Danh Tiết

ĐẾN gốc cây đề gần đầu làng, Thúy đứng lại, đặt gánh hàng xuống đất. Vào chỗ có bóng râm, nàng thấy mát hẳn đi. Gió hiu hiu.. Lá đề phần phật đập vào nhau kêu lạch tạch. Nàng quay lại, nhìn khúc đường vừa qua. Ánh nắng chói, làm đất trắng xóa. Cỏ mọc ở hai bên lối đi như khát nước đều lả xuống hoặc vàng như cháy.

Thúy lấy nón quạt cho ráo mồ hôi. Nàng thổi bụi trên khúc rễ cây trồi trên mặt đất, rồi ngồi nghỉ. Nàng mệt lắm. Nhìn quãng đường về, còn những một thôi dài nữa mới tới làng, nàng ngại.

Nàng về chợ hôm nay, thế này là muộn. Là vì nàng chờ mãi không thấy vú già đến dọn hàng và gánh hộ nàng.

Vú tuy đã có tuổi, nhưng sức lực bằng mấy nàng còn là con gái. Mọi ngày, cứ vào lúc mặt trời xế một lát đã thấy vú ra, giục nàng xếp hàng vào tay nải. Lắm bận đông khách, nàng muốn nấn ná ở lại ít lâu, cũng miễn cưỡng phải thu dọn mà về. Nàng tuy là con chủ nhà, nhưng không nghe vú không được. Vì vú rất lắm việc. Vú đi đón hàng, về còn phải thổi cơm chiều, rồi cho lợn ăn. Thu xếp vừa xong các việc lặt vặt, thì tối sập

Nàng muốn tránh cho vú việc đi đón mình. Nàng đã thử một hôm, gánh hàng cả buổi về chợ nữa. Nhưng hôm sau mình mẩy đau ê ẩm, phải nghỉ ở nhà. Ông bà Đồ — tức là cha mẹ nàng — cứ mắng mãi nàng quá tham công tiếc việc. Và từ lần sau, nàng không thể không chờ vú được.

Nhưng hôm nay, nàng đã đợi vú lâu lắm. Đến lúc chợ gần vãn người, bất đắc dĩ nàng mới phải về một mình. Nàng chắc chỉ phải gánh độ một lát, thì gặp vú ngay. Nhưng đến tận lúc này mà vẫn chẳng thấy gì, nàng mới phải ngạc nhiên. Nàng không rõ tại sao hôm nay lại khác ngày thường lắm vậy.

Nắng vẫn chang chang. Trên trời xanh ngắt, thỉnh thoảng mới có một làn mây trắng mỏng lững lờ trôi. Nhưng được ngồi dưới bóng râm, lại có gió mát, nên Thúy khoan khoái lắm. Nàng lẩm nhẩm tính toán hàng họ xem hôm nay lãi lời ra sao.

Bỗng ở phía xa, có hai người đội nón và mặc quần trắng áo thâm đi lại. Nàng chỉ biết là hai người đàn ông, nhưng không rõ là quen hay lạ. Song dù sao, nàng cũng không thể rấn ngồi ở đây để chờ vú già. Chỗ này vắng vẻ. Nàng là con gái, phải giữ gìn ý tứ. Gặp người quen đã đành, lỡ phải người lạ, họ giở thói bờm xơm, chẳng lẽ nàng đối phó thế nào. Vả quen hay lạ, mà dù là những người đứng đắn chăng nữa, họ thấy một người con gái ngồi một mình ở chỗ quạnh quẻ này, chắc chẳng nói ra miệng, họ cũng phải lấy làm lạ mà bàn tán cùng nhau. Rồi khi biết nàng là con ông bà đồ Lục ở Phương-Bá, ắt người ta tìm để giảng cái lẽ tại sao nàng ngồi ở gốc đề như có vẻ chờ đợi ai. Sự thực chỉ có một, nhưng sự không thực thì có đến trăm nghìn. Mà sự thực chỉ là nàng chờ vú già ra gánh hàng hộ, tất không ai nghĩ ra. Họ sẽ đoán liều đoán lĩnh đến trăm nghìn cớ khác. Và biết đâu trong trăm nghìn cớ không đúng sự thực ấy, lại không có lấy một cớ — hãy một thôi — không chính đáng. Chỉ một cớ ấy đủ gây thành tiếng thì thào. Mà do thế, câu chuyện xuyên tạc, tự nhiên người ta bị mang tai mang tiếng một cách rất oan uổng. Nàng là con gái, tốt hơn hết là tránh những dịp có thể gây nên dư luận.

