồi cuối cùng, chính từ những hiểu biết đó, Vivien dần dần cảm thông với ông bác Sándor của mình, nhận ra ông là một người đáng thương hơn đáng trách vì ông không phải hoàn toàn là một con quái vật vô nhân tính như miệng lưỡi người đời. Thậm chí, cô còn nhận thấy mình phát triển nhiều tính cách giống người bác: thích làm một con tê giác đầm mình trong bùn lầy của những cánh rừng hơn là một con chuột nhắt trốn chui trốn nhủi ở xó nhà; khát khao sống, dám sống và quyết tâm sống trong mọi hoàn cảnh. Vivien dần dần lột xác từ một người tự ti, nhút nhát, suốt ngày chìm trong thế giới sách vở lý thuyết với những tưởng tượng viển vông thành một người chín chắn, trưởng thành và thực tế hơn. Bởi vì, cô nhận chân một điều: những nỗi đau thể xác lẫn tinh thần là một điều hiển nhiên tất yếu của cuộc sống vốn dĩ đa dạng; ta nên bình thản đón nhận để vượt qua và liên tục tái sinh tâm hồn mình. Dù cuộc đời, theo như cách ví von của Sándor, giống như một chiếc bánh mà luôn có một phần nào đó ngon hơn bị người ta giấu đi, không muốn cho ta tìm thấy và đôi khi ta phải giành giật, chộp lấy ngay khi có cơ hội, thì nó vẫn rất đáng để sống hết mình. Dù con người ta có phải chết vì những gì mắt mình nhìn thấy nhưng ta vẫn cứ dám nhìn thẳng vào nó để thấy bao điều sinh động thay vì nhắm mắt, rúc đầu vào một xó nào đó để rồi lây lất chết mòn trong nỗi cô đơn, buồn chán, tẻ nhạt của một sự tồn tại vô nghĩa.

Với ý nghĩa này, đề tài truyện mang tính phổ quát chung cho toàn nhân loại và có giá trị chân lý bất biến theo thời gian. Cái tài của tác giả Linda Grant ở đây là biết lồng nó khéo léo, nhẹ nhàng qua những đối đáp, tranh luận hay suy nghĩ của các nhân vật về đủ mọi vấn đề - từ chính trị, lịch sử, tôn giáo, đức tin, nạn phân biệt chủng tộc cho đến triết lý sống. Đủ để không biến tiểu thuyết thành quá khô khan với những lời giáo điều lên gân lên cốt mà vẫn đảm bảo chuyển tải một thông điệp mạnh mẽ, rõ ràng. Bố cục truyện khá chặt chẽ với những tình tiết giàu kịch tính, lôi cuốn, hấp dẫn được dẫn dắt theo trục thời gian. Quá khứ, hiện tại đan xen một cách mạch lạc với nhau thông qua kết nối từng mảng đời của các nhân vật - những chân dung được khắc họa một cách sống động, đầy cá tính riêng.

Trong đó, quần áo cũng được nhân cách hóa thành một tuyến nhân vật mang đầy tính ẩn dụ. Giống như cuộc đời, con người chúng ta chẳng ai hoàn toàn tốt hay hoàn toàn xấu. Cái thiện, cái ác luôn tồn tại song hành trong mỗi con người như hai mặt không tách rời của một chỉnh thể. Quần áo nói riêng hay vẻ bề ngoài nói chung có thể ví như một lớp giáp bọc bảo vệ con người ta khỏi những mối đe dọa từ bên ngoài, giúp người ta che giấu được phần nào đó con người thực của mình, những ẩn chứa sâu kín trong lòng mình: bí mật chôn giấu, nỗi đau thầm kín, bấn an, mâu thuẫn nội tâm giằng xé hay toan tính, dục vọng tầm thường, v.v… Như tác giả Linda Grant từng nói trong một cuộc trả lời phỏng vấn của báo chí Anh, quần áo bên ngoài có thể xóa mờ nhân dạng thực của một người. Ta có thể thay đổi nhân dạng của mình để ngụy trang thành những con người khác nhau nhờ thay đổi lớp vỏ bọc bên ngoài. Nhưng, nếu ta cứ thay đổi liên tục như một con tắc kè hoa, ta sẽ đánh mất luôn bản sắc riêng có của mình. Qua hàng chục năm, nhân vật Vivien vẫn không thể nào định hình được một phong cách riêng cho mình. Nhìn sâu hơn vào vấn đề này, ta có cảm tưởng như tác giả muốn mượn Vivien để nói rộng ra tới xã hội Anh bất ổn trước những biến động xã hội, đặc biệt vào những năm 70 của thế kỷ trước, và chưa hết loay hoay xác định một bộ mặt phát triển mang dấu ấn riêng của mình.

Đây không phải là lần đầu tiên hình ảnh quần áo xuất hiện trong các trang viết của Linda Grant. Ta có thể bắt gặp nó trong nhiều tiểu thuyết khác của tác giả. Riêng trong tác phẩm này, quần áo còn tượng trưng cho những điều tươi mới, tích cực của một tương lai tốt đẹp hơn. (Truyện mở đầu bằng hình ảnh Vivien ghé vào một cửa hàng thời trang trong bộ dạng già nua, mệt mỏi và kết thúc bằng hình ảnh nhân vật nữ chính bước đi với một chiếc túi xách đựng một chiếc váy mới, tâm trạng bình thản hơn dù vừa trải qua liên tiếp hai biến cố đau buồn trong cuộc đời, tin tưởng vào một khởi đầu mới sáng sủa hơn). Chỉ có điều hơi đáng tiếc là “nhân vật” đặc biệt này được khắc họa chưa được rõ nét lắm.

Nhân vật Vivien trong truyện mang nhiều dáng dấp của chính tác giả, một công dân Anh lớn lên tại thành phố Liverpool, con gái một cặp vợ chồng người Nga - Ba Lan Do Thái di cư sang Anh vào năm 1900. Như Linda Grant chia sẻ, là thế hệ dân nhập cư thứ hai tại Anh, tác giả từng trải nghiệm phức cảm giằng xé giữa một bên là giữ lại những giá trị Do Thái của một người gốc Đông Âu và một bên là thay đổi để hòa nhập với phong cách, lối sống Anh. Ở chừng mực nào đó, khi đi ra bên ngoài gia đình, Linda Grant cảm giác như mình đang ngụy trang trong một vỏ bọc. Về nhà, bà lại cảm giác như một người xa lạ với thế giới trong gia đình. Tác giả thừa nhận phức cảm này mạnh đến nỗi nó tự nhiên thấm đẫm trong các trang viết của bà, định hình thành một giọng văn tiểu thuyết riêng. Và cũng chính từ lý do này, Linda Grant chọn đề tài viết về những trải nghiệm cuộc sống của cộng đồng Do Thái sau Thế chiến thứ II; về thân phận của phụ nữ trong những phong trào chính trị lớn hay vào những thời khắc biến đổi lịch sử lớn, về hành trình khẳng định bản ngã, cái tôi nữ tính và khát khao được sống của họ; về những con người bị gạt ra bên lề xã hội.

Đi vào những đề tài này, tiểu thuyết của Linda Grant luôn đọng lại trong bạn đọc nhiều suy ngẫm, nhiều cảm xúc mãnh liệt, dữ dội sau khi khép lại trang cuối cùng. Tiểu thuyết này cũng không phải là một ngoại lệ.

Ngô Thị Tố Uyên