Bởi vậy, nàng vội vàng đội nón, xếp lại dây quang, và ghé vai vào đòn gánh.

Nàng quay nhìn hai người. Họ còn xa lắm. Nàng chưa nhận ra những ai. Chắc họ cũng chưa rõ nàng.

Nàng cố rảo cẳng. Đòn gánh mềm làm hai bọc hàng nặng nhún nhẩy theo đà chân bước. Ra khỏi bóng râm, nàng lại thấy cái nóng thiêu người ban nãy. Nhưng nàng đành phải xông pha. Cái tiếng trong sạch của một người con gái con nhà gia thế là cần hơn nhất.

Thật vậy, tuy nàng chỉ là con một ông đồ, nhưng ông nàng đã đỗ tú tài, và trong các cụ nhà nàng đã có một vị đỗ tiến sĩ, làm quan đến chức Bố Chánh tỉnh Quảng-Bình đời Minh-Mệnh. Nhà nàng tuy thanh bạch, nhưng vẫn được trọng nhất làng. Anh em nàng học hành giỏi, tất rồi cũng đỗ đạt, và làm nên. Vả làm thân con gái của một nhà nho, muốn giữ nền nếp, không khó khăn gì. Ông bà Đồ chỉ dạy nàng có bốn tiếng, nhưng thực ra chỉ có hai, là đức hạnh và đảm đang.

Nàng đã không phụ công giáo dục của cha mẹ. Nàng đứng đắn và buôn bán thạo. Cho nên với cái nhan sắc, cái đoan trang trời cho nàng, trong họ ngoài làng, nhiều người đã đoán già rằng thế nào nàng cũng sẽ là một bậc mệnh phụ.

Thật vậy, Thúy là cô gái đẹp nhất làng Phương-Bá. Nước da nàng trắng và mịn. Ánh nắng như cũng nể công tạo hóa mà chừa nàng ra, không nỡ nhuộm mặt nàng ra màu ngăm ngăm. Đôi mắt và hàm răng nàng đen lay láy. Cái miệng nhỏ rất hợp với cái mũi dọc dừa trên khuôn mặt trái soan. Cả một tấm thân nhỏ nhắn ấy rất ăn nhịp với tiếng nói, mỗi khi cất lên, nó trong như tiếng chuông, nó gọn như tiếng phách, nó mềm mại như tiếng sáo, nó quyến rũ như tiếng đàn bầu. Nói tóm lại, tất cả nàng là một khúc nhạc nhịp nhàng, là một bài thơ tuyệt tác của một thi bá lúc cao hứng nhất.

Song, bởi có nhan sắc ấy, nên lẽ cố nhiên nàng không được mạnh mẽ như người ta. Cho nên mới đi chưa được trăm bước, nàng đã lại thấy mệt ngay. Nàng vừa mới được nghỉ dưới gốc đề, nhưng chưa lại sức. Nàng quay nhìn phía sau, hai người tuy vẫn còn xa, nhưng không dám chậm bước. Thì may qua, vú già đã từ cổng làng đi ra.

Thúy mừng rỡ, đứng lại, đặt hàng xuống đất. Nàng quay mặt về chiều gió, vẫy tay gọi:

– Mau lên, vú ơi, sao hôm nay muộn thế?

Vú già đi mau đến, trả lời:

– Tại ở nhà có khách, tôi phải làm cơm.

Thấy không liên can đến mình, Thúy thản nhiên, đáp:

– Thế à, tôi không biết, cứ chờ mãi vú.

Vú già cười:

– Tôi cũng chờ mãi cô, thấy chưa đến nhà, bà mới sai tôi đi đón.

– Tôi mệt quá, tưởng không lê nổi gánh hàng.

Thúy mỉm cười. Vú già ghé vai vào đòn gánh, vừa chạy phăng phăng, vừa nói chuyện:

– Hôm nay ở nhà có khách, cô ạ.

Thấy vú nhắc lại câu chuyện không liên can đến mình, Thúy không trả lời. Bởi vì vừa được thảnh thơi, nhẹ nhõm, nàng muốn yên lặng để tính toán nốt tiền nong. Vú già tiếp:

– Khách lại ăn cơm, cô ạ.

Bất đắc dĩ, Thúy phải đáp cho xong chuyện:

– Thế à!

Rồi nàng lại vẩn vơ với những con số trong óc. Nhưng vú già nhìn Thúy, và cười có vẻ ranh mãnh:

– Hẳn cô nóng ruột lắm.

– Nóng ruột lắm.

– Tôi biết, cô nóng ruột là phải, mong về phải không?

Thúy thấy vú có ý chế nhạo mình, nên cau mặt:

– Vú này sắp hóa dại chắc. Tôi khổ vì vú hôm nay đấy.

– Tôi cũng khổ vì cô hôm nay đấy.

Thúy hiểu ý. Xưa nay, vú già không nói đùa bao giờ, nay tự nhiên vú vui vẻ, lại chế nhạo mình, đoán mình nóng ruột, mong về, bảo là khổ vì mình, lại khoe mấy lần là nhà có khách. Nàng đoán khách đây, tức lại có một đám nào đến xem mặt nàng. Bỗng nàng thèn thẹn, lảng chuyện:

– Hôm nay hàng họ khá, vú ạ.

– Khá là phải!

Rồi vú cười sằng sặc. Càng hiểu thêm mình đoán không sai, Thúy càng thẹn và càng không dám nghiêm khắc với vú. Nàng vốn không ưa những thói trẻ con, nhất là đối với người ăn người ở, nàng càng giữ đứng đắn. Nhưng lần này, tự nhiên nàng lại sợ vú già. Nàng sợ vú làm nàng ngượng nghịu nữa. Mà vú có thể đùa với nàng, nào phải lỗi tại vú. Chỉ do vú khoái chí vì nàng. Bởi vậy, nàng lại đánh trống lảng:

– Tháng tám rồi mà vẫn còn nóng quá.

Vú không bắt lời, nói:

– Cậu ta là học trò cụ Cử Nho-Quan, cô ạ.

Thấy vú nói rõ, Thúy nghiêm mặt, mắng:

– Tôi không trẻ con!

Vú già lại cười:

– Tôi có trẻ con đâu. Tôi nói chuyện cho cô biết đấy chứ!

Thúy lại nói xẵng :

– Tôi không nói chuyện ấy.

Vú già vẫn cười:

– Rồi cô không nói chuyện cũng không được, chuyện nó cứ đến.

Thấy vú càng trêu ghẹo mình, Thúy bèn ngọt ngào để vú quên câu chuyện làm nàng thẹn thò đi. Nàng nói:

– À, vú nhỉ, lần trước, cái bà mặc áo đổi vai mua chịu mười vuông vải của tôi là bà gì ấy nhỉ?

– Bà Tư Nỉ.

– Hôm nay bà ta giả tiền rồi, lại mua thêm tấm vải nữa.

Quả nhiên vú già không đả động đến khách khứa, bèn nói:

– Bà ta ở dưới cuối tổng, vẫn là người tử tế. Bà ấy tháo vát đáo để.

Hai người vào qua cổng làng. Đường đi đã có nhiều chỗ có bóng râm mát. Thúy ngả nón ra cầm ở tay:

– Sung sướng quá!

Bất đồ vú già lại được dịp để quay về chuyện nói dở:

– Cô chả sung sướng thì ai sung sướng! Tôi nghe loáng thoáng trên nhà nói chuyện, cậu ta học giỏi lắm.

Không muốn nghe thêm, Thúy vờ bảo vú:

– Vú gánh hàng về trước, tôi tạt vào bà ba Nghệ đòi món nợ, rồi tôi về sau nhé.

Nói đoạn, nàng rẽ vào trong xóm.

Kỳ thực, nàng có định đòi nợ đâu. Nàng không muốn đi cùng vú nó cứ ranh mãnh định chế nàng.

Song, nàng không khỏi nghĩ ngợi.

Đi một mình trong ngõ vắng vẻ, nàng nghĩ đến bọn khách ở nhà ngày hôm nay. Nàng tuy chưa biết là ai, nhưng cứ vú nói là học trò cụ Cử Nho-Quan, học giỏi, thì nàng đoán ra rồi.

Vào cữ tháng năm, bà Đồ đã cho nàng biết có một đám là học trò cụ Cử đến xem mặt nàng. Gọi là xem mặt, nhưng sự thực chỉ là để cha mẹ nàng xem mặt chàng, chứ nàng đi chợ vắng cũng như hôm nay. Nàng không biết người đã đành, nhưng cũng không biết tên nữa, vì mẹ nàng quên tên, và nàng thì không bao giờ dám hỏi cha, hoặc nhờ mẹ hỏi lại cha. Bởi vì gả chồng cho nàng là quyền của cha mẹ nàng chứ không phải quyền nàng. Cho nên biết tên hay biết mặt, nàng không được lợi gì hơn. Thân gái như hạt mưa sa. Tương lai nàng là ở trong tay cha mẹ nàng. Cha mẹ nàng có bổn phận gầy dựng cho nàng, lẽ cố nhiên nàng hoàn toàn tin cha mẹ, và nghe lời cha mẹ. Cha mẹ kén rể, chứ nàng không có phép kén chồng.

Nàng hàng ngày đi chợ, thỉnh thoảng có gặp học trò cụ Cử, và một đôi khi có những người táo bạo vào hàng nàng mua. Nàng biết họ vờ vĩnh, đến để thử thách hoặc định chòng ghẹo nàng. Vậy thì người đến hỏi nàng ngày tháng năm, ắt đã rõ mặt nàng lắm rồi. Và người hôm nay đến làm bận vú già suốt buổi, chẳng qua cũng lại là người ấy.

Nàng nhớ rằng tối hôm ấy, bà Đồ có bảo nàng:

– Nó là người học giỏi ở trường cụ Cử, con nhà gia thế ở làng Đông-Đạo, với nhà ta cũng là đang đối, nhưng thầy u còn phải xem xét kỹ lưỡng, chưa dám nhận lời.

Nàng nghe nhưng không đáp. Bà Đồ chỉ bảo cho nàng biết tin ấy, chứ không hỏi ý kiến nàng. Việc của nàng, chẳng lẽ bà không cho nàng rõ một tí.

Ông Đồ thì tuyệt nhiên không nói gì với nàng cả. Vả ông có cần nói làm gì. Ông là bậc cha mẹ. Cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy. Bao giờ cha mẹ chẳng tìm chỗ xứng đáng để đặt con..

Để vú già đi một lát lâu, Thúy mới ở trong ngõ ra đường cái để về nhà.

Đến cổng, nàng lẳng lặng đi thẳng xuống bếp. Qua sân, nàng ngả nón che về phía nhà trên. Nàng muốn giấu mặt. Nhưng vú già cười:

– Người ta về từ bao giờ rồi còn gì.

Lúc ấy, Thúy mới dám tự do. Nàng hỏi:

– Ông đâu?

– Ông xơi rượu xong thì nằm ngủ.

– Bà đâu?

– Tôi chả biết.

Bà Đồ ở trong vườn, đáp ra:

– U đây, Thúy mới về đấy à? Hàng họ có khá không, mày?

*

Nhưng tối hôm ấy, ông bà Đồ không nói cho Thúy nghe về bọn khách lúc ban ngày. Mà rồi nàng bận việc nọ việc kia, cũng quên đi mất. Sự thực, dù nàng có nghĩ đến cũng không dám hỏi. Quyền gả bán nàng là ở cha mẹ, nàng không được dự bàn. Ông bà không cần hỏi ý kiến nàng. Vả dù có biết tên tuổi người hỏi nàng, nàng cũng không thể biết mặt người ta ra làm sao. Học trò cụ Cử Nho-Quan rất nhiều, thỉnh thoảng nàng có gặp đấy, nhưng biết thế nào được là nàng sẽ nâng khăn sửa túi cho ai. Vả lại, tình cờ có gặp người ấy, và có người bảo cho nàng biết, thì nàng phải tìm đường trốn tránh ngay, nếu không thì thẹn chết,. Lỡ lại gặp vào lúc không thể trốn tránh vào đâu được, thì nàng đành vậy, nhưng phải cúi gầm mặt xuống không dám nhìn lên.

Hôm sau, Thúy dậy sớm, cơm nước xong, lại đi chợ như mọi ngàỵ. Lúc ấy, nàng mới nhớ đến bọn khách hôm trước, bèn bảo vú già:

– Chốc nữa, vú đi đón tôi sơm sớm một tí nhé.

Bà Đồ mỉm cười:

– Được, không phải dặn, tại hôm qua vú bận chút việc ở nhà.

Bà không nói rõ là bận việc gì, mà Thúy cũng không muốn biết là bọn khách nào. Nàng muốn thảnh thơi, để tâm trí vào công việc làm ăn. Ít lâu nay hàng bọ bán chạy, nên nàng rất ham mê buôn bán. Nàng giúp đỡ được cha mẹ trong sự chi tiêu hàng ngày